Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1947

[p. 47]

Bijvoegsel tot de Zuid- en Noord-Nederlandse bibliographie over Natuur- en Geneeskunde tot 1800
Door prof. emer. Dr A.J.J. van de Velde
Binnenlands Erelid der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde van België. Binnenlands Erelid Ac. Gen., Werkend lid AcWe.

Deze Bibliographie die 3233 boeken en verhandelingen bespreekt, verscheen in 12 afleveringen in de Verslagen en Mededelingen van de Academie tussen de jaren 1937 en 1941:

I.	Aartsen tot Anonymus 1700, 1937, 255-301.
II.	Anonymus 1701 tot Anonymus 1774, 1937, 426-487.
III.	Anonymus 1775 tot de Augustis, 1937, 660-700
IV.	Baardt tot Blondel, 1938, 199-265.
V.	Bloys tot Cuthbertson, 1938, 439-505.
VI.	Daams tot Fuun, 1939, 47-111.
VII.	Gabbema tot Huscham, 1939, 175-261.
VIII.	Idema tot Lysons, 1939, 525-603.
IX.	Maanen tot Overkamp, 1939, 827-887.
X.	Paape tot Rusting, 1940, 53-133.
XI.	Sabatier tot Tyssot, 1940, 365-443.
XII.	Ucay tot Zweerts, 1941, 195-271.
	Addenda et Corrigenda, 1941, 273-301.

Deze bibliographie werd opgesteld als voorbereiding tot een tentoonstelling van Zuid- en Noord-Nederlandse boeken die een duidelijk denkbeeld zou geven van de bibliographische weelde tot het jaar 1800. De tentoonstelling waarvan de beslissing op het 4^e Congres van Bibliotheekwezen in April 1936 werd genomen, kwam niet tot uitvoering, en blijft wellicht een wens voor de toekomst.

De verschenen afleveringen eindigen steeds met deze woorden: ‘N.B. Dringend verzoek om aanvullingen en verbeteringen.’

[p. 48]

Met spijt moet worden vastgesteld, dat dit verzoek bijna totaal onbeantwoord is gebleven; twee vriendelijke uitzonderingen dienen echter vermeld te worden: de Heer Jan Scharpé zaliger, zoon van wijlen prof. Scharpé, verzamelde inlichtingen in de Universiteitsbibliotheek te Luik en in de bibliotheek van de Landbouwhogeschool te Wageningen; de heer Octaaf Mus, bibliothecaris der Stad Ieper zond aantekeningen over werken die hem toevertrouwd zijn.

Aan deze twee Heren, die aanvullingen aan de mijne hebben gevoegd, betuig ik mijn dankbare gevoelens.

_**_*

Evenals in de vroegere bijdragen worden de werken, die ik zelf gezien heb, aangeduid door de twee haakjes [ ], vóór en na datum en naam. De aanvullingen zijn ten getale van 87, en het totaal der in de bibliographie opgenomen titels bedraagt aldus thans 3233 + 87 = 3320 werken vóór 1800 in het Nederlands op het gebied der natuur- en geneeskundige wetenschappen verschenen.

Biogeographie. 1624 de Acosta Joseph. Historie naturael, in Nederlandsche tale door J. Huygen Van Linschoten, 2^e uitgave Amsterdam 1624.
Tuinbouw. 1665. Van Aengelen P. De verstandige hovenier over de twaelf maenden van 't jaer. Amsterdam 1665 in 8 (Bi Landb. H. Wageningen).
Kruidkunde. 1511 Anonymus. Den Herbarius in dyetsche. (Op het einde:) Ende is geprent in die vermeerde Stad van Antwerpen buyten de Cammerpoorte int voghelhuys Bi mi Govaert Back int iaer ons heren M.CCCCCVXI den XXVIII sten dach van November Laus Deo. (13 × 20 cm, (12) pp + CL f^o + (54) pp. Bi Ieper 2080).

Op het titelblad volgt een voorwoord van den vertaler ‘Dye prologhe des oversetters uut latijn in dyetsche.’ Hierop volgt de vertaling van de voorrede van den auteur. Op het einde vóór de vermelding van de uitgave: ‘Hier voleyndet inden name Gods desen weerdigen boeck diemen heet den Herbarius oft een vergheringhe der simpelder medicinen dwelc een ygelic verstandel mensche van noden is bi hem te hebben om hem

[p. 49]

selven te helpen, want niemant vri en is van siecheden.’

Heelkunde. 1512 Anonymus. Fasciculus medicine... (K. Bi Brussel II 12786 B).
Vroedkunde. 1540 Anonymus. Den Rosegaert...... zie Roeslin.
Landbouw. 1663 Anonymus. De natuurlijkste beschrijvingen der boomen, vertoonende de gronden en landtschappen daer deselve opgroeyen, item waertoe de bast, blaeden, knoppen, bloesems en vruchten; alsoock mede 't hout in de medicyne noodigh zijn. T' Amsterdam 1663 in 8. (Bi Landb. H. Wageningen).
Pharmacie [1667 Anonymus]. Pharmacia Galenica... (K. Bi Brussel III 17421 A, Brugge St. Pieters Gasthuis).
Vuurwerken. 1672 Anonymus. Pyrotechnia of konstige Vuurwerken, waer in wart zeer duydelyck beschreven de manier van het maken en toestellen van allerley vuurwercken, door D.M. Rotterdam, H. Ryckhals 1672, 2 deelen.
Pharmacie. 1693 Anonymus. Verbeterde Haarlemmer Apotheek: In welke allerlei geneesmiddelen zijnde tot Haarlem in 't gebruik, konstiglyk bereid worden. Amsterdam Jan ten Hoorn 1693 kl in 8; 2^e druk 1702; Haarlem 3^e druk 1714; Amsterdam 1735, 4^e druk in 12 (Bi Un Amsterdam).
Pharmacie. 1709 Anonymus. Pharmacopaea Roterodamensis galenochymica, of Rotterdamsche galenische en chymische apotheek. Rotterdam 1709 in 8 (Bi Un Amst.); Rotterdam 1728 in 8; Amsterdam 1735 in 12 (Bi Un Amst.).
Pharmacie [1723 Anonymus]. Pharmacopaea Almeriana galenochymica. Almeriae. Apud Joannem van Beyeren, Urbis Typographum MDCCXXIII. (19.1 × 11.6 cm, titelprent verbeeldende een apotheek, (14) + 185 + 24 pp, Bi A.J.J.V.)

