Vestdijkkroniek. Jaargang 1999

[p. 8]

Thema's van de tentoonstelling Vestdijk en Friesland

Vestdijk en Harlingen

Stad aan de Wadden

Vestdijks moeder en Friesland

Vestdijks vader en Friesland

Vader Vestdijk als fotograaf

Kinderportret

Lies Koning, Vestdijks eerste liefde

Lies Koning over Simon Vestdijk

Depressie

De HBS in Harlingen

De HBS in Leeuwarden

De wraak van de Oldenhove

Vestdijk als dichter / Dico van der Meer

Kalveren

Vestdijk en Slauerhoff

De Koperen Tuin: Vestdijk en Leeuwarden

Willem Zonderland, Vestdijks pianoleraar

Sjoerd Leiker: Vestdijk en het Fries

Drie kleine oden

Trije lytse oden

Anne Wadman en Vestdijk

[p. 9]

Vestdijk en Harlingen

Ik heb daarnet gesproken van een bijzondere relatie tussen Vestdijk en zijn geboortestad. Zij bestaat volgens mij hierin, dat hij zich - zoals tegenover zijn hele geboorteprovincie Friesland - afzet. Ten aanzien van Friesland door praktisch het grootste deel van die provincie niet te (willen) kennen, en ten opzichte van Lahringen door zich aan haar wat autochtone positie als Frieslands enige haven van importantie geestelijk te scherpen. Die haven-idee, dat historische Harlingen van Schieringers en Vetkopers, van de handel op Engeland en de Oostzee, van mosselcultuur en aardappelexport, heeft geen functie voor Vestdijk. Des te meer naar mijn mening het fenomenologische Harlingen: een soort vooruitgeschoven post en toch een enclave. Harlingen met een Friese en toch geheel eigen sfeer, uitdrukkingswijze, volkshumor. Een stad vol nuchterheid èn van gesluierde romantiek, een stad die inkapselt en tegelijk [...] bij gevoelige geesten tot een zekere frustratie kan leiden [...].

Harlingen is voor Vestdijk het andersoortige geweest. Het ouderlijk gezin[(...] was Nederlandse import. De tegenstelling gezinsmilieu en stad was een onmiskenbare. Nu is het interessante, dat Vestdijk zich niet heeft laten frustreren, maar de tegenstellingen voornoemd in positieve zin heeft weten te herscheppen, actief in zijn psyche op te nemen. Wij kunnen natuurlijk zeggen dat Leeuwarden en vooral Vestdijks vakantiestad en escape Amsterdam hem een ruimere adem hebben verschaft. Maar de loop der dingen, Vestdijks eigen boeken bovenal, leren ons dat de Lahringse sfeer als geheime controverse en daarmee als inspirerend element de psychische grondtoon van Vestdijk in aanzienlijke mate heeft bepaald. Hier is het allemaal geboren [...]. Ik maak mij sterk dat de persoon Vestdijk in beginsel was gevormd en gegeven, toen hij Lahringen in 1918 verliet om in Amsterdam medicijnen te gaan studeren.

(Theun de Vries: S. Vestdijk: Grootheid en grenzen van een fenomeen)

in de Brouwerstraat in Harlingen liet Vestdijk meneer Visser, de hoofdpersoon uit zijn roman Meneer Vissers hellevaart, wonen. De foto vertegenwoordigt tevens het pleintje waar Simon Vestdijks definitieve afscheid van Lies Koning plaats vond.

[p. 10]

Stad aan de Wadden

 

Drie eilanden staan aan de horizon,

 

Als 't niet zeer nevelt. Jongens komen kijken,

 

Wanneer de postboot keert, die langs de dijk een

 

Rookpluim doet strijken, licht-bruin voor de zon.

 

 

 

De winter duurt hier lang; het spaarzaam groen

 

Bevat een stillen winter in zijn takken.

 

En in de binnentuintjes, kalme vakken,

 

Zou zelfs geen moordenaar een moord gaan doen.

 

 

 

Het drievuldig plaveisel, gele klinkers,

 

Gekleurde keien, blauwe, bolle steenen:

 

Zij dragen jaren reeds dezelfde beenen.

 

 

 

Want 's avonds, in hun pas van stille drinkers,

 

Slenteren mannen rookend naar het dok -

 

De haven langs - en weer terug naar 't dok.

 

 

 

Simon Vestdijk

Vraag: Voor de meeste schrijvers geldt als voor elk mens in feite wel de invloed van plaats en tijd, waar en waarop men ter wereld is gekomen. Hoe zit dat met de Harlinger Simon Vestdijk? Zijn er voor jou ten aanzien van je geboorteplaats en -provincie herkenbare gehechtheden, affiniteiten, invloeden?

Antwoord: Zonder enige twijfel. Het is natuurlijk waar dat ons gezin, van niet-Friese afkomst, in de stad Harlingen wel een soort kleine enklave voorstelde, maar dan toch niet in de zin van een geïsoleerde cel. Helemaal niet. Van de stad Harlingen, die overigens naar mijn gevoel niet typisch Fries is en ook in feite al weer een gemeenschap op zichzelf voorstelt, heb ik in grote trekken ‘negatieve’ invloeden ondergaan. Ik bedoel daarmee dat ik bij het terugkijken toch het meest mijn satirische zenuwen voel trillen. Trouwens, voor deze reaktie is Meneer Vissers hellevaart uiteraard de richtingwijzer.

Toch zou ik bezijden de waarheid blijven als ik ook niet wilde erkennen dat de ‘affiniteiten en gehechtheden’ waar jij naar vraagt, niet zouden bestaan of tenminste bestaan hebben. Mijn jongensjaren in deze havenstad - ook weer terug te vinden en wel in de eerste reeks van de Anton Wachter-romans - waren op bepaalde wijze wél positief, ik mag zelfs zeggen gelukkig. Er was sfeer in de stad. Ik hoorde bij een groep jongens die tot diep in de avond in de kleine straatjes uitgelaten spelletjes speelden, ook op het kerkhof rondom de Hervormde Kerk [...]. Het kan niet anders of ook die spel- en avontuurtijd moet in mij nawerken, ik acht ze tenminste verantwoordelijk voor het gevoel van gehechtheid aan Harlingen, dat ik zeker bezit.

(Theun de Vries: Hernomen konfrontatie met S. Vestdijk)