Vestdijkkroniek. Jaargang 1999

[p. 21]

Lies Koning over Simon Vestdijk

Wie het werk van Vestdijk, althans in hoofdzaken volgt, weet dat de autobiografische Anton Wachter-romans tot de beste en belangrijkste werken van de schrijver behoren. Over het algemeen beschouwt men Terug tot Ina Damman, ‘de geschiedenis van een jeugdliefde’ als Vestdijks meesterwerk. (Het Vaderland) Toen ik Terug tot Ina Damman had gelezen, wilde ik nog maar één ding: haar ook ontmoeten. Na een lange speuractie ontdekte ik waar ze woonde en kreeg telefonisch toestemming met haar te komen praten.

Thuis had ik al een lange lijst met vragen gemaakt, waarvan ik enkele zal noemen:

Vraag: Komen. er veel reacties op het boek Terug tot Ina Damman?

Antw.: Vroeger wel meer dan tegenwoordig. Dit komt omdat ik alleen nog maar scholieren en studenten te woord wil staan. Ik heb namelijk nare ervaringen met journalisten gehad. Een journalist sprak een keer af, hij zou mij samen met z'n vriendin interviewen. De volgende dag lazen we hele andere dingen, dan we hadden gezegd. Daarna heb ik besloten alleen nog maar studenten en scholieren te helpen.

Vraag: Over de kennismaking schrijft Vestdijk dat dit met de nodige voorzorg via Piet Soer gaat. In het boek staat: Ina zou liever haar pink afbijten dan hem iets te vragen. Had u werkelijk zo'n hekel aan hem?

Antw.: Neen, alhoewel ik hem niet graag mocht. Hij was nogal lui en wilde altijd mijn wiskunde sommen overschrijven. Daarnaast was hij een stuk ouder dan mij. De kennismaking gebeurde bij het station op verzoek van Vestdijk. We waren op dat ogenblik beide met de situatie aan. Piet reisde altijd met mij op en neer naar Franeker. Vestdijk schrijft in zijn boek erg beledigend over Franeker. Hij noemt het Driehuizen. Er is altijd een stille vijandschap tussen Franeker en Harlingen geweest. Franeker heeft overwegend een boerenbevolking, in Harlingen zijn meer havenarbeiders. Het is er bedrijviger en de bevolking is er ook ruwer. Een leuke illustratie is het dienstmeisje: er kwam een vrouw uit het Westen in Franeker te wonen. Ze nam een dienstmeisje in dienst en vroeg toen in Franeker om antecedenten. Men antwoordde toen: ‘Och mevrouw, haar moeder komt uit Harlingen’.

Vraag: Er zijn twee jongens waar hij afwisselend vriend en vijand mee is?

Antw.: Dat waren Jelle Mol en Jan Breedevoort. Van beide weet ik maar weinig. Ze zaten namelijk twee klassen hoger dan mij. Van de vieze rijmpjes, die Jelle Mol altijd zou hebben opgezegd, weet ik niets. In het begin was Simon altijd bang voor deze twee. Ze scholden hem dan uit. Sinds Ina in zijn leven was gekomen, deerde het hem niet meer.

Vraag: En van Jan Breedevoort's veroveringen?

Antw.: Jan Breedevoort wordt door Simon voorgesteld als een versierder. Het zal wel een beetje overdreven zijn. Simon was altijd zeer serieus en werd thuis als enig kind door zijn moeder verwend. Hij was 14 of 15 en geloofde alles wat de andere jongens hem vertelden.

[p. 22]

Vraag: Hoe was de verhouding tussen u en Vestdijk op school?