Het werk is in het Latijn opgesteld; de technische woorden worden echter door de Nederlandse vertaling gevolgd. Tussen pp 36-37 bevinden zich 10 gegraveerde platen met de tekens die de toestellen en producten aanduiden. Als bijvoegsel, op 24 pp: ‘Keure, ende Ordonnantie op het Collegium medicopharmaceuticum, Binnen de Stad Alkmaar. Te Alkmaar, Gedruckt bij Jan van Beyeren. Ordinaris Stads-Drukker, 1723’.

[p. 50]

Een reglement in 38 artikelen van de stad Alkmaar op 28 Augustus 1723.

Pharmacie. [1724 Anonymus]. Enchiridion... (Bi Ieper n^o 2355).
Pharmacie. 1734? Anonymus. Ordonnantie der Heeren Wethouderen op het taxaet der Drogen ende Medicamenten Raeckende de Pharmacie van de Apotekarissen der Stadt Brussel. Tot Brussel By de Weduwe Antonius Claudinot. Te koop: by J. Van Doren, Boekverkooper in de Berg-straat. (10 × 18.8 cm, (2) + 35 + (1) pp, Bi Ieper A VIII 31).

Het is een wijziging aan de ordonnantie van 13 April 1650, waarbij art. 74 voorschreef, dat elk jaare en schatting diende gedaan van de prijzen der geneesmiddelen. Sedert 1671 werd geen dergelijke schatting meer gedaan. Bij beslissing van 20 Nov. 1733 werd een schatting aan het Corpus der apothekers gevraagd. De schatting aan het College der medici, den 10 Februari 1734 overhandigd, werd op 3 april 1734 goedgekeurd. Op het einde: ‘Aldus gedaen ende gepubliceert ter grooter Puyen aff van desen Stadts-huyse ter presentie van Myne voorsz Heeren den 23 junii 1734. Ende was onderteeckent I.I. Zeghers.’

Tuinbouw. [1737 Anonymus] Byzondere Aenmerkingen... (Kon Bi Brussel VH 5934, Bi Landb. H. Wageningen, Bi Un Liege).
Encyclopaedie. 1737-1749 Anonymus. Schouwtoneel der Natuur, of Samenspraaken over de Byzonderheden der Natuurlyke Histori, Die men bequaamst geoordeeld heeft om den jongen Lieden leerzucht in te boezemen, en hun verstand op te leiden. Eerste Deel, Uit het Fransch vertaald door P. LeClercq. 's Gravenhaage, By Jan Neaulme. (10 × 16.5 cm., Bi Ieper A/XI/23-36).

Eerste deel 1737, XLIV + 334 pp, Insecten.

Tweede deel 1737, VIII + 565 pp, Vogels, visschen, zaden, bloemen.

Derde deel 1741, Bij Christiaan Wyers, boekverkooper op de Beurssluys, XXXVI + 290 pp, bepaalde planten, tuinen.

Vierde deel 1741, VIII + 310 pp, vruchten, landbouw, wijnproductie, bosschen.

Vijfde deel 1742, XXXII + 320 pp, Weiden, water, bergen.

Sesde deel 1742, XXIV + 411 pp, lucht, fossielen, steengroeven, mijnen.

Zevende deel 1743, XVI + 368 pp, het heelal.

[p. 51]

Achtste deel 1743, XVI + 424 pp, zodiac, cartographie, kompas, sterrekijkers, beweging der planeten volgens het stelsel van Copernicus.

Negende deel 1748, te Amsterdam, bij S. Schouten, A. van Huyssteen, J. Roman de Jonge, G. de Groot, S. van Esveldt en H. Boussiere, (11) + 439 pp, de mensch, zijn natuur, zijn uitzicht, zijn samenstelling; de verschillende wetenschappen door hem toegepast.

Tiende deel 1748, (6) + 341 pp, zonnewijzers, beweging in het algemeen, optica.

Elfde deel 1748, (11) + 380 pp, maatschappij, huwelijk, opvoeding.

Twaalfde deel, 1748, (10) + 388 pp, pauperisme, arbeiders, kunstenaars, voeding, kleedij.

Dertiende deel, 1749, (11) + 315 pp, wooning, schoone kunsten, drukken, wijziging der fransche taal sedert de 5^e eeuw.

Veertiende deel, 1749, (8) + 358 pp, klokken, munten, uurwerken, koophandel, staathuishoudkunde.

Het gansche werk, dat van platen rijk voorzien is, vormt op zich zelf een echte encyclopedie en is opgevat in de zin van samenspraken, gehouden tussen graaf van Jonval, prior van Jonval en ridder van Breuil. Opvallend is dat het werk, verschenen tussen 1737 en 1749, door drie verschillende uitgevers aan de lezers werd aangeboden.

Geologie. 1756 Anonymus. Kortbondig en merkwaardig Historisch Kronyksken van verre de meeste en gewigtigste Aardbeevingen met derzelver uitwerkingen, die 'er t'zedert de Scheppinge der Waereld tot op heden zijn geweest. Te Amsterdam By Jacobus Loveringh, Boek- en Bybelberkoper voor aan de Nieuwendyk, 1756 (13.8 × 21.5 cm. 72 pp., Bi Ieper 1924).

