Vestdijkkroniek. Jaargang 2000

[p. 9]

‘Taal- en woordfetisjisme?’ - Simon Vestdijk in de Dikke Van Dale
Ton den Boon

[p. 10]

Woordenboeken - en dan vooral de wat omvangrijker eentalige betekeniswoordenboeken - hebben de neiging de beschreven woorden, uitdrukkingen en formules te verankeren in de taalwerkelijkheid. Dat gebeurt door middel van geselecteerde stukjes tekst uit kranten en tijdschriften. En niet te vergeten uit de nationale fictie en non-fictie. Zo lardeert de Engelstalige Oxford English Dictionary (OED) de daarin beschreven taalvormen met citaten van Shakespeare, Keats, Dickens en andere groten uit de wereldliteratuur. En in de Franse Robert worden de beschreven betekenissen geadstrueerd met pareltjes uit de Franse bellettrie. De citaten kunnen in deze woordenboeken diverse functies vervullen. Ze dienen bijvoorbeeld als bewijsplaats van het bestaan van een taalvorm of van het bestaan van die taalvorm in een bepaalde betekenis. Maar ze kunnen ook in een woorden boekartikel worden vermeld om de gebruiksmogelijkheden van het woord te illustreren.

Ook in het Nederlandse taalgebied worden er regelmatig citaten in woordenboeken verwerkt. Zo illustreert het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) - dat het Nederlands van circa 1500 tot circa 1920 beschrijft - de beschreven woorden en uitdrukkingen soms met dozijnen citaten - van Bredero tot Busken Huet en van Vondel tot Het Vrije Volk.

Het Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal, beter bekend als de Dikke Van Dale, maakt eveneens gebruik van citaten van vooral 19^e- en 20^e-eeuwse auteurs om woorden en uitdrukkingen te illustreren. Een van die auteurs is Simon Vestdijk. Samen met auteurs als Van Schendel, Gossaert, Bordewijk en Couperus en historicus Huizinga behoort Vestdijk zelfs tot de meest geciteerde schrijvers in de Grote Van Dale. Bij ruim 250 taalvormen in het woordenboek is een citaat van Vestdijk te vinden en bij nog eens twee taalvormen staat een citaat van Vestdijk in zijn hoedanigheid van co-auteur met Van Eyk. Een paar van de citaten zijn trouwens dubbel in het woordenboek opgenomen, omdat zij goed illustratiemateriaal bleken te zijn voor verschillende taalvormen. De passage ‘de galgepater leidt het hoopje vuil’ bijvoorbeeld figureert als bewijsplaats bij zowel het woord galgenpater (‘priester die een tot de galg veroordeelde in zijn laatste ogenblikken bijstaat’) als de uitdrukking een hoopje vuil (‘armzalig mens’).¹

De functies van de citaten in de Grote Van Dale kunnen tamelijk divers zijn. In zijn romans bezigt Vestdijk soms betrekkelijk onbekende, m.n. ‘geleerde’ woorden en historische begrippen. Passages waarin die woorden voorkomen, worden in de Grote Van Dale nogal eens als bewijsplaats van het bestaan of gebruikelijk-zijn van dergelijke woorden opgevoerd. Voorbeelden daarvan zijn ‘vrouwen die door cocufiëren klaarstaan voor de heren’ bij cocufiëren (‘bedriegen’), ‘Dostojevski's dronkaards zijn zeer poignant’ bij poignant (‘schrijnend, ontroerend’) en ‘dit scurriele incident’ bij scurriel (‘potsierlijk’). Wanneer citaten deze functie vervullen - en dat zijn in het geval van Vestdijk de meeste citaten - zijn ze tamelijk pretentieloos: het zijn simpelweg passages geplukt uit een groter geheel om geen andere reden dan dat ze een woord of uitdrukking bevatten (in een bepaalde betekenis). Een aantal andere citaten van Vestdijk heeft echter als functie dat zij een bijzonder gebruik van een overigens bekende taalvorm illustreren. Bij het woordenboekartikel specerij (‘aromatische stof... die als smaak- of reukgevend toevoegsel bij spijzen en dranken wordt gebruikt’) is bijvoorbeeld een figuurlijke betekenis opgenomen - ‘wat smaak aan iets geeft, het prikkelende’ - die meteen door een citaat van Vestdijk wordt geïllustreerd: ‘de specerij van het verbodene’. Ook morfologische bijzonderheden worden vaak aan de hand van citaten geïllustreerd. Zo wordt het ongebruikelijke meervoud vlezen bij het woordenboekartikel vlees (‘...lichaambekleedsel van de mens met de huid eroverheen...’) geadstrueerd met het volgende

