Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1943

[p. 407]

Vlaanderen en Vlaming
Door Prof. Dr. R. Verdeyen
Lid van de Kon. Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde

De oorsprong van de benamingen Vlaanderen en Vlaming heeft aanleiding gegeven tot heel wat veronderstellingen, waarvan de oudste opklimt tot ongeveer 1084⁽¹⁾. Marchantius in zijn Flandria Commentariorum Lib. IIII descripta (Antwerpen, Drukkerij Plantijn, 1556) geeft er reeds een vijftal op en sedert dien is het lijstje er niet korter op geworden. Een interessant overzicht gaf Dr. L. Delfos in Wetenschap in Vlaanderen (November 1938). Tot de meest bekende behooren die van Kern, Vercoullie, Mansion, Van Ginneken, Carnoy, Borchling, Seghers; Dr. Delfos voegt er de zijne bij, die - en dit is wel een verrassing - teruggaat op een hypothese, in 1561 vooruitgezet door Jacobus de Meyer in zijn Commentarii sive Annales rerum Flandricarum, destijds een eenvoudig vermoeden, steunend toch op de topografie en waarvoor Delfos thans bewijzen aanvoert.

Gaat men de daareven genoemde verklaringen na, dan merkt men, dat de meeste uitgaan van een stam flam- (Kern, Vercoullie, Van Ginneken, Seghers, Delfos), waarvan zonder eenige moeilijkheid Vlaming kan worden afgeleid. Niet zoo gemakkelijk komt men dan echter klaar met de -nd in Vlaanderen. Mansion zocht in een andere richting en kwam tot een wortel fla-, terwijl Carnoy een stam flan- en Borchling een flad- veronderstelt.

Voor Kern⁽²⁾ komt Vlaander(en) met suffix -thra (dhra)

(1) Voor deze etymologie, die van Marchantius, Meyerus (volgens Delfos de Meyer, volgens Fris de Meyere) en nog enkele andere, oudere etymologieën, zie Naschrift 1.

(2) VMAW, blz. 330-331 en Revue Celtique, II, 174. Hiertegen Mansion, OGN, blz. 86: ‘Dat Flam- bestaat, wordt door *Flaming (eerst zeer laat in het Ndl. bekend), ags. Flǣming, Flēming duidelijk bewezen; maar hoe komt men aan Flandr-? Aan Flam + warja, waaruit *Flāmere, *Flāmre, is niet te denken, aangezien Flandria met d reeds in de oudste voorbeelden voorkomt’.

[p. 408]

van 't pluralis tantum Vlamen (enkv. Vlaming), uit een oorspronkelijk *Flâmadhra > *Flândra ‘in 't land der Vlamen’ zooals van Texuan komt Texuandra ‘in 't Zuiderland’ en Texuander ‘Zuiderlander’ (uit Flândra ontstaat flânderi ‘in 't Vlamenland zijnde’ - ‘habitant du pays des Flâms’, waaruit dan weer flândria ‘pays flamand’), en is Vlaming een afleiding van flam- (een volksnaam);

voor Vercoullie^(2a) zijn Vlame, Vlaming en Vlaander synoniemen; de laatste twee zijn afleidingen van vlame, een Frieschen vorm van een Nederlandsch *vloome, verwant met vlieden, en Vlaming (een Friesch equivalent van ags, *fléaming, vluchteling, naar fléam, vlucht) zou beteekenen: vluchteling, weggeloopene, toegepast op de Friezen, die tot aan de Sincfal afgezakt en door de monding der Schelde van het gros der natie afgescheiden waren; Vlaanderen zou dan de dativus pluralis zijn van Vlaander, uit vlame-der;

voor van Ginneken⁽³⁾ is de oorsprong te zoeken in flemere, een glosse in de Lex Salica, waarin hij een nomen agentis meent te herkennen, afgeleid van het oudfriesch flêma, dat eerst ‘rooven’ en dan ‘vluchten’ zou beteekenen; Vlaming zou dan gelijk staan met ‘zeeroover’; van flêm(e)re wordt dan, met verandering van m in n en inlassching van een d, flêndre afgeleid, in den datief meervoud flêndren, in 't Ndl. Vlaanderen;

voor Delfos⁽⁴⁾ is *vlaam, vlame = aestuarium: 1) gebied, dat afwisselend door den vloed wordt overspoeld en dan weer verlaten, 2) baai, lagune (strandmeertje); Vlaanderen zou een

(2a) BAR; Vlaanderen, I, blz. 202; De Taal der Vlamingen, blz. 28^e ‘Dit is’ zegt Mansion, OGN, blz. 86, ‘in den grond dezelfde verklaring als die van Kern en ze gaat aan hetzelfde euvel mank: van de afl. -ndr - is niet voldoende rekenschap gegeven. Ik meen daarentegen, dat de m van Vlame, Vlaming en de n van Vlaander niets gemeens hebben.’
De etymologie van Vercoullie werd, zooals hijzelf doet opmerken, reeds voorgesteld door Gibson en Kervyn de Lettenhove (BAR, blz. 490); zij klimt nog hooger op, tot een zekeren Laurentius Noelus (Delfos, blz. 35), die een etymon flyma ‘profugus, vagabundus, exul’ (vluchteling) veronderstelde.
Voor Förstemann, II, kol. 1530, is ook de oude verklaring van Flandrae uit fliuhan (vluchten) ‘doch absonderlich’. (Zie verder Naschrift 2).

(3) Onze Taaltuin, I, blz. 289-292.
Hierover Verdeyen, RBPH, 1933, blz. 875-6, en Encyclopédie, blz. 437; Michels, in Taal en Letteren, 1939, blz. 155-158.

(4) Kol. 38-41.

[p. 409]

genasaleerde vorm zijn van *flader, dat tot denzelfden wortel als flam zou behooren en hiermede nauw verwant zijn; toch denkt Delfos aan een mogelijke contaminatie met den wortel van vlak, vlade, vloer, zelfs voor flam;

voor Carnoy⁽⁵⁾ is Vlaanderen een afleiding met suffix -andria (zooals in Toxandria) van een wortel wanderen ‘zwerven’; de Flandri zijn ‘de zwervers op de vlakte’ en Vlaanderen ‘de woonplaats op de vlakte’; Vlaming komt van flaning (met assimilatie van n tot m, zooals in pruim uit lat. prunus), afgeleid van *flani ‘vlakke grond’; Vlaanderen zou dan teruggaan op flandra uit *flani + wandra of misschien op een genasaleerde afleiding van vlade;

voor Seghers⁽⁶⁾ is het etymon vlam = effen, vlak, dat hij afleidt van de uitdrukking een vlamvol (boordevol) glas, waaruit dan vland.

Mansion⁽⁷⁾ leidt Vlaming af van *flā-ma (een n stam), van *flā: 1) zee, kust, strand of iets dergelijks; 2) of verwant met den wortel van vlade, vlak, vloer, veld; en *Flāndra- (Vlaanderen) misschien uit *flā + wandra-.

Borchling⁽⁸⁾ gaat uit van een flad-mari (laagte, moeras), waaruit fladri, flandri (Vlaanderen) en fladmaringi, flamingi.

(5) Origine, blz. 54-55; Dictionnaire, blzz. 598-599.

(6) Volgens Delfos in Biekorf, XX, doch aldaar treft men alleen aan een artikel van Veralleman, waarover verder blz. 411.
Het artikel van Seghers werd opgenomen in Biekorf, II, blz. 104, zie noot 9. Seghers, die tot dan had gemeend, dat de oorsprong van Vlanderen te zoeken was in vla, vlade, vlae, geworden tot vlande, verklaart nu het woord als datief meervoud van vland, verbogen naar het voorbeeld van kind, -eren. Dit vland zou ontstaan zijn uit een verondersteld vlam (in vlamvol, vlamkoek en Fr. flamiche ‘broodje’) + suffixe d (idg. to, ta), welk vlamd > vland, zooals van Got. skaman > skanda en ohgd. rima > rand. Seghers verwijst daarbij naar Loquela, ‘die 't woord vlam ontdekt heeft’:

(7) OGN, blzz. 85-86. Zie ook de Addenda, 5.

(8) Naar Delfos, die zelf verwijst naar L. Bückmann, Die germanischen Ortsnamen (lees: L. Bückmann, Die germanischen Ortsnamen in Nordfrankreich bis zum 50. Breitegrad, verschenen in Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes geographischen Anstalts, 1918, blz. 15). Bückmann geeft zijn bron niet op; van Prof. Van de Wijer ontving ik de volgende bibliographische gegevens, door Dr. Draye verzameld (hun zij mijn dank betuigd): C. Borchling 1) Zur Schreibung des Namens der ‘Vlamen’ Mitt. a.d. Quickborn 8, 1914-15, 134 e.v.; 2) Vlämisch, Niederländisch und Niederdeutsch. Aus der Stader Heimat (Stader Archiv, N.F. 6, 1916, 37-46); 3) Zur Schreibung der Wörter ‘Vlamen, vlämisch, Vlandern’, Nordd. Monatsh. 8, 1916, 396-400. Geen van die artikels konden wij raadplegen. Bückmann aanvaardt de hypothese van Borchling en meent voor de door dezen voorgestelde ontwikkeling (door verkorting en nasaleering) een bewijs te vinden in de plaatsnamen Flatmaras-beki 9 > Flandras-beke 1150 > Flandersbach - Flatmaresheim > Flemirkeim, d.i. *Flemeringheim naast Flamaringen > Flemlingen. Flemeringheim en Flemlingen zijn echter heel wat anders dan Flandras-beke, dat geen normale evolutie vertoont van Flatmaras-beki, doch eerder een gewijzigde of nieuwe benaming schijnt te zijn, of nog een genasaleerde vorm van flad vertoont. Förstemann (II, 1, kol. 898) neemt als etymon van Flatmarasbeki aan flad ‘Ndd. flatt, flad, fliessendes Wasser, das sich verbreitet und den Boden sumpfig macht’, dat hoort bij on. flatr, meng. flat, ohgd. flaz, flach, dus het door ons verder voorgestelde etymon (zie blz. 424 vlg.).

[p. 410]

Bij de vorige hypothesen zijn er andere te voegen. In de eerste plaats die van Gezelle⁽⁹⁾, die ik uitvoeriger weergeef, omdat er tot dusver geen aandacht aan geschonken werd. In hoofdzaak komt zij overeen met die van Seghers, waaraan zij vooorafgaat. Gezelle leidt uit de zegswijze vlamende vol ‘sleek vol, reis en reis met den boord van 't vat’ af, dat ‘een vlamende of een vlaam land dus een land ware dat onder water, dat blank, dat blankende, dat vliem, dat vlaam, dat vliemende, vlamende vol water staat, pleegt te staan, of gestaan heeft’. Hij wijst dan op ‘de groote en de kleine vla omtrent Dixmude’: ‘die wist wat vlamende land bediedde-en ze wisten 't ommers al- wist ook welk de zin van 't woord Vlaming, te weten een van 't vlamende land, een van 't vlaam, een van de vla'en’. Vlaam is, volgens Gezelle, dan ‘uitgebouwd met -de, van daar vlaamde land en hieruit dan weer vlande, zonder n vlade, vla, zooals schande uit schaam, raamde uit ramen....’. Verschillende vlande ‘streken’ zal men allicht geheeten hebben de vlanden, de vladen, de vla'en en met een dubbel meervoud (zooals kind, *kinden, kinderen), de vlanderen, dat ‘op zijn Fransch uitgelengd’ Vlaanderen wordt.

In 1872 verscheen er in Rond den Heerd een artikel Vladsloo, waarin de etymologie van Vlaanderen en Vlaming eveneens besproken wordt. Daar de voorgestelde verklaring nog al afwijkt van de voorgaande en meer overeenstemming vertoont met die van Duclos, waarvan sprake is in noot 26 a, veronderstellen wij, dat het artikel van Duclos is. Uitgaande van Vlazeele, een populaire benaming van Vladsloo en den historischen vorm Flardeslo construeert de schrijver een oorspronkelijk Vlaerd-

(9) Loquela, nr. 10, Sporkele 1890; Loquela², op vlamende. Zie verder Naschrift 3.

[p. 411]

zeele-loo < Flad-sel-lo, waarvan hij de verschillende elementen bespreekt. Vlad stelt hij gelijk met glad, vlak, plat en leidt daaruit af, dat vla is ‘een effene plaats, een plat land, zonder rimpels, hoogten of leegten, of eene planities te zeggen’ (cf. Naschrift I, blz. 444: planicies bij Marchantius). In Veurneambacht kent men nog een plaatsnaam ‘de groote en de kleine ‘Vla’ en de ‘Islanders’ zeggen vla tegen ‘een vlakte of effen land’.

Dit vla nu wordt vlame, zooals bloesem, met suffix em of me en hiervan komt vlaming met suffix-ing, dat verwant is met gr. gineô en beteekent kind. Vlaming is dus = ‘filius planitiei’.

Flandern, Vlandern komt van vla, vlad, vlader, vlander, welk laatste gelijk gesteld wordt met vlamen. De schrijver zegt inderdaad, dat de Vlamingen zijn ‘kinderen der vlamen, deze die de Vlanders of Vlanderen bewonen’.

Interessant in deze verklaring is niet de etymologische fantasie, wel het voorgestelde etymon vla.

Dan zijn er nog de hypothese van S. Muller⁽¹⁰⁾, voor wien Vlaanderen de naam is van het land, niet van het volk, en die voor Vlaming een westgerm. *Flaman, germ. flēman reconstrueert, dat in verband zou staan met gr. polémon ‘strijder’;

die van Dom J. Jonckheere⁽¹¹⁾, overgenomen door Kurth⁽¹²⁾, voor wie Vlaanderen ontleend werd aan lat. planaria ‘le pays plat’;

die van Veralleman^(12a): Vlaanderen uit lat. flu(mi)narii > flanárii > flanérii > flandri.

Voor het door hem veronderstelde flam- beroept Delfos zich op een paar toponiemen uit De Flou, nl. Vlaming- en Vlaemsbrigghe en een geconstrueerd *flaamsburg > flansburg, volgens Sanderus den oudsten naam van Oudenburg. Deflou ver-

(10) Blz. 17-18. Hiertegen Vercoullie, BAR, blz. 489.

