Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1949

[p. 183]

De werkzaamheden van de Commissie van Bijstand voor het Woordenboek der Nederlandse Taal in de jaren 1947, 1948 en 1949
Door Prof. Dr L. Grootaers
Lid der Kon. Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde

De eerste naoorlogse vergadering werd gehouden op 10 Mei 1947, verder vonden vergaderingen plaats op 18 October 1947, op 6 November 1948 en op 22 October 1949, de eerste drie te Utrecht en de laatste op het Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in Den Haag.

Het zal de Academie in de eerste plaats interesseren te vernemen hoe de door haar voorgedragen en door het Departement van Openbaar Onderwijs bij de redactie van het woordenboek aangestelde Belgische assistenten hun taak vervullen.

Eerst moeten we herinneren aan de bespreking die deze benoemingen voorafging. Op de vergadering van 10 Mei 1947 waar de drie afgevaardigden van de Academie aanwezig waren, sprak de voorzitter Dr J.P. Fockema Andreae zijn voldoening uit over de wijze waarop Dr. de Tollenaere zijn redactionele taak vervult en verleende daarna het woord aan prof. Verdeyen, die een mededeling over de verdere ontwikkeling van de Belgisch-Nederlandse samenwerking wenste te doen. Spreker zegt dat hem uit inlichtingen, bij het Belgisch Departement dienaangaande verkregen, is gebleken dat de Belgische Regering bereid is twee vaste en twee tijdelijke medewerkers te zenden, Dr de Tollenaere niet meegerekend. Deze medewerkers zouden bezoldigd worden als gewone leraren bij het Middelbaar Onderwijs in België. Bij de gedachtenwisseling hierover verklaart Prof. Verdeyen de term ‘tijdelijk’: dit betekent naar zijn opvatting dat er kans bestaat dat de tijdelijk aangestelden zouden aanblijven indien zij geschikt blijken te zijn.

Naar het oordeel van de redactie zal het moeilijk gaan om vier jonge krachten tegelijk op te leiden: inderdaad door de opleiding van elk nieuw assistent wordt de werkzaamheid van een redacteur

[p. 184]

grotendeels in beslag genomen; bij het woordenboekwerk moet een vaste traditie gevolgd worden om voldoende eenheid in het redactionele werk te handhaven. De Belgische leden zien dit bezwaar in en stellen voor dat het Belgisch Ministerie zou beginnen met het zenden van twee medewerkers: dit voorstel vindt algemene instemming.

Zoals bekend werden op voordracht van de Academie de hh. Theys en Van Coetsem tot medewerkers aangeduid: deze hebben nog in 1947 hun ambt aanvaard.

Laten we hier onmiddellijk aan toevoegen dat Mej. Dr J.H. van Lessen, hoofdredacteur van het Woordenboek, op de volgende vergaderingen verslag heeft uitgebracht over het personeel en hierbij telkens heeft gewezen op de vriendschappelijke verhouding tussen de Nederlandse medewerkers en de Belgische assistenten: deze zijn met animo aan het werk.

Een tweede punt, dat door de Belgische leden werd opgeworpen, was het volgende: in vroegere jaren ontvingen alle Athenea en Middelbare Normaalscholen van het Ministerie van Openbaar Onderwijs de afleveringen van het Woordenboek voor de leraarsbibliotheken. Nu is het aantal Athenea in de laatste decenniën zeer aangegroeid en daarenboven is het zeker dat de stellen niet overal met zorg werden samengehouden, en t.z.t. gebonden. Het gevolg hiervan is dat sommige athenea geen exemplaren ontvingen en dat andere stapels losse afleveringen bezitten, die wellicht wegens de bestaande leemten niet kunnen gebonden worden.

De hr Verdeyen aanvaardde de opdracht deze zaak te onderzoeken; jammer genoeg liet zijn gezondheidstoestand hem niet toe deze taak ten uitvoer te brengen.

Deze quaestie kwam opnieuw ter sprake op de vergadering van 22 October 1949 naar aanleiding van het volgende punt op de agenda: daar sommige afleveringen van het Woordenboek geheel zijn uitverkocht, moet de mogelijkheid worden besproken om deze te laten reproduceren langs photomechanische weg om zo weer volledige stellen te kunnen vormen.

Vóór de Commissie van Bijstand stappen in deze richting doet, zou zij wensen te weten of er kans bestaat dat zowel de Nederlandse als de Belgische scholen een zeker aantal afleveringen zouden afnemen om hun stellen aan te vullen, ofwel om het werk in zijn geheel aan te schaffen. Het onderzoek, dat in 1947

[p. 185]

alleen voor België gewenst was, zal nu ook tot de Nederlandse onderwijsinstellingen worden uitgebreid: de heer Dr. W. van den Ent, inspecteur van het gymnasiaal onderwijs, zal dit onderzoek in Nederland instellen, terwijl aan schrijver dezer regelen wordt gevraagd de taak van wijlen Prof. Verdeyen over te nemen. Wij hebben ons dan tot de heer Secretaris-Generaal van het Ministerie van Openbaar Onderwijs gewend: deze heeft met de meeste bereidwilligheid en met bekwame spoed de betroffen dienst tot onze beschikking gesteld; op 9 November werd een circulaire opgesteld, gericht aan al de onderwijsinstellingen; hierbij wordt gevraagd een lijst aan te leggen van de aanwezige afleveringen van het woordenboek en bij het Departement in te zenden; deze lijsten zullen ons een overzicht verschaffen van het aanwezige.