Voorrede van den drukker, die terzelfdertijd de auteur is van het werk, waarin hij verklaart dat dit werk werd gemaakt om bij dit van Johannes Fockens aangesloten te worden.

Pokkeninenting. 1757 Anonymus. De Inenting der kinderpokjes in hare groote voordeelen aangewezen; uitgegeven door een Genees- en Heelkundig gezelschap te Rotterdam. Rotterdam 1757 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Landbouw. 1758 Anonymus. Onderwijzer der boeren en landlieden,

[p. 52]

opgesteld door een voornaam heer en liefhebber van het landleven. Leeuwarden 1758. (Bi Landb. H. Wageningen).
Pharmacie. 1762 Anonymus. Haegsche apotheek op het gezag der Magistraat, door den arbeid der Stads-Doctoren. 's Gravenhage 1762 in 4.
Tuinbouw. [1763 Anonymus). Byzondere Aenmerkingen over het aanleggen van... Landhuizen... (Kon Bi Brussel VH 5936).
Landbouw. 1766 Anonymus. De burger-boer of land-edelman, zijnde een beknopt woordenboek van het buitenleven, 2^e druk. Uit het Fransch. Amsterdam 1766, 3 dln in 8. (Bi Landb. H. Wageningen).
Technologie. [1777 Anonymus] Nieuwen Verlichter der konst-Schilders, vernissers, vergulders en marmelaers. En alle andere Liefhebbers dezer lofbaere Konsten. Inhoudende IX Hoofdstukken... Eerste deel... Tot Gend, By Philippe Gimblet en Gebroeders, Boekdrukkers en Boekverkoopers, op de Koornmerkt. M.DCC.LXXVII (20 × 12.5 cm, 263 + (25) pp, Bi A.J.J.V.).

Het boek bevat de volgende delen: de praktijk der schilderkunst, waterverwen, mignaturen, tekeningen, olieverwen, schilderen op glas, pastel. Op het einde komt de levensschets van Rubens met een portret, pp 246-263, een tafel van zaken, en een bijvoegsel met allerlei inlichtingen over scholen en kunstenaars.

Tweede deel, 1777 (16) + 419 + (12) pp).

Lakken en vernissen, verguldkunst, marmeren, huisschilderen, schilderingen à la Fresque. Levensbeschrijving van 254 vermaarde kunstschilders van Vlaanderen en Brabant.

Technologie [1788 Anonymus]. Nieuwen Verlichter der konstschilders, vernissers, vergulders en marmelaers... Tot Gend, By Jan Gimblet, Boekdrukker en Boekverkooper, in de Veldstraat, in den gulden Bybel. M.DCC.LXXXVIII. (20 × 12.6 cm, 263 + (9), pp, Bi A.J.J.V.).

Herdruk van het eerste boekdeel van de uitgave van 1777.

Tijdschrift. 1792-1799 Anonymus. Nieuw algemeen magazijn van wetenschap, kunst en smaak. (Kon Bi Brussel VH 23205).
Landbouw. 1790 Anonymus. Korte verhandeling van de boomen, heesters en houtagtige gewassen in de Nederlandsche lugtstreek; na de letterorden in het samenstel der planten van den heer en ridder

[p. 53]

Linnaeus. Met afbeeldingen. Tot Mechelen 1790. (Bi Landb. H. Wageningen).
Pharmacie. 1796 Anonymus. Afbeeldingen der artseny-gewassen, Met derzelver Nederlandsche en Latijnsche beschrijvingen. Amsterdam, Sepp en zoon 1796-1800, 6 vol.
Geneeskunde. 1798 Anonymus. Rapporten strekkende als bijlaagen tot de verzameling der stukken betreffende de aanstelling eener commissie van geneeskundige toevoorzicht te Amsterdam. Amsterdam 1798, 2 deelen.
De Barbanson G. Zie 1772 Else.
Heelkunde. 1598 Baten. De Fransoysche chirurgie of alle de manuale operatien der chirurgie met diversche figueren ende onder ander eenighe nieuwghevonden Instrumenten tot de operatien der chirurgien seer dienstelick. Door Jaques Guillemeau van Orliens, ordinaris chirurgyn des Conincx, ende gesworen in zyn Castelet van Parijs. Uit den Fransoyschen in nederlandtsche tale overgheset door D. Carolum Battum, Medicyn ordinaris der Stadt Dordrecht. Tot Dordrecht, Gedruckt bij Isaac Jansz. Canin wonende op de Hoochstraet 1598. (Bi Un Leuven).

Titelblad versierd met zes prentjes, verschillende heelkundige bewerkingen voorstellend. Privilegie van 1597. Opdracht aan Wilhelm Ludwich, grave tot Nassouwen... Opdracht aan den Coninck 1594 van Guillemeau. Voorrede tot den lezer. Daarna Het Tresoor ofte de versamelinghe van de Instrumenten der chirurgie, Een sommarie der principaalste punten, De Fransoysche chirurgie uit alle oude meesters, Traktaet van de operaties, Methodike Discours ofte verhandeling over de roodenloop, Apologie voor de jonge chirurgijns, Register.

Heelkunde. 1604 Baten. De chirurgie ende alle de opera, ofte wercken van Mr. Ambrosius Paré, Raet, ende opperste chirurgyn van vier Coninghen in Vanckrycke, nu eerst uit de Fransoysche in onse gemeyne Nederlandsche Sprake, ende uit de vierde Editie, getrouwelick overgheset Door D. Carolum Battum, medecijn ordinaris der Stadt Dordrecht. Verdeylt in 28 Boecken. Met alle figueren sowel der Anatomie als van de instrumenten der chirurgen ende van vele diversche monsters... Tot Leyden. Gedruckt bij Jan Bouwensz voor Cornelis Claesz. woonende opt water int Schrijfbouck tot Amsterdam. Anno M DC III. (8 + 940 pp + register, Bi Scharpé).

