Vestdijkkroniek. Jaargang 1992

[p. 38]

Hans Visser
Vestdijk en de astrologie

Vestdijks belangstelling voor de astrologie heeft mij altijd gefascineerd. Niet zozeer zijn Astrologie en wetenschap, een boek dat ik altijd als een minder geslaagde studie heb gezien. Vestdijk pretendeerde een wetenschappelijk verantwoord onderzoek verricht te hebben naar de betrouwbaarheid van op de astrologie gebaseerde uitspraken. Maar die pretentie heeft hij m.i. niet waar gemaakt. Ten eerste hanteerde hij de zogenaamde ‘statistische’ methode, wat een duidelijke beperking betekende. Ten tweede hield hij alleen rekening met de positie van de zon, terwijl astrologen veel meer waarde hechten aan de totale sterrenwereld op het moment van geboorte.

Dat neemt niet weg dat Vestdijk erg veel werk in zijn studie heeft gestoken. Hoe zou het ook anders? De astrologie heeft hem zijn leven lang geboeid. Bij het schrijven van romans maakte hij vaak gebruik van de tekens van de dierenriem. Er zijn romanschema's bekend, waarbij de bovenste regel uit die tekens bestaat, met daaronder de namen van de verschillende personages. Rudy Cornets de Groot heeft als eerste op deze techniek gewezen. Hij heeft er menige diepgaande beschouwing aan gewijd.

Bovendien trok Vestdijk te pas en te onpas de horoscoop van zijn vrienden en kennissen, vooral van zijn geliefden. In De laatste kans laat hij zijn alter ego, Anton Wachter, de horoscoop trekken van Anna Heldering. In werkelijkheid betrof dat Joukje Appeldoorn. Zij was zeker niet de enige. Nog onlangs kwam ik in het bezit van de correspondentie tussen Vestdijk en Annie Mertens, het meisje op de advertentie-administratie van de NRC. Volgens zijn mederedacteuren Korteweg en Veenstra was hij op haar verliefd. Op 12 april 1938 schrijft hij haar uit Putten, waar hij op dat moment samen met Ans Koster woont.

In Den Haag heb ik je horoscoop nog nagekeken, maar ook dat viel niet erg mee; wel staat er duidelijk in, dat je heel gemakkelijk met allerlei soort menschen omgaat, zooals dat in werkelijkheid ook wel het geval

[p. 39]

is. Verder ‘conflicten’, maar hoe die zich zullen uiten is niet vast te stellen, omdat ik daarvoor precies het uur van je geboorte zou moeten weten. Daarbij komt, dat ik nog maar weinig waarde hecht aan de astrologie, dus erg diepzinnig gepeinsd heb ik niet.

‘Weinig waarde’ dus toen al. Maar dat belette Vestdijk in 1969 niet na de geboorte van zijn zoon Dick onmiddellijk diens horoscoop te trekken.

Vestdijk beperkte zich niet tot het trekken van horoscopen van anderen. Wanneer hij iemand ontmoette die iets van astrologie afwist, bracht hij zijn eigen horoscoop ter sprake. In de bijdrage van Rico Bulthuis kan men daarover lezen.

De betrokkenheid van Vestdijk met de astrologie dateerde uit de jaren 1924 en 1925, toen hij via een oud-klasgenoot, Henk Cladder, die hij opnieuw in Amsterdam ontmoette, in contact was gekomen met Helena Burgers. Zij las in zijn horoscoop mogelijkheden om zijn depressies te overwinnen. Curieus is dat Vestdijk in die jaren een veertiental artikelen publiceerde in het tijdschrift Urania, een blad waarvan Helena mederedacteur was. Het was Nol Gregoor die mij op mogelijke publikaties van Vestdijk in dat blad attendeerde. Door een nauwkeurige analyse van de bijdragen kon ik achterhalen dat degene die onder de naam S. Tascorli publiceerde, S. Vestdijk was. Het pseudoniem was een combinatie van de sterrenbeelden Taurus, Scorpioen en Libra, die een grote rol in Vestdijks horoscoop spelen.

Zelf heb ik mij verre van de astrologie gehouden. Ik heb het gezocht in contacten met de experts. Zo kwam ik in contact met Rico Bulthuis en via hem met Jan Gerhard Toonder. De weerslag hiervan vindt men in de correspondentie die is opgenomen in mijn boek Brieven rond de Vestdijk-biografie. Een heel ander contact kwam tot stand dankzij Bert de Groot, de uitgever van Xaviera Hollander. Volgens De Groot was er maar één goede astrologe in Nederland en dat was Josine Meijer. Zij is bekend geworden door haar briefwisseling met Gerard Reve. Volgens De Groot was ze een vriendelijke vrouw en zou ze me zeker willen helpen. Ik kende Josine niet en schreef haar dus de gebruikelijke brief om inlichtingen. Bert de Groot had gelijk. Josine was de vriendelijkste vrouw die ik ooit heb ontmoet. Zij was bovendien meer dan alleen maar een astrologe. Zij schreef een aantal indringende essays over het werk van Vestdijk die alle in Tirade zijn gepubliceerd.