1 De spelling van woorden in citaten wordt in principe niet aangepast aan de nieuwe spelling. Vandaar dat men bij het woordenboekartikel galgenpater een citaat met de inmiddels verouderde spelling ‘galgepater’ aantreft en bij rekwireren een Vestdijk-citaat met de al even verouderde spelling ‘requireren’. Ook eigenzinnige spellingen die niet overeenstemmen met de officiële spelling worden in beginsel gerespecteerd. Zo treft men in de Grote Van Dale bij lowbrow het volgende Vestdijkcitaat aan: ‘de antiintellectualist, de “low brow”’.

[p. 11]

voorbeeld van Vestdijk: ‘die pétillante vrouwengestalten voor de ramen, die Rubensvormen, die heldere vlezen’. Ook worden citaten wel gebruikt om de productiviteit van een achtervoegsel aan te tonen. Zo wordt de productiviteit van het suffix -achtig, waarmee vrijwel onbeperkt afleidingen gemaakt kunnen worden (van aapachtig tot zwaardachtig en van Achterberg-achtig tot Parijs-achtig), geïllustreerd met een citaat van Vestdijk: ‘Ik was niet zo erg Janke-achtig’.

Ten slotte zijn er citaten die nadere informatie over betekenis, bijbetekenissen, culturele context of gebruikscontext van een woord geven, zoals ‘necrofilie, sadisme en andere perversies’ bij perversie en ‘schoolverlovingen schijnen altijd uit te raken’ bij schoolverloving. Vooral zulke inhoudelijk illustratieve citaten maken dat een woordenboek naast een opzoekfunctie ook een leesfunctie kan hebben. Dat laatste is natuurlijk in het bijzonder het geval wanneer de citaten aforistisch van aard zijn.

De grote Van Dale heeft een lange geschiedenis van citeren. Lange tijd leunde het woordenboek op het WNT en de in die tijd toegevoegde citaten zijn vaak niet meer dan stukjes tekst die als bewijsplaats of illustratie van een woordbetekenis dienen. In de laatste edities van het woordenboek is wat meer gewerkt vanuit de wens om de citaten een extra dimensie aan het woordenboek te laten geven. Recenter toegevoegde citaten zijn dan ook vaak mede geselecteerd op grond van hun esthetische of aforistische kwaliteit of op grond van hun inhoudelijke informativiteit. Een voorbeeld daarvan is het in de 13^e editie van de Grote Van Dale aan moralist toegevoegde Vestdijk-citaat: ‘wij zijn nu eenmaal geboren moralisten, hier in Holland, het theologiseren zit ons in het bloed’, welk citaat bovendien uit oogpunt van betekenisbeschrijving interessant is omdat moraliseren en theologiseren hierin worden gerelateerd. Ook wordt meer en meer gestreefd naar het vermelden van citaten waaruit bijzondere connotaties - ironie, eufemisme, dysfemisme - van een woord of woordgroep duidelijk worden.