[p. 54]

Heelkunde. 1627 Baten. De chirurgie... Haerlem (Bi Un Leuven).
Heelkunde. 1628 Baten. De chirurgie... Amsterdam, 7^e uitgave (Bi Un Leuven).
Heelkunde. 1655 Baten. De chirurgie... Rotterdam. (Bi Un Leuven).
Heelkunde. 1662 Baten. Handtboeck der chirurgien. Amsterdam J. Van Ravesteyn in 8. (Bi Un Leuven).
Geneeskunde. 1597 Baten. Tracktaet van alle de ghebreken der Oogen. Dordrecht 1597. (Bi Un Gent, Leuven, Bi Gezelle 272).
Heelkunde. 1647 van Beverwyck. Heel-Konste, Dordrecht 1647 (Bi Gezelle n^r 276).
Geneeskunde. 1652 van Beverwyck. Alle de wercken. Amsterdam Schipper 1652 (Volledig Ex. Bi Ieper 2326).
Geneeskunde. 1664 van Beverwyck. Alle de wercken, zo in de medicyne als chirurgie van de Heer Joan van Beverwyck, out-schepen der Stadt Dordrecht. Amsterdam, Bij Jan Jacobz Schipper, op de Keysergracht. (Bi Scharpé).
Anatomie. 1630 Cabriolus Barth. Het Anatomicke A.B.C. Dat is Een seer bondigh onderricht vande Anatomie, alle de partijen des Menschelijcken Lichaems, met die ordre, die men in het Anatomiseren ghewoonlijck is te onderhouden, afbeeldende. Hier bij zijn ghevoecht de Osteologia, dat is de beschrijvinge der Beenderen, ende eenighe Aenmerckinghen, beyde, de Medicijns, ende de Chirurgijns even nut zijnde. Beschreven Door Mr Bartholomaeum Cabriolum, Anatomicum Vande Monspelliersche Universiteyt, ende verduyscht door Dr Casparum Nollens. In's Graven-Haghe, Bij de weduwe ende erfghenamen van wijlen Hillebrant Jacobsz. Van Wouw, Anno 1630. Met Privilegie. (>65 fol, ex. onvolledig Bi Stad Ieper).
Landbouw. 1763 Camper Petrus. De nieuwe wijze van Landbouwen, opgeheldert door proeven en waarneemingen, waarbij gevoegd zijn eenige verhandelingen over ziekten der Paarden, Runderen en Schapen door den Hooggeleerden Heere Petrus Camper. Uitgegeeven door eene Genootschap van Liefhebberen van den Landbouw. Amsterdam, Bij F. Houttuyn 1763 (334 pp. Bi Un Leuven).
Geneeskunde. 1750 Capueel. Enchiridion medicum oft medicyn-

[p. 55]

boexken waer in verhandelt worden vele sieckten die dagelyckx voorvallen, daer by de remedien om die te genezen. 6^e druk Antwerpen 1750 in 8 (Bi Un Amst.). Id. Den laetsten druk van nieuws oversien ende verbeterd. t' Antwerpen 1757 in 8. (Bi Un. Amst.).
Tuinbouw. [1676 Cause] De Koninglycke hovenier... Amsterdam 1676. (Ook Bi Un Liege, Bi Landb. H. Wageningen.)
Vroedkunde. 1754 Chamberlen. H. Het Roonhuysiaansch geheim in de Vroedkunde ontdekt. Leiden 1754 in 8.
Tuinbouw. 1721 Du Vivié J. De nieuwe en naauw-keurige Nederlandse Hovenier, onderwijsende hoe hier te lande, onder dit climaat, een tuin, met sijn parken, paaden, glintingen en heiningen wel sal aangeleid, en hoe de boomen aan deeze moeten geplant, gesnoeid, aangebonde en onderhoude worden. Leiden 4^e druk 1721. (426 pp, met afbeeldingen, Bi Landb. H. Wageningen).
Tuinbouw. 1745 Van Eems J. Groot en algemeen kruidkundig hoveniers en bloemisten-woordenboek, behelzende de manier om moes-, bloem-, vrugt-, kruid-tuinen, wildbossen, wijngaarden, oranjehuizen, stookkassen enz. aan te leggen enz. en allerlei gewassen te kweeken. Met kop-platen. Uit het Engels. Leiden 1745, 2 deelen f^o. (Bi Landb. H. Wageningen).
Kruidkunde. 1633 Van Engelen P. Herbarius Kruyt- en Bloem-Hof of de natuerlycke secreten en verborgentheden. Instructie van het Herbariseren. 't Amsterdam Broer en Jan Joosten Appelaer 1633 in 12.
Heelkunde. 1630 Fabritius Hieron. De chirurgicale operatien van Hyeronimus Fabritius ab Aquapendente, Professor, ende Medicyn inde Universiteyt van Padua. Een werck dat door grote naersticheyt, en lange ervarentheyt voltrocken, en̄ noyt voor dezen in het licht gecomē is. Inde Nederduytsche tale overgheset door D.^rem Casparum Nollens, Ordinaris Medicyn van 's Gravenhage. In 's Gravenhage, Bijde weduwe en erfgenamen van wijlē Hillebrant Jacobssz. van Wouw. Anno 1630. Met Privilegi. (16) + 163 + 185 fol., Bi Stad Ieper).

Opdracht van Gaspard Nollens aan Prins Frederik Hendrik, Kapitein der Verenigde Nederlanden in dato van 8 februari 1630 uit den Haag; daarna volgt een woord tot den goedwilligen lezer. Het tweede deel heeft als titel:

Het Tweede Deel Vande Chirurgicale Werckinghen Hieronymi Fabritii Ab Aquapendente. Medicijn, Anatomist, ende Chirurgijn,

[p. 56]

Oock mede meer als Ordinaris Professor inde seer vermaerde Universiteyt van Padua. Vervattende vijf Boecken, die Weleer door D. Jonannem Harmannum, Medicijn Ordinaris tot Franckfoort aende Meyne, onder den naem van Pentateuche uytgegeven: doch nu vanden Autheur selfs verbetert zijn. Ende Tot dienst van alle Leer-lievende chirurgijns inde Nederduytsche taele overgheset, door D. Casparum Nollens, Ordinaris Medicijn van 's Graven-Haeghe. In 's Graven-Haghe, Byde weduwe ende erfghenamen van wijlen Hillebrant Jacobssz. Van Wouw. Anno 1630. (185 fol).