Samen zijn we op een dag naar het Letterkundig Museum in Den Haag getrokken om alles wat daar over Vestdijk en de astrologie bewaard wordt, te raadplegen. De inhoud van de doos ‘astrologie’ werd blaadje

[p. 40]

voor blaadje bekeken. Sommige van de beschreven blaadjes waren receptenbriefjes van artsen bij wie Vestdijk eind twintiger jaren praktijk waarnam. Zo kon ik verschillende adressen van Vestdijk te weten komen die ik anders nooit had kunnen achterhalen. Er was ook een cahier met de getekende horoscoopfiguren van een vijftigtal personen, waar onder die van Vestdijk zelf, van Henk Cladder, van Mick de Vries, van zijn neef Herman Mulder, van zijn nicht Gerarda van Zwieten-Haverman en van Helena Burgers. Daarnaast was er een zogenaamd Epoch horoscoopfiguur van Vestdijk zelf opgenomen, dat wil zeggen: een figuur die de stand van de sterrenhemel aangeeft op het moment van conceptie. Volgens Vestdijks notities lag dat moment op 4 januari om ongeveer 4 uur namiddag. Ook stonden er de interacties die twee horoscopen met elkaar maken in, onder andere die tussen die van Vestdijk en die van Helena Burgers.

We raadpleegden ook het manuscript van Astrologie en wetenschap. Daaruit bleek dat het oorspronkelijk de bedoeling geweest moet zijn dit boek samen met dat van Helena S.E. Burgers, Leonardo da Vinci's psychologie der twaalf typen, uit te geven. Dat het niet tot één uitgave is gekomen, is wel begrijpelijk: beide boeken zijn totaal verschillend van karakter. Duidelijk is dat Vestdijk en Helena Burgers in de jaren 1948/1949, toen Vestdijk zijn onderzoekingen uit 1929 weer had opgenomen, opnieuw met elkaar in contact stonden.

Veel meer dan genoemd manuscript, de doos astrologie en het cahier horoscoopfiguren was er in het Letterkundig Museum niet te vinden en Josine en ik kwamen dan ook niet helemaal tevreden thuis. Josine ging aan het werk en schreef voor mij twee bijdragen. Een ervan ging over Vestdijk en de astrologie en is opgenomen in mijn Brievenboek, de andere was Vestdijks horoscoop, die ongepubliceerd in mijn archief bleef liggen. Later heb ik de door Josine opgestelde horoscoop van Vestdijk gecombineerd met één die door Fokkelien von Meijenfeldt was opgesteld. Ook zij heeft een langdurige ervaring met het trekken van horoscopen. Het frappante was dat de twee horoscopen elkaar prima aanvulden. Voor de aardigheid heb ik twee personen die Vestdijk goed hebben gekend, namelijk Nol Gregoor en Herman Passchier, met de gecombineerde uitkomsten van beide horoscopen geconfronteerd. Op basis van de ‘horoscoop-uitspraken’ was het mij mogelijk aan de beide vrienden van Vestdijk een aantal gerichte vragen te stellen met betrekking tot diens persoonlijkheid. Uit hun antwoorden kreeg ik tot mijn verrassing een veel beter beeld van de persoon Vestdijk dan ik gekregen zou hebben als

[p. 41]

ik op de traditionele wijze mijn vragen had gesteld. Nog hoor ik Nol Gregoor zeggen: ‘Hoe komt Josine daar nu bij.’ En dan kwam er een alternatief dat ik anders nooit gehoord zou hebben.

In het cahier dat zich in het Letterkundig museum bevindt, stonden wel getekende horoscoopfiguren, maar geen uitgewerkte horoscopen. Vestdijk heeft die wel gemaakt, maar ze aan de betrokkenen meegegeven en nooit een copie voor zichzelf behouden. Twee van die uitgewerkte horoscopen heb ik kunnen achterhalen, die van zijn neef Herman Mulder en die van zijn nicht Gerarda van Zwieten-Haverman. Ze bevinden zich nu in mijn Vestdijk-archief. In de kantlijn van deze horoscopen staan de interacties tussen de planeten en de sterrenbeelden aangegeven. Daarop baseerde Vestdijk namelijk zijn uitspraken. Het zijn typisch horoscopen van iemand die de techniek van het berekenen van de figuur onder de knie heeft. Bij de interpretatie van de getekende horoscoop moet hij gebruik hebben gemaakt van wat in astrologische handboeken over de verschillende aspecten wordt gezegd. Opvallend is, dat Vestdijk de astrologische uitspraken tot een zinnig geheel combineert. Zo ontstaat er een ‘totaalbeeld’ dat meer is dan de ‘som der uitspraken’. De Vestdijkiaanse horoscopen zijn daardoor veel leesbaarder dan horoscopen gewoonlijk zijn.

Ik schreef hiervoor, dat ik mezelf altijd ver van de astrologie heb gehouden. Ik moet dat iets nuanceren: ik beschik wel over een computerprogramma waarmee ik horoscopen kan trekken. Dat programma gaf me de gelegenheid te zien of het tijdstip van geboorte voor de horoscoop van Vestdijk nu wel echt zo belangrijk is als sommigen suggereren. Het viel mij op, dat in de periode van 17.00 tot 19.30 uur de verschillende aspecten in de horoscoopfiguur van Vestdijk niet veranderen. Dus komt het er voor zijn horoscoop niet zo precies op aan op welk tijdstip hij is geboren. Als Vestdijk met zijn horoscoop had willen sjoemelen, dan had hij wel heel veel uren van zijn opgegeven geboortetijd moeten gaan zitten om een merkbare verandering te krijgen.