Antw.: Nu je er jaren later over nadenkt, kom je tot de ontdekking dat je op school nooit met elkaar praatte. Bij ons op school waren weinig meisjes. Het zou dan erg opgevallen zijn als we in de pauze bij elkaar gekropen waren. Nee, ik was altijd bij mijn vriendinnen en Simon was altijd bij zijn vrienden. Ik was toen nogal parmantig en geneerde mij een beetje, omdat hij zo openlijk tegenover iedereen over ons sprak. Hij liep er mee te koop. Schreef dingen in zijn agenda en liet het dan zegevierend aan iedereen zien, die dat maar wilde. Bijvoorbeeld tijdens de franse les moest hij een hoofdletter i op het bord schrijven. Toen de leraar vroeg, of het de i van Ina was, was dat voor hem een bevestiging van: ik loop met Ina. Op een gegeven moment heb ik tegen hem gezegd, dat mijn vader het niet langer goed vond, dat hij mij weg bracht naar het station. In werkelijkheid was het anders: iedereen sprak er over, dat ik werd weggebracht door Simon. Op een middag na schooltijd liep ik alleen naar het station. Halverwege het station kwam ik de directeur tegen die zei: ‘Brengt de jongen van Vestdijk je niet weg?’

Toen dacht ik: ‘Och gut, nu weet die het ook al’. Vestdijk bewonderde mij vanwege m'n moed in de klas. Ik zat namelijk op de voorste rij en de leraar, Horsting, vroeg altijd of hij mijn boek mocht lenen. M'n vriendin maakte eens een spotprent en vroeg of ik die in mijn boek te plakken. Natuurlijk durfde ik dat. Horsting stond afgebeeld in een roeiboot met een grote neus met daaronder een latijnse spreuk die ook op zijn huis stond. Om dat soort dingen bewonderde Vestdijk mij. Horsting was als leraar niet gezien, hij gooide inderdaad krijtjes onder de banken. Vestdijk schreef me, dat hij deze pagina's wel aangedikt heeft. Hij heeft Horsting gecombineerd met een leraar uit Leeuwarden. Horsting was geen knappe leraar. Hij kon alleen maar lezen met een boek voor zich. Het tegenovergestelde was meneer Greve. Deze zat gewoonlijk op een bank en discussieerde aan met ons over de voor en nadelen van het koningsschap en republiek. Een groot deel van mijn politieke interesse en overtuiging stamt uit die tijd. Debateren met de hele klas was een uitzondering toentertijd. Werkelijk een heel knappe man.

Vraag: Vestdijk heeft u ook een tekening op uw verjaardag gegeven. Dat schijnt nogal wat rumoer bij u thuis veroorzaakt te hebben?

Antw.: Dat was erg leuk. In het boek staat, dat hij me die gestuurd heeft. In werkelijkheid gaf hij me die vlak voor de trein vertrok, in een mooie koker. De tekening heeft jarenlang boven m'n bed gehangen, bevestigt aan 4 punaises. Na de breuk op het Werfplein is hij ook blijven hangen. Toen m'n zuster en ik jaren later van kamer ruilden, heb ik hem laten inlijsten. De naam Vestdijk heb ik er afgeknipt: anders paste hij niet in de lijst. Nol Gregoor heeft er voor gezorgd, dat hij later zijn naam er weer onder gezet heeft.

Vraag: U heeft mevrouw Vestdijk tijdens een schaatsmiddag eens ontmoet. Werd toen in verlegenheid gebracht. Was u toen zenuwachtig?

Antw.: Ja, erg vervelend. Zenuwachtig was ik echter niet. Ik was parmantig en passief. Vond het wel goed. Simon kreeg toen van zijn moeder geld om een reep chocolade te kopen. Hij kocht toen een reep plaats van twee. Voordat hij de kans kreeg om de helft aan mij te geven, zei zijn moeder:

[p. 23]

‘Ina lust er ook wel een’.

Vraag: Waar spraken u en Vestdijk over als hij u naar de trein bracht?

