Vestdijkkroniek. Jaargang 1994

[p. 17]

Kees van der Zwan
Verantwoording

Op 10 juni 1944 schreef Vestdijk aan Theun de Vries: ‘...voorspoedig groeiende novellenkinderen worden vaak de aardigste romans. Aktaion was eerst een novelle (de slotpassage)...’^1. Die novelle, net als de latere roman getiteld ‘Aktaion onder de sterren’, was volgens een aantekening in het typoscript bedoeld voor de bundel Stomme getuigen. Verhalen, maar daarin is zij niet opgenomen. Het verhaal - er kan hier, onder andere vanwege de ondertitel van Stomme getuigen, beter gesproken worden van een verhaal dan van een novelle - is ook elders niet in druk verschenen. In De grenslijnen uitgewist. Nagelaten verhalen ontbreekt het eveneens. Waarschijnlijk, en niet ten onrechte, meende de editeur dat het in de eerste plaats gezien moet worden als een onderdeel van de tekstgeschiedenis van de gelijknamige roman.

Van het verhaal ‘Aktaion onder de sterren’ zijn twee verschillende bronnen overgeleverd, die worden bewaard in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in Den Haag: een handschriftversie (met als datering ‘Doorn 28-30/7 '39 Gecorrigeerd 1-8-'39’) en een typoscriptversie. Hoewel het typoscript niet gedateerd is, kan het haast niet anders dan dat het de laatste, meest ‘definitieve’ versie van het verhaal vertegenwoordigt. Het typoscript volgt vrijwel exact het manuscript, alleen werd de tekst tijdens het typen op een enkele plaats uitgebreid. Daarna is Vestdijk het typoscript met blauw-zwarte inkt gaan verbeteren naar het manuscript, en heeft hij een aantal veranderingen ten opzichte van het manuscript aangebracht.

De typoscriptversie fungeerde daarom als basistekst voor het hiervóór afgedrukte verhaal. Toch kon het typoscript niet zonder ingrepen worden overgenomen. Nadat Vestdijk besloten had het verhaal niet te publiceren, maar het te verwerken in het slot van een roman, kreeg het typoscript ineens een heel andere functie. Het diende niet langer als kopij voor het verhaal, maar het werd onderdeel van het schema van de ro-

1. S. Vestdijk & Theun de Vries: Briefwisseling. Bezorgd door S.A.J. van Faassen. Amsterdam 1985, p. 181.

[p. 18]

man. En dat had als gevolg dat Vestdijk het typoscript nòg eens met blauw-zwarte inkt is gaan wijzigen, ditmaal met het oog op het in de roman opnemen van het verhaal. Bij het vaststellen van de tekst die Vestdijk ooit als afzonderlijk verhaal heeft willen publiceren, moest die laatste categorie wijzigingen natuurlijk genegeerd worden. Maar hoe is nu te zien welke veranderingen bedoeld waren om de verhaalkopij te vervolmaken en welke om het verhaal in de roman in te passen? In een enkel geval leverde dat geen probleem op, maar in veel andere gevallen wel. Met inkt aangebrachte doorhalingen, bijvoorbeeld, konden hier twee betekenissen hebben: ‘dit gedeelte moet niet in het verhaal terechtkomen’, maar ook: ‘dit gedeelte is inmiddels in de roman opgenomen’ (het was immers Vestdijks gewoonte om in zijn schema's door te halen wat hij ‘verwerkt’ had).

Uiteindelijk bleek dat veel doorhalingen een onderdeel vormen van een niet ongecompliceerd systeem van in de marge geplaatste rode potloodkruisen, verticale rode potloodstrepen en daarbij behorende getallen, een systeem waarmee Vestdijk aangaf wat er in het romanmanuscript moest komen, en in welk hoofdstuk. Ook sommige met inkt aangebrachte verplaatsingsaanwijzingen en toevoegingen bleken samen te hangen met dit systeem, en dus met het romanmanuscript. Hierdoor kon er worden vastgesteld wat de laatste versie van het verhaal moet zijn geweest. Toch bleven er een paar onzekere lezingen over, die overigens van betrekkelijk ondergeschikt belang waren. In die twijfelgevallen is er gekozen voor de lezing die overeenkomt met die in het manuscript van het verhaal.

De door Vestdijk gebruikte spelling van De Vries en Te Winkel en zijn interpunctie zijn ongewijzigd overgenomen. Alleen zijn de dubbele aanhalingstekens vervangen door enkele.

Dank ben ik verschuldigd aan T. van Deel, die mij wees op het bestaan van het verhaal, aan mevrouw A.C.M. Vestdijk-van der Hoeven, die mij toestemming gaf de bronnen te bestuderen, en aan de afdeling Documenten van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum in Den Haag, waar ik alle mogelijke medewerking kreeg.