[p. 12]

Er is - tot slot - nog een speciaal type taalvormen in het woordenboek waaraan Vestdijks naam verbonden is. Dat betreft woorden en uitdrukkinge die aan het oeuvre van Vestdijk zijn ontleend maar in de omgangstaal een eigen leven zijn gaan leiden. Voorbeelden daarvan zijn het woord halflandelijkheid en de woordgroep ivoren wachters. Als de geestelijke vader van het woord halflandelijkheid (‘gebied dat ligt tussen stad en land en van beide kenmerken heeft’) wordt Vestdijk dan ook bij het trefwoord halflandelijkheid in de Grote Van Dale geciteerd met de bekende versregel ‘ik houd het meest van de halfland'lijkheid’. Een ander type taalvormen die Vestdijk aan de Nederlandse taal heeft nagelaten, betreft enige titels. Zo is de romantitel Ivoren wachters in onze taal een eigen leven gaan leiden. Het is inmiddels synoniem met ‘tanden’ en daarom wordt deze romantitel ook in de Grote Van Dale vermeld - mét op zijn beurt een citaat dat als bewijsplaats dient voor de betekenis die ‘ivoren wachter’ in de omgangstaal heeft gekregen, namelijk een citaat uit HP de Tijd: ‘heroïne en crack hebben haar ivoren wachters eruit geslagen’.

Een van de werkzaamheden die voor de volgende editie van de Grote Van Dale zullen worden uitgevoerd, is het saneren van de citaten. Dit gebeurt in het kader van een versterking van het literair-culturele profiel van het woordenboek. Concreet betekent dit dat de citaten die thans in het woordenboek staan kunnen worden geschrapt wanneer zij niet veel meer zijn dan een bewijsplaats van een woord of woordbetekenis.² De zo vrijkomende ruimte zal worden gebruikt om literaire citaten toe te voegen die een inhoudelijke meerwaarde hebben, hetzij omdat ze een aforistische strekking hebben of omdat zij de betekenis, bijbetekenissen of het gebruik van een taalvorm illustreren. Op die manier wordt tevens de leesfunctie van het woordenboek versterkt.

Hieronder volgt een opsomming van de citaten van Vestdijk in de Grote Van Dale. Uit hetgeen in de vorige alinea staat, mag blijken dat de kans groot is dat deze verzameling citaten in een volgende editie aanzienlijk veranderd zal zijn. Hiervoor excerpeert de redactie van de Grote Van Dale zelf bepaalde gecanoniseerde literaire werken, maar zij houdt zich altijd aanbevolen voor suggesties van gebruikers. Wanneer lezers van de Vestdijkkroniek een bijdrage willen leveren aan de verzameling Vestdijk-citaten in de Grote Van Dale, kunnen zij de citaten aan de redactie van de Vestdijkkroniek sturen of rechtstreeks sturen aan Van Dale³

2 Een uitzondering hierop kan worden gemaakt voor citaten die bij functiewoorden (voorzetsels, voegwoorden e.d.) en bij affixen (achtervoegsels en voorvoegsels) staan.

3 Van Dale Lexicografie, T.a.v. Ton den Boon, Postbus 19232, 3501 DE Utrecht; e-mail: [e-mail].

[p. 13]