(11) Revue Catholique, inz. 1883, blzz. 43-52. Zie ook Naschrift 4.

(12) Frontière, blz. 415. Het bezwaar van Carnoy, Origine, blz. 54, geldt inderdaad tegen een directe ontleening aan het Latijn, niet tegen eenzelfden oorsprong van beide woorden. Idg. p wordt normaal f, v in Ndl.

(12a) Biekorf, XX (1909), nr. 23, blzz. 353-363. Mijn dank aan Collega L. Baekelmans, die mij een fotocopie van dit artikel en van dat van Seghers bezorgde. Voor enkele nadere bijzonderheden over de hierboven behandelde etymologieën en nog enkele andere, zie Naschrift.

[p. 412]

meldt inderdaad een aantal plaatsnamen Vlaminck of Vlaming en een reeks samenstellingen, waarin Vlaming, zooals Delfos zelf voor Vlaminxpolder doet opmerken, echter niet altijd een plaatsnaam, maar een familienaam moet zijn.

_**_*

Nu staan er bij De Flou⁽¹³⁾ veel meer toponiemen, die met Vlaming in verband kunnen worden gebracht en die alle beginnen met vla.

I. Vla (Vlae): een wijk te Caeskerke (1622), te Lampernisse (1596), een herberg en wijk te Zarren (1846), een landerij te Lisseweghe (1720) en een land te Oudecapelle (1846).

Met dit vla de samenstellingen:

vla-baillie, tusschen Clercken en Staden (1656),

vlâ-brug te Lampernisse (1846),

vla-dreef, te Zarren (1846),

vlâ-hoek, een wijk van Lampernisse (XVII^e eeuw) en een wijk van Caeskerke (1846),

vlâ-hof, een hofstede te Westvleteren (1806),

vlâhof-duiker, aldaar (1846),

vlâ-meerschen, meerschen en land te Zedelghem (1437),

vlâ-partij, een stuk land te Oudecapelle (1846),

vlâ-straet, een weg te Caeskerke, te Lampernisse, Oudecapelle, Zarren (1630),

vlâ-vaart, een watergang aldaar (1621-28).

II. Vlade: de vlade, een maaigras te Caeskerke (1577),

Hiertoe behoort ws. ook den vladder-meersch te Oedelem (1657).

III. Vlaak, Vlake:

't vlaec, een land te Stavele (1303),

't vlaecke water(e), een water te Lichtervelde (1569),

de vlake, een plaats te Oostcamp (1390).

In samenstellingen:

vlaecstic, een stuk land te Vladsloo (1283),

de vlake wale, een plaats te Oostcamp (1332),

(13) Toponymie, dl. XVI. De plaatsnamen werden overgenomen naar en met de spelling in De Flou.

[p. 413]

het vlakebosch te Zillebeke (XVIII^e eeuw).

Afgeleid hiervan zijn:

vlakerij, land te Mannekensvere (1907), de vlakkeragie, effen gronden in de Noordzee, waar banken, droogten en ondiepten ontbreken (zonder plaats of datum), een dito, plaats in de Noordzee, N. van den Oostdijk (± 1890), een dito, groote vlakte in de zee, beginnende van voor Nieuwpoort en loopende tot voor Oostende (1891), een dito, nogal breede vlakte, in de zee, buiten den put, liggende van vóór het Sas van Heist tot vóór Heist (1891),

de vlakkeragie, een vlakte, in de zee, palende aan de Scherpe Geule, beginnende van halfweg vóór Wenduine en gaande tot oostwaarts van Blankenberghe.

IV. Vlaect, Vlaagt, Vlaegt, Vlacht, Vlagt:

vlagt: land te Desselghem (1846),

de vlaagt, leengoed te Ruysselede (1368),

de vlaeght, een tiendesplete in Thielt (1768),

't Leen ter vlaegt te Thielt-Buiten (1729),

de vlaagten, land te Wyngene (1500).

Samenstellingen (met eenmaking van de verschillende spellingen van vlaagt):

vlaagtbeek, een waterloop te Ruysselede (1850),

de vlacht-dreve, te Ruysselede (1614) en,

vlagt-heet, een bosch en een meersch (XVI^e eeuw),

vlaagt-hoek een wijk tusschen Ruysselede en Schuiffers-Kapelle (1801),

vlaagt-hoek (1801),

vlaagt-coutter (XVI^e eeuw),

vlaagt-kerkweg (1846),

vlaagt-molen (1457),

vlaagt-straet (1846),

vlaagt-stuk, een stuk land (1908),

vlaagt-thiende, een tiendeland (XVI^e eeuw),

vlaagt-walleken, een wal (1614),

vlaagt-wijk, een wijk (1817), alles te Ruysselede;

vlaagt-bilk, een stuk land te Thielt-Buiten (1722),

vlaagt-busch, een bosch tusschen Ruysselede en Thielt (XVI^e eeuw),

vlaagt-buize, een duiker te Caneghem (1846),

[p. 414]

vlaagt-land, te Thielt-Buiten (1478).

V. Vlak:

het vlacke, een vaarwater bij Oostburg (1542),

de vlacke meerschen te Maldeghem (1726),

vlacke, rabot tusschen Adeghem en Eecloo langs het kanaal van Schipdonck (1562),

de vlakke Rik, een lichte verhevenheid in de zee, van vóór Blankenberghe tot vóór Lucifers duin (c. 1890) ‘heeft 17 vademen water, boven harden grond’ (cf. beneden de vlakten),

't vlacke stic, land te Ettelghem (1429),

de vlakke Straete, een weg te Lapscheure (c. 1800),

de vlakte, een plaats te Eecloo (c. 1800), een wijk van Keyem (1846), een plaats te Lapscheure (1623), de lage grond ten Noorden van Leke-dorp gelegen (1846), een plaats te lande bij Sijsseele (1911), een wijk te Zande (1875),

de vlakten, een plaats in de zee, O. van de zeebank van Aventuren, NNO. van Blankenberghe (c. 1890 ‘heeft van 20 tot 21 vademen water, boven niets anders dan harden grond’, cf. boven de vlakke Rik).

VI. Vlaem, Vlame:

vlame, een niet meer bekende plaats, als familienaam (1320).

In samenstellingen:

vlaemsbrigghe, een plaats of brug te Volckerinckhove (1494), vlaemsbusch? (1502: ‘le bois flameng’);

vlaemsch: -e banken, al de zandbanken der Noordzee (XV^e eeuw) ‘flemish banks (1922),

-e dijc, in Zeeuwsch-Vlaanderen (1486),

de -e stroom (1399-1400), vaarwater langs de Vlaamsche kust, ‘l'estroem de Flandre’ (1337),

-e zee, gedeelte der Noordzee langs de kust, van Gravelines tot Blankenberghe (‘les bancs forment une partie très distincte de la Mer du Nord, une mer flamande sans grande profondeur’ 1922),

- hoofd, land te Westkapelle (1910).

VII. Vlaander:

vlaanderen, het graafschap (1277; in Flandris 700),

in Vlaanderen, namen van huizen te Brugge (XV^e-XVIII^e eeuw), een herberg te Damme (1564-1565),

[p. 415]

vlaanderen, een landstreek bestaande uit het Noorden van het eiland Wulpen en Cadzand en een strook gronds tusschen Oostburg en Groede (± 1440).

In samenstellingen:

vlaanderbeke, een waterloop te Bossuyt, Heule (1880), te Cuerne (± 1760),

vlaanderenzide, de kust van Vlaanderen (1383),

vlaanderhoek, te Autryve, Bossuyt (1846), land te Beernem (1818),

vlaanderlandt, het land van Vlaanderen (1632), ook als familienaam (XV^e eeuw), land te Sweveghem (1685),

het vlaandersche, een leengoed te Olsene (1728),

vlaander straatje, weg te Cuerne (1846),

vlander-busselken, land te Rumbeke (1902).

Nog in familienamen:

vlaenderkine te Brugge (1396),

-man te Bourbourg (± 1300),

-tman te Eecloo (1399).

VIII. Vlaming, Vlaminck:

vlaeminck, een wijk te Berthen,

de vlaming, meerschen en poelen tusschen den Vlamingdam en de Oostendsche Vaart, te Brugge,

vlaminck, meerschen en een leengoed te Hazebrouck (1564),

vlaminghe, een hofstede tusschen twee meerschen te Langemarck (1850),

vlaminck, een plaats te Poperinghe (XVII^e eeuw),

vlaming, een waterpoel te Saint-Martin-au-Laërt (1509),

vlaminck, een heerlijkheid (plaats onbekend, XIX^e eeuw),

vlaming, een wijk van Sint-Laureins (1846);

komt verder ook voor als voornaam en familienaam (1259) en in samenstellingen onder verschillende vormen vlaming, vlamijnch, vlaeming, vlamynck, vlamin(c)k, waaronder wij in het volgende overzicht geen onderscheid maken:

-ambocht, een sectie te Brugge (1282),

-bosch, te Westkercke (1552),

-sbrouch, land te Houttave (1269),

-brug, brug te Brugge (1355), te Mannekensvere (1392),

-buys, duiker te Sint-Laureins (1846),

[p. 416]

-dam, plaats ten Z. van den Vlaming te Brugge (1305, zie boven de vlaming),

-dam-straete, te Brugge (1806),

-dreve, een weg door lage, lichte gronden, palende aan Snelleghem te Jabbeke,

-hoek, wijk van Bixschote en Langemarck (1846: aldus naar de Vlaemynck's hofstede),

vlaminx hem, land te Groede (1260),

-shof, een stuk land te Aertrijcke (1695), een hofstede te Ieperen-Buiten, (1544), een heerlijkheid te Westoutre (?) (1781),

-hofstede te Westende (1551),

-coutter, een stuk land te Pitthem (XVIII^e eeuw),

-meerschen, een meersch en ook land te Erkeghem onder Oostkamp (1434),

-s Polder, te Cadzand (1850: ‘misschien schuilt hierin de stamnaam de vlaming’),

-poorte, voormalige stadspoort te Brugge, en een molen op den Houtbrekers Dam, Westzijde, te Brugge (1564), leengoed te Snelleghem (1567),

-port-strate, te Brugge (c. 1315),

-poorter ackere, land te Lichtervelde (1569),

-poorter goed, hofstede aldaar (1569),

-poorte land, land aldaar,

-straet, een weg te Adeghem (1641), te Anseghem (1846), te Berthen (c. 1700), te Brugge (c. 1300; ‘up een hofstede liggende in die vlamincstrate’), een weg te Eecloo (1846), een straat te Heyst (1903), een weg en een wijk te Maldeghem (1280), een weg te Kortrijk (1414), een weg tusschen Mardyck en Petite-Synthe bij Duinkerke (1706), een weg te Oudenburg (1555), te Outreau (1505), te Pitgam (1610), te Poperinghe (1816), te Rousselare (1905: ‘moderne benaming’), te Ruddervoorde (1912), te Sint-Jan-In-Eemo (1715), te Sint-Laureins en Sinte-Margriete (1562), tusschen Spycker en Grand Prédembourg (1924), straat te Wervik (1902),

-straetkin, vijf straatjes te Brugge (1377, XIV^e en XVI^e eeuw), te Eecloo (1434),

-stic, een stuk land te Moere (1429),

-weg te Heestert (1846), te Marant (1875: le chemin des Fla-

[p. 417]

mands), te Racquinghem (1850), te Outreau (1505), te Wimille (1505).

IX. Afzonderlijk nog:

vlanisstraat, weg te Vieux-Berquin (1392) en

vlammende wee, meersch te Wulverghem (1901).

_**_*

Enkele van deze toponiemen vertoonen, in de samenstellingen, een merkwaardig parallelisme. Naast vlabrug: vlaemsbrigghe; naast vlahof: vlamingshof; naast vlameerschen: vladdermeersch, vlamingsmeerschen, vlacke meerschen; naast vlastraat: vlaagtstraat, vlakke straat, vlamingstraat, vlanisstraat; naast vlaecstik, vlaagtstuk: vlamingstik, -stuksken; naast vlake bosch: vlaagtbusch, vlaems busch, vlamingbosch; naast vlahoek: vlaanderhoek, vlaagthoek, vlaminghoek; naast vlaagtland: vlaanderland; naast vlaagtzide: vlaanderenzide.

Een dergelijk parallelisme in een reeks plaatsnamen, die alle denzelfden anlaut vla- hebben, kan niet aan een toeval worden toegeschreven. Niet alleen moet er onder al die benamingen een semantisch, maar ook een formeel verband bestaan.

Rangschikt men ze chronologisch volgens de oudste bewijsplaatsen bij De Flou, dan krijgt men de volgende orde:

vlaak: 1283, in de samenstelling vlaec stic;

vlaanderen: c. 1300 in vlaanderen, familienaam;

vlame: c. 1320, familienaam;

vla: 1437 in vla-meerschen;

vlaagt: 1457, in de samenstelling vlaagtmolen;

vlade: 1577;

vladder: 1657 in de samenstelling vladdermeersch.

Aan deze chronologische orde heeft men echter weinig. Het opduiken van een bepaald toponiem in een geschreven stuk hangt te veel van het toeval af en niet alle oudste stukken zijn bewaard gebleven. Dat Vlaanderen veel ouder is, blijkt voldoende uit het bestaan van de benaming ‘in Flandris’, dat uit 700 dateert. Ook uit de composita vlaec-stic, vla-meerschen, vlaagtmolen, vladder-meersch moet worden besloten, dat het simplex hooger opklimt, terwijl de familienaam vlame eveneens een ouderen grondvorm veronderstelt. Om den familieband onder deze groep onomastica te ontdekken, is de eenige weg ten slotte de his-

[p. 418]

torisch-vergelijkende. Ons onderzoek in die richting heeft uitgewezen, dat de hierboven aangehaalde Vlaamsche toponiemen niet een specifiek Vlaamsch karakter hebben, doch, met uitzondering van vlame, behooren tot een groote Indogermaansche woordfamilie, die te herleiden is tot een idg. basis pelā, met de beteekenis ‘breit und flach, ausbreiten’ (Walde, II, blz. 61). Deze basis (bij FT *pla, *pelə) werd met een dentaal element uitgebreid tot plet-, plēt-, plāt - (ib., blz. 99) en met een gutturaal element tot plaq-, p(e)lāg - (ib., blz. 90).

