Vestdijkkroniek. Jaargang 1981

[p. 54]

Martin Hartkamp | Ingenieur, professor, enz.

Wie zoals ik al meer dan tien jaar over Vestdijk schrijft, maakt regelmatig irritante dingen mee. Men wordt verkeerd begrepen, slecht gelezen, doodgezwegen of bestolen, en het is al gauw niet langer mogelijk om daar veel tegen te doen. Dus meestal laat men het maar lopen, tot het echt te gek wordt, zoals bij prof. dr. Smits, die mij zo aardig leek, maar die toen plotseling erg onfatsoenlijk bleek.

Maar voor ik daarop inga eerst iets dat ik indertijd heb laten lopen, maar dat nu weer aktueel geworden is. Het betreft J. Visser, chemisch ingenieur, die in september 1979 een heel nummer van onze Kroniek mocht vullen met het essay Anton Wachter en Amsterdam: een afronding. Dat is weer aktueel omdat Visser samen met Anne Wadman een biografie gaat schrijven over Vestdijk. In dat essay houdt Visser zich o.a. bezig met wat Vestdijk, deels onder verschillende pseudoniemen, publiceerde in de USA-almanakken, dus in zijn studententijd. Nu had ik dat voor wat Vestdijks poëzie betreft ook al gedaan ten behoeve van de door mij verzorgde en geannoteerde editie van Vestdijks Verzamelde gedichten (Amsterdam - 's Gravenhage, 1971). Ik nam, zoals ook blijkt uit mijn Verantwoording (op. cit., deel III, p. 401-420), alle USA-almanakken met Vestdijk door en raadpleegde voor alle zekerheid ook nog een mederedakteur van Vestdijk uit die periode, de heer J.C. Berntrop jr. Maar Visser (die niet eens weet dat het enkelvoud van ‘varia’ ‘varium’ is en niet ‘varia’) doet net alsof hij dat allemaal voor het eerst gedaan heeft en schrijft dan b.v.: ‘Evenals bij het proza geldt weer dat mogelijk meer gedichten van Vestdijks hand in de almanak van 1922 voorkomen, zoals de “Monoloog in het Wachtportaal der Hel”. Het pseudoniem waaronder het geplaatst is, Veinzaert, biedt geen verdere houvast”’.

Men leest het goed: het pseudoniem Veinzaert biedt de grote onderzoeker ir. Visser geen houvast, want het feit dat Vestdijk aan mij had verteld dat Vestdijk zelf dat pseudoniem bedacht had, was natuurlijk geenszins van belang. Visser kwam dus al evenmin op het idee om mij te vragen of Vestdijk mij ook verteld had welke

[p. 55]

pseudoniemen hij gebruikt had voor zijn proza uit die tijd. Het ‘eerste echte “vestdijkiaanse” verhaal “Droom”’ plaatste Visser om die reden ‘onder voorbehoud’, terwijl ik hem, zoals ik later gedaan heb aan Jean Brüll (zie Brülls voortreffelijke bibliografie van alle tijdschriftpublikaties van en over Vestdijk). al die informatie in een handomdraai had kunnen geven. En nu moet ir. Visser een biografie over Vestdijk gaan schrijven! Iemand die zo met zijn bronnen omspringt. Dat zal me wat moois gaan worden! Welnu, meneer Visser, ik heb Vestdijk vanaf 1961 tamelijk goed gekend; ik was een van de laatste buitenstaanders die kontakt met hem gehad heeft voor hij in 1970 opgenomen werd; de feitelijke mededelingen die ik over Vestdijk heb gedaan zijn nooit gelogenstraft, maar aangezien u mij, blijkens uw essay, kennelijk onbetrouwbaar acht als informant, hoeft u voor uw biografie bij mij niet langs te komen. Wilt u dat wel even in uw boek vermelden? Anders moet ìk dat weer doen wanneer het uit is.

En nu prof. dr. P. Smits. Prof. Smits, een theoloog, hield net als ik een lezing tijdens het tweede symposium over De toekomst der religie op 1 november 1980. Mijn lezing bevatte o.m. de stelling ‘dat Vestdijks religieuze streven, Vestdijks streven naar een duurzaam geestelijk geluk, in wezen regressief van aard is. Vestdijk streeft naar een verloren paradijs, iets dat achter hem ligt’. Voorts stelde ik dat Vestdijk andere bezwaren had tegen het Calvinisme dan die welke hij opgaf in De toekomst der religie. Men kan e.e.a. nalezen in de Vestdijkkroniek van december 1980, waarin op één na alle bijdragen aan de beide symposia werden afgedrukt.