Citaten van Vestdijk in de Grote Van Dale

aberratie	de ziekelijke verwaandheid bij de al reeds om andersoortige aberraties bekend staande Oscar Wilde
-achtig	ik was niet zo erg Janke-achtig
afbreken	hij was overdreven bescheiden, brak zichzelf altijd af
afspelen	alles wat zich in de tijd afspeelt
aleer	en niet tot de ordeverstoring over te gaan aleer de heer W. ter plaatse aanwezig zou zijn
almanak	in de almanak van dat jaar moest haar adres staan
als	als twee kleurige hanen langs een rijkippen stapten de inspecteur en B. heen en weer
als	een jongen die als bij ongeluk tegen hem opbotste
als	als je soms de kamer moet doen, kun je je gang wel gaan
als	als ik u was, zou ik maar eerst ophangen
alsof	waarom deed de man alsof hij zo gelukkig getrouwd was?
analoog	we hebben hier te doen met een verschil analoog aan dat tusschen eicel en uitgegroeid organisme
anathema	het moralistisch anathema waarmee zijn geboorteland zijn oeuvre belastte
antidotum	geijkte beeldspraak, die echter geheel ontkracht is door het kostelijk antidotum, waarvan Greshoff een even persoonlijk als wijs en gematigd gebruik heeft gemaakt: de ironie
aperçu	een visie, die het abstracte schema omspeeld had met fijne psychologische aperçu's
appelwang	een klein vrouwtje met appelwangen
architectuur	de architectuur van de kaak
ardenner	gij allen, Ardenners en slanke renrassen
arkebussier	piekeniers, arkebussiers en enkele hellebaardiers
associatief	invallen die langs associatieve weg tot stand gekomen zijn
begrinden	hun dames zitten op begrinte paden feest'lijk gestoeld
bevleugelen	bevleugelde verbeelding
bijterig	beroemde critici zijn vaak bijterige en onaangename lieden
bomberen	een bomberend voorhoofd
borsthaar	donkere borstharen, een nest van vogelspinnen gelijk, kwamen boven de hemdrand uit gluren
buitenwerelds	een, in een of ander buitenwerelds Praag gesitueerd proces
burchtrots	de burchtrots van Korinthe
cake	ik at een cake, zij een broodje met vlees
catharsis	die beklemmende en bevrijdende identificatie, waarop de catharsis door de tragedie berust
chimerisch	mannetjes met vogelkoppen -, vissen en herten in de meest chimerische vermomming
cocufiëren	vrouwen die door cocufiëren klaarstaan voor de heren
commentator	dat deze Johannes in zekere zin als commentator buiten het drama staat
conceptie	de mythologische conceptie van de duivel
concurrentie	een voorbeeld van concurrentie tussen illustratie en druk
constitutief	het constitutieve aan een kunstwerk
contingentie	het probleem van de contingentie der geschiedenis, d.i. de leer der mogelijkheden en gemiste kansen
correlatief	een correlatief verband tussen de sonnetvorm en het westerse denken
corrumperen	een samenleving die zelfs de liefde gecorrumpeerd heeft
criminalistisch	criminalistische romans en novellen
elliptisch	het raadselachtige, elliptische en onvolledige dezer notities
en	terwijl hij zich verder en verder vooroverboog om beter te kunnen zien
en	hij trad naar voren en zette de tas op het podium
enthousiasme	het Platonische enthousiasme is een essentieel bestanddeel van een methode van filosoferen
erudiet	erudiete of diepzinnige uitweidingen
excusabel	excusabele onwetendheid
flatteren	flatteren met het penseel

[p. 14]

