Vestdijkkroniek. Jaargang 1981

[p. 1]

[Nummer 32]

Martin Ros | Ten geleide

Enige weken vóór de tiende sterfdag van S. Vestdijk ontving de redactie van de Vestdijk Kroniek een artikel - Bij het overlijden van S. Vestdijk, maart 1971 - van een overigens nooit eerder publicerend lid van de Vestdijkkring. Het is een wat verwarrend maar op zichzelf in tenminste enige fragmenten aangrijpend verslag van het bezoek aan de rouwplechtigheid in Doorn, vóór de begrafenis in Den Haag.

Deze al jaren aan het werk van Vestdijk verslingerde lezer kan gewoon niet begrijpen dat de literaire reuzeproduktie die de groene leeslong in zijn leven vormde ten einde is gekomen. En dat de literaire reus die hij eenmaal op de tv mocht gadeslaan - ‘het schrandere, vertrouwenwekkende, forse hoofd’ - nu een nietige, verslagen, gevelde gestalte is geworden. ‘Tussen kransen en bloemstukken door’, zo staat genoteerd in het slot van deze macabere bekentenis van een allesoverheersende leespassie, ‘bereikte ik in een soort waas, over mijn hele lichaam trillende, de uitgang’.

Toen deze brief bij de redactie binnendwarrelde als uiterste symptoom van een volstrekt Vestdijk-amateurisme waren we al volop in de slag voor het speciale herdenkingsnummer dat nu voor u ligt. Voornoemd artikel vormde, met diverse andere uitingen van toenemende Vestdijkinteresse, wél een stroomversnelling in onze voorbereidingen. Er valt inderdaad een explosie aan studies over het werk van Vestdijk waar te nemen. Binnen een jaar komen er boeken over de Anton Wachterreeks van René Marres, over de poëzie van Vestdijk van Tom van Deel, over De kellner en de levenden van Loet en Leny Abell, over Vestdijk en de muziek van Rob Schouten, over Vestdijk en de beeldende kunst van Peter de Boer. Rudi van der Paardt bereidt een uitgave van nog niet in boekvorm gebundelde essays voor. Martin Hartkamp brengt zijn Vestdijk-essays in een bundel bijeen. Bij Reflex en Bzztoh verschenen vermeerderde heruitgaven van de gesprekken met Vestdijk door Nol Gregoor en Theun de Vries. In de monumentale 52-delige serie romans van Vestdijk bij de Bezige Bij en Nijgh en van Ditmar verschijnen dit najaar Rumeiland, Sint Sebastiaan en De zwarte ruiter. En ook het drukwerk aan de marge moeten we ivm Vestdijk blijven volgen. Het eerste nummer van een nieuw tijdschrift voor boekverkopers en boekenkopers Uitgelezen boeken (uitgeverij De

[p. 2]

Binnenkant, Amsterdam) bevatte een uitvoerig artikel (met portfolio en reproducties) over Drie generaties Vestdijk. En dan zwijg ik nu verder maar over publicaties uit en over de brieven van Vestdijk aan Henriëtte van Eyk. Via een aantal goeddeels gefingeerde brieffragmenten volgde zelfs posthuum de benoeming van Vestdijk tot gastredacteur van het Amsterdamse studenten Weekblad Propria Cures.

Ongetwijfeld werd deze hele door diverse Vestdijkianen intussen terecht als nogal onsmakelijk ontvangen PC-stunt gedragen door de PC-redacteur Vic van der Reijt die al jaar en dag de antiquariaten platlopende Vestdijk-fanaat is. Het is niet toevallig. Ook de meeste studies die ik noemde zijn tot stand gekomen of in voorbereiding vanuit de universiteit. In de diepte neemt de Vestdijk-belangstelling dus opvallend en nadrukkelijk toe, wat samenhangt met een ook onder schrijvers en recensenten groeiende bewondering voor Vestdijks zuiver schriftuurlijke vakmanschap en perfectie. Zijn stilistische beeldkracht, zijn structurerende vermogen, zowel in romans als in poëzie, in essays en artikelen, zijn steeds weer moeiteloos fonkelende eruditie en belezenheid beginnen een nieuwe intellectuele generatie duidelijk te maken, dat we in Vestdijk waarschijnlijk het enige Nederlandse antwoord hebben op Proust, Joyce, Nabokov, Henry James of Thomas Mann. Ik ben dan meteen beland bij wat wel als een betrekkelijke hobbel wordt gezien voor een doorbraak van Vestdijks werk naar een bredere, jonge lezerslaag. De reacties vanuit het onderwijs in de Literama - uitzending over Vestdijk van 18 mei waren wat dit betreft helaas veelzeggend genoeg. Een lerares Nederlands aan een gymnasium stelde kort en goed dat Vestdijk heel weinig gelezen wordt, dat hij nauwelijks voor het eindexamen wordt bestudeerd en dat van vijf en veertig leerlingen er slechts één ooit een werkstuk over Vestdijk maakte. Nog treuriger waren de Literama-ervaringen in de boekhandel. Een geïnterviewde verkoopster verklaarde niets te kunnen vertellen over de aanwezige titels van Vestdijk omdat het enige boek wat ze van hem gelezen had - Ivoren wachters, dat ook nog een schaarse populariteit geniet onder gymnasiasten - er niet bij stond. Over De dokter en het lichte meisje stelde deze verkoopster aan de verblufte interviewer: ‘Ik heb van mensen die het gelezen hebben gehoord dat het heel goed is’.