Het woordmateriaal, dat tot deze Indogermaansche familie behoort, hebben wij in tabellen gerangschikt^(13a). Voorop staan de Indogermaansche bases met de Germaansche en dan volgen hun vertegenwoordigers in verschillende, inzonderheid Germaansche talen. Het leek ons inderdaad overbodig alle mogelijke correspondenten op te nemen; wij verwijzen daarvoor naar Walde (W) en Falk-Torp (FT). Buiten deze twee werken, waarin wij het grootste deel van ons materiaal aantroffen, raadpleegden en confronteerden wij de etymologische woordenboeken van Vercoullie, Franck-Van Wijk (FvW), Hellquist, Kluge (Kl), Skeat; andere bronnen worden ter plaatse vermeld.

(13a) Onder voorbehoud, en met het oog op eventueel nader onderzoek, dat tot een of andere wijziging aanleiding zou kunnen geven. Voor de afkortingen, zie den Index.

I. - Idg. *plet-, *plēt-, *plāt- (W).

1) Idg. *plado- (FT), *pelǎ^x -d- (FvW), Gm. *flata- (FT)

on.	flet ‘vloer’ (FvW), flatr ‘vlak, ondiep’ (FT)
no., de.	flad ‘vlak, ondiep’
zw.	flat ‘vlak, ondiep’
ofri.	flet(te) ‘huis’ (FvW)
os.	flat ‘vlak, ondiep’; flet, fletti ‘huisvloer’ (W), ‘vertrek, huis’ (FvW)
mnd.	vlôt ‘vlak, ondiep’ (FT: ablaut)
ags.	flet ‘huisvloer’; flett ‘vloer, huis’ (FvW)
eng.	flat (FT: nordisches Lehnwort)
ohgd.	flaz, flazza ‘vlak, oppervlakkig’; flazzi (W), flezzi ‘vloer, dorschvloer, voorhuis’ (FvW)

[p. 419]

mnl.	vlet ‘platboomd vaartuig, vloer’ (FvW)
nl.	vlet (uit vlat)^(14)
lett.	plade ‘moederkoek’, pladina ‘plat brood’, plandit ‘breed maken’ (W)^(15).

(14) Vercoullie verwijst bij dit woord naar vla. Voor Kluge, ook nog in elfden druk, is eng. flat, on. flatr, ohd. flaz ‘entfernter’ verwant met hd. flach.
Mansion, Kleinigheden, blz. 562, verklaart door dit vlet den zeldzamen persoonsnaam Fletwaldus ‘heer des huizes’.

(15) Voor andere correspondenten in de Slavische talen zie Walde, blz. 99 vlg.

2) Idg. *plat(h)o- (FT), *plǎt(h)-, plět(h)- (FvW), Gm. *fladô (Kl *flapon-)

on.	flati (subst.) en flata (ook flçot) (FT i.v. flad)
no.	fla(d)e, dial. ‘vlakke weide’ (W: kleine vlakte, vlak veld)
mnd.	vlāde ‘platte koek’ (FvW), vladder (met dd uit pr) ‘dunne turflaag’
meng.	flothe ‘platte koek’ (Verc.), flape (Kl.: got. *flapa)
ohgd.	flado ‘offerkoek’ (FT)
mhd.	vlade ‘breede, dunne koek’; vlader ‘koekenbakker’
hgd.	fladen, (kuh)fladen ‘vla(de)’
ndl.	vla(de)
lat.	Plautus ‘platvoet’ (twijfelachtig)
gr.	platús ‘breed en plat’ (FT: met -t suffix); plátè ‘breede, platte oppervlakte, roerspaan’, plátanos ‘plataan’, ōmoplátè ‘schouderblad’, pláthanon ‘plaat waarop koek of brood bereid wordt’ (FvW)
lit.	platùs ‘breed’ (FvW).

3) Idg. *plant (FT: genasaleerde vorm van *plat ‘vlak zijn’), *pla^x-n-t- (FvW: genasaleerde bijvorm van plǎt(h)-, Gm. *flanp-; gm. grondvorm * flunprôn, *flunpriôn (FT)

on.	flydra ‘bot, schol, pleunorectes flesus’ (FvW)
no.	dial. flundra, flyndrestein ‘platte steen’

[p. 420]

de.	flynder (FT), ‘id.’
zw.	flundra ‘bot, schol’
mnd.	vlundere ‘bot’
nd.	flander ‘bot’ (FT: met ablaut)
eng.	flounder ‘platvisch’ (FT: nordisches lehnwort)
mhgd.	vlander^(16) en vluoder (zonder nasaleering; uit Gm. flôp, ablaut van * flap); laat-mhd. flunder (FvW), ‘bot’
hgd.	flunder ‘bot’
ndl.	vlonder ‘plat stuk hout’^(17)
lat.	planta ‘voetzool’^(18)
obg.	plesna ‘voetzool’

(16) Met ablaut; - Lexer: vlander ‘flagendula’, met verw. naar Diefenbach 237c. Diefenbach geeft flander (piscis) op, ook fluoder en naast flagendula vormen met flang- en flandegola.

(17) Dat, zooals FvW veronderstelt vlonder ‘misschien een jongere vorm’ zou zijn naast vonder, achten wij minder waarschijnlijk wegens het geheele verband, dat wel op een ouden anlaut fl- wijst.
Vercoullie verwijst bij vlonder naar vloer.

(18) Bij Walde, blz. 61, onder pela-, doch met de vraag of een -t verlenging van de basis moet verondersteld worden, die ook elders enkele genasaleerde vormen vertoont.

II. - Idg. *plaq-, *p(e)lāg- (W).

A 1) Idg. *plak en *plakâ (FT), Gm. *flah en *flahô (FT)

on.	flâ, mv. flâr uit *flaho ‘terras op een berghelling’ (W)
no.	flaa (dial. mv. flaer, uit *flah) ‘idem’
gr.	plaks ‘plat of breed voorwerp, bergvlakte’; plakóeis ‘plat, platte koek’
lat.	placenta ‘(platte) koek’, placeo ‘bevallen’, placidus ‘vlak, effen, rustig, vreedzaam’, placare ‘effen maken’
lett.	plakt ‘plat worden’, plakans ‘vlak’, plaka ‘koevlade’; plaku, plakam (bijw.) ‘vlak, plat op den grond’ (FvW)^(18a).

(18a) Het gr. plaks en lett. plaku, plakam volgens FvW misschien uit p(e)lâ^x-q-; zie noot 19.

[p. 421]

A 2) Idg. *plak, Gm. *flag (FT), wortelvariant van A 1)

on.	flaga ‘dunne aardlaag’ (FT: met grammatische wisseling bij flô, zie A 4)^(19)
no.	flaga (dial.) ‘afgespleten of losgevallen schijf’ en flag ‘open zee’
zw.	flaga ‘dunne aardlaag’; flag(a) (dial.) ‘open zee’
os.	flaga (Verc.)
mnd.	vlage ‘aardlaag’, ‘breede, uitgestrekte vlakte’ (LB)
eng.	flag, flagstone ‘plavuis, platte steen’ (FT: aus dem nord.; Skeat: scandinavian)
ndl.	vlaag(t)^(20)

(19) Volgens FvW, met mnd. vlage, lett. plaku, plakam, gr. pláks: ‘misschien van idg. p(e)lǎ^x-q- ‘plat zijn’; ook mnl. vlake ‘hor’, dat niet te scheiden is van lat. plaga (zie onder B), doch veeleer, om de beteekenis, van idg. ple-ǧ- ‘vlechten’. O.i. is er echter geen voldoende reden om vlake aan vlechten te verbinden. De vlaak is lang niet altijd ‘gevlochten’, maar onder en boven een dwarshout of ijzerdraad ‘gespannen’. De grondbeteekenis ligt overigens in den platten vorm. Ook FT is van oordeel, dat het niet bij ‘vlechten’ thuis hoort ‘trotz der eigentümlichen bedeutungsähnlichkeit mit flette “flechten”.’

(20) Vercoullie brengt onder deze groep vlake; zie B en noot 19. Vlaagt is ws. een afleiding van vlaag (vlaak) + germ. suffix -t, zooals in buurt, gehucht (zie Schönfeld, Hist. Gram., blz. 238).

A 3) Idg. *pelâ^xḡ (FvW), *plag (FT), Gm. *flak.

on.	flôki ‘soort platte visch’ (FvW, FT: met ablaut)
no.	(dial.) flak ‘schijf, schots’ (FvW)
de.	flak ‘vlak’
zw.	flack ‘vlak’
os.	flaka ‘voetzool’
mnd.	vlak, gen. vlakes ‘vlak, glad’, ‘vlakte’
ags.	flôc ‘bot’ (met ablaut)
eng.	flook (dial.: met ablaut); flook-footed ‘platvoetig’ (met ablaut)
ohgd.	flah ‘effen, vlak’
hgd.	flach ‘vlak’
ndl.	vlak^(21)

(21) FvW behandelt onder vlak: a) het adj. vlak (zie II, A, 3); ‘verder hierbij vlaak ‘zandbank, plaat’ (zie II B) en de. flage ‘ijsschots’ (zie II, B); c) met ablaut het ags. flôc (zie II, A, 3). Dit alles herleidt hij, met gr. pélagos tot de basis pelâ^xg- (verlenging van pelâ, -ê, waartoe ook behooren vlade en vloer), identisch, indien die ‘plat neerslaan’ beteekent met pelâ^x- ‘slaan’ en p(e)lǎ^xq-, p(e)lǎ^xg- ‘slaan, klappen’.

[p. 422]

gr.	pélagos ‘zee’ (FT: cf. A. 2 no. en zw.; FvW)^(22).
	A 4) Idg. *plâki- (FT), Gm. *flôh-
on.	flô ‘iets vlaks, schijf’ (FT)
no.	flo (dial. met ablaut: flaa) ‘schicht, laag’ (FT)
ags.	flôh ‘plavuis’
ohgd.	fluoh ‘klip’ (met ablaut)
mhgd.	vluo (W) ‘steile rotswand’
zwi.	fluh (dial.: flo) ‘berghelling’
zw.	(dial.) flo ‘laag’

(22) Volgens Vercoullie verwant met vlak.

B) Idg. *plag, Gm. *flak⁽²³⁾

on.	flaka ‘zich openen, zich uitbreiden’ (FvW); flaki, fleki ‘houten schutting’ (FvW)
no.	flak ‘vlakke, breede en ondiepe plaats in het water’, ‘onderste vlak deel v.e. scheepsbodem’ (FT); (is)flak ‘ijsschots’
de.	flage ‘ijsschots’ (FvW, FT)^(23a)
zw.	flake, (is)flak ‘ijsschots’
oostfri.	flake ‘ijsschots’
os.	flaka ‘voetzool’
eng.	(snow)flake (FT: aus dem nordischen)
ndl.	vlake, vlaak ‘zandbank, plaat’, ‘losse houten vloer’, ‘hor, gevlochten voorwerp’^(23b)
lat.	plǎga ‘vlakte, streek’

In dezelfde woordfamilie treft men dus de Westvlaamsche toponiemen aan: vlade, vla (I, 2), vlaagt (II, 2), vlake, vlaak

(23) Zie noot 21 en cf. II, A 2.

(23a) Zie noot 21.

(23b) Zie noot 19 en 21. Het woord vlake heeft in het mndl. (zie Verdam) de bet. van ‘vlakte, bepaaldelijk zeevlak, de uitgebreide zee’ en ook van ‘een door water bespoeld of aan het water liggend land’ (vgl. den gemeentenaam Vlake op Zuid-Beveland). Bij Kiliaan vlacke.

[p. 423]

(II, B), vlak (II, A, 3). Bovendien zijn deze woorden lang geen onbekenden in den gewonen Nederlandschen woordenschat. Daar is vooreerst vla, vlaai ‘taart, gerecht van eieren, melk enz.’; er is ook koevlade ‘koedrek inz. in de weide’ en vlaai ‘door de natuur gevormde del of geul in weiland’ [bij Boekenoogen, die twijfelt aan den oorsprong van het woord: ‘misschien is in vlaai, vlei een onduidelijke vocaal gesyncopeerd en is het woord ontstaan uit vallei’, en hieraan toevoegt: ‘onzeker is ook of het bij Groenlandsche zeevaarders gebruikelijke vleie, vlaai, in den zin van ijsveld, ijsschots (?), hetzelfde woord is. Indien de eigenlijke beteekenis daarvan is veld dan ware dit mogelijk; is deze echter schots, dan zou men eerder denken aan vlade, platte koek (Mnl., Kil., Staten-Bijbel enz.), waaruit ons vla, slappe toespijs (zie verder Franck op vlade)’]. Uit onze bovenstaande tabellen kan men zonder aarzeling besluiten, dat al deze woorden bij elkaar hooren^(23c).

Bij De Bo vindt men vla, vlaag, vlage, vlake ‘de laag vet die den binnenkant bekleedt van den huid eens zwijns, bezonderlijk aan den buik, fr. panne’, vlaak, vlake, vlagge ‘schutsel van stroo, riet of biezen, gemeenlijk met de bouten vastgeklemd tusschen twee bandroeden, fr. paillasson, abri-vent’, flak en flakte ‘vlak, vlakte’, en verder nog de afleiding vlakkeragie ‘bij zeevisschers. Effen grond in zee zonder geulen of banken, zonder droogten noch diepten’. Teirlinck heeft flak, flakte en vlake ‘schutsel van stroo enz.’; Cornelissen-Vervliet vlaai, vlaag ‘vlaak’, met korte a vlag ‘met heide of gras begroeide zode’; Joos vlaag ‘reep stroo die voor het karrekot hangt om den wind, den regen en de sneeuw af te weren - horde waar men wol op slaat, vlaak’, vlaken ‘de vlaak over het land trekken’ (nl. ‘eenige

(23c) Bij Ter Laan ook nog een toponiem De vledder en een vledderveen, die hier wel thuishooren. Bij Förstemann, II, 1, kol. 898 een nl. fladder, fledder ‘ein landstrich, worüber sich leicht wasser verbreitet’. Schiller-Lübben verklaart fladder ‘eine mit einer dünnen Moorschicht überwachsene Sandfläche’ en teekent daarbij aan, dat het woord veel voorkomt als benaming van ‘Feldmarken’ in Oldenburg. Over het Groningsche vledder, fledder zie NGN, X (1936), blz. 159-160. W. de Vries veronderstelt aldaar de bet. ‘modderland’ op grond van de topografie en het Haspengouwsche fledder ‘heel dunne modder’. Volgens J. de Vries in Tijdschr. LVI (1937), blz. 303, zou het toponiem Vlerken (1328: Vladeraken) samenhangen met vledder (moerasland); vgl. ook fladder in het Eemsgebied voor ‘moerassig grasland’.