foetaal	ik vind hem een volkomen foetaal iemand
folter	zij heeft bekend (dat maakt de folter waar!)
franctireur	hoefketsend over heilloze straten, schichtig voor francs-tireurs
galgenpater	de galgepater leidt het hoopje vuil
gedemodeerd	enigszins gedemodeerde pofmouwen
gedetacheerd	hij rookte gespannen, toch gedetacheerd, als iemand die wel even wil blijven wachten
gedifferentieerd	een milder, subtieler, gedifferentieerder behandeling van de kant der zederechters
gemekker	het gemekker van een kudde jonge geitjes
geniaal	in geniale eenvoud stelt Pascal de Apollinische norm en de menselijke praktijk tegenover elkaar
getourmenteerd	een abnormale, getourmenteerde, problematische menselijkheid
gevleidheid	zijn Gideon, een naam die mijn vaders trots en gevleidheid ten zeerste deed stijgen
gevoelsmedium	het gevoelsmedium bij uitstek, de muziek
gillerig	met hoge, gillerige uithalen
gnoom	de kleine gnoom die in je leeft naar kinderdroom
graduatie	alle graduaties van bewustwording
grensfiguur	grensfiguren als Diderot
halflandelijkheid	ik houd het meest van de halfland'lijkheid
hangsnor	de zware hangsnor en de puntkin van het portret
hartsaangelegenheid	ik neem aan, dat je je mond kunt houden in hartsaangelegenheden
herzien	de bruggen en de steden, een voor een herzien en weer vergeten
hij	het was misschien een hij, of een hij en een zij te zamen, of meerdere hijen en zijen
hobby	de oergezonde Engelse squire met hobbies
hoofdtelwoord	je bent toch tien geworden hè, of elf? hoe zit dat dan elf min drie, elf min twee
hoofdtelwoord	er viel hem geen andere reden in voor dit bezoek dan kleden kloppen na tienen
hoofdtelwoord	toen ze voor een maand of zo met z'n vijven bij elkaar zaten in Zeeburg
hoofdtelwoord	de eerste vijf, zes rijen waren leeg
hoofdtelwoord	dat ik over 2 jaar, 3 maanden en 1 dag 's morgens precies om deze tijd een kalkoense haan ga kopen
implicatie	overziet hij alle consequenties en implicaties, alle gevolgen voor het mensdom
incantatie	meegesleept door de retoriek, in slaap gewiegd door de incantatie
inspiratiebron	de conversatie als de grote inspiratiebron
introspectief	de introspectieve roman, de bekentenis
intueren	de vier functies: denken, voelen, gewaarworden en intueren
invite	sententies die meer een inviet zijn tot denken, dan dat zij een gedachtebevatten
invullen	van Hugo Verwey naar Rusman, naar Sara, naar Rebecca, naar vul maar in wie
-jarig	Benjamins, een 38-jarige cargadoor
jeugdlyriek	in zijn jeugdlyriek is hij van een verrukkelijke onbevangenheid
kalkoens	dat ik over 20 jaar, 3 maanden en 1 dag 's morgens precies om deze tijd een kalkoense haan ga kopen
kant	men kan alle kanten uit met de Dana,’ e-mythe
kieren	even kierden haar grijsblauwe ogen in mijn richting
Kimmerisch	een Kimmerisch halfduister
klaroenen	een klaroenende kreet
klas	meester Jager had de 6e klas
klokspijs	de brandstapel, klokspijs voor het gepeupel
knikker	hij doorliep zijn studiejaren als een knikker het gootje
koperpoets	het museum rook lekker naar terpentijn en fluweel en koperpoets
kortdurend	het kortdurend verbond met de markgraaf
kwaadsappig	een magere, wat kwaadsappige, maar in de grond van de zaak toch ook wel weer lollige zuster
liefde	als je een appel gevraagd had, zouden we je die met liefde gegeven hebben
lowbrow	de anti-intellectualist, de ‘low brow’
lupanar	de orgien van het heidense lupanar

[p. 15]

