Vestdijkkroniek. Jaargang 1979

L. Pepplinkhuizen en J.F.P. de Smit | De symbolische implicaties van De redding van Fré Bolderhey

In Forum der Letteren jrg. 14/4 verscheen bovengenoemd artikel. Een bewerkte versie daarvan zag het licht in 1975-76 in twee opeenvolgende Vestdijkkronieken, nr. 10 en 11. In het onderstaande zal kort ingegaan worden op de verschillen tussen beide versies.

Pepplinkhuizen en De Smit gaan in de Vestdijkkroniek dieper in, lijkt het, op de theoretische achtergronden van hun benadering. Lijkt het, want in een later nummer van Forum der Letteren (om precies te zijn jrg. 15/4, p. 224-234) geven zij een theoretische explicatie van hun opvattingen. Hun beschrijving van de inhoud van de roman en de symbolische annotaties daarbij verschillen inhoudelijk niet, stilistisch zijn hier en daar in de Vestdijkkroniek veranderingen aangebracht. In feite is het enige waarin beide stukken van elkaar verschillen het volgende: In Forum der Letteren zetten de auteurs zich min of meer af tegen andere literaire benaderingen, met name tegen de zogenaamde structurele analyse van een literair werk: ‘De literatuurwetenschap concentreert zich in een bepaalde periode vaak op een enkel onderwerp. Zo heeft de studie van de roman zich gedurende de laatste jaren vooral gericht op het aspect structuur, inderdaad een belangwekkend probleem. Wij achten het echter opvallend, dat men - over het geheel genomen - aan de

[p. 65]

symboliek tot nu toe relatief weinig aandacht heeft geschonken. Dit is des te opmerkelijker, omdat het al of niet doorzien van de subtiele kneepjes van een structuur niet van doorslaggevende betekenis is voor het begrijpen van een literaire kunstwerk, terwijl het doorzien van de symboliek dat wel is.’ (p. 255) Op het gevaar af deze rubriek te polemisch te laten worden; het bovengestelde lijkt me een misvatting van de auteurs. Het gaat er bij de structurele ‘analisten’ absoluut niet om subtiele kneepjes van een structuur te doorzien, waar het hen om te doen is, is vat op en inzicht in het literaire werk te krijgen, m.a.w. ook bij hen staat het achterhalen van de betekenis centraal, met het structuuronderzoek als middel. De misvatting berust op een verkeerde opvatting van de term structuur, alsof die slechts bestaat uit uiterlijke kenmerken zonder consequenties voor de betekenis van een tekst.

Wat verstaat een ‘analyticus’ nl. onder interpreteren: Het aangeven van relaties tussen de analytische gegevens, het toekennen van betekenis aan de feitelijke verschijnselen. De som der betekenissen die aan de onderzochte verschijnselen worden toegekend, heet dan de interpretatie van die tekst. Met de structuurbeschrijving (dus zaken als perspectief, tijd, ruimte, personages, motieven) wordt de lezer de kans geboden dieper door te dringen in de literaire tekst, groter inzicht in en beter begrip van die tekst te verkrijgen en daardoor zijn beleving van die tekst te intensiveren. Kortom, een doel dat ook Pepplinkhuizen en De Smit zeggen na te streven. Zij geven met hun omschrijving van structuuronderzoek m.i. derhalve een vertekend beeld.

Het doel van beide benaderingen is hetzelfde, alleen de invalshoek verschilt. Aan welk van beide benaderingen de voorkeur moet worden gegeven? Merkwaardig gezegd misschien, aan geen van beide. M.i. is het verstandiger om de benaderingen niet als elkaar bestrijdend te zien, maar ze als complementair ten opzichte van elkaar te beschouwen. Het inzicht in het literaire werk zou daarmee gediend zijn.

(H.B.)