[p. 424]

lichte takken door het land trekken om het vlasland effen te leggen’).

De stam fland- vindt men terug in vlonder ‘los houten bruggetje, slootplank’ (Koenen-Endepols), dat ook voorkomt onder de vormen vondel (Schuermans ‘in Limburg en meer andere gewesten’ een klein smal brugsken of plank over een beek), vonder (Schuermans; Cornelissen-Vervliet ‘hetzelfde als vlonder in de Wdb. ‘voetbrug, smalle brug of plank over een beek’; Hoeufft; Ter Laan 't vonder ‘plank over een sloot of vaart (met een leuning)’; volder (Boekenoogen: verouderd)).

Dat deze woordfamilie aanleiding zou hebben gegeven tot het ontstaan van plaatsnamen en persoonsnamen, is geen ongewoon verschijnsel. Mansion^(23d) wees reeds op de aanwezigheid van ‘het begrip bodem in namen’, en behandelde samenstellingen met land, *oedel, vloer, vlet, *arin (mhgd. ern ‘bodem, vloer’), boen ‘zolder, verhoogde vloer’ en boenen. Deze reeks zou dus met een vla-groep kunnen aangevuld worden, want ook hierin is het begrip ‘bodem’ aanwezig.

_**_*

Hoe staan Vlaanderen en Vlaming nu tegenover deze woordfamilie? Voor Vlaanderen kan men drie oplossingen onder de oogen zien. Ten eerste kan men Vlaanderen onder I, 3 rangschikken, de groep van de verlengde basis met n + dentaal en verklaren uit flanpr + en, uitgang van een locatief met de beteekenis van ‘de platte, vlakke landen’, wat het woord gelijk stelt met ‘nederland’. De verlenging van de ǎ vóór nd levert geen bezwaar op; die verlenging komt in Westvlaandren meer voor: ande > aande, pander > paander, spander > spaander⁽²⁴⁾.

Ten tweede kan men denken aan een compositum van vla (I, 2) + (w)andra [of *wandri] ‘gericht naar, wandelend naar’ > vlāndra > vlaandre(n); de streek van de vlaanders, de ‘vlawandelaars’⁽²⁵⁾. Dit is de gissing van Mansion in OGN.,

(23d) Mansion, Kleinigheden, blzz. 512-565.

(24) Zie De Bo op de letter A nog andere voorbeelden.

(25) Ook Carnoy, Dictionnaire, verklaart Flandri als ‘wandelaar op de vlakte’ (nomades de la plaine). Zie nog de Addenda, 5.
Vercoullie, De Taal der Vlamingen, blz. 28, veronderstelde reeds, dat ‘Vlaander’ een synoniem was van ‘Vlaming’ en beteekende ‘onder de Vlamingen’; ook beider grondwoord vlame zou oorspronkelijk de naam zijn van de bewoners tusschen Brugge en de zee noordwaarts.

[p. 425]

bl. 83-86; achter vla- kan volgens hem een woord voor ‘zee, kust, strand,’... of iets dergelijks gezocht worden, maar een verband met den gemeenschappelijken wortel van vlade, vlak, vloer, veld acht hij voor denkbaar.

Ten derde is een combinatie mogelijk van vlaên + (w)arja (= lat. arius)⁽²⁶⁾ met de beteekenis van ‘inwoner van’, waaruit dan ontstaan is vlânere, vlaan(d)ere(n). De streek zou ook in dit geval naar de bewoners zijn genoemd^(26a).

Heeft de bodemgesteldheid aanleiding gegeven tot de benaming, dan verdient de eerste veronderstelling de voorkeur. Heeft men de streek genoemd naar de inwoners, dan heeft men de keuze tusschen de tweede en de derde, maar dan ook blijft vla (vlaên) ‘de platte, vlakke landen’ het beteekenisgevende element, en blijft de grondbeteekenis dezelfde. Onze voorkeur gaat naar de eerste verklaring, wegens de oudere lat. vormen Flandri(s), Flandrenses, al meent Mansion (Plaatsnamen, blz. 165), dat die misschien eerst zuivere kanselarijtaal zouden geweest zijn.

_**_*

Wat is nu het verband tusschen Vlaming en Vlaanderen?

Opvallend is, dat de Idg. basis van de woordfamilie in de Germaansche talen geen verlenging vertoont met -m. Wel ver-

(26) Over dit -warja zie Mansion, OGN, blz. 65 en vlg. Cf. inzonderheid suthera < *sup(w)arja- ‘zuidbewoner’ en westiria < *west(w)arja- ‘westbewoner’ en de volledige oudnederlandsche -warja afleidingen, blz. 70; en verder Mansion, Bestanddeelen, blz. 174 -were, -ere, -re ‘inwoner van, enz.’ (met verwijzing naar OGN) en, blz. 100, lond: Londerzeel (Lunder = Lund-weri, ‘boschbewoner’.

(26a) Volgens Jonckheere (1883, blz. 50, noot 2) heeft Duclos (Eenige pastoors van Vladsloo, 1872, blz. 6 en 9 en verder De oude kuste van Vlaanderen) ook aan een etymon vla voor Vlaanderen, en ook wel voor Vladsloo, gedacht. Ik heb geen van beide studies kunnen raadplegen, maar, te oordeelen naar de noot van Jonckheere moet Duclos de volgende evolutie hebben verondersteld: vla, vlader, vlander en zou vlaanderen als meervoud zijn gelijk te stellen met been-d-eren. Een dergelijke verklaring is, nader betoog acht ik overbodig, onaannemelijk. Voor de bezwaren van Jonckheere zelf, zie t.a.p.

[p. 426]

meldt Walde (II, blz. 62) onder pelā- een m- of n- formans, doch dit geeft aanleiding tot vormen met pal- (uit idg. *pma, *peləmā), die men o.m. terugvindt in lat. palma ‘handpalm’, gr. palámè ‘vlakke hand’. In de germ. talen is dit formans alleen vertegenwoordigd door ohd. folma ‘hand’, ags. folm ‘vlakke hand’ (Bosworth: handpalm, hand). Voor Vlaming komt deze m- verlenging dus niet in aanmerking, al is er wel een semantisch verband. Evenmin is Vlaanderen uit een idg. n-formans te verklaren. Het nieuwnoorweegsch flana ‘omzwerven’, verwant met gr. planáomai ‘ik zwerf rond’, behoort volgens Falk-Trop (op flane, flakke) tot een germ. *flak, idg. *plak ‘slaan’ (cf. gr. pládzō ‘ik drijf uit den weg’) en voor Walde misschien tot pelā-, voor anderen (Walde, II, 92) tot een basis plāq-, plāg- ‘slaan’, ook plēq-, plēg- en (germ.) plěg-. Walde (II, blz. 91) geeft vertegenwoordigers van die basis op voor ags., ohd., on. en voor het ndl. alleen vlakkeren en het oudere ndl. vlacken ‘fladderen’, een ons onbekende beteekenis.

Onzeker is vlanis in vlanisstraat (zie hierboven, blz. 417 onder IX). Daar het toponiem opklimt tot de XIV^e eeuw, heeft men blijkbaar met een ouderen naam te doen en is vlanis mogelijk te identificeeren met flanias-, flanies- in Flaniesfeld (Flaniesfelt) bij Förstemann (IX^e eeuw; Mansion OGN, blz. 41: bron van 821, tekst van de X^e eeuw). Förstemann geeft nog twee andere toponiemen op: Flanenheim (Flan-, Flaanheim, VIII^e eeuw) en Flaningheim (Flancheim, VIII^e eeuw). Alle drie zouden tot de persoonsnamen van den stam flan- behooren, die in verband wordt gebracht met ags. flân- ‘pijl’ of eerder ags. flan- ‘praeceps, procax’⁽²⁷⁾. Ook Mansion, OGN, blz. 141, stelt een vraagteeken bij Flaniesfelda: ‘van een persoonsnaam Flanja-?’⁽²⁸⁾.

(27) Het tweede flan niet bij Bosworth.

(28) Mansion, OGN, blz. 141. Förstemann (I, 509-510) vermeldt onder Flan- nog de volgende persoonsnamen: 1) Flenus (‘deutsch?’); 2) Flanpraht (Flampraht, Flanber(c)t, Flanbrecht, Flambert). Het tweede vertoont een opmerkelijke overeenkomst met Flambertenges, oudst bekenden vorm van Vlamertinge in Westvlaanderen. De vraag is of al deze flan-namen tot eenzelfden stam zijn te herleiden. Een flaanheim kan bezwaarlijk verbonden worden aan een persoonsnaam Flanja-. Bovendien vindt men bij Förstemann (II, 905) nog een Fladeheim (Fladeche(i)m, Fladichheim, Flat(h)echeim), kol. 901 een *Flahinwilare (Flah-, Flac-, Flawilare etc.), kol. 899 een Flagesbach (XI^e eeuw) en een Flagestat (IX^e eeuw). Het eerste, *Flahinwilare, wordt, met Flachem, herleid tot den stam flak ‘vlak’, het tweede en derde tot het ndd. flage ‘vlakte’, ‘uitbreiding in de lengte’ (in den tweeden druk, II, kol. 561-562, werd flage, vlâge ‘sturm’ voorgesteld). En verder nog (kol. 899) de volgende namen: Fladaha aqua, Fladate (beide VIII^e eeuw), Fladungon (XI^e eeuw), Flatmarabeski (IX^e eeuw), Fladesheim (X^e eeuw), in der Flâe (XII^e eeuw), die alle onder flad (zie noot 8) worden ondergebracht. Al deze toponiemen behooren zeer waarschijnlijk, zoo niet zeker, tot eenzelfde, de hierboven vermelde woordfamilie. Flaan-, flade-, vla-, vlakhem zijn bezwaarlijk van elkaar te scheiden. Flaanheim, Fladeheim lijken erg op vla(k)hem. Er is bij F. (I, 509) ook een Fladebert (VII^e eeuw), doch dit wordt in den tweeden druk afgeleid van ohgd. flât (got. flê Þs ‘reinheit, glanz’) en in den derden herleid tot den stam fladi, ‘zu mhd. vlât “sauberkeit, schönheit”, adj. vlaetec u.s.w.’

[p. 427]

Bij Schönfeld komt zulk een naam niet voor, evenmin als Flan^(28a). Of is dit vlanis eenvoudig een vla + nis?

Wat vlammende wee te Wulveringem betreft, ook dit is niet met zekerheid thuis te brengen. Aan een m-formans is voor dit alleenstaande geval evenmin te denken; het schijnt geheel buiten de besproken woordfamilie te staan. Mogelijk hoort het bij het wvla. vlam(me) ‘heete walm dien men tegenkomt bij het bed van sommige zieken of in een warme plaats’ (De Bo), ofwel bij vlammen ‘onbelet groeien, schieten, langer worden’ (Loquela).

Is onze stelling over den oorsprong van Vlaanderen juist, dan moet de m in Vlaming van elders komen. Mansion was reeds van oordeel, dat de m in Vlame, Vlaming en de n in Vlaanderen niets gemeens hadden^(28b). De stam, dien Delfos postuleert, komt niet in aanmerking. Die hoort bij een andere Idg. woordfamilie, van de basis pleu (met ablaut plôu) ‘vloeien, zwemmen, gieten’⁽²⁹⁾ en kan in het Nederlandsch niet luiden vlame⁽³⁰⁾.

(28a) Schönfeld, Wörterbuch, kent alleen een Flanallus (Chatte) uit de 1^ste eeuw na Chr. en stelt daarbij de vraag of hiertoe een naam als Flanberct behoort, waarvoor hij naar Förstemann verwijst.

(28b) Mansion, Bestanddeelen, blz. 164-165 op vlame en OGN, blz. 86.

(29) Walde, blz. II, 94.

(30) Delfos groepeert on. flaum-r (stroom, vloed, aestus), de. flom (branding, vloed), zw. flon (moeras bij de zee), eng. dial. flam (lage, moerassige plaats naast een rivier), fleam (loozingsgrep, molenbeek), hgd. flaum ‘lutum, sordes, colluvies’, een flemmingen bij Geldern (uit een Duitsch Thesaurus ‘zoo genoemd a paludibus, die de bewoners zelf moeren heeten’), het Groningsch floem (diepe gracht, uit een ags.-ofri. flûm, ablautend met ags. flauma?). Het ndl. grondwoord van die groep zou zijn vlaam, vlame, waaruit Vlaming.
Ter Laan geeft voor het Groningsch twee vormen op: 't floem, de naam van het water rondom de börg Oost-Snelgersma in Appingedam (het water van de Floem werd gebruikt in de bierbrouwerij), en 't floum (naar Molema). Zie hierover NGN, X (1936), blz. 160.
Voor Falk en Torp is het no. flom ‘watervloed, overstrooming’, dat in het de. werd overgenomen, eigenlijk’ eine ostländische aussprache voor nieuwnoorsch flaum, on. flaumr ‘watervloed, sterke stroom’ = ohgd. floum ‘colluvies’, behoorend bij ohgd. flouwen ‘spoelen’ en hetzelfde woord als flomme, het ndl. fluim, zw. flomm dat ontleend is aan mnd. vlôme = ohgd. dial. flaumen, en eigenlijk beteekent ‘het bovenop zwemmende’. Ook het de. flom ‘moeras’ is hetzelfde woord. Wij teekenen hierbij aan, dat algemeen (Vercoullie, FvW, Ndl. Wdb.) het ndl. fluim als een ontleening wordt beschouwd, van ofra. flume, fleume uit gr. phlegma.

