Vestdijkkroniek. Jaargang 1984

[p. 68]

D. Vriesman
Het mijn en dijn

In het maartnummer van de Vestdijkkroniek barstte dan eindelijk de bom. De erevoorzitster, mevr. mr. Vestdijk sprak haar gramschap uit over de beide biografen dr. ir. Visser en Anne Wadman. Het proefhoofdstuk dat zij ter inzage had ontvangen was naar haar mening ver beneden de maat. Zij verbindt daaraan de consequentie dat niets van het documentatiemateriaal dat zich in het Letterkundig Museum bevindt meer voor de beide heren toegankelijk is. Ook verder ontzegt zij hen iedere medewerking.

Desondanks blijft ook haar mening, een mening, die zij mogelijk met meer feiten kan ondersteunen dan iemand anders tot zijn beschikking heeft.

Maar laat ik na dit geschreven te hebben maar direct mijn mening onomwonden op tafel leggen. Mij verheugt ieder meningsverschil dat Vestdijk nu nog en ik hoop nog lang bij zijn bewonderaars weet op te roepen. Ik hang de mening aan dat er geen twee leden in de Vestdijkkring te vinden zijn die zich een precies op elkaar gelijkend beeld van hem gevormd hebben. En zolang dit nog niet het geval is mogen we er verheugd over zijn dat hij voortleeft. Komt de tijd dat we het allemaal eens over hem zijn geworden of vinden we het niet meer de moeite waard om ons druk over hem te maken, dan zijn wij het zelf die hem dood verklaren. Maar nog steeds weet hij problemen bij ons op te roepen, die wij niet als gezien terzijde kunnen schuiven. Met mevrouw Vestdijk kan ik het daarom eens zijn dat de tijd nog lang niet rijp is dat de biografie over hem geschreven kan worden. De draagwijdte van zijn oeuvre vormt hiervoor een belemmering. Bewondering moeten we echter hebben voor wie de moed opbrengen zich nu al aan het werk te zetten een biografie te schrijven. Zeker zal die tekortkomingen vertonen, maar moet daarom gezien worden als noodzakelijk voorbereidend werk voor het kunnen schrijven van de biografie. Hoe meer pogingen er gedaan worden zijn werk te overmeesteren, want dat is het schrijven van de biografie, hoe beter, ook al leidt dit naar zijn definitieve bijzet-

[p. 69]

ting. Het moet mevrouw mr. Vestdijk, dr. ir. Visser en dr. Wadman toch alle drie bekend zijn dat over Nietzsche, Rilke, Kafka of Joyce boekenkasten zijn volgeschreven met beschouwingen over hun leven en werk zonder dat iemand in staat was om tot op heden de biografie over één van hen te schrijven. Of ja, over Nietzsche las ik kort geleden ergens dat de biografie geschreven zou zijn, maar na die tijd vernam ik alweer dat twee Nederlandse schrijvers aan een nieuwe studie over hem begonnen zijn. Zo definitief schijnt die biografie dus toch weer niet te zijn. Nee, een groot schrijver krijgen we niet zo gemakkelijk doodgemarteld in de biografie ten voete uit voor ons te zien.

Ook het vantevoren opstellen van regels waar een juiste biografie aan heeft te beantwoorden lijkt mij al heel verraderlijk. Het zal toch de vorm zijn die zich bij de persoon heeft aan te passen. Als daarbij vooropgezette regels moeten worden overtreden, het zij zo! Ook ieder standbeeld vraagt om een eigen aanpak die uitgaat van de persoon die het moet voorstellen en het stempel van de maker naar de achtergrond dringt.

Maar het grootste gevaar dat iedere biograaf bedreigt zou ik willen aangeven met het in dit verband wat oneerbiedige woord ‘bedrijfsblindheid’. Hoe meer iemand tijdens zijn leven vertrouwd met hem is geweest, hoe moeilijker het is om afstand te nemen en de werkelijke verhoudingen in het oog te krijgen. Het woord ‘vertrouwd’ geeft al aan dat er een verstrengeling van meningen heeft plaatsgevonden waar het mijn en dijn alleen met grote inspanning weer te scheiden valt met mogelijke opoffering van dierbare herinneringen. Maar de weerstand om te gaan retoucheren in een beeldvorming die al kant en klaar voor het grijpen ligt is heel groot en kan de vorm aannemen van ontrouw te zijn aan een nagedachtenis. De neiging om dit oorspronkelijke beeld te gaan verdedigen tegen een als vijandig aangevoelde buitenwereld zal daarom meestal groter zijn dan de wil om het beeld met de werkelijkheid in overeenstemming te brengen.

Niet alleen de directe nabestaanden hebben met dit probleem te maken, maar ook zij die zich ernstig in zijn werk verdiepen. Ook bij hen valt een verstrengeling met eigen gedachten bijna niet te voorkomen. Zo staat in datzelfde maartnummer een bewonderenswaardig essay ‘Het laatste oordeel’ van het echtpaar Abell-van Soest. Het is een indringende analyse van ‘De kellner en de levenden’ waar een uitgebreide studie aan vooraf is gegaan. Toch ontkomen ook zij in hun bewondering niet om met hun duiding verder in een ethisch-humanistische richting te gaan dan bij Vestdijk te lezen valt. Alleen in een grondige studie

[p. 70]

zou na te gaan zijn waar precies eigen denkbeelden het echtpaar heeft parten gespeeld. Maar nogmaals het is een zeer lezenswaardig essay, dat de Kroniek siert!

Het gaat mij alleen erom aan te geven hoe zelfs uiterst serieuze analisten volledig te goeder trouw al moeite hebben het mijn en dijn te scheiden, laat staan zijn vertrouwden.

En juist in dit oproepen van beelden, en er perspectief aan geven om ze daarna weer door andere te vervangen was Vestdijk een meester, wiens wendbaarheid voor veel interpretaties vatbaat is en die het uiterst moeilijk zal maken hem in de biografie te vangen. Ik ben er zeker van dat hij alle pogingen daartoe, hoe onbeholpen ook, voorzien heeft en zich bij voorbaat al heeft geamuseerd over de meningsverschillen die later over zijn persoon en zijn werk zouden ontstaan. Waarbij hij, zoals hij schreef, ruzie maken daarover te ver vond gaan. Ruziemakers verstarren, zijn niet wendbaar en dat was in strijd met de natuur van Vestdijk.