Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1953

[p. 509]

Verslagen over de prijsantwoorden voor het jaar 1953

I. - De Keurraad voor het antwoord op de prijsvraag ‘De Beginselen van Albert Verwey's litteraire critiek, met een Bibliographie van en over het critisch werk van Albert Verwey,’ ingediend onder kenspreuk Fais ce que dois, advienne que pourra, werd door de Academie samengesteld uit de heren Prof. Dr. Fr. de Backer, Julien Kuypers en Prof. Dr. Fr. Baur.

Verslag van Prof. Dr. Fr. de Backer
Eerste beoordelaar.

Dit lijvige werk, XV + 435 blz., is uitstekend. Het is een merkwaardige, wetenschappelijke bijdrage tot de grondige kennis van Albert Verwey.

De schrijver van deze studie geeft, na een ‘Woord Vooraf’ waar de ‘status questionis’ van het onderwerp wordt bepaald en waaruit blijkt hoeveel er nog te doen was, een zeer zorgvuldige bibliographie van en over het critisch werk van Verwey. Hier is zeer veel nieuw, vooral wat onuitgegeven geschriften van Verwey betreft. Dan onderzoekt hij grondig de litterair- en aesthetisch-critische beginselen, met een geduldige studie van de evolutie van Verwey; de eisen te stellen aan de criticus en het doel van de critiek; Verwey's critische practijk; de methode van de auteur. Vervolgens, in afdeling B worden onderzocht V's algemene beginselen inzake kunst en poëzie, met een bepaling van die begrippen, het kunstwerk, het kunstwerk als vorm, het kunstwerk als uitdrukking.

Het tweede deel bestudeert de litterair-historische en philologische beginselen van A.V., met zijn theoretische visie op de historiographie in het algemeen en op de literatuur-historie in het bijzonder, en de studie van V's litterair-historische en philologische practijk (kenmerken, biografie, bloemlezing, tekstuitgave, paraphrase en vertaling). Het derde deel is een zeer

[p. 510]

grondig nasporen van de bronnen van Verwey's critische beginselen. Eindelijk komt een algemeen besluit en een register.

Er zijn wel enkele kleine opwerpingen te maken, maar ze zijn van weinig belang en staan hoegenaamd de bekroning noch zelfs de drukwaardigheid in de weg. Ik zou bv. een verwijzing hebben willen zien naar het verband tussen het critisch werk van V. en dat van de scheppende auteur, naar het verband met het cerebrale van sommige Europese critiek, naar het verband tussen sommige door Verwey bewonderde auteurs en hun invloed op het scheppende werk van V. Graag had ik willen aangestipt zien, dat V. de Franse literatuur niet al te best kende, en bv. een Paul Valery niet vernoemt, een dichter en criticus die nochtans met hem nauw verwant is. Graag vond ik het aangestipt gezien, hoe Verwey Poe's ‘Poetical Principle’ niet schijnt te kennen, noch l'Abbé Brémond's ‘La Poésie Pure.’ De invloed van Hegel op Vermeylen werd niet aangeduid. Over de stijl zelf van de criticus V. moest stellig verwezen worden naar V.'s mooie kunst van formuleren.

Dit werk verdient echter alle lof, en is stellig waard, bekroond te worden.

2. - Verslag van de heer J. Kuypers
Tweede beoordelaar.

Ik ben gelukkig mij bij het gunstig oordeel van Prof. Fr. de Backer te kunnen aansluiten. Te meer daar het hier een studie geldt die ik niet zonder enige aarzeling ter hand heb genomen: van een Vlaming, over een zo typisch Hollandse schrijver als de dichter-denker Albert Verwey, wiens stoere, vaak didactische aard ons minder ligt - dit althans na zijn bekoorlijke jeugdverzen en met alle respect voor zijn indrukwekkend, veelzijdig oeuvre. Daar staat het ook, op blz. 231, dat smalende zinnetje van Kloos over zijn jonge vriend: ‘Een Calvinist, door de schoonheidskoorts bezocht.’ Niet Calvijn, - de schrijver zegt het elders voortreffelijk, waarom echter niet dadelijk hier? - Spinoza was zijn man! Hoe onrechtvaardig overigens deze uitspraak van Kloos. Want met welk doorzettingsvermogen, met welke niets ontziende

[p. 511]

eerlijkheid heeft de jonge Verwey zichzelf een eigen ‘oplossing’ bevochten!

De schrijver van deze studie is met zijn onderwerp vertrouwd. Zijn wetenschappelijk apparaat vertoont geen leemten. Hier wordt de perfectie benaderd: zelfs tot de onuitgegeven geschriften van Verwey werd toegang verkregen. Aldus wordt het hele terrein bestreken, blijft geen hoekje onbelicht. Toch wordt de grote ontwikkelingslijn van Verwey's aesthetische en levensopvatting, grosso modo van het zintuiglijke naar het geestelijke, metaphysische toe, nooit uit het oog verloren.

Terecht wijst Prof. De Backer als eerste beoordelaar op een paar verrassende leemten bij een encyclopedische geest en een ijverig lezer als Verwey. Op zijn onvoldoende erkenning van een figuur als Couperus wordt in deze studie ook terloops gewezen.