[p. 428]

De onmogelijkheid om vlaam, vlame in de vla-familie, waartoe het toch moet behooren, terecht te brengen, bracht ons op het idee, dat de m misschien wel een relict kon zijn van een woord, dat met vlâ- (I, 2) zou zijn versmolten en daarvoor kwam dadelijk in aanmerking -hem. Vlâ-hem geeft normaal vlâm. Niets verzet zich tegen de mogelijkheid van die samenstelling. Toponiemen op -hem, waarvan het eerste lid aan de bodemgesteldheid ontleend is, ontbreken niet. Men denke o.m. aan: Berchem, Gorsem, Houtem, Neerem, Pittem, Veltem⁽³¹⁾. Er bestaat overigens een Vlekkem (Aalst), dat opklimt tot 1036⁽³²⁾ en alsdan heette Flachem, dat Mansion afleidt van vlac ‘effen, vlak’ en bij De Fou treft men een vlaminxhem aan (een land te Groede 1260), een parallel vorm van Flachem, die de reeks van de hierboven aangehaalde parallelvormen op merkwaardige wijze komt aanvullen, en waarvan het vlamingshof te Aertrijcke (1695, zie hierboven, blz. 416) een tweede moderniseering schijnt te zijn.

Lindemans⁽³³⁾ is tot de conclusie gekomen, dat heem aanvankelijk beteekende ‘hof’ en nadien werd gebruikt voor ‘dorp’ met parochiekerk, een klein ‘gehucht’ gegroeid uit een groot hof en een uitgestrektheid ‘land’, welke laatste beteekenis de zeldzaamste is. In de heerenhoven met naam op -gem of -hem ziet hij de primitieve Frankische nederzettingen⁽³⁴⁾.

Dat ook de hoven, die men in de vla of vlaên heeft opgericht, een naam zullen hebben gehad, lijdt zeker geen twijfel en dat die naam vlahem zou zijn, lijkt ons des te aannemelijker, daar er,

(31) Zie deze namen bij Mansion, Bestanddeelen, en aldaar ook op heem. - Over vlade > vla zie Naschrift 8.

(32) Mansion, ibidem, blz. 164 op vlak. Bij Lindemans is de oudste datum 1117.

(33) Blz. 79-80.

(34) Blz. 80.

[p. 429]

volgens de kaart van Lindemans, in de kuststreek heel wat plaatsnamen op -hem voorkomen.

In vak H vindt men er een veertigtal, waarvan wij hier alleen de oudste overnemen, met het jaartal:

Hroskashem (Roksem) 745,

Michem (te Dudzele) 961,

Meshem (te St. Andries) 963,

Clehiham (Kleihem te Zuienkerke) 972,

Ukesham (Uxem) X^e eeuw.

Onder de inga-heem namen in datzelfde vak is er maar één, die ouder is, nl. Adalfridingehem (Alveringem) 703.

Het veronderstelde vlahem > vlam zou dan voortleven in Vlame = vlaam + suffix e en Vlaming = vlaam + het patronymicumsuffix -ing⁽³⁵⁾ ‘bewoner van een vlaam’. Vreemd, zal men opwerpen, dat dit vlaam in de toponymie van de streek niet meer voorkomt. Hierop kan men antwoorden, dat vlahem, een meer beperkte benaming, weinig kans zal hebben gehad tegenover het ruimere Vlaanderen en ook nog, dat het opgenomen werd in het wel wat uitgebreider, maar dan toch nog beperkte toponiem Vlaming, vast een jongere formatie⁽³⁶⁾, en ten slotte, dat er dan toch sporen zijn van overgebleven, vooreerst in het voornoemde Flachem en nog enkele andere toponiemen, die blz. 431 (z. ook noot 28) worden besproken.

Dit Vlaming als toponiem kan zijn:

1)	een afleiding van vlâm met suffix -unga ‘het geheel van het ‘vlâm’;
2)	een afleiding van vlâm met het suffix -ing;
3)	een samenstelling van vlâ met -hemingi, dat meer dan twintig maal voorkomt bij Otfrid^(37) en beteekent: a) ‘heimat’, b) ‘Ort, wo jemand wohnt’;
4)	het patroniem, dat als toponiem werd gebruikt.

Voor de beteekenis van patroniem en toponiem Vlaming

(35) Voor het suffix -ing zie Mansion, Bestanddeelen, blz. 76.

(36) Vlaming, zegt Mansion, OGN, blz. 86, eerst ‘zeer laat in het Nederlandsch bekend’. Förstemann (II, 902) dateert lat. Flamingi uit de IX^e eeuw, synoniem van Flandri, Flandrenses; hij laat er vier namen op volgen Flamesfelt (XI^e eeuw), Flamaringen (Vlameringen, VIII^e eeuw), Flameresheim (IX^e eeuw), flameshem (XII^e e.), uit flad (zie noot 8 en 28). Zie verder Naschrift 5.

(37) Blz. 265 op heimingi.

[p. 430]

is het suffix ten slotte van minder belang. Het eerste bestanddeel geeft den doorslag. Als patroniem is Vlaming = bewoner van een vlahem, vlaam, een vlahof, een hof in de vlakke, lage landen, eigenlijk dus Nederlander; als toponiem een meer beperkte streek, waar zulke vlahoven staan, aanvankelijk blijkbaar de kuststreek ten Noorden van Brugge, waarheen de Vlamincport en de Vlamincstrate leidden⁽³⁸⁾.

_**_*

De vlamen of vlahoven en hun bewoners, de Vlamingen, moeten zich trouwens in de Middeleeuwen vrij vroeg op een of andere manier onderscheiden hebben. Van in de twaalfde eeuw werden Vlamingen naar Duitschland geroepen en stichtten er Vlaamsche kolonies, waaraan hun naam verbonden bleef. Zij gingen verlaten en vooral moerassige streken bewoonbaar en vruchtbaar maken en aan hun nederzettingen werden tal van voorrechten toegekend. Het gebied, dat hun werd afgestaan, werd in een zeker aantal hoeven ingedeeld van eenzelfde oppervlakte en volgens Vlaamsche maat⁽³⁹⁾. In een akte van 1282⁽⁴⁰⁾ is er inderdaad sprake van een ‘proprietatem 4 mansorum Flandrensis mensurae’. In Nedersaksen heeten zulke gebieden flämisch arve, flämsk land (Berghaus) en de toegekende rechten flämsk recht (Berghaus). Ook in Silezië komen het flämische recht en de flämische hufen vaak in oude bronnen voor. In Latijnsche oorkonden heeten de hoeven mansi flandrenses, mansi flamingici, flamingi. Tal van toponiemen in Duitschland herinneren aan

(38) Mansion, Kleinigheden, blz. 560-562 en Toponymica. Zie Addenda, 5.

(39) ‘Mit der “flämischen” oder “holländischen” Hufe’, schrijft Schröder, blz. 35, ‘verband sich demnach ein ganz bestimmter Begriff hinsichtlich der äuszeren Anlage und der wirtschaftlichen Methode. Zugleich war damit eine bestimmte Grösze gegeben, welche in dem Bremer Kolonisationsvertrage von 1106 auf 30 Königsruten in der Breite und 720 in der Länge berechnet wurde. Da die kulmische Hufe in Preuszen, welche mit der flämischen identisch ist, in 72 Morgen getheilt wird, so ergeben sich für den altkulmischen Morgen 300 W Ruten (virgae regales). Genau dieselbe Grösze hat die bis in die neueste Zeit in Pommern als ‘Hägerhufe’ oder ‘flämische Hufe’ bekannte Hufe von 60 pommerschen Morgen (3930 Ar), während die ‘Landhufe’ nur 30, die ‘Hakenhufe’ oder ‘wendische’ Hufe nur 15 pommersche Morgen beträgt.

(40) de Borchgrave, blz. 337.

[p. 431]

het verblijf van die Vlaamsche kolonisten⁽⁴¹⁾. Hieronder treft men aan: een Flemen tusschen Eutin en Lütgenburg, een Flemhude (waarnaast Flemighute) westelijk van Kiel⁽⁴²⁾, een straat Flamwege bij Elmshorn⁽⁴³⁾, een Flemsdorf⁽⁴⁴⁾. In deze eerste drie namen schijnt de oudere stam flam-(flem-) bewaard te zijn en wat kan een flamweg wel anders beteekenen dan ‘een weg naar het flam’ en wat kan met dit flam bedoeld zijn, zoo niet de Vlaamsche hoeven, heemen? Bezwaarlijk zou men in dit flam-(flem-) een afkorting kunnen zien van flaming (fleming), dat, met flämisch, geregeld in zijn volledigen vorm voorkomt: Flem(m)ingen⁽⁴⁵⁾, fläming⁽⁴⁶⁾, flämische gasse (te Kiel: platea Fleming(g)orum, cf. flamweg)⁽⁴⁷⁾, flämische Wiese⁽⁴⁸⁾, flämischer Damm⁽⁴⁹⁾. Er is zelfs een Flandern.

(41) Over de Vlaamsche en Hollandsche kolonisatie in Duitschland zie de Borchgrave, de Beus, Iltgen, Schröder, von Schwind. Wij betuigen hier onzen dank aan Mr. P. de Beus, Raadsheer in het Hof van Beroep te Brussel, die ons bereidwillig zijn documentatie ter beschikking stelde. Bij Keyser worden nog studies vermeld van Bathe, Engelbrecht, Rudolph, Bremer, Husz-Debrezin, Markgraf. Wij hebben die niet kunnen raadplegen, maar uit Keyser (blzz. 182-183) blijkt niet, dat er met het oog op ons onderzoek, nieuwe gegevens uit te halen zijn; deze werken werden in onze Bibliographie opgenomen naar Keyser.
Over het Vlaamsche recht in Duitschland zie de belangrijke studie van H. Van Houtte, waarin nog enkele andere werken over de kolonisatie worden opgegeven, alsook J.W. Muller, blz. 24-25.

(42) de Borchgrave, blz. 109, 110; Schröder, blz. 15.

(43) Schröder, blz. 13.

(44) de Borchgrave, blz. 120 en 149; Schröder, blz. 23. Daar de oudste vorm Vlemischdorp is, en wegens het behoud van de s, is Flems- wel te beschouwen als een afkorting van flemisch of den bijvorm flemicks- (torp).

(45) De Borchgrave, blz. 85, 86, 93, 273. Bij Förstemann (II, 902) een Flemmingen (Kreis Baumburg) uit de jaren 1140 en 1145.
Voor Engeland vermeldt Eckwall onder Flempton een Fleming (in Flemingaland) uit het jaar 1075. Flempton (Flemingtuna, Flameton, Fleminton 1197) verklaart hij als ‘probably the tun of the Flemings’, eveneens dus een migratienaam.

(46) Ibidem, blz. 93, 96, 97, 125 vlg. W Schröder, blz. 20, 23.

(47) de Borchgrave, blz. 109; Schröder, blz. 15. Men vergelijke de Latijnsche vertaling met die van vlamincporte ‘porta flamingorum’ en het oude ‘vicus flamingorum’. Mansion, Kleinigheden, blz. 560-562, zag eerst in flamingorum een vertaling van het patroniem, doch gaf dit op na een opmerking van De Flou, dat Vlaminc- een toponiem was. Hier staat flemingorum gelijk met het adjectief flämisch.

(48) de Borchgrave, blz. 94; Schröder, blz. 21.

(49) Schröder, blz. 21.

[p. 432]

Al die plaatsnamen houden verband met de Vlaamsche kolonisten, die blijkbaar bekend stonden, evenals de Hollanders (want ook op hen werd beroep gedaan) voor hun bijzondere bekwaamheid in het bewerken van lage, moerassige streken, in het indijken en alles wat er bijhoort⁽⁵⁰⁾.

Opmerkelijk is de naam fläming, vläming voor een hoogvlakte in het zuidelijk gedeelte van Brandenburg (vlak bij Jüterbock)⁽⁵¹⁾, een naam, die zijn ontstaan te danken heeft aan Vlaamsche kolonisten in de tweede helft van de twaalfde eeuw. Een Vlaming of Vlemink hoeft dus niet noodzakelijk in een laagte te liggen; waar dit niet het geval is, heeft men ws. met een migratienaam te doen^(51a).

Formeel, noch semantisch, noch topografisch stuit de hierboven voorgestelde etymologie van Vlaanderen en Vlaming op bezwaren, al lost zij het probleem nog niet geheel op. Methodisch verschilt zij van de vroegere hierdoor, dat zij beide woorden niet tracht aan te knoopen bij een of ander oudgermaansch woord of een beperkte woordgroep, maar naar hun verband zoekt met de woordfamilie, waartoe zij kunnen of moeten behooren. Wij weten wel, dat er nog steeds voorstanders zijn van de geïsoleerde woordstudie, en ook dat men er niet altijd aan ontsnapt. Wanneer een ruimer onderzoek echter mogelijk is, dringt de globale methode zich ons inziens op. Sprekende over de plaatsnamengeografie, verdedigt Lindemans terecht⁽⁵²⁾ het standpunt, dat men uit zooveel concrete feiten mogelijk door vergelijking moet trachten ‘op te klimmen naar de gemeenschappelijke omstandigheden die aan den oorsprong liggen van de benaming’, daar tal van toponymische kwesties ‘moeilijk op bevredigende wijze kunnen verklaard worden wanneer we maar één of enkele namen van een bepaalde reeks beschouwen’⁽⁵³⁾.

Ik zou nog een stap verder willen gaan. Plaatsnamengeografie

(50) Zie hierover de Borchgrave, blz. 297 vlg. en blzz. 310-313.

(51) Zie de Borchgrave, blz. 121 vlg. en 322. Dit gebied is verdeeld in Hohe-Fläming en Nieder-Fläming. Bij Förstemann (II, 902) een Flemmingorum portam, thans Flämischbrück (Kreis Jüterbog). De daarbij gestelde vraag ‘aus falah-man?’ is mij een raadsel. Een ohgd. falah hebben wij niet gevonden. Het toponiem houdt ongetwijfeld verband met de Vlaamsche kolonisatie.

(51a) Zie hierover nog Naschrift 6.