Het lezen van Vestdijk of tenminste van veel van zijn werk trekt kennelijk een steeds zwaarder wissel op 'n zekere intelligentie, gevoeligheid en

[p. 3]

belezenheid. En het is wáár: men dient wel enige zin te hebben voor ironie, relativering en speculatie om smaak te kunnen krijgen voor of genot te kunnen putten uit Vestdijks voortdurende balanceren tussen rede en barok, tussen verstandelijkheid en romantiek, tussen ja en nee. Er zit in Vestdijks hele werk - niemand die dit scherper heeft aangetoond dan Martin Hartkamp - iets dialectisch, iets waarbij zowel identificatie als isolement wordt nagestreefd. De problematiek van de Vestdijk-lezerij binnen een door ons zo revolutionnair gewijzigde onderwijssysteem sterk veranderd intellectueel klimaat en de toekomst ervan bij een nieuwe leesgeneratie hebben we in dit herdenkingsnummer aan de orde willen stellen middels een tot verschillende in dit verband geïnteresseerden gerichte vragenboog. Direct in aansluiting daarop volgt een bijdrage van René Marres, de Anton Wachter-specialist die op zijn beurt wordt gevolgd door Hans Visser. Hij is de lezers van de kroniek natuurlijk al grondig bekend van zijn Anton Wachter-documentaties. Hij heeft nu een portfolio samengesteld over vrouwen in het leven en het werk van Vestdijk die een aantal formidabele verrassingen en vondsten biedt. De lezer oordele zelf!

In het allereerste nummer van de kroniek - lente 1973 - trad Loet Abell reeds als een zeer specifieke Vestdijk-essayist naar voren met een bijdrage over De kellner en de levenden. Het is bijzonder plezierig dat hij in dit herdenkingsnummer met drie bijdragen present is: een nieuw samenvattend artikel over De kellner en de levenden, samen met zijn vrouw Leny, een gesprek met Mieke Vestdijk, samen met Ria den Hartog en een overzicht van tien jaar vakpsychologische benadering van Vestdijks oeuvre. Over Vestdijk en de muziek schrijven Maarten 't Hart en Rob Schouten, bewonderend, kritisch. Een naar onze vaste overtuiging opzienbarende bijdrage is het artikel van Peter de Boer over een staaltje van plagiaat op Vestdijk door een Duitse kunsthistoricus. Rudi van der Paardt tenslotte geeft een gedegen overzicht van tien jaar publicaties over Vestdijk na de dood van Vestdijk.

We hadden nog meer gepland. Maar niet alle afgesproken bijdragen kwamen tijdig genoeg gereed. Zo zal later in deze kroniek nog het helaas te laat voltooide essay van Tom van Deel over Vestdijk als dichter worden gepubliceerd. Het nummer is tenslotte geen definitieve afronding maar vooral bedoeld als een nieuwe stroomversneller. Een voorlopige afronding van tien jaar Vestdijkkroniek zal intussen plaats hebben in het

[p. 4]

voorjaar van 1982. Dan brengt Bzztoh in een speciaal nummer van Bzzletin een keuze uit tien jaar Vestdijkkroniek, waarvan de presentatie gepaard zal gaan van een feestelijke Vestdijkavond bij Bzztoh.

De discussie duurt dus in elk geval op intense wijze vóórt!