Wanneer de uitslagen van het onderzoek in de Belgische en in de Nederlandse scholen zullen bekend zijn, kan de Commissie (en wat België betreft rekent zij op de steun van de Academie) in België en in Nederland bij de respectieve departementen stappen doen om te verkrijgen dat de bestaande leemten geheel of gedeeltelijk worden aangevuld. Mocht de uitslag gunstig zijn, dan zal het financieel mogelijk worden de uitverkochte afleveringen te laten herdrukken.

Een vraag die de Academie wellicht zal interesseren is hoe lang het nog zal duren vóor het Woordenboek zal voltooid zijn?

Einde 1949 zijn de volgende delen verschenen:

1)	Een ononderbroken reeks vormen de delen I tot en met XII, Eerste Stuk, gaande van A tot in het midden van P.
2)	Compleet zijn ook de delen XIII tot en met XVI, gaande van het midden van R (Riant) tot het midden van T (Tiend).
3)	Er wordt aan vier delen gewerkt: van Deel XII, Tweede stuk, zijn 19 afleveringen verschenen: Pletten tot Quarantaine. Dit zal spoedig voltooid zijn daar het aantal Nederlandse woorden dat met Q begint betrekkelijk gering is.

Van deel XII, Derde stuk, verschenen 4 afleveringen gaande van R tot Recht; dit zal voltooid zijn wanneer de woorden beginnend met R + e behandeld zijn, want deel XIII begint met Riant.

Van Deel XVII, beginnend met Tiend, verschenen 7 aflev., hiermee is de redacteur aan het lemma Toewerpen gekomen;

[p. 186]

dit deel zal ook de letter U bevatten, die wel niet veel ruimte zal beslaan.

Met Deel XVIII begint de behandeling van de V, met de pas verschenen aflevering 4 is zij niet verder gevorderd dan het woord Varen. Dit deel wordt door Dr de Tollenaere geredigeerd; terloops wijzen wij er op dat het lemma Vallen 42 kolom en het lemma Van 44 kolom beslaan.

De letters V en W zullen nog heel wat werk vragen, maar de jongere medewerkers kunnen hier hun aandeel krijgen.

Behalve het eigenlijke woordenboek zijn door de redactie nog andere publicaties ondernomen of in het vooruitzicht gesteld.

Een van de redacteuren, Dr Kruyskamp, heeft de verschillende bronnenlijsten, die vroeger aan sommige oudere delen werden toegevoegd, tot een geheel verwerkt: zo ontstond een lijvige aflevering.

Aan dezelfde redacteur werd het schrijven van een Supplement opgedragen: de bedoeling was de oudste delen van het Woordenboek, die voor driekwart eeuw werden samengesteld, aan te vullen. Van dit Supplement verschenen acht afleveringen gaande van A tot Ambachtelijk. De redactie gaat om met het plan een Editio Minor in vier delen uit te geven: van deze beknopte uitgave werden enkele bladzijden bewerkt en in 1941 ter inzage gestuurd aan een aantal neerlandici.

Op de vergadering van de Commissie voor Onderwijs en Nederlandse Lexicographie van 17 September 1941 werd deze proeve van bewerking door ons medegedeeld en besproken.

Het uitgeven van het Supplement neemt de werkzaamheid van één der redacteuren geheel in beslag; moest de Editio Minor bewerkt worden, dan zou hiervoor ten minste één van de andere redacteuren moeten vrijgemaakt worden.

Daar van verschillende, ook van Zuidnederlandse zijde, herhaaldelijk werd aangedrongen op een spoedige voltooiing van het Woordenboek, werd besloten:

1)	tijdelijk de bewerking van het Supplement te staken zohaast de letter A zou afgewerkt zijn;
2)	het plan voor de Editio Minor te laten rusten tot het Woordenboek geheel of grotendeels zal voltooid zijn en één of meer redacteuren hierdoor zullen vrijkomen.

[p. 187]

Deze besluiten van de Commissie van Bijstand werden door Zijne Excellentie de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen bij brieve van 5 Juli 1947 goedgekeurd.

Als besluit van deze beschouwingen over het vorderen van het werk kunnen we mededelen dat, naar een schatting door de redactie opgemaakt, het slot van het Woordenboek over 15 jaar kan worden verwacht.

Nu rest ons nog de treurige plicht op de verliezen te wijzen, die in de loop van het jaar 1949 door de Commissie van Bijstand werden geleden. Op 15 Juli overleed de voorzitter Dr J.P. Fockema Andreae, Oud-Commissaris van de Koningin voor de provincie Groningen. Alhoewel hij zeer bejaard was, leidde hij de vergaderingen van de Commissie met grote wilskracht en heldere geest; vóór de vergadering van October 1.1. vernam de Commissie het plotseling afsterven van een van haar Belgische leden, Prof. Verdeyen; de Nederlandse leden van de Commissie van Bijstand hebben mij opgedragen hun gevoelens van rouwbeklag over te brengen aan deze Academie, die Prof. Verdeyen had afgevaardigd.

Onze Academie zal maatregelen moeten treffen om in de vacature van wijlen Prof. Verdeyen te voorzien.