(52) Blz. 69.

(53) Blz. 68.

[p. 433]

is niet te scheiden van woordgeografie, behoort in de laatste te worden opgenomen en wanneer Lindemans op het vorige eerste citaat laat volgen ‘de etymologische verklaringen komen pas daarna’, dan ben ik geneigd te zeggen: neen, niet daarna, maar meteen, als het maar eenigszins kan. De plaatsnamen, of zij gemeene namen of eigennamen zijn, behooren tot het levende taalgoed net als andere woorden, soms meer nog dan vele van die andere woorden en er is geen reden om ze anders te behandelen. Dat de toponymie zooveel materiaal mogelijk verzamelt en vergelijkt, alles pleit er voor, maar dit behoeft nog geen reden te zijn om de etymologische verklaringen ad calendas te verschuiven. De dialectgeografie heeft dit eerst ook gedaan, doch is vrij spoedig tot het inzicht moeten komen, dat het historisch taalonderzoek onmisbaar is om tot een behoorlijke oplossing van de gestelde kwesties te geraken. Men loopt anders gevaar eenzijdig te blijven of te worden. Al te veel is men in de laatste decennia onderdeelen van de taalkunde als zooveel ‘beluiken’ gaan beschouwen. Fonetiek, fonologie, dialectologie, toponymie zijn niet evenveel afzonderlijke wetenschappen, doch evenveel aspecten van het taalkundig probleem, die voortdurend door elkaar loopen.

Is onze verklaring van Vlaming juist⁽⁵⁴⁾, dan is Vlahem een zeer oude benaming. Flachem dateert overigens reeds uit 1036 en andere -hem-namen zijn nog heel wat ouder (zie hierboven blz. 428-429). De vraag rijst dan ook, of, zooals Lindemans meent (blz. 77), de -heemnamen inderdaad de ‘satellieten’ zijn van de ingaheem formaties - men denke ook aan het heimingi bij Otfrid, X^e eeuw - en of ‘de plaatsen, met een naam van het type Berchem, als latere stichtingen mogen beschouwd worden’. Zijn de -heemnamen soms geen vooruitgeschoven posten geweest in de kuststreek? Lag boven de voortreffelijke landbouwkaart van Lindemans de dialect-geografische kaart, dan zou men er wellicht klaarder in zien. Kan het louter toeval zijn, dat juist Vak H zoo rijk is aan -hemnamen en dat er ook in het Departement van Calais heel wat voorkomen?

In Vak H liggen inderdaad^(54a): Bekegem, Eernegem, Ettelgem, Houtem, Ichtegem, Loppem, Roksem, Snellegem, Uksem, Vinkem, Vlissegem, Zedelgem, Zerkegem.

(54) Zie Naschrift, 8.

(54a) Zie Meertens-Pee.

[p. 434]

In het daarnaast gelegen Vak I: Adegem, Beernem, Bellem, Bornem, Evergem, Kanegem, Landegem, Lovendegem, Maldegem, Oedelem, Wondelgem.

Voor het afdrukken had ik nog juist de gelegenheid het tweede stuk te lezen van de belangrijke studie van J. Dhondt, Over het Ontstaan van het vorstendom Vlaanderen, waaraan een kaart is toegevoegd van Vlaanderen ca. 900. In het eerste stuk, blz. 541, schreef hij, dat in den driehoek Brugge, Oudenburg, Torhout de Frankische domeinen (= hoeven) talrijk waren en noemde hij er een twaalftal op, die ‘grootendeels tot het pagus Flandrensis behooren’. Behalve één, Sijzele, zijn het alle -heem namen: Bekegem, Eernegem, Ichtegem, Loppem, Roksem, Snellegem, Zedelgem, Zerkegem en dan nog Straathem, Meshem (beide = St. Andries bij Brugge) en Beernem. Zij liggen alle in Vak H met uitzondering van Beernem (I, overigens vlak bij H).

De ligging van het pagus Flandrensis is echter allerminst duidelijk. Dat het aan zee lag, blijkt uit de teksten, zegt Dhondt; het ‘schijnt slechts een smalle kuststrook te zijn van de Kerkebeek tot den IJzer’ (blz. 543, noot 3). Die strook is op de kaart afgeteekend en in het door hem gereconstrueerde pagus liggen van de hierboven in Vak H vermelde -heem namen de volgende: Bekegem, Eernegem, Ettelgem, Ichtegem, Loppem, Roksem, Snellegem, Vlissegem, Zerkegem en bovendien nog Eitegem, Kathem, Kleihem, Michem.

Buiten het pagus, doch eveneens aan zee liggen Houtem en Vinkem (onder Veurne), alsook Uxem (ten W. van Veurne), dat, evenals Veurne, op een eiland ligt. In het pagus geen enkele naam op -ingahem: Wulveringem en Alveringem liggen ten Z. van Veurne; wel -zele namen: Gijzeele, Dudzeele, Avengezeele., Zijzele.

Dhondt neemt aan (z. zijn kaart), dat ‘de kust uit de negende eeuw nog grootendeels dezelfde moet zijn als de kust na de overstrooming van circa 400’, en daar men de uiterste grens, die de ‘transgressie van c. 400’ bereikte, goed kent aan de ‘sedimentatie’, heeft hij die benaderend weergegeven.

Roksem nu is reeds bekend in 745, Michem, Meshem, Kleihem in de X^e eeuw (zie hierboven blz. 428-429). In het pagus Flandrensis behooren de -heemnamen dus wel tot de oudste nederzettingen en dat zal ook wel het geval zijn met degene, die er, aan of bij de kust, buiten liggen. Is het dan niet aannemelijk, dat men, zooals wij veronderstelden, aan die toponiemen, die

[p. 435]

alle aan het strand of in het laagland liggen, den specifieken naam zou hebben gegeven van Vlahem? En aan de bewoners dien van vlaheming > vlaming? En dat het patroniem - die oplossing komt ons thans het waarschijnlijkst voor - toponiem is geworden om een beperkter gebied aan te duiden, dat deel uitmaakte van het oude pagus Flandrensis? Het begrip ‘moerassig’, dat aan het toponiem vlaming schijnt verbonden te worden is - dit hoeft wel geen nader betoog - volkomen vereenigbaar met een oorspronkelijk ‘laag’.

Dit klopt volkomen met wat Dhondt schrijft (blz. 539), nl. dat ‘buiten de enkele Frankische vleknamen op -gem en -zele, die waarschijnlijk veel ouder zijn dan de negende eeuw, geen enkele plaats uit het overstroomde gebied voor de elfde eeuw (wordt) aangetroffen; en verder (blz. 544) dat de beteekenis van Flandria en ws. pagus Flandrensis zich in de X^e eeuw ging uitbreiden en die van Flandria gelijk staat met het Vlaamsche Vorstendom; ook nog met het feit (ib., blz. 569), dat tusschen 811 en 832 reeds gansch de kust van het latere vorstendom Vlaanderen een bestendige defensieve inrichting bezat. Dit laatste toch wijst op een zeker gemeenschappelijk belang en inzicht, dat, samen met de latere politieke vorming van het vorstendom (zie hierover de studie van Dhondt), de semantische uitbreiding van Vlaanderen voldoende verklaart, alsmede de behoefte om aan een ouder beperkt gebied een nieuwen naam te geven, waarin de verwantschap met Vlaanderen evenwel bewaard bleef^(54b).

Boven, blz. 417, wezen wij op de Latijnsche benaming in Flandris (700, naar De Flou; die vorm komt reeds vroeger voor in de Vita S. Eligii (eerste kwart van de VIII^e eeuw). Ook Meyerus (zie blz. 442) was het opgevallen, dat de oudste naam in Flandris was. In het Capitularium Regum Francorum uit het jaar 853 (zie Dhondt, blz. 553, noot 1) komt Flandra voor. Daar de Saxon Chronicle (zie Naschrift 2) eveneens en alleen den genasaleerden vorm kent, kunnen wij moeilijk aannemen, dat die louter kanselarijtaal zou zijn, te meer, daar de oudste naam van de bewoners Flandrenses is en denzelfden stam vertoont. Die stam moet o.i. wel de oudste zijn.

(54b) Wij betuigen Dr. J. Dhondt onzen hartelijken dank voor de verleende toestemming om zijn kaart, waarop enkele verbeteringen door hem werden aangebracht, bij deze studie te voegen.

[p. 436]

Naschrift

1. Bij noot 1, blz. 407.

Bij het schrijven van deze studie dachten wij niet aan een historische behandeling van de voorgestelde etymologieën. Het overzicht van Dr. Delfos leek ons voldoende. Toen wij echter Meyerus' Annales zelf raadpleegden, vonden wij er wat meer en ook wat anders dan Dr. Delfos en werd onze belangstelling gewekt voor het onderlinge historische verband van de oplossingen, die door de oudere kroniekschrijvers werden vooruitgezet. Daar de origineele teksten tot dusver nog niet werden gepubliceerd - men heeft er, niet altijd terecht, slechts ironie voor over - hebben wij enkele er van in deze Addenda opgenomen, nl. die van Oudenburg, van Meyerus, van Marchantius, van Despars, van Locrius, van Vredius. Er zijn er ongetwijfeld meer, doch deze behooren wel tot de voornaamste. Van de gelegenheid maakten wij gebruik om ook enkele van onze eigen nota's aan te vullen, zoodat de lezer ten slotte toch een vrij volledig overzicht krijgt van wat er zoo al vroeger en later over Vlaanderen en Vlaming werd verteld. Aan het slot wordt dit in een synthetisch overzicht samengevat.

De oudste etymologie vindt men in het Tractatus de ecclesia S. Petri Aldenburgensi, dat voorkomt in een veertiende-eeuwsche copie van een ouderen codex kort na 1084 geschreven. (Zie de Monumenta Aldenburgensia, Ed. O. Holder-Egger in Monumenta Germaniae Historica. Scriptorum, t. XV, blz. 867 en vlg.). De tekst luidt als volgt, blz. 871:

‘Sinus Galliae borealis quandam pinguem regionem coercet, quae Flandria nuncupatur, cui scilicet regioni a facie aquilonis occeanus adiacet. Qui descendunt mare in navibus, facientes navigationem in aquis multis, testantur hanc occeanum contra aquilonem infinitum et at ultimis Franciae oris usque ad terminos caeli usquequaque distensum. Flandria vero ab effectu dicitur, tanquam flatibus vel fluctibus diuturna’^(54c).

Vlaanderen werd aldus genaamd, omdat het voortdurend blootgesteld was aan de winden (flatibus) en de golven (fluctibus).

(54c) Volgens Malou, blz. 34 (2), wordt de etymologie van het Tractatus vermeld door ‘Meyer, L'Espinoy, Vredius, Oudegherst, Sanderus, etc.’. Voor Meyerus en Vredius zie de teksten hieronder.

[p. 437]

De schrijver van de kroniek zag blijkbaar een verband tusschen Fla- ndria en het Lat. werkwoord flare ‘waaien, blazen’.

Dit Tractatus werd eerst uitgegeven door J.B. Malou in 1840 onder den titel Chronicon Monasterii Aldenburgensis. Er is echter nog een tweede Chronicon, dat in 1843 gedeeltelijk werd uitgegeven door R.D.F. Van de Putte als Chronicon Monasterii Aldenburgensis Majus en overgenomen in de Patrologia van Migne, t. 174 (1854), blzz. 1506 vlgg. In zijn inleiding bevestigt Van de Putte de meening van Ch. De Visch, dat Anianus, de schrijver van het Chronicon Majus heel wat verschuldigd is aan het Chronodromon van Joh. Brando, monnik van Ter Duinen, overleden in 1423. Het handschrift van dit laatste werk bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel en werd door Kervyn de Lettenhove uitgegeven, doch slechts van het jaar 1384 af. Of Brando over de etymologie van Vlaanderen spreekt, hebben wij niet kunnen nagaan.

Meyerus (1) citeert onder zijn bronnen de Acta Aldenburgensis Coenobii en Brando. De Acta identificeert Fris met het Chronicon Majus, doch uit zijn onderzoek blijkt verder, dat Meyerus ook van het Tractatus heeft gebruik gemaakt. De negen eerste boeken van zijn Commentarii sive Annales werden eerst uitgegeven te Nurenberg in 1538 onder den titel Compendium chronicorum. In de Rerum Flandricarum t. X, die daaraan voorafgingen heeft hij het vijfmaal over de etymologie van Vlaanderen; hierna volgen de teksten, die wij aanduiden door de letters a, b, c, d, e⁽⁵⁵⁾.

a: ‘De nomine autem Flandriae, utrum Latina natum sit voce, an Germanica hystorici certant, et adhuc sub judice lis est; aliis putantibus fuisse hoc nostro in littore, dominantibus hic Romanis, quaedam loco Flandria, seu terras Flandrias ab ventorum flatibus ita dictas, accolasque hinc Flanterranos seu Flanterrenses, qua in opinione sunt Aldenburgenses coenobitae in regestis et actis sui coenobii. Alii ab Pleumosiis derivatum volumt Flandrorum nomen. Verum ii, utrum sola literarum vicinitate, an alia quapiam nitantur ratione authoritateve haud facile dixerim’ (blz. 4);
b: .... vestustiores Flandricarum rerum scriptores, qui constanter tradunt majores nostros primum Cymbros, deinde Rutenos, deni-

(55) Cursiveering in de citaten is van ons. Over Meyerus (de Meyer, of de Meyere zie Biographie Nationale, Warnkönig, blz. 34 en vlg. en Fris).