machtstheorie	de machtstheorieen van Nietzsche
machtswil	de machtswil bij Nietzsche
meditatief	de meditatieve omgang met de droom, als met een diepzinnig sprookje of een mythische openbaring
melkman	als de melkman vroeg de mussen stoort
menswording	kunst is voor de classicus een middel tot menswording
meretrix	de meretrix gekoppeld aan de dogmatische puritein
moraal	de dubbele moraal voor kunstenaars
moralist	wij zijn nu eenmaal geboren moralisten, hier in Holland, het theologiseren zit ons in het bloed
moralistisch	men moet al zeer moralistisch aangelegd zijn, wil men(.)
moraliter	overvragen, moraliter, kan zijn nut hebben
mythomaan	wie dergelijke volzinnen bezigt is tenslotte geen imbeciel of mythomaan
napoleontisch	dolman lijkt een beetje te napolcontisch, maar 't is een prachtig woord
narrig	een narrige trek komt het nog steeds fraaie gezicht bederven
nastadium	het nastadium der revolutie
negativisme	negativisme tegenover de menselijke grootheid
octaaf	het octaaf belichaamt de premisse, het sextet de conclusie
oerdrift	dat het komische een zeer sterke neiging, een oerdrift, in ons bevredigt
oleografie	zich verscherpend en van kleuren verwisselend, veranderde het beeld in de grote oleografie, die op het kantoor van B hing
olympiër	de olympier van Weimar
omcirkelen	het proper omcirkelde Ik
onachterhaalbaar	hoe oud en ver weg en onachterhaalbaar is de nacht niet
onbecijferbaar	een duistere, onmeetkundige, onbecijferbare chaos
onbegeleid	ik liep onbegeleid door een smal straatje
onderkleed	zij droeg een mantel van hermelijn over een donker onderkleed
onfatsoen	een [..] grootvader die de kleinen voor het onfatsoen behoedt
ongeluk	een jongen, die als bij ongeluk tegen hem opbotste
onproblematisch	voor haar waren alle karakters volkomen doorzichtig en onproblematisch
ontzenuwen	de ontzenuwendste Venus-cultus
optelsom	het gezicht van een mens niet als een optelsom van kenmerken, maar als een organische eenheid
optiek	de tegenstrijdigheid komt daar door tot stand dat wij snel na elkaar van optiek wisselen en de werkelijkheid eerst van buiten afbekijken, vervolgens van binnen uit
overgordijn	hij liep naar het raam om de overgordijnen opzij te schuiven
parti-pris	een - eh parti-pris, dat zich bij u postgevat had in zake een vermeende onenigheid tussen twee van die autoriteiten
passevolant	passevolanten laten optreden bij de monstering
patent	ik voel me trouwens patent
pepernoot	dat ik hem zo op z'n blote pepernoot geranseld heb [...], dat de stijfsel d'r uit spoot
perversie	necrofilie, sadisme en andere perversies
plagiëren	een woordspeling plagierend, die in deze dagen de ronde doet onder de jonge hovelingen
pletie	dat ie twee uur lang op de pleti is bijven zitten
pneuma	die rook daar, dat ijl en wisselvallig pneuma, dat blauw naar de longen trok
poignant	Dostojevski's dronkaards zijn zeer poignant
politie	dacht je, dat de politie er wat aan deed? Die lopen ook liever een straatje om
pop	ineens stopte ze me tien pop in m'n hand, als een fooi
pose	overal proefde ik het effectbejag en de pose
poudre de riz	ze parfumeren met poudre d'iris
prosternatie	een sfeer waarin de nederigste prosternatie tot een monument van negatieve hoogmoed wordt
provoost	ik heb altijd wel gezegd dat hij voor de provoost opgroeide, en ziedaar

[p. 16]

rad	Visser begon zeer rad te spreken
raisonneur	de onuitstaanbare raisonneur die hij soms kon zijn
rankwerk	een stijl, een visie, die het abstracte schema omspeeld had met ironisch rankwerk en fijne aperçu's
ratio	ook de stoffelijke wereld is niet rationeel, de ratio wordt er pas in gelegd door de methode van de natuuronderzoeker
receptenboek	dokter T nam zijn receptenboekje en schreef zinkolie voor
rekwireren	gerequireerde soldaten
renommeren	u renommeert als een kwajongen
ressentiment	de desillusie en het ressentiment van de na-puberteit
restaureren	soep en broodjes restaureerden haar zo volledig dat zij binnen de normale tijd naar het hotel klom
resten	wat er van mijn verliefdheid op M restte
rigoureus	een rigoureus vol te houden gedragslijn
rijlaars	zijn rijlaarzen waren niet bemodderd, maar met een dikke laag schimmel bedekt
roeping	en, jonge man, ook roeping voor de militaire loopbaan
rottenis	dat zij niet aansprakelijk kon worden gesteld voor deze rottenis
sappeursbaard	zijn dat lange sappeursbaarden, met menie opgeverfd?
scharrelmeid	't lokaaltje is dan stampvol jongens en allerlei scharrelmeiden
schematisme	Dickens' ver doorgevoerd karakterologisch schematisme
schoolverloving	schoolverlovingen schijnen altijd uit te raken
scurriel	dit scurriele incident
simplisme	met dit onwerkelijk simplisme gaat Lawrence de werkelijkheid te lijf
snijzaal	ik heb op snijzaal lijken zien openen
socratisch	de socratische neus, dik, knollig, solide
soeverein	het ‘mèden agan’ is een soeverein beginsel
somnambuul	hij beschikt over somnambule zekerheid
sordide	sordide bijzonderheden
spang	zij droeg een mantel van hermelijn over een donker onderkleed, een koperen spang om haar pols
specerij	de specerij van het verbodene
spillen	de pompen werkten nog, maar men had bij het spillen veel last van het binnendringende water
spinnenpoot	lijnen geknikt als spinnepoten
squire	de oergezonde Engelse squire met hobbies
stampvol	't lokaaltje is dan stampvol jongens en allerlei scharrelmeiden
steen	ik heb nooit aan jou gedacht, anders had ik geen steen op de andere gelaten voor ik jullie samen had gebracht
stokje	L. viel haast van zijn stokje van de schrik
stommelgeluid	daar naderden voetstappen en stommelgeluiden
stopwatch	met de stopwatch erbij beveel ik nu, en geen seconde eerder: verdwijn!
substitueren	de vader had zich voor de zoon gesubstitueerd, zijn eigen hechtenis maakte die van de ander principieel onmogelijk
superlativisme	een weerbare, zich in overdrijvingen en superlativismen uitlevende waardering
syfilitisch	immuniteit na syfilitische besmetting scheen er voor hem met te bestaan
taaie	we hebben al een taaie op je gezondheid gedronken
taster	waar zij de vrouwen vlijmscherpe tasters in de borst dreven
tegendraads	autoritair van aard en tegendraads in alle opzichten
tegenstander	zijn vrouw was een te gemakkelijke tegenstandster
terwijl	terwijl hij zich verder en verder vooroverboog om beter te kunnen zien
test	diejuffrouw met dat platte hoedje op d'r test
tien	er viel hem geen andere reden in voor dit bezoek dan kleden kloppen na tienen
tijdgelijkenis	of er een tijdgelijkenis bestaat, die in de snit der gezichten zelve zetelt
toen	toen ze voor een maand of zo met z'n vijven in Zeeburg bij elkaar zaten