Register der twee boeken. Privilegie getekend Cornelis Musch uit den Haag 28 dec. 1629.

Geneeskunde [1598 Gabelhover]. Medecyn-Boeck... Dordrecht. (ook Bi Gezelle n^o 80).
Tuinbouw. 1783 Gentman W. Tuin Catechismus voor liefhebbers van Tuinen. Met eene plaat. Utrecht 1783 in 8. (Bi Landb. H. Wageningen).
Tuinbouw. [1734 Goethals]. De Snoeikonst... Amsterdam 1734. (ook Bi Landb. H. Wageningen).
Tuinbouw. 1669 Vander Groen J. Den Nederlandtsen Hovenier. Zijnde het II Deel van het vermakelyck Landt Leven. Beschrijvende alderhande Princelycke en Heerlycke Lusthoven en Hofsteden, en hoe men de selve, met veelderley uytnemende Boomen, Bloemen en Kruyden kan beplanten, bezaeyen, en vercieren. Door J. Van der Groen, Hovenier van sijn Doorluchtige Hoogheydt, den Heere Prince van Orangien, etc. Verryckt met verscheyde kopere Figuuren, uytbeeldende Princelycke Lusthoven en Hofsteden, na de Nederlandste en France ordre; als oock eenige Fonteynen, maniere van Enten, oculeeren, inleggen en af-zuygen: met noch omtrent 200 modellen van Bloempercken, Parterres, Dool-hoven, Prieelen, Lat-wercken, en Zonnewijzers. 't Amsterdam, voor Marcus Doornick, Boeckverkooper op den Vijgendam, in 't Kantoor Incktvat 1669. (Bi Un Liege).

De Bi Un Leuven bezit de volgende uitgaven: Amsterdam Doornick 1669, Amsterdam Doornick 1675, Amsterdam de Groot 1710, Amsterdam de Groot 1721, Brussel Philips Vleurgaert 1672.

Tuinbouw. 1675 Vander Groen. Den Nederlantschen Hovenier. Amsterdam Doornick 1675 (Bi Un Liege).

[p. 57]

Tuinbouw. 1679 Vander Groen. Den Nederlantsen Hovenier. Amsterdam 1679. Nieuwe druk 1721 in 4. (Bi Landb. H. Wageningen).
Tuinbouw. 1686 Vander Groen. Den Nederlandtsen Hovenier. Amsterdam Gysbert De Groot 1686. (Bi Un Liege).
Hermanni Philippus. De lijst van de 7^e Bijdrage (1939 p 239) dient als volgt gewijzigd te worden:
Heelkunde. 1556 Anonymus. Die Peerle der chirurgien. 1556 Antw. Roelants. Brit. Mus

Een Constelyck Distileer Boec.	1552 Antw. Roelants.	Kon Bi
id	1552 Antw. Van Parijs
id	1558 Antw. Symon Cock.	Kon Bi
id	1570 Antw. Van Parijs.	Plantin
id	1596 Utrecht Wylicks.	Bi Antw.
id	1597 Haag.	Brit Mus
id	1612 Amst. Muller.	Bi Amst.
id	1622 Amst.	Brit Mus

Landbouw. 1767 Hirzel. De Wijsgeerige Landman. Uit het Fransch naar de tweede uitgave vertaald. Deventer 1767 in 8.
Landbouw. 1621 Hondius Petrus.Petri Hondii Dapes Inemptae, of de mouseschans, dat is, de Soeticheydt des Buytenlevens, vergheselschapt met de Boucken. Afgedeelt in X Gangen, nieuwe editie. Nu eerst bij den Autheur uyt laeten gaen. T'Samen met zijn Hof-wetten. Tot Leyden, voor Daniels Roels Boeckvercooper, Anno 1621. (Bi Un Leuven).

Inhout van Petri Hondii Mouse-schans afghedeelt in Thien ganghen. I Het Ste-leven vergeleken bij het buytenleven. II Buyten-Hof. III Bloem-Hof. IV Moescruyden. V Gheneescruyden. VI Spyse. VII Ouffeninghe naer den eten. VIII Ouffeninghe op 't cantoor. IX Wandelinghe naer 't stederen. X Morghenstent-werck. Noch de Hof-wetten.

Dedicatie aen den Heer Johan Seulippins, out burchmeester van Axelneusen ende Biervliet.

Van Hoogstraeten D. Zie a Gehema 1638, 1690. Ketelaer 1681, Muis 1684, Munniks 1683.
Landbouw. 1791 Houttuyn M. Houtkunde, behelzende de afbeeldin-