[p. 438]

que Flandros dictos ab Flandberto principe, Clodionis Francorum regis nepote’ (blz. 5)⁽⁵⁶⁾;
c: ... Hac de re (nl. over de bevolking van de Vlaamsche gewesten) Judoci Badii⁽⁵⁷⁾ viri clarissimi in quadam ad me epistola haec sunt verba: Non longe absum ab opinione eorum qui asserunt Flandros seu Flandrinates, licet multo post, ex iisdem fere oris in eam quae nunc Flandria est advenisse, ex quibus profecti erant, qui cum Mario tam nobiliter pugnaverunt. De antiquitate gentis certum est partem praesertim illam qui pagus Flandrensis dictus, cultam circiter annum Domini 436, quo tempore volunt Flandriam dictam a flatibus marinis quibus sylvae objectae assidue tunc resonabant⁽⁵⁸⁾ vel a pago dicto, ipsumque pagum vel a flatibus vel a Flandberto quodam loci principe, accepisse nomen, haec Badius’ (blz. 6-7);
d: Authores habeo vetustos Flandriae Annales, cum ageretur salutis annus quadringentesimus quadragesimus quintus Francorum regem Clodionem postquam, Rheno Mosaque transmissis, Tungros ac Texandros subegisset, ad Scaldem usque flumen accessisse, caesisque aut fugatis Romanis, Cameracum Tornacumque in potestatem redegisse. Dehinc promoto in Morinos exercitu, Golduerum, Ruthenorum Cymbrorumque ducem, Morinis suppetias occurentem, cum filia coepisse, Taruannam Morinorum urbem diripuisse, captivam Goldueri filiam Flandberto ex Blesinde sorore nepoti nuptum dedisse, illumque Cymbris, Ruthenis, omnique plagae maritimae, in fide Francorum possidendae, praefecisse. Hunc nominis Flandrici conditorem parentemque fuisse, Cymbros et Ruthenos nomine suo Flandros fecisse, Holdino, uxoris fratre, domo patriaque expulso’ (blz. 9)⁽⁵⁹⁾.

(56) Deze etymologie komt voor in de Annales Abbatiae Sancti Petri Blandiniensis (Chronicon, blz. 42). Flandbertus zou de derde overgrootvader zijn van Phinardus, die gedood werd door Liederik.

(57) Met Badius is wel bedoeld J. Badius, geb. te Assche in 1462 en overleden te Parijs 1534-1535. Zie de Biographie Nationale.

(58) Cf. hieronder lit. e.

(59) Deze passage werd met lichte wijzigingen in de Annales overgenomen, zie beneden onder lit. f en komt eveneens voor aan het begin van het Compendium tot aan expulso, waarop de volgende zin volgt: ‘Alij Flandram Lotharij filiam Luyduici (quem ego Luydericum puto) uxorem Comitatui et illius genti nomen dedisse asserunt, ut Franciscus Irenicus lib. Germaniae exegeseos 3, cap. 92, autor est. Het Compendium heeft echter Goldnerum en Goldneri en begint aldus: De Flandris nihil inuenio, quod satis ex fide puto traditum, priusquam uentum esset ad annum salutis CCCCXLV. quo tempore Francorum, rex Clodio, postquam Rheno Mosaque, enz. (cf. f). Verder zijn er nog enkele onbelangrijke varianten, vooral in het gebruik der tijden (perfectum i.p.v. infinitief). Op het verschil tusschen het Compendium en de Annales wees Fris, Notes, blz. 264-265. Het werk van F. Irenicus, Germaniae exegeseos libri III verscheen te Hagenau in 1518 (Fris, ib., blz. 256).

[p. 439]

e: Sed hanc tamen traditionem interturbant nonnulli qui nulla de Irmengarde facta mentione Lyderico Germanici sanguinis uxorem fuisse volunt nomine Flandrinam ab eaque mulieri Flandros nos demum dictos.
Sed satis, ut opinor, supra expositum est multo antiquius Flandriae esse nomen, quod alii ab Flandberto principe, alii a flatibus seu fluctibus marinis quibus sylvae objectae assidue resonabant, manasse putant, ac Flandrias initio quasi flantes terras incolasque pro Flanterranis Flanterrenses dictos, nisi forte longe verior sit eorum opinio, qui etiam ante dominicum natalem Pleumosios sive Fleumosios nos dictos confirmant, ac inde Flamingorum derivatum nomen mutatione nonnulla literarum’ (blz. 45-46).

Uit deze passages blijkt, dat Meyerus vier etymologieën voor Vlaanderen kende: een Latijnsche, die van de monniken van Oudenburg, uit flare ‘waaien’, een tweede uit Pleumosii of Fleumosii, den naam van de bewoners vóór Christus, een derde, die van de oudste schrijvers, uit Flandbertus, neef van den Frankischen koning Clodio, een vierde, uit Flandrina, vrouw van Liederik. De vier worden samen vermeld in de vijfde passage e, doch men zal opmerken, dat de tekst uit Oudenburg hier anders luidt dan in a en in het hierboven opgenomen uittreksel uit het Tractatus. Het ‘flatibus vel fluctibus diuturna’ uit dit laatste, wordt in a eenvoudig ‘ab ventorum flatibus’, in e echter ‘a flatibus seu fluctibus marinis quibus sylvae objectae assidue resonabant’. Heeft Meyerus de laatste onderstreepte bijgevoegde woorden uit een andere bron of heeft hij die er bijgevoegd? Op die vraag moeten wij het antwoord schuldig blijven. Evenmin zijn ons de oudere schrijvers bekend, waaraan hij de etymologie Pleumosii of Flandbertus ontleend heeft.

De Commentarii sive Annales werden, herzien en gecensureerd, eerst in 1561 door zijn neef Antonio uitgegeven. Driemaal bespreekt Meyerus de kwestie in dit werk, op blz. 1 aan het begin, op blz. 114-115 naar aanleiding van Vlaardingen, dat hij aan Vlaanderen verbindt en op blz. 220a naar aanleiding van een overstrooming, die het land teisterde in November 1403.

De drie stukken drukken wij hieronder eveneens af, onder

[p. 440]

f, g, h. Terwijl Meyerus zich in zijn vorige werk tevreden stelde met een opgave van de door hem gevonden etymologieën, voegt hij er thans zijn eigen meening bij. In f vindt men, buiten meer bijzonderheden over Flandbertus, een eerste etymon: Flandrae. Hij veronderstelt, dat dit woord in hij weet niet welke taal beteekende aestuaria, dat hij verduidelijkt door Poldrae ‘polders’. Hij komt tot deze conjectuur, omdat de plaatsen, die door het getij bespoeld werden, in het pagus Flandrensis liggen, de overige in het pagus Mempiscus en daaraan, zegt hij, schijnen ook de monniken van Oudenburg gedacht te hebben.

In g vertaalt hij Flandren door ‘terrae aestuariorum’ en leidt hij het woord af van vlaen, phlaen; en dit is - hij schijnt hierop wel den nadruk te leggen - in overeenstemming (haec consonant) met wat hij in een ouden codex van het klooster van Oudenburg vond.

In h bepaalt hij nader de taal, waartoe Flandrae behoort, die van zijn voorouders (aestuaria.. quae prisca voce maiores nostri Flandras, vt mihi videtur appellaverunt), zoekt hij het verband met de Plemosii⁽⁶⁰⁾ te verklaren door het Grieksch en wijst hij nog op het verschil tusschen het pagus Mempiscus, het hoogere beboschte gedeelte van Flandria, en het pagus Flandrensis, het lagere gedeelte, vol fossae (kanalen?) en aestuaria, waarmede hij hier wat anders schijnt te bedoelen (de bij ebbe vrij komende gedeelten?), want in g spreekt hij van de Flandrae insulae inter aestuaria, de eilanden die door de Morinen en de Menapiërs bewoond waren en in h van: ‘Has autem Flandrias (lees Flandras?) puto esse Insulas aestibus maris conflatas’, de Flandrae of eilanden, waarop, volgens Caesar, de Menapiërs hun toevlucht zochten.

f:

‘De Flandris nihil inuenio, quod satis ex fide puto traditum, priusquam ventum esset ad annum salutis CCCCXLV. quo tempore Francorum rex Clodio, postquàm Rheno Mosaque transmissis, Tungros ac Texandros subegisset, ad Scaldem vsque flumen accessit: caesisque aut fugatis Romanis Camaracum Tornacumque in potestatem redegit. De hinc ducto in Morinos exercitu, Golduerum Ruthenorum Cymbrorumque ducem, Morinis suppetias occurentem vnà cum filia cepit, Taruannam Morinorum

(60) Bij Schönfeld, Wörterbuch, blz. 180, de Pleumoxii, volgens Holder een Keltischen naam, volgens Meringer en Much uit Pleum-oxii ‘die Pflugochsigen’; zij waren buren van de Nerviërs.

[p. 441]

vrbem diripuit. Captiuam Goldueri filiam Flandberto ex Blesinde sorore nepoti nuptum dedit, illumque pulso Romanorum praesidio Belgici littoris praefectum constituit, cum quo Cymbris Ruthenisque, ac plagae omni maritimae imperiraret, pateretque tum Francis terra marique in Galliam aditus. Is Flandbertus nominis Flandrici conditor parensque fuisse creditur, Cymbrosque & Ruthenos nomine suo Flandros fecisse, Holdino vxoris fratre domo patriaque expulso. Haec quanquam magnam videantur habere similitudinem veri, tradanturque à nonnullis scriptoribus, inclinat tamen animus vt Flandras nescio qua lingua fuisse putem aestuaria, ea forma qua Poldras vocamus, vnde mare per aggeres excludimus. Venio in eam coniecturam ideo quòd omnia quae aestus aliquando alluit marinus, in pago Flandrensi sita legimus, reliqua in pago Mempisco. Ad haec facere videntur acta Aldenburgensis coenobii, in quibus mandatum est memoriae, à flatibus seu fluctibus marinis Flandriam esse dictam.’ (blz. 1., begin van het boek)^(61);

g:

‘...Vlardinghen, quod Gerhardus Nouiomagus vetustissimum esse asserit: Vocatque Vlardingam, & Vlardingiacum. Hanonia verò ab Hayna seu Hagna fluuio (vti ego accepi) dicta est. Hainoia, & Hainoiensis scribi solitum: sed nunc magis Hanonia Haynegau, id est Haynae regio aut tractus, sicut Bonnegau, pro Comitatu Bononiae nostrae. Vleu fluctum sonat: hinc Harfleu, Honfleu. Vlaen seu Phlaen aestuaria: Hinc Flandren terrae aestuariorum, vt coniicio: quemadmodum ad mare Sueuicum iuxtà Prussiam Eyflandi (fortè) Eyflandri populi vt germanicae habent historiae. Quisquis enim oculatius scrutatur veiustatem, facilè deprehendit Pagum olim Flandrensern nusquam vltrà aestuaria se extendisse: quaeque extra aestuaria sunt in Menpisco fuisse sita. Et Vladirtingam seu Vlardingam Hollandiae puto similiter ab aestuariis antiquitus dictam: quòd non pro oppido solum, sed pro ipsa regione ponit Contractus. Et haec consonant cum eo quod reperio in vetusto admodum codice coenobii Aldenburgensis Flandriam dictam esse à fluctibus seu flatibus marinis: Nam de Flandtbertis quae quidam tradidere fabulosa esse puto. Simul in memoriis remotioribus vel ante Caroli Magni tempora pluratiuo ferè semper numero legimus in Flandris, non autem in Flandria. Et ipse Contractus Hermannus, Balduinus (inquit) de Flandris: quidamque alius in confinio (ait) Flandrarum: atque in legibus Francorum, de coniuratione facta in Flandris

(61) Onzen dank aan collega, Prof. Vercauteren, die ons zijn exemplaar van den druk van 1561 ter beschikking stelde. Deze passage komt reeds grootendeels voor in de Rerum Flandricarum t. X en het Compendium; zie hierboven onder lit. d en noot 59.

[p. 442]

& Mempisco, perinde ac Flandrae Insulae illae fuissent inter aestuaria: quibus de Insulis inter veteres praecipuè locutus est Strabo, Morini (inquit) & Menapii inter syluas & aestuaria paruas quasdam habitant Insulas: quas ego sanè Insulas postmodum ab aestu maris Flandras dictas autumo: maximè quatenus aestus se quotidie effundebat’ (blz. 114 a, b);

h:

‘Polri tum permulti perditi: Moles enim Oceani obstante à Septentrionibus valido vento refluxum habere non potuit. Quoties sub plenilunium per dies aliquot vehemens flat Aphricus, atque in Septentrionem se fortè mutat, tum aestuantis Oceani vndas per Aphricam vel ab Hispano vsque littore in nostrum adductas mare, adeò in nos Septentrio torquet, vt supra omnes aggeres, aliaque obstacula extollat, nostrosque in agros ac pascua longè profundat: Unde toto littorali isto tractu aestuaria nata, quae prisca voce maiores nostri Flandras (vt mihi videtur) appellauerunt: omnisque regio huiusmodi inundationibus obnoxia pagus dici coeptus Flandrensis: quemadmodum & Plemosii antiquitus fortè dicti à πλῄμη plema seu plema, hoc est, inundatione & aestu maris accedente. In mediis rerum memoriis, omnis alta & nemorosa Flandriae terra pagus vocatur Mempiscus: caeterum terra decliuis & litoralis arborum syluarumque exors. plena fossis & aestuariis, pagus Flandrensis vbique nominatur: quatenus aquationem, hoc est, vectigal etiam nunc soluit aquaticum quod Wateringhe gentiliter dicitur. Has autem Flandrias puto esse Insulas aestibus maris conflatas, in quas olim Menapios confugisse refert Caesar in Commentariis belli Gallici. Consueuerunt inundationes adeô esse frequentes temporibus adhuc prioris Ludouici Comitis, vt fundi dominus in locationibus exciperet, sibi non fore fraudi, si fortè intra decennium mare locatum agrum aut percurreret aut possideret. Ende beliepe ioff besate de zee dit voorss. landt. Ita vidi in pluribus tabulis. Nunc autem septis illis marinis fortius multô atque artificiosus constructis factum est vt longè rarius contingant’ (blz. 220 a).

Meyerus vestigt er in g nog de aandacht op, dat men in vroegere tijden spreekt - de opmerking heeft nog steeds haar belang - van in Flandris en niet van in Flandria. Uit h verneemt men nog, dat hij een verband meende te ontdekken tusschen de belasting Wateringhe en de waterachtige kuststreek: in huurcontracten is namelijk een voorwaarde voorzien Ende beliepe ioff besate de zee dit voorss. landt.

