Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1953

[p. t.o. 340]

Emmanuel de BOM 1868-1953

[p. 341]

Bij het graf van Emmanuel de Bom (Kalmthout, 16 April 1953)
Lijkrede, namens de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde
Uitgesproken door Julien Kuypers
Bestuurder der Academie.

Wij treuren om het heengaan van een der onzen, Emmanuel de Bom, een Vlaams schrijver van betekenis die bovendien op een belangrijk moment van onze literaire ontwikkeling een rol heeft gespeeld die thans reeds algemeen erkend wordt.

Hij is te Antwerpen geboren op 9 Nov. 1868, in de havenstad waarvan hij later de atmosfeer in zijn werk zou vastleggen en, als een dankbare zoon, de psychologie zou trachten te vatten in een klein, fijn boekje.

Hij is briefwisselend lid van de K. Vl. A. voor Taal- en Letterkunde geworden op 17 Juni 1931 en werkend lid op 15 Mei 1935. In het jaar 1941 is hij als bestuurder van het geleerde genootschap opgetreden.

Emmanuel de Bom is de laatste van de vier oorspronkelijke oprichters van het tijdschrift ‘Van Nu en Straks’ waarbij zich later. Alfred Hegenscheidt heeft aangesloten, ter vervanging van Cyriel Buysse. Ook tot de redactie van ‘Vlaanderen’ behoorde hij.

In historisch verband gezien blijkt zijn proza, toen reeds, van een zeer bijzondere kwaliteit: mals, gevoelig, in de lijn van onze beste traditie en tevens impressionnistisch-modern. Wrakken dateert van 1898: een kleine roman, begroet als de eerste van de toenmaals nieuwe generatie.

Hij draagt zeer sterk de sporen van de artistieke opvattingen of modes van zijn tijd, maar hij is goed gebouwd, met sober-natura-

[p. 342]

listisch gesuggereerde karaktertrekken. Jammer genoeg werd hij door geen tweede gevolgd. Wèl door enkele époque-makende novellen: De Daad, De Beeldhouwer, De Barbaren.... Evenzoveel mijlpalen in zijn ontwikkeling die wij terugvinden in de bundels Een Terugblik, Heldere Gezichten en Scheldelucht. Alsook in Het Land van Hambeloke, zijn jeugdherinneringen aan de volkswijk waar hij het levenslicht zag.

Toch was hij in de allereerste plaats een geboren kroniekschrijver. Wellicht werd dit bevorderd door het feit dat hij een tijdlang aan De Volksgazet verbonden was. Maar dank zij zijn vriendschap met Johan de Meester werkte hij overvloedig mede aan ‘De Nieuwe Rotterdamse Courant’ en voerde in dit gezaghebbend blad superieure propaganda voor onze letteren. In Het levende Vlaanderen, Nieuw Vlaanderen, Dagwerk voor Vlaanderen staan de beste uit deze stukken gebundeld.

Welke literaire figuur van enige betekenis heeft hij ten onzent niet ontdekt of opgezocht, gekend en aangemoedigd? Twee namen mogen volstaan: de bakkersjongen uit Avelgem, niemand minder dan Stijn Streuvels, en de Gentse dichter, spoedig een van zijn boezemvrienden, Karel van de Woestijne.

Zijn onuitputtelijke belangstelling voor het artistieke leven in al zijn gedaanten, evengoed in het boven alles geliefde Vlaanderen als daarbuiten, blijkt uit menig stuk over Henrik Ibsen (1893), over Morris en het boek, over talloze dichters en musici. Zijn geestdriftig stuk over Peter Benoit is klassiek gebleven. Ik verzwijg zijn interviews met Maxim Gorki, Copeau en zoveel anderen.