[p. 58]

gen van meest alle bekende in- en uitlandsche houten. Die tot den Huis- en Scheepsbouw tot schrijnwerk, werktuigen en gereedschappen, tot verwstoffen en in de Geneeskunde, worden gebruikt; op zulk eene manier, als die door de Liefhebbers der natuurlijke Historie, tot vermaak en nuttigheid, worden verzameld en bewaard; met aanwijsing van Derselver afkomst, hoedanigheden en gebruik: voorgesteld in de natuurlijke rekening en koleuren, volgens de Hollandsche, Hoog-Duitsche, Engelsche, Fransche en Latijnsche Benaamingen, En met uitvoerige Bladwijzers verrijkt. Te Amsterdam, Bij Jan Christiaan Sepp, Boekverkooper 1791 (Bi Un Leuven).
Natuurkunde. 1783 Jacquet. Proef eener elektrische natuurkunde. Na 't Fransch door C. Krayenhoff. Utrecht 1783 in 8.
Natuurkunde [1682 Kircherus]. d'Onder-aardse Weereld... (Ook Bi Ieper n^o 2049).
Tuinbouw. 1753 Knoop J.H. Beschouwende en werkdadige hovenierskonst of inleiding tot de waare oeffening der planten. Leeuwarden 1753 (in 4, 24 + 594 pp.; Bi Landb. H. Wageningen, Bi Un Liege).
Mathesis. 1757 Knoop J.H. Werkdadige Meetkonst, Tonende klaar en beknopt, Hoe dat al 't gene een Ingenieur en Landmeter te meten voorvallen kan... Beschreven door Johannes Morgenster. Overgezien, vermeerdert en in Kopere Platen gebragt door Jehann Herman Knoop, liefhebber der mathematische wetenschappen. Tweede druk. In 's Gravenhage, Bij Otho Van Thol, MDCCLVII. (761 pp, Bi Un Leuven)

De voorrede is gedateerd Leeuwarden 1743. Het dient herinnerd te worden dat Knoop in 1758 een boek over mathesis te Leeuwarden publiceerde: Pylaar der algemeene mathesis.

Tuinbouw. 1758 Knoop J.H. Pomologia. Da is Beschrijvingen en afbeeldingen van de beste soorten van Appels en Peeren, welke in Needer- en Hoog Duitschland, Frankrijk, Engeland en elders geacht zijn, en tot dien einde gecultiveert worden. Beschreven door Johann Hermann Knoop. Hortulanus (in tempore), Mathematicus, et scientiarum amator. Te Leeuwarden. Bij A. Ferwerda en G. Tresling. Boekverkopers in de slotmakers-straat en Peperstraat. (36 pp., Bi Un Leuven, Brit Mus.). Herdruk Leeuwarden 1770, Amsterdam en Dordrecht 1790. Eerste (?) uitgave Amsterdam 1740).
Tuinbouw. 1763 Knoop J.H. Fructologia of Beschryving der Vrugtbomen en vrugten die men in de Hoven plant en onderhout: waarbij Derzelver differente Benamingen, voortteeling, groeiplaatzen,

[p. 59]

cultuur, en huishoudelijk Gebruik, alsmede het confyten en meer andere toebereidingen der vrugten, enz., nauwkeurig aangewezen worden. Alles Door een veeljarige ondervinding opgestelt, ten dienste en vergenoegen der Tuin-Liefhebbers, door Johann Hermann Knoop. Te Leeuwarden. Bij A. Ferwerda en G. Tresling, Boekverkopers (70 pp., Bi Un Leuven).
Hygiene. [1747 Lessius L.]. De schat der Soberheid; Of Bequame middel tot onderhouding der gezontheit, en bewaring van de volkomenheit der zinnen, van 't verstant, en van de geheugenis aan d' uitterste ouderdom; door Leonardus Lessius Godgeleerde. Met een Handeling van de Nuttigheden van 't Sober Leven; Door Ludovicus Cornarus van Venetien beschreven. En nu uit het Italiaans vertaald. Te Amsterdam, Bij Steven Van Esveldt, Boekverkoper in de Beurssteeg 1747. (15.0 × 8.8 cm, (28) + 211 + (13) pp, Bi Un Gent Acc 6454).

Van dat werk, in 1943 door mij behandeld^(x) verschenen nog de volgende uitgaven in het Nederlandsch: 1652 Amsterdam, 1678 Middelburg, 1681 Amsterdam, 1696 Amsterdam. In 1923 heeft Pater W. Maas een uitgave in het licht gezonden, onder den titel: Oud worden en jong blijven.

Maday C. A. Zie 1764 Puzos, 1764 Morizot.
Plantenkunde. 1671 Munting. Waare oeffeningen der planten, waarin de rechte aart, natuure en verborgene eigenschappen der boomen, heesteren... Kenbaar gemaakt worden. Leeuwarden 1671 in 4 (Bi Un Liege, Amsterdam).
Plantenkunde. 1682 Munting. Waare oeffening der planten waarin de rechte aart, natuire, en verborgene eigenschappen der Boomen, Heesteren, Kruiden, ende Bloemen. Door een veeljaarige ondersoekingen, zelfs gevonden; als mede op wat maniere zij, in onze Neder- en Hoog-duitsche Landen, gezaait, geplant, bewaart, ende, door het geheele Jaar, geregeert moeten zijn, kenbaar gemaakt worden. Beschreeven door Abrahamus Munting, der med: Doctor, ende Professor Botanices in d' Academie van Stad Groeningen en ommelanden. Met XL. Kopere plaaten van de Raarste planten verçiert. Den Tweede Druk. Te Leeuwarden, Bij Hendrik Rintjes, Boekverkooper in de Peperstraat, in de Zaadzaaijer, 1682 (656 pp., Bi Un Leuven A 406).

(x) Vande Velde A.J.J. Het Hygiasticon van Leonardus Lessius. AcTa 1943, p. 210.

