Vestdijkkroniek. Jaargang 1995

[p. 129]

Peter Rogiest
Vestdijk en de historische roman: een toevoeging

Op 17 februari 1966 gaf Simon Vestdijk een lezing aan de Rijksuniversiteit te Groningen over de historische roman. De tekst van deze lezing verscheen nadien in de essaybundel Gallische facetten onder de titel ‘Over de historische roman’^1..

Na de lezing kreeg het publiek de gelegenheid vragen te stellen. Een klankarchieffragment van dit vraaggesprek werd in 1984 door de toenmalige Brt Instructieve Omroep in samenwerking met Teleac vrijgegeven op de geluidscassette Nederlandse literatuur na 1830 (begeleidend materiaal bij het gelijknamige handboek). Het korte, iets meer dan vier minuten durende fragment staat er onder de hoofding ‘stem: Simon Vestdijk - onderwerp: De historische roman, Vestdijks werkwijze’^2.. Hans Visser verwees er reeds summier naar in zijn biografie over Vestdijk^3.. Hierna volgt nu een schriftelijke weergave van dit fragment in een licht gepolijste versie (legende: V=vraagsteller uit het publiek; SV=Simon Vestdijk).

V: Ik wou u graag vragen (SV: Mm.) wat een schrijver als Vestdijk, die zowel historische als contemporaine romans schrijft, aantrekt tot de historische roman.

SV: Ja meneer, deze vraag is me al eens eerder gesteld en ik... het zou natuurlijk heel makkelijk zijn als ik wist wat ik daar toen op geantwoord had, hè (gelach in de zaal), dat is helaas niet meer het geval, wel, ik zal dus moeten improviseren nimmermeer....

Zelf voel ik altijd in de attractie die de historische roman over mij uit... op mij uitoefent de voordelen, de charmes van het romantische. Daar heb ik misschien met opzet in deze lezing niet over uitgewijd, dat is natuurlijk eigenlijk een onderwerp op zichzelf, maar dat voel ik wel heel erg: het romantische van het verre, voorbije, niet meer benaderbare, wat zich dan meer in details ook vaak documenteert in de vreemde gebrui-

1. S. Vestdijk, ‘Over de historische roman’. In: Gallische facetten, Den Haag 1968, p. 185-206.

2. ‘stem: Simon Vestdijk - onderwerp: De historische roman, Vestdijks werkwijze - 1966/4'10’, op de B-kant van de geluidscassette Nederlandse literatuur na 1830, Brt/Teleac, 1984, ISBN 90-6533-062-3. Met dank aan prof. dr. Musschoot van de universiteit van Gent die mij op het bestaan van deze geluidscassette attendeerde en aan de BRTN en mevrouw Vestdijk voor de toestemming tot schriftelijke publikatie.

3. Hans Visser, Simon Vestdijk. Een schrijversleven, Utrecht 1987, p. 506: ‘Na afloop van de lezing was Vestdijk bereid enkele vragen te beantwoorden. Een van de voordelen van de historische roman noemde hij het romantische aspect. Op de vraag of hij ooit op Jamaica of in Ierland was geweest, antwoordde hij ontkennend. “Ik heb mij grondig gedocumenteerd. Was ik er heen gegaan, ik zou misschien een bioscoop binnengegaan zijn om een rotfilm te zien.” Van zijn roman zou dan waarschijnlijk niets meer terecht zijn gekomen.’

[p. 130]

ken, vreemde gewoonten, vreemde psychologie dan, waar ik ook al over gesproken heb, dat iedere tijd eigenlijk zijn eigen psychologie heeft.... In het algemeen zou ik nog zeggen de... misschien ook het fantastische, waar ik ook een voorbeeld van gaf, dat de historische roman onder bepaalde omstandigheden in de fantastische roman kan overgaan....

Maar ik zou het toch wel willen samenvatten, inderdaad, als de romantiek van het gebeuren. Zoals men weet heeft de romantiek ook een sterke binding met het verleden, dus ook wat meer met het historische, dus ook met de historische roman, en eh... nou ja, ik geloof dat ik het daarbij wel zou kunnen laten.

V: Ik ben bang dat ik nog een oppervlakkige vraag heb, maar u heeft zelf de keuken van de schrijver genoemd (SV: Ja.) en ik zou u eigenlijk willen vragen om ons toch een blik te willen werpen in de keuken van de schrijver....

Want wanneer ik dus denk aan bijvoorbeeld uw Jamaïca-roman en uw Ierse roman, dan heb ik zelf het gevoel: je moet daar geweest zijn en je moet daar... ja, één of ander iets hebben meegemaakt om het zo te kunnen beschrijven. Maar ik heb me laten vertellen dat u niet in Ierland bent geweest en ook niet op Jamaïca bent geweest.

Nou wou ik graag van u horen hoe u dan eigenlijk toch tot deze... sfeerbeschrijving bent kunnen komen, (SV: Mja.) want voor zover ik het dan heb kunnen controleren was het er eigenlijk naar alsof u daar gewandeld had.

SV: Ja, die vraag is me al eens vaker gesteld en het is voor mij (gelach in de zaal) inderdaad heel eigenaardig dat ik met voorliefde en bijna uitsluitend, ik wil wel zeggen helemaal uitsluitend mij op gebieden heb bewogen in de historische roman en ook in de geografisch ver liggende roman die niet op persoonlijke ervaring berustte, dat ik mij uitsluitend inderdaad dan gedocumenteerd heb, en daarbij alleen nog maar de hoop mag uitspreken dat ik niet in een teveel aan beschrijvingen heb gestort.

Maar wanneer ik me daar in terugverplaats, dan was het toch wel zo dat ik probeerde om door middel van die documentatie toch de eigen concrete ervaring, alsòf ik er wel geweest was, om die te laten prevaleren. Dus, je zou het een truukje kunnen noemen en 't is me misschien niet altijd even goed afgegaan en misschien ook wel, maar... dat is natuurlijk een omweg die ik eventueel had kunnen vervangen door een bezoek aan deze streken, dus aan Jamaïca of Ierland. En het is me ook

[p. 131]

wel eens gezegd: waarom ga je daar nou niet naar toe, naar dat eiland en naar dat ander eiland. En dan zei ik altijd: ja, als ik nou bijvoorbeeld - het ging toen over Het vijfde zegel dat in Spanje speelt - en wanneer ik nou naar Toledo ga, en daar rondkijk dan zie ik daar een bioscoop en dan ga ik misschien naar binnen en dan zie ik een rotfilm en (gelach in de zaal) dan doe ik zo verbazend... wel, niet alleen dat ik zo verbazend weinig voor mijn documentatie doe, of voor mijn voorstudie voor mijn roman - dat dan geen documentatie meer is, maar echte ervaring - en bovendien krijg ik dergelijke hinderlijke en storende indrukken, dat ik mijn eigen roman misschien helemaal bederf en daar was men ook wel gevoelig voor, in ieder geval was ik er zelf erg gevoelig voor, want ik had het nou eenmaal bedacht, nietwaar.