Vestdijkkroniek. Jaargang 1984

[p. 64]

Gerrit Borgers
Nogmaals: de Vestdijk-biografie

Naar aanleiding van het artikel De Vestdijk-biografie, dat mevrouw Vestdijk in het vorige nummer van de Vestdijkkroniek heeft gepubliceerd, lijkt het me ter nadere informatie van de lezers gewenst hierop enig commentaar te leveren.

Om te beginnen was het voorstel van Anne Wadman een ‘proefhoofdstuk’ voor de Begeleidingscommissie te schrijven, bedoeld om een concreet discussiestuk op tafel te hebben aan de hand waarvan over de aard en opzet van de biografie met de commissie gesproken kon worden. De inleiding van dit hoofdstuk begon dan ook met de woorden: ‘Het is inderdaad bedoeld als proefhoofdstuk en niet als een hfdst. X of IJ van de uiteindelijke biografie, zelfs niet als een onmiddellijk voorstadium daarvan.’ En na een zevental voorbehouden, o.a. over het al of niet wenselijke van bepaalde passages over nog levende personen en over het feit dat de tekst stilistisch nog voor verbetering vatbaar is, volgde de uitspraak: ‘Wat we hebben beoogd en geprobeerd is: het geven van een concreet voorbeeld van hoe wij, met de hierboven gegeven voorbehouden, ons de biografische aanpak denken.’

Met haar woorden ‘Deze proeve nu was naar mijn overtuiging van zo'n inferieure kwaliteit’ wekt mevrouw Vestdijk de indruk, ondanks de inleiding, de tekst toch als een (voorstadium van een) hoofdstuk van de biografie beschouwd te hebben. Zij geeft een kwalitatief oordeel over het hoofdstuk in plaats van in te gaan op de daarin geconcretiseerde problematisering van de aanpak.

Een nadere bespreking van dit misverstand was helaas onmogelijk, doordat mevrouw Vestdijk zich vóór de eerste commissievergadering over het proefhoofdstuk terugtrok en zich definitief van alle verdere medewerking wenste te onthouden.

Een tweede punt is: een oordeel over een ongepubliceerde tekst blijft voor de lezer oncontroleerbaar en is te vergelijken met een recensie over een nooit verschenen roman. Het proefhoofdstuk is slechts bekend aan de commissieleden en aan enkele betrokkenen die het (soms zonder de

[p. 65]

inleiding) onder ogen kregen. Het zal ook in de toekomst niet gepubliceerd worden, omdat het, zoals uit het voorgaande blijkt, ook nooit voor publikatie bestemd is geweest.

Ten slotte een derde opmerking over het inleidende gedeelte van mevrouw Vestdijks artikel. Zij schrijft: ‘Mede omdat de Heer Dr. Ir. H.J. Visser te Maassluis reeds vele jaren bezig was om alle persoonlijke gangen en gebeurtenissen uit het leven van mijn man na te gaan en gepoogd moest worden om dit zoeken in betere en minder private banen te leiden, is op 11 december 1981 een Biografie Begeleidings Commissie geïnstalleerd’. Dit motief om een commissie in te stellen is mij als commissielid nooit meegedeeld. In dat geval zou ik mij ook niet beschikbaar hebben gesteld, want een bewakingscommissie is minder aantrekkelijk dan een begeleidingscommissie. Overigens betwijfel ik of het de andere leden bekend was, gezien het feit dat de commissie op verzoek van Wadman, met instemming van Visser, in het leven is geroepen. Mogelijk bedoelt mevrouw Vestdijk echter dat het voor hààr een motivering is geweest om in de commissie zitting te nemen.

Het oordeel over het proefhoofdstuk

In paragraaf II van haar artikel stelt mevrouw Vestdijk: ‘alle ideeën, alle bedoelingen van de auteur moeten door de biograaf volkomen begrepen worden.’ Dit is een onmogelijkheid, niet alleen voor de toegewijde lezer, ook voor de auteur zelf: ook hij kan niet alle ideeën en bedoelingen kennen. Er zijn b.v. sociale, intertextuele, psychische e.d. elementen die ideeën en bedoelingen bepalen zondat dat dit de schrijver bewust hoeft te zijn.

Mevrouw Vestdijk wijst er, aan de hand van L. Edels Literary biography, vervolgens terecht op, dat de biograaf zich moet ‘onderdompelen in het werk’, maar vervolgt dan: ‘tot hij uitleg kan geven van iedere tekst.’ Is er dan maar één uitleg de juiste of de ware? Het komt me voor dat de uitleg van een tekst mede een subjektieve aangelegenheid is en dat iedere lezerskring en ieder tijdperk zijn eigen uitleggingen kan geven ofwel zijn eigen betekenissen aan de tekst kan toekennen. Romein stelt zelfs dat een werk meer overlevingskansen in de tijd heeft, naarmate het voor meer uitleggingen vatbaar, dus ‘polyinterpretabel’, is.

Eenzelfde opvatting over de éénduidigheid van een literaire tekst blijkt ook uit de slotregel van deze alinea: ‘Trouwens, nog niemand kent en begrijpt op het ogenblik het oeuvre van Vestdijk, en er zullen zeker

[p. 66]

nog decennia verstrijken voor men diens werk volledig heeft doorvorst.’ Nog sterker, ben ik geneigd te zeggen: ‘volledig doorvorst’ zal het wel nooit worden, want het kennen en begrijpen van een werk is geen statische aangelegenheid. Kennis en begrip veranderen steeds per lezer, milieu, periode enz. (met de Bijbel zijn ze al eeuwen bezig). Bovendien is een levensbeschrijving iets anders dan een studie of essay over iemands oeuvre. Voor een biograaf gaat het er niet om het werk en de persoon achter het werk te verklaren, maar de relatie tussen het geleefde leven en de daarin geschreven werken te verhelderen, kortom een schrijversleven, zoals het eens geweest is, te beschrijven, zoals S. Dresden in De structuur van de biografie (1956) betoogt.