[p. 17]

transpositie	onpsychologische transpositie van het Boeddhisme
treindienst	treindiensten verrichtte je in 't leger
trekken	de boot trok goed
tuinschoen	vanaf de dijen werd de gestalte dan weer een gewone jongen: in broek, kousen en tuinschoen die in weelderig gras stonden
typologie	een vrij lompe typologie
uitgroeien	een verlegen grijzende gnoom, amper tot mens uitgegroeid
uithoren	we hoorden de plaat uit
uitspinnen	onder het uitspinnen van deze gedachten reed ik een zijweg in
uitzwermen	in patrouilles uitzwermen, over paden zoekend
vanaf	vanaf dat hij denken kon was Robespierre zijn held geweest
vechtsoldaat	hij was het type van de vechtsoldaat
vedelaar	demonische vedelaars
veil	de veile liefde van een prostituée
veldgod	een soldaat, die hem met de dierlijke onbekommerdheid van een jonge veldgod stond aan te staren
Venus	de eerste aanduidingen van een mankement jegens Venus
veralgemenen	woorden zijn steeds veralgemenend
verbijzondering	de verbijzonderingen die uit ieder nieuw individu een nieuwe wereld te voorschijn toveren
verdomd	een verdomd fidele kerel, de Brocqueville
verdommenis	nou zeg, loop dan ook verder naar de verdommenis
verkerven	balseming van wat de ziel verkerft tot zwartgeronnen onderdelen
verminking	de verminking van de Nachtwacht, waaraan drie figuren zijn opgeofferd
verontschuldigen	wie zich verontschuldigt beschuldigt zichzelf
verschaffen	en wat verschaft mij het genoegen, meneer B.?
verschijning	de intrigant, in leven en kunst, is vooral een Franse verschijning
verschrompelen	zodra de droom wordt gefixeerd, overdacht, naverteld, verschrompelt hij
versverband	dat het rijm, los van het versverband gedacht, esthetisch neutraal is
vertastbaren	de aldus vertastbaarde schuld wordt verpletterend
verwedden	hij durfde er wat onder verwedden. dat dat meisje hem gezien had
verzelfstandiging	een verzelfstandiging van taalfiguren, die oorspronkelijk een dienende rol hadden te vervullen
vlees	die pétillante vrouwengestalten voor de ramen, die Rubensvormen, die heldere vlezen
vloeken	zou ik de man moeten vloeken die mijn vaders dood veroorzaakt had
vogelspin	donkere borstharen, een nest jonge vogelspinnen gelijk
voortspinnen	de ziekelijke gelatenheid waarmee de koning deze fantasieën halfbewust voortspint
vrouwengestalte	die pétillante vrouwengestalten voor de ramen
vrouwenhuis	een peperduur vrouwenhuis
vrouwenverleider	'n bekend vrouwenverleider die Italiaanse machinisten lastig valt
vuil	de galgepater leidt het hoopje vuil
waakhond	totdat (...) de schaduw zich schuin tegen de muur vlijde, als een grote, donkere waakhond aan zijn zij
waar	ook op de mens, waarbij (‘bij wie’ moet dat zijn) zich dan hoogstens mondzeer kan ontwikkelen
waarom	het ‘waarom’ laat ik voorlopig rusten
walg	ik was niet verliefd op C. - op die andere twee nóg minder, dat waren walgen
walm	de walm van stoomtram en van bleekerij of van de ovens waar men schelpen brandt is meer dan thijmgeur aanstichter van dromen
wapen	ik wil geen wapens in handen spelen aan mijn vijanden
waterbroodje	hij sneed het enige waterbroodje open, smeerde het
waterslag	de boegspriet werd gesteund door waterslag en woeling
waxinelichtje	alleen het sputteren van het waxinelichtje klonk nog vanachter de Matterhorn
weerszijden	toen [...] verdiepten zich de smartgroeven ter weerszij van zijn mond
wegsoezen	wegsoezend lag hij nog even naar het tikken van de wekker te luisteren