Aan zijn verhouding tot Vlaanderen wordt alle aandacht besteed. Terecht overigens. Toch wil het mij voorkomen dat Alfred Hegenscheidt hier een beurt moest krijgen. Niet zozeer om de afwijzing van Starkadd door Verwey, zelf een medewerker aan de eerste reeks van Nu en Straks, - al was dit een incident dat tussen de vrienden veel kwaad bloed heeft gezet. Maar vooral omdat een vergelijking hier zin heeft. Mij treft inderdaad de overeenkomst tussen de opvattingen van Verwey en de kapitale, principiële uiteenzetting Rhythmus van Hegenscheidt; hier zit een invloed die verder gaat dan de algemeen heersende tijdgeest.

Met het oog op de publicatie die ik uitdrukkelijk voorstel, wijs ik op enkele punten die een nader onderzoek wettigen.

-	Een paar keren interesseert Verwey zich aan iets, hoewel het elders correct voor luidt.
-	De spelling van enkele eigennamen blijkt onzeker: Busken Huet of B-H met koppelteken (o.a. p. 129)? H. en A. Roland Holst of R-H (o.a. pp. 217, 246)? Lodewijk Van Deyssel (p. 168).
-	Jan Greshoff wordt nu eens Gresshof (p. 287), elders Gresshoff (p. 429) gespeld.
-	Een enkele maal staat er een oogslag (p. 220).
-	Op blz. 166 dient de afkorting t.t.z. door d.i. of d.w.z. vervangen.
-	Kunnen woorden als deelname, contactname, wel door de beugel?

[p. 512]

-	Tegen Middeleeuwen en impressionisme heb ik natuurlijk minder bezwaar; en sinds Frans Coenen heeft de uitdrukking Tachtiger beweging burgerrecht gekregen.
-	Zou er op blz. 176 niet beter staan: van het zuiver ethische besef van verbonden-zijn... i.p.v. het zuivere ethische besef? Dit maakt een licht onderscheid. Evenals ik mij afvraag of op blz. 134 het woord sensitivisme - vooral in een studie over Tachtig - niet beter vervangen zou worden door zintuiglijkheid, zintuiglijke indrukken of sensaties.
-	Misschien mocht op blz. 280 onderstreept worden dat Verwey hoogstwaarschijnlijk als allereerste het, sinds de studies van Garmt Stuiveling c.s. algemeen aanvaarde onderscheid heeft gemaakt tussen de eigenlijke Nieuwe Gids en de veel meer omvattende, alle kultuurterreinen bestrijkende beweging van Tachtig.
-	Op blz. 163 staat er een voorbeeld van zgn. Hineininterpretierung dat mij hoegenaamd niet overtuigt. Bij de in elkaar vloeiende verheerlijking, door de jonge Helena Swarth, van twee dichtersfiguren: de vereerde Jacques Perk en de geliefde Max Waller, denk ik beslist niet aan schoonheids-vergoddelijking, zoals wij die o.m. uit de beroemde Kloos-sonnetten kennen.

_* * _*

Mijn enig ernstig bezwaar tegen deze knappe, overzichtelijke studie is er een van stylistische aard. Misschien ligt het aan het al te overvloedig inlassen van citaten; maar de eigen stem, het persoonlijk accent van de schrijver verneemt de lezer zelden. Bij zijn behandeling van Verwey's centrale Idee van het Dichterschap, vergelijkt men onwillekeurig met de meesterlijke uiteenzetting van Simon Vestdijk; en dan behoudt men een goed oog voor proporties.

Toch formuleert de schrijver doorgaans duidelijk wat hij te zeggen heeft en zijn algemeen plan is uitstekend, alomvattend. Een paar bijzonder zwakke plekken moet ik nog vermelden. Zo het hoofdstuk: Verwey en de verschillende Nieuwe Gidsers. Hoe b.v. de - zelfs hoofdzakelijk tot de kritiek beperkte - verhouding Kloos-Verwey aldaar kan behandeld worden zonder één enkele zinspeling op dat unieke, ‘platonische’ geval in onze

[p. 513]

literatuur, dat aan de basis ligt van de cyclus Van de Liefde die Vriendschap heet, is mij een raadsel.

Ook het Algemeen Besluit is m.i. opvallend zwakjes gesteld. Een vaste regel vaststellen. Beginselen die slechts kenmerken zijn. Een haast onmetelijke arbeid... levert ons het bewijs dat we in Verwey een groot criticus mogen zien. Verwey rangschikken in de rij van Potgieter en Busken Huet, etc. Kan het makker, banaler?

En wat te denken over dit zinnetje waarin aan de lezer te gelijk een actieve en een passieve rol wordt toebedeeld? ‘Het voorbeeld van Verwey zelf volgend, werd de lezer in de mate van het wenselijke op de hoogte gesteld van Verwey's eigen uitspraken.’

Zou dit Besluit niet best opnieuw geschreven worden?

3. - Verslag van Prof. Dr. Fr. Baur
Derde beoordelaar.

Als derde Commissaris mag ik mij, na kennismaking met dit voortreffelijk werk van critische ontleding, volmondig aansluiten bij de even grondige als uitvoerige verslagen van de eerste en tweede Commissaris.