Een echte schakel is hij geweest, een van diegenen die met hart en ziel gestreden hebben om onze cultuur op een algemeen Europees peil te brengen. Dat daarbij het accent nooit verkeerd geplaatst werd, dat hij het land van herkomst trouw bleef dienen bewijst o.m. de oprichting, met behulp van zijn Nederlandse vriend Leo Simons, van de Vlaamse Bibliotheek. Dit alles en veel meer moeten wij, met een ruim begrip voor de omstandigheden van toen, in een historisch perspectief trachten te zien om het naar waarde te schatten.

De Bom als verteller, kroniekschrijver, essayist is gemoedelijk en opgewekt, humoristisch met een tikje sentimentaliteit. Altoos gedreven door zijn onwankelbare liefde voor de goede zaak; nooit kwaadaardig; veeleer te mild.

Hij omringde zich graag met jongeren, liefst schrijvers en schil-

[p. 343]

ders: om slechts afgestorvenen te vernoemen herdenk ik zijn voorbeeldige vriendschap met Lode Zielens en Albert van Dyck.

Zijn schat aan herinneringen allerhande was waarlijk onuitputtelijk. Wat mij betreft, heb ik hem tientallen malen over de Van-Nu-en-Straksers aan het woord gehoord. Hij was een specialiteit op het gebied van ‘la petite histoire,’ de rijke anecdote die een houding, een opvatting, een artistieke schepping, op een eigenaardige, vaak onverwachte manier belicht en opheldert.

Tot en met de eerste wereldoorlog is onze betreurde vriend hoofdbibliothecaris geweest in zijn geboortestad op het Conscienceplein. In die hoedanigheid was hij o.m. de inrichter van de Conscience-tentoonstelling bij het eeuwfeest van onze populaire verteller in 1912, een hele prestatie. Ook voor het toneel heeft hij gewerkt: mag ik mij hier beperken tot de herinnering aan Swane?

Nu wij voor dit open graf staan, blikken wij ontroerd terug op zijn ijverig, welgevuld leven. Zijn bibliografie is indrukwekkend, evenzeer door haar rijkdom als door haar verscheidenheid. De geschiedschrijver van de verruiming en de verdieping van het culturele leven in de Lage Landen, om en sinds de eeuwwisseling, kan zijn liefdevolle bijdragen niet voorbijgaan.

Een sieraad ontvalt ons genootschap. Een vriend wordt van ons weggeroepen: de Mane, een goed, een hartelijk mens, ruimvoelend en ruimdenkend, met iets kinderlijks in zijn argeloze ogen. ‘Blonde Gedachten’ heet reeds een van zijn karakteristieke jeugdstukken.

Als een prozaïst van uitmuntende kwaliteit zal hij blijven voortleven. Als een hartstochtelijk getuige van zijn tijd, van de artistieke ontplooiing van Vlaanderen in het bijzonder. Als een figuur van betekenis bij het begin van onze litteraire bloeitijd die samenviel met de late erkenning van Gezelle; en als een bewust Vlaming die het niet bij woorden liet.

In naam van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde verklaar ik hier: Emmanuel de Bom, uw schoon dagwerk als arbeider voor de Vlaamse cultuur is thans volbracht. De tijden veranderen snel, een nieuwe wereld is in de maak. Laten wij hopen dat zij, na de terugval van twee wereldoorlogen, uw droom van meer sociale rechtvaardigheid en goedheid en vrijheid, ook van meer eerbied voor de menselijke waardigheid, zal benaderen.

[p. 344]

Aan onze litteraire hemel blinken er andere gesternten, hopelijk zullen er morgen weer andere blinken. Doch de zachte schittering van uw tegelijk bescheiden en volwaardig artistiek toonbeeld licht ons voor op de onafzienbare slingerweg, langs hoogten en laagten, de aldoor ongewisse toekomst tegemoet. Doch uw rol als inluider en bemiddelaar zal, evengoed in Nederland als in Vlaanderen, algemeen en blijvend worden erkend. Dankbaar en diep bewogen ontbloten wij ons hoofd voor deze ultieme eregroet. Rust zacht, geliefde collega. De naam EMMANUEL DE BOM zal in lengte van dagen zijn goede klank bewaren.