[p. 18]

wegvagen	weg alle angst, weggevaagd door een gevoel van uitdagende trots
wekker	in de kamer klonk alleen het getik van de wekker
weten	ploerterij - ik wist niet wat ik hoorde
willekeuring	tegenover een willekeurling op straat
willen	men zegt dat alle Corsicanen zo praten, maar daar wil ik niet aan
winderig	de koning begeeft zich vadsig, winderig, boerend, naar het geheime appartement
winnen	een vraag drong naar voren, won macht over me
woordfetisjisme	taal- en woordfetisjisme
woordloos	de woordeloze verstandhouding tussen moeder en kind
worgengel	indien God onze zonden straffen wil, vliegt hij over bergen en zeeën, of zendt een worgengel
wortel	iets fundamenteels in haar, iets heel dicht bij de wortels van haar bestaan als vrouw
wrijfpaal	het voormalig idool werd hem tot wrijfpaal
zaligheid	de eerste zaligheden der liefde
zangavond	een zangavond bij vriendinnen
ze	elke dag wandel ik met ze in 't zonnetje op de singel en leer ze de verbuigingen
zeggen	vanmiddag zeg ik nog onder 't eten, zeg ik tegen m'n vrouw, zeg ik, dat...
zeggen	wie veel zegt, heeft veel te verantwoorden
zeggen	daar is alles voor te zeggen
zetten	hij zette zich tegenover de gasten
zichtbaarheid	de fascinatie die van de bijbehorende zichtbaarheden uitgaat
zielsvol	zij sloeg zielsvol de ogen op
zilveren	een oranje lint met een zilveren insigne
zoals	‘Zoals u zegt!’ klonk het antwoord
zodat	ineens vloog Visser achteruit, zodat zijn rug tegen de achterkant van zijn bank bonkte
zolderschildering	de beroemde zolderschildering van Tiepolo
zwiepen	dreigend, afgemeten, stapte hij in Visser's richting, zwiepend met zijn zweep

Citaten van Vestdijk en Van Eyk in de Grote Van Dale

materialisatie	Amor is anoniem, niet meer dan een materialisatie van haar verlangen
verzenuwd	ik begon, tamelijk verzenuwd, te zoeken

Titels van Vestdijk in de Grote Van Dale

De koperen tuin

De nadagen van Pilatus