[p. 60]

Plantenkunde. 1696 Munting. (Ook Bi Un Liège, Leuven, Landb. H. Wageningen).
Nielen P.N. Zie 1784 Ponteau.
Landbouw. 1669 Nyland. Het vermakelijck Landtleven. Begrepen in drie deelen. I Den verstandigen Hovenier. II Den Nederlandtsen Hovenier. III Den Ervaren Huys-Houder, of Medicijn-Winckel... 't Amsterdam bij Marcus Doornick, op den Vijgendam, in 't Kantoor Incktvat 1669.
Kruidkunde. 1670 Nyland Peter. De Nederlandse Herbarius of Kruydt-Boeck, Beschrijvende De Geslachten, Gedaente, Plaetse, Tijt, Oeffeningh, Aert, Krachten, en Medicinael gebruyck van alderhande Boomen, Heesteren, Boomgewassen, Kruyden en Planten, die in de Nederlanden in 't wilde gevonden, en in de Hoven onderhouden worden. Als mede de Uytlandsen of vreemde Droogens, die gemeenlijck in de Apothekens winckels gebruyckt worden. Uyt verscheydene Kruydtbeschrijvers tot nut van alle Natuur-kunders, Genees-meesters, Apothekers, Chirurgijns, en Liefhebbers van kruyden en Planten bijeen vergadert, en beschreven. Door Petrus Nylandt, M. Doctor. 't Amsterdam, voor Marcus Doornick, Boeckverkooper op de Vijgen-dam, in 't Comptoir Inct-vat 1670. (Bi Un Leuven).
Kruidkunde. 1682 Nylandt Petrus. De Nederlantse herbarius of Kruydtboeck, ... t' Amsterdam 1682 in 8 (Bi Un Luik, Landb. H. Wageningen).
Landbouw. 1783 Nozeman C. Verhandeling over heermoes, unser of kattestaart (Equisetum). Amsterdam 1783 in 8 (Landb. H. Wageningen).
Geneeskunde. 1733 Palfijn. Leyden. (Ook Bi Ieper).
Geneeskunde. 1543 Paracelus von Hohenheim. (Phil. Aur. Theophr.) Labyrinthus ofte Doolhof van de dwalende medecyns. Overghesedt uiten Latijn in Nederlandtsche duytsche spraecke door M.E.B. Thantwerpen bij Jan Van Waesberghe 1543 in 8. (Bi Un Amsterdam).
Landbouw. 1779 Ponse H. Over het uitroeien van herik of krodde, kleine winde en ander onkruid. Amsterdam. 1779 in 8. (Landb. H. Wageningen).
Tuinbouw. 1791 Reyntkens. Den sorgvuldigen Hovenier ofte Den nieuwen Gendschen Bloemist en Arborist of Boomkweeker, Behelsende

[p. 61]

de opregte Practijke en den grond der Wetenschappen om de Bloemen te saeyen, planten, verplanten, queeken, en te bestieren naar de konste der Hof-bouwinge, te weten, de Tulipen, Renonkels, Hyacinthen, Simbolinen, Angelieren, of Pot-bloemen, Auricula Ursi, Narcissen, Jonquillen, Stoffelieren, etc. beloopende tot het getal van vier- en vijftig diversche soorten van Bloemen, alles naer den eysch van ons Nederlandsch climaet, midsgaeders verscheyde kundige waernemingen over differente soorten van Bloemen. Bij Langduerige ondervindinge in het licht gegeven door den Eerw. Heere H.Y.B. Reyntkens, Relig. Priester, en meer andere Ervaeren Bloemisten. Tweede druk. Eerste Partye. Prijs 17 stuivers en half, de twee Partyen. Tot Gend, bij Pb. en P. Gimblet, Boekdrukkers, op de Koornmerkt 1791. (1^e deel 132 + 60 pp, 2^e deel 128 pp. Bi Un Leuven).
Ryckhals H. Zie Anonymus 1672.
Landbouw. 1791 Roelofs. Welke meest- en minbekende soorten van winstgevende houtgewassen, kunnen in onze Republiek geplant worden? Amsterdam 1791 in 8. (Bi Landb. H. Wageningen).
Verloskunde. 1528 Roeslin. Den Roseghaert. Zie beschrijving door Nijhof-Kronenberg. De lijst dient aangevuld te worden door: 1612 Amsterdam. Barentsz 1612 in 8, 1625 Amsterdam Broer Jansz 3^e herdruk in 8, 1627 Amsterdam Broer Jansz 4^e herdruk in 8, Amsterdam Broer Jansz 5^e herdruk in 8. (Bi Un Amsterdam).
Plantenkunde. 1764 Van Rohr J.B. Godleerende Plantenkunde. Het rijk der gewassen. Haerlem 1764 in 4.
Anatomie. 1710 Ruysch. Frederici Ruischii, Anatom: et Botanices Professoris; nec non Academiae Caesareae Naturae curiosorum Collegae, Thesaurus Animalium. Primus, Cum Figuris Aeneis. Het Eerste Cabinet der Dieren van Frederick Ruysch, Professor van de Anatomie, en kruyd-kunde, als medelid van de Keyserlyke Academie der natuur ontdekkeren... Met Kopere Platen. Amstelaedami, Apud Joannem Wolters 1710. (17 × 22.5 cm, (58) + 42 pp, 7 platen, Bi Ieper n^o 2338).

De titelplaat stelt een museum voor van de hand van C. Huyberts. Opdracht aan den palatijnschen vorst Johannnes Guilielmus. Daarna een in het Latijn en in het Nederlands opgesteld woord tot den lezer, een ode van Lambertus Bidloo aan Ruysch in het Latijn, en een in het Nederlands van Hermann Schijn. De Bidloo's ode is in het Nederlands door L. Coster vertaald.

[p. 62]

In het zelfde boek zijn mede ingebonden:

1701.	Het Eerste Anatomisch Cabinet,	(8) + 62 + (1) pp
1702.	Het Tweede Anatomisch Cabinet	(4) + 98 pp
1703.	Het Derde Anatomisch Cabinet	(4) + 70 pp.
1704.	Het Vierde Anatomisch Cabinet	(2) + 55 pp.
1705.	Het Vijfde Anatomisch Cabinet	(2) + 54 pp.
1705.	Het Sesde Anatomisch Cabinet	(4) + 30 + (1) + 92 pp.

In dat stuk stuurt Ruysch het verwijt tot Raimond Vieussens van Montpellier toe, dat hij in zijn tractaat ‘Nieuwe Stelling der bloedvaten van 's menschen Lighaam’ zich uitvindingen toeeigent die reeds door hem, Ruysch, ontdekt waren.