Bij mijn weten was wat ik op dat symposium vertelde nieuw. Als dat niet zo geweest was, zou ik zeker ook mijn bron hebben vermeld. Zo hoort dat. Maar prof. Smits moet dat nog leren, want prof. Smits schrijft in de afgedrukte versie van zijn lezing andere dingen dan hij tijdens het symposium vertelde, zonder dat hij dat verantwoordt. Daardoor wekt prof. Smits de indruk dat mijn stellingen oude koek waren en bovendien onjuist. Dat laatste mag hij vinden, maar het eerste is kwaadaardig, want wat ik op 1 november 1980 stelde, hoorde ook prof. Smits voor het eerst.

Voor alle duidelijkheid geef ik nog even weer wat prof. Smits wel

[p. 56]

schreef, maar niet gezegd heeft. ‘Ik wil hier nog even wat nader op ingaan omdat blijkt dat sommigen de grote aandacht, die V. hier aan het jonge kind wijdt, als een regressieverschijnsel menen te moeten signaleren, als een infantiliseringstendens’. Die ‘sommigen’ ben ik dus, en prof. Smits heeft ook nog slecht geluisterd, want (zie boven) ik sprak wel over regressie, maar niet over infantilisering. Dat is namelijk nog wel wat anders. Volgende citaat: ‘zeer onlangs bleek me ook dat sommige kenners van Vestdijk zich afvragen of achter deze calvinistenhaat niet iets heel anders schuil gaat. Persoonlijk geloof ik dat niet (...)’. Die ‘sommige kenners’, dat ben ik dus weer, en ‘zeer onlangs’ was op 1 november 1980, dus niet vóór die datum, zoals iedereen zal denken die het stuk van Smits nu leest in de Vestdijkkroniek.

Men begrijpe mij goed: ik zeg niet dat men lezingen letterlijk zo moet laten afdrukken als men ze heeft gehouden. Dat heb ik ook nooit gedaan, maar het is onbehoorlijk dingen toe te voegen waarmee andere inleiders te kort worden gedaan. Doordat prof. Smits niet schrijft dat hij iets toegevoegd heeft, laat staan dat hij deze toevoegingen aan mijn lezing heeft ontleend, krijgt iedereen de indruk dat wat ik beweerde (en mijn lezing werd gehouden en ook afgedrukt na die van Smits) al lang bekend was, dus dat ìk de dief was. Ik deed immers net alsof ik alles zelf bedacht had. Inderdaad, dat had ik ook.

Zowel ir. Visser als prof. Smits gaven geen bron op waar zij dat m.i. juist wel hadden moeten doen. Het omgekeerde komt soms ook voor, en soms is ook dàt vervelend. Ik denk nu met name aan een opmerking van de heren Willem J. van der Paardt en G.F.H. Raat, beiden wetenschappelijk medewerker Neerlandistiek aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen, bij hun essay De Ziener bekeken in de Vestdijkkroniek van maart 1980. De heren schrijven (op p. 31): ‘Hier - trouwens ook elders - zou de vraag opgeworpen kunnen worden in hoeverre de thematiek van De ziener aansluit bij wat Martin Hartkamp als het centrale motief in Vestdijks werk heeft aangemerkt: de identifikatiedrang. Kortheidshalve en omdat Hartkamp niet expliciat op De ziener ingaat, laten wij zulks na (Martin Hartkamp. “Identificatie en isolement”, in: Maatstaf 19 (1971), nr.

[p. 57]

4-5 (augustus-september), p. 216-250)’.

Ik ging in het essay dat door Van der Paardt en Raat genoemd wordt inderdaad niet op De ziener in, en het was dus volslagen overbodig om dat stuk erbij te slepen. Maar de heren moesten kennelijk even kwijt dat wat ik opmerkte in Maatstaf onzin was, terwijl ik toen toch duidelijk stelde (in noot 4) dat er nog ‘andere aspekten van het identifikatiefenomeen’ te noemen waren, hetgeen ik in latere publikaties ook herhaaldelijk heb gedaan. In Macht en Liefde in het werk van Simon Vestdijk (Mededelingenblad Vestdijkkring, maart 1972) heb ik het voorts wèl expliciet over De ziener, maar Willem J. van der Paardt en G.F.H. Raat kennen hun vakliteratuur klaarblijkelijk slecht. Ik moet mijn essays over Vestdijk maar eens gauw gaan bundelen. Daarmee bewijs ik, zo niet Smits en Visser, dan toch, hoop ik, Van der Paardt en Raat een dienst.