Antw.: Gewoonlijk werd er niet zo erg veel gezegd. Als hij echter begon, hield hij niet weer op. Hij sneed onderwerpen aan, die buiten mijn bereik lagen. Hij las veel literatuur en wist vrij veel van de ruimte en astrologie. Ik las toen ridderromans, meisjes- en jongensboeken en vond het verder wel goed. Om indruk te maken liep ik dan op mijn tenen.

Vraag: Heeft Vestdijk u later nog wel eens opgezocht?

Antw.: Nee, alleen toen ik in de Singel liep, zag ik hem in de deur opening staan. Ik liep door en hoorde lange stappen achter me. Hij kwam hard aanhollen en we zijn toen vijf minuten samen opgelopen. Daarna heb ik hem niet meer gezien.

Vraag: Hij heeft u dus na het examen in Leeuwarden niet meer opgezocht. In het boek gebeurt het namelijk wel.

Antw.: Nee, toen in de Singel was hij al student in Amsterdam. Waarschijnlijk wist hij in zijn onderbewustzijn wel dat het een luchtkasteel was. Anders had hij het wel gedaan.

Vraag: Had u of een van de leraren van de H.B.S. door dat Vestdijk zo goed kon schrijven?

Antw.: Nee, maar dat hij talent heeft blijkt wel uit het opstel dat hij in de eerste klas schreef. Hij heeft het later aan mij gegeven. Ik kon het echter niet lezen, het zat vol met doorhalingen en haakjes en vlekken. Eerst dacht ik dat het een kladje was. Simon had er geloof ik een negen op.

Vraag: Wat zijn uw hobbies? Leest u veel?

Antw.: Mijn enige hobby is m'n cryptogram. Geen doorlopers, die zijn me te moeilijk. Ook lees ik veel. Tegenwoordig veel Engels. Ik houd daar speciaal van, omdat er zo'n droge humor in verwerkt wordt. Hoe heet dat ook alweer? O ja, understatement. Now Dowagner van Chaim Bermant is erg goed. Natuurlijk sta ik niet onbevooroordeeld tegenover Vestdijk. Een van de beste boeken vind ik Sint Sebastiaan. Daarin schildert hij op een geweldige manier de angst die hem als kind kwelde. Daarna komt toch echt wel Terug tot Ina Damman.

(Interview (1975) van Goaije Visser met Liesbeth Koning, de hoofdpersoon uit Terug tot Ina Damman)

[p. 24]

Het stuk karton bleek een grote foto te zijn, een zeer uitvoerige en veelomvattende foto, zodat Anton ermee begon hem op een afstand voor zich uit te houden, voor een algemeen overzicht. [...] Toen boog hij het hoofd, en verzette zich niet meer tegen de confrontatie met zijn eigen verleden. De foto sprong hem in het gezicht met een ongehoorde opdringerigheid. De foto rekte zich uit, zwol op tot een klein heelal van koppen, hiërarchisch opgestapeld volgens klassen, rangen, standen, leeftijden [...]. Ja, daar zaten of stonden of hurkten zij allemaal. [...]. Er was geen sprake van, dat hij Ina Damman niet onmiddellijk had ontdekt, daar op de tweede rij, tussen Mies Averkamp en een jongen uit haar klas. Maar wat hij, op die plaats van de foto nog meer ontdekt had, was zo zeldzaam onthutsend geweest, dat hij zich langs alle andere gezichten op de meest hopeloze dwaalwegen had laten meeslepen, liever dan zijn aandacht te bepalen tot dit ene. Maar nu moest het er wel van komen, en hij keek dus weer, of eigenlijk: hij keek voor het eerst. Ina Damman stond daar heel rechtop, het hoofd iets schuin, star te glimlachen vlak voor weer een andere jongen, een onbekende jongen, die zijn handen op haar schouders had rusten, alsof hij bezit van haar nam.

(Simon Vestdijk: De andere school)

Lies Koning (Ina Damman) staat op de derde rij van boven als vijfde van rechts. (Foto uit de Collectie Letterkundig Museum)