Verder komen in deze paragraaf twee beweringen voor zonder enige argumentatie, zodat een discussie hierover niet mogelijk is: uit de publikaties van Wadman zou ‘zonneklaar’ blijken dat hij weinig of niets van Vestdijk begrijpt en het is voor mevrouw Vestdijk de vraag ‘of Visser wel ooit op de gedachte gekomen is dat een biograaf inzicht moet hebben in het werk van zijn auteur’.

In paragraaf III merkt mevrouw Vestdijk terecht op, dat een biograaf zoveel mogelijk documentatiemateriaal moet verzamelen. Er zijn echter zéér veel gegevens beschikbaar en herhaaldelijk is gebleken, dat een levensbeschrijving, gebaseerd op vele gegevens, wel aangevuld, maar zelden ingrijpend gewijzigd wordt door later bekend geworden materiaal.

Als bewijs dat het selecteren en interpreteren van het materiaal boven Wadmans en Vissers krachten gaat verwijst mevrouw Vestdijk in paragraaf IV naar het niet beschikbare proefhoofdstuk. Zij licht hier de episode over Vestdijks reis met de Kota Inten uit, waarin gebruik gemaakt wordt van een door Vestdijk senior geschreven Epos, en schrijft: ‘De biografen nemen al te gemakkelijk aan dat de woorden van vader Vestdijk de mening van Vestdijk junior vertolken.’ Ja, zonder het proefhoofdstuk kunt u weer niet controleren of deze uitspraak juist is, evenmin trouwens als mijn bewering dat de biografen alleen aannemen dat het Epos gebaseerd is op de mededelingen per brief van Simon, hetgeen zeer plausibel is - waar zou pa Vestdijk anders de stof voor zijn Epos vandaan hebben gehaald? Deze veronderstelling wordt nog ondersteund door de overeenkomsten van bepaalde passages uit het Epos met motieven die Vestdijk in een aantal gedichten uit die tijd verwerkt heeft.

Tegenover de opmerking dat het Epos de schijn wekt, dat de reis met de Kota Inten een diepe indruk op Vestdijk gemaakt heeft, plaatst me-

[p. 67]

vrouw Vestdijk een uitspraak van Vestdijk zelf tegenover Theun de Vries uit 1968 - iets wat trouwens de biografen óók doen. Het proefhoofdstuk beschrijft echter het leven van Vestdijk in het begin van de dertiger jaren. Is het zo onmogelijk dat die indruk - gezien ook de gedichten uit die tijd - tòen veel groter was dan ruim 35 jaar later? Bovendien ontkent Vestdijk niet zonder meer dat die reis hem heeft geïmponeerd, maar onder het voorbehoud: ‘als je bedoelt of die periode nog enige invloed gehad heeft op mijn “vorming”.’ De biografen hebben dus geen keuze gemaakt, zoals mevrouw Vestdijk denkt, tussen het Epos en Vestdijks eigen uitspraak, maar zij hebben voor de periode van december 1929 tot maart 1930 gebruik gemaakt van een eigentijds document en daarbij in een voetnoot verwezen naar wat Vestdijk hier later over dacht - hetgeen me juist een goed gebruik van de bronnen lijkt.

Dan mevrouw Vestdijks verwijt dat de biografen een ‘scandaleuze interesse’ zouden hebben voor ‘de sexuele kanten van het materiaal’. Nogmaals, lezer, u kunt niet meetellen en -lezen ter controle, maar twee van de acht (niet zeven, zoals mevrouw Vestdijk schrijft) paragrafen handelen over Simone Sechez en maken allerminst op mij de indruk van een ‘chronique scandaleuse’. En het aantal bladzijden met ‘erotiek of een zinspeling daarop’ haalt bij lange na niet de ‘helft van het totale aantal bladzijden’. Dit nog geheel afgezien van de vraag of de erotiek geen belangrijke plaats in die periode van Vestdijks leven innam.

Het gewraakte gedeelte over Simone Sechez is bijzonder interessant, niet zozeer om Vestdijks verhouding met haar - de gegevens hierover zijn schaars - maar vooral ook om Du Perrons houding tegenover Vestdijk op dit punt te verduidelijken. Dat er ‘feitelijke gegevens’ zouden ontbreken is echter niet juist: de biografen baseren zich voornamelijk op de gegevens die te lezen staan in de brieven van Du Perron, welke gegevens dus al lang openbaar zijn.

Ten slotte de laatste paragraaf van mevrouw Vestdijks artikel: het proefhoofdstuk zou niet meer zijn dan ‘een verzameling kladpapiertjes’ en een ‘uitgetypte kaartenbak’. Ook hier weer geen enkel argument en voor u geen controlemogelijkheid.

Ik vind het jammer dat dit alles niet besproken kon worden in de voormalige Begeleidingscommissie-Vestdijkbiografie en kan alleen maar de hoop uitspreken, dat het gesprek en de samenwerking weer eens hervat zullen worden - misschien als over een jaar of drie de eerste definitieve hoofdstukken gereed zullen komen.