Dit alles klopt niet precies met wat Delfos, blz. 35, zegt,

[p. 443]

dat men in de Commentarii van Jakob de Meyer ‘de etymologie “vlaen” (kon) vinden (een meervoud van “vlade”), maar dat lijkt ons een bijvoegsel van de uitgevers te zijn. De Meyer zelf geeft geen stamwoord op, doch alleen een omschrijving van wat de naam Vlaanderen kan beteekenen, op grond van de topographie’. Meyerus geeft wel een stamwoord op, Flandrae (zie f), dat hij door ‘polders’ omschrijft, als een germaansch woord beschouwt (zie h) en afleidt van vlaen of phlaen (zie g). Dat dit vlaen het meervoud zou zijn van vladen, kan wel bedoeld zijn, doch staat er niet. Niets bewijst verder, dat g een bijvoegsel zou zijn; met zekerheid zal men dat nooit kunnen uitmaken, doch de teksten sluiten zoo goed bij elkaar aan, dat zij eerder als een bewijs voor het tegenovergestelde kunnen gelden. Meyerus heeft blijkbaar voortdurend aan de etymologie gedacht en telkens neergeschreven, wat hij voor nieuws had gevonden of meende te moeten herhalen. Fris, in zijn boek over de bronnen, heeft geen enkele van de drie plaatsen f, g, h elders teruggevonden. De overeenkomst van f met het Tractatus schijnt hem ontsnapt te zijn. Op blz. 3 vermeldt hij wel de Acta Aldenburgensis Coenobii van f, die hij ten onrechte met het Chronicon majus identificeert, doch blzz. 35-36 komt de overeenkomende zin onder de parallelplaatsen niet voor. Het etymon *Flandrae staat ten slotte niet zoo ver af van de onze: ze is echter een bloote hypothese, zonder eenig taalkundig bewijsmateriaal. Zijn voornaamste en eenige argument is de oudste Latijnsche benaming in Flandris, dat wel een vertaling schijnt te zijn van een topographisch begrip.

_**_*

Naar het voorbeeld van zijn voorgangers kon Marchantius van Nieuwpoort († 1609)⁽⁶²⁾ - volgens Fris, blz. VII, een van de drie plagen van de Vlaamsche geschiedschrijving, de twee andere zijn J.B. Gramayus van Antwerpen en A. Sanderus van Ieperen, - bezwaarlijk onverschillig blijven voor de etymologie van Vlaanderen. Hij herinnert aan de traditie van Oudenburg, citeert de oplossing van Schepperus en Nannius (uit flendren ‘pijlen’), die van Meyerus (uit vlaenen ‘placentae’),

(62) Over Marchantius, zie Biographie Nationale.

[p. 444]

waarbij hij het argument voegt, dat men in de buurt van Diksmuide en Veurne zekere moerassige plaatsen nog aldus noemt, stelt de zijne voor (uit vollaenen ‘moerassige streek’), haalt er het wateringhe van Meyerus bij, zonder hem te vermelden, en verder nog de verklaring uit vele andere ‘a multorum, aliorumque subinde ex Germania populorum adventu’⁽⁶³⁾. Zijn tekst geven wij hieronder ook in extenso, al is hij lang niet zoo belangwekkend als die van Meyerus; hij kan echter verdere eventueele opzoekingen besparen:

‘At Flandriae (quae Vernaculè Vlaendra dicitur) etymon, minus certa scientia, quam variis conjecturis subnititur: non secus quam Brabantiae, Geldriae, Hollandiae, Walchrae, Cleviae, Haspegauwae, aliarumque plurimarum etymologia: quam de Mycenis, regia urbe Agamemnonis, in sex aut septem opiniones dissiliisse, neque de Germania, neque de Roma terrarum domina indubitatam esse, notum est. Archiva Coenobii Benedictini Aldenburgici, ab aestuante ventosoque mari dictam esse Flandriam arbitrantur: & ad situm naturamque regionis, ventis in obiectas silvas assiduè olim resonantibus obnoxiae, à nomine, ubi ad Boream vergit, non abhorrenten, respexerunt. Scepperus, Nanniusque⁽⁶⁴⁾ à Flendren, qua voce Germani sagittas denotant; nominis fontem eliciebant, quod in belli pacisque exercitiis, arcus tenderent: Meyerus à Vlaenen, quas lingua Flandrica placentas vocat, quarum speciem refert stagnans relucensque planicies, quo vocabulo aliquot circa Dixmudam, Furnamque coenosa loca etiamnum innotescunt: vel quasi Vollaenen, ut opinor, potius dictam existimat, hoc est, locis palustribus, elicibusque procellosi maris, sive latos olim campos occupantibus, sive tenuiores alueos efficientibus: qui pagus Flandrensis olim audiebat: quatenus puta etiamnum Wateringam, hoc est, aquaticum vectigal soluit: caeterumque & accliviorem regionis tractum, qui Menipiscus vocabatur, ratus est, propter vbertatem, commoditatem, famamque maritimarum subuectionum, in illud nomen concessisse. Ad vltimum (si nostram coniecturam Guilelmo Damaso Episcopo

(63) Van deze etymologieën citeert Delfos, blz. 35 de volgende, doch zonder eenige referentie: flendren, vollaenen, vele aendre. Naast flendren geeft hij een synoniem flaidren op, zonder opgave van de bron, wat men hier en elders wel mag betreuren. De verder door Delfos vermelde etymologieën vlanera (riviernaam), Lat. planaria, Germ. flēman zijn resp. die van Zanardelli, Jonckheere en Muller.

(64) Over Nannius, zie Biographie Nationale op Nanninck; met Sceperus is vermoedelijk bedoeld de kroniekschrijver J. Scepperus of Deschepper, zie Biographie Nationale op Scepperus.

[p. 445]

pridem doctissimo consentaneam, subiicere fas est) à multorum, aliorumque subinde ex Germania populorum adventu, Vlaendre, contracte, quasi Vele aendre, nomen fortè accepit: vt Allemaniam, ab Alle man, ceu omnis generis virorum colluuie, nomen induisse, Agathias in bello Gothorum interpretatur.
Quo vero primum tempore Flandriae vocabulum usurpari ceperit, mihi est minus compertum, quam Iudoco Badio, illud nomen circiter annum 436 vsucaptum asserenti. In catalogo antistitum Leodiensium, Agricolaus Episcopus ad annum 512. filius custodis Flandriae appellatur. Et Beatus Rhenanus, In historiis, inquit, mediae aetatis mentionem fieri video pagi Flandriensis, Gandensis, Menipesci. Et Iac. Meyerus se legisse asserit Romam circiter annum 471. fuisse captam à Flandris, hoc est, ab iis Nerviis, Morinis, Belgicique litteris accolis, quos Odoacer per vexatam Galliam in Italiam proruens Attilae reliquiis adjunxerat’ (blzz. 11-13)⁽⁶⁵⁾.

_**_*

Een curiosum is de hierna volgende gedeeltelijk etymologische en gedeeltelijk mirakuleuze verklaring van Vlaanderen bij Despars, Cronijcke (1562), blzz. 48-50, onder het jaar 631:

‘Binnen deze middele tijd zoo gaf ende transpoorde⁽⁶⁶⁾ Clotharius van Vrankerijke, Liederijk, zijnen schoonzeune, alle die landen, steden, kasteelen ende fortressen, liggende tusschen die Noordzee ende die rivieren van der Schelde ende van der Somme, appliqueerende die tot zijnen forestierschepe van Buck, 't welke hij, ter eeuwiger memorie ende gedenkenesse van dies voorzeid es, begeerde vernaamd te hebbene. Maar was wat te wets⁽⁶⁷⁾, wat name dat men den voornoemde lande best geven zoude, in zulker wijze dat alle zijnen edelen raad daarop vergaderd wierd, met Liederijk, zijnen schoonzeune, diewelke, als forestier ende heere van dien lande genaamd zijnde, omme zijn advijs ende goeddenken daarof te zeggene, zwoer bij zijn edelheid, dat hij niet en konste bevinden (naardien dat men 't vernamen wilde), dat⁽⁶⁸⁾ anders voortaan behoorde geheeten te werdene dan in 't Latine Flandria, ende naar die gemeene tale 's lands Vlaenderen, omme diversche causen ende redenen, die hij daar zeer promptelijk wiste te alli-

(65) Wat vet gedrukt is, is in den tekst gecursiveerd.

(66) Droeg over. - Over Liederijk en de legende der Forestiers, zie Dhondt. De tekst is overgebracht in de spelling De Vries en Te Winkel

(67) Wist niet goed.

(68) Dat het.

[p. 446]

gieren, te wetene: eerst a flando, a flato ventorum, sive a flatibus marinis⁽⁶⁹⁾, dat es te zeggene, om die impetueuze ende zeer tempeestueuze winden wille, die daar overmits de dagelijksche ebbe ende vloed van der zee ende alle die omliggende bosschagien meer haarlieden macht, kracht ende ruwheid toogende waren dan in eenige andere landen. Ten anderen⁽⁷⁰⁾ ook a Flandriis, dat es die groote menigte van Vlaenderen wille, die daar waren, 't welke in Larine Flandrii zijn, ende en beteekenden anders niet up die oude ende eerste tale, die men dien ter tijd sprak, dan 't geune dat men nu polderen ofte schorren heet⁽⁷¹⁾; verklarende het voort, dat voornoemde ook insgelijks behoorde geheeten te wordene als voren, naar Flandbert ende Falander, die grootheere ende oude grootheere van den reuze Finaert, zijnen predecesseur ende voorzaat, die daar t' anderen tijden successievelijk heeren of geweest hadden. Dit advijs greide sommege te bet, omme dieswille dat Flandbert voorzeid uiter kroone van Vrankerijke gedescendeerd was, zoo voren verhaald staat, maar andere hovelingen, die meer autoriteits dan wijsheids hadden (gelijk men 't gemeenelijk ziet gebeuren in 't prinsens hoven, God betere 't) en vonden dit advijs niet goed en vielen d'r metten lijve jegens, als die geune die wel geschikt hadden den lande voorschreven zelve eenen nieuwen name te gevene naar haarlieder zinnelijkheid⁽⁷²⁾ ende fantasie, zonder dat zij eenige wettelijke redenen daartoe wisten te allegierene ende zouden ontwifelijk deure gedreven hebben, 't en hadde geweest, dat daar subietelijk in die middele van hemlieden alle, die daar vergaderd waren, gecompareerd hadde eene overschoone jonkvrouw, gekleed gelijk een prophetesse, diewelke (confirmeerende 't voorgaande advijs van Lederijk) hemlieden daar openbaarlijk te kennen gaf, dat den lande in kwestie nemmermeer andere name ten rechte gegeven en zoude werden dan die men zoude vinden geschreven staan in een lelie, die dweers duer een steen gegroeid was binnen 's konings lochtink; 't welke alzoo gezeid hebbende, vertrak van danen zonder dat men ooit tsijdert konste geweten, waar zij bevoer ofte van waar dat zij daar gekommen was. Niettemin die lelie, daar zij of vermaand hadde, wierd terstond bij 's koninks laste gezocht, gevonden ende daar voor oogen gebrocht, in wiens drie hoeken men zag geschreven staan in goude letteren Flandria, Flandres ende Vlaenderen. Dit aldus gepasseerd zijnde, zoo en was er niemende van hemlieden alle, die daar meer iet jegens zeggen dorste ende dienvolgende zoo

(69) Hier vindt men het flatibus van Oudenburg terug.

(70) Ten tweede.

(71) Dit is wel een echo van Meyerus, zie hierboven, blz. 440-443,

(72) Zin.

[p. 447]

wierd 't voornoemde land van Buck van dier tijd voort altijds 't land van Vlaenderen genoemd, ende bezondere alzoo varre als 't omtrent den zeekant lag, gelijk wij uit 't voorgaande klaarlijk hebben meugen merken ende verstaan, want al 't omliggende houtland ende bosschagie wierd nog ter tijd 't land der Menapiennen geheeten naar die eerste inwoonders van dien, gelijk voorzeid es, niet jegenstaande dat deze namen naarderhand geconfondeerd wierden, zoodat endelinge 't geheele land 't eene metten anderen Vlaenderen bleef heetende.’

_**_*

Locrius (1616) schrijft bij Flandbertus, blz. 25, een noot, waarin hij mededeelt, dat Vlaanderen naar hem werd genoemd of wel naar Flandrina, de vrouw van Liederik van Harelbeke: ‘Ab eo Flandria fertur nomen accepisse, vel à Flandrina Liderici Harlebecani conjuge’.

Vredius (1650) geeft, op zijn beurt (blzz. 28-30), een overzicht van de hem bekende etymologieën. Hij begint met een uittreksel uit het Chronicon Aldenburgense: ‘Ab aestuante, ventosoque mari, dictam esse Flandriam arbitrantur, et ad situm naturamque regionis, ventis, in objectas sylvas assiduè olim resonantibus, obnoxiae, à nomine, uti ad Boream vergit, non abhorrentem, aspexêre.’ In verband hiermee haalt hij, naar Meyerus, den volgenden tekst van Badius aan: ‘De antiquitate gentis, certum, partem praesertim illam, qui pagus Flandrensis dictus, cultam circiter annum Domini 436 quo tempore volunt Flandriam dictam, vel à flatibus marinis, quibus sylvae objectae, assiduè tunc resonabant (1) vel à pago dicto, ipsumque pagum, vel à flatibus, vel à Flandberto quodam, loci principe, accepisse nomen’⁽⁷³⁾.

Verder haalt Vredius den hierboven opgenomen tekst h uit Meyerus aan (Quoties enz.) er bijvoegend, dat er bij Diksmuide een waterachtige streek bestaat die de Vlaa heet (cf. Marchantius) en bij Meetkerken nog een andere dergelijke streek de vuyl Vlaa. En over het algemeen beteekent het vlacke ‘aestuarium’; hiervoor verwijst hij naar Kiliaan's vertaling van vlacke ‘aestuarium, locus vicissim aestu maris vel nudus, vel aquis stagnantibus

(73) Dit alles uit Meyerus, c; voor het eerste citaat zie bij Marchantius, boven blz. 444.

[p. 448]

offertus’. De heele streek trouwens, van Oudenburg tot Diksmuide en verder, is waterachtig en moerassig en omdat zij dus wegens de vele wateren, de slechte winden en de dichtheid der tusschenin liggende wouden ontoegankelijk