1707. Het sevende Anatomisch Cabinet (4) + 44 pp.

Heelkunde. 1657 Scultetus Joh. Magazyn, ofte Wapenhuys van D. Johannes Scultetus, Eertijdts geluckigh Natuur-kender en chirurgijn der stadt Ulm. Met 44 konstige kopere afbeeldingen, noyt van te voren soo gesien verçiert.
Een werck na de doodt des Schrijvers uitgegeven, nut ende noodigh voor alle beminders ende oeffenaers soo wel der Medicijnen, als der Chirurgie. In het welcke het wercktuygh ende instrumenten, soo van de oude als tegenwoordige meester, van den Schrijver verbetert, mitsgaders de nieuwe van hem gevonden, soo veel als heden tot het geluckigh uytvoeren van alle chirurgische wercken mogen van nooden zijn, afgebeelt gevonden worden; met bijvoeginge van een korte beschrijving der afbeeldingen, en vervolgh van soo Medicijnsche als Chirurgijnsche waernemingen en genesingen, over meest al de deelen van 's menschen lichaem. Met een driedubbelen bladt-wijser, van werchtuygh, genesingen, en gedinckweerdige dingen. Den tweeden druck verbetert, en met verduytsinge van alle de recepten, tot naeder behulp der ongeleerden, vermeerdert.
Tot Dordrecht, Voor Jacobus Savry, in 't Kasteel van Gendt. Anno 1657. (224 + (2) + (8) pp., kl in 8, Bi Stad Ieper).

Op het einde van het boek staat: Tot Dordrecht. Gedruckt by Jacob Braet; wonende in de Werkende Hoop.

Heelkunde. 1680 Vande Voorde Corn. Nieuw Lichtende Fakkel der Chirurgie of hedendaagze Heel-konst; verklarende I. de geheele Anatomie of Ontleding des Menschen Lichaams. Ten II. de Theorie of Bespiegeling der Heel-Kunst. En ten III. de Praktyk of Oeffening der zelve. Eertijds tot nut der Leergierige chirurgijns aangesteken door de Heer Cornelis Vande Voorde, In zijn Leven Ordinaar en

[p. 63]

Stads gelukkig Genezer binnen Middelburg, en eerste Voor-Lezer der Snijd- en Geneeskunde aldaar; gesteld over d'Examen der Chirurgijns die haar in dienst der Oost-Indische Maatschappij begeven. Nu in deze laatsten Druck vanden Aytheur zelfs merkelijk verbeterd en vermeerderd, en na zijn dood doorgaans met nutte en noodige Aanteekeningen en Bladwijzer voorzien. Door Antonius de Heyde, Medecine Doctor. Verrijckt met een Chirurgijns of Heel-Meesters Zee-Compas; Leerende hoemen op zestien streken de Genezing der gevaarlijkste Scheeps, Land en Leger-ziekten gelukkig bezeilen zal. Door den zelven Heer Cornelis Vande Voorde. Noit voor dezen gedrukt. Tot Middelburg. Bij Wilhelmus Goeree, Boek-verkooper 1680. Met Privilegie. ((10) + 797 + (19) pp. Bi Stad Ieper).

Opdracht aan Christiaan Thibault, burgemeester van Middelburg, getekend Antonius de Heyde, die ook een voorrede heeft geschreven. Het privilegie, oorspronkelijk gemaakt op naam van Johannes Jansonius van Waasberghe en zonen, van Amsterdam, getekend Simon Beaumont den Haag 27 Sept. 1679, werd overgebracht op naam van Willem Goeree van Middelburg op 5 november 1679.

Op p. 583 bevindt zich het titelblad van het Zee-Compas:

Chirurgijns Zee-Compas. Verdeeld in XVI Streken: Of nauwkeurige verhandeling der zesthien voornaamste Scheep- en Leger Ziekten. Namentlijk: I Scheurbuik. II Koortzen. III Pleuris. IV Squinancy. V Oogontsteking. VI Val-vliezen. VII Flerecijn. VIII Zinkingen. IX Zenuwtrekking. X Lammigheid. XI Water-zugt. XII Bloedloop. XIII Graveel. XIV Steen. XV Pokken. XVI Doodlijke Pest. En hetgeen voorts tot de ziekten meer behoord. Dienstig niet alleen alle zeevarende en reizende Heel-meesters; maar ook alle Chirurgijnen, en wel voornamelijk op de Dorpen en ten platten Lande woonen, en zich beneffens de Heelkonst ook in de Geneeskonst moeten oeffenen.
Beschreven door den Heer Cornelis Vande Voorde. In zijn Leven vermaard en gelukkig Genees-Heer binnen Middelburg, gesteld over d'Examen der chirurgijns, die haar in dienst der Geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie begeven. Noyt voor dezen gedrukt. Tot Middelburg, Bij Wilhelmus Goeree, Boek-Verkooper in Cicero: 1679.
Tuinbouw. 1784 van Oosten Henr. De Nederlandschen hof, beplant met bloemen... 6^e druk Rotterdam 1784 (318 pp. Bi Landb. H. Wageningen).
Tuinbouw. 1793 van Oosten Henr. De nauwkeurige bloemist... door Henr. van Oosten, Bloemist en Entenier tot Leiden. Den zevenden druk. Te Rotterdam, Bij Dirk Vis, op de Noordblaak bij de Beurs. 1793. (Bi Un Leuven A 8248).

[p. 64]

Chemie [1676 Willis]. De titel kan aangevuld worden met de gepaste inlichting van de Stadsbibliotheek Ieper (n^r 2328):
Nieuwe en Geneeskundige verhandeling van de Fermentatie ofte Ryzing.... ((12) + 344 + (21) pp.).
Tuinbouw. 1795 van Winters-Hoven. Handboek voor liefhebbers van vreemde plantzoenen... Utrecht 1795 in 8 (Bi Landb. H. Wageningen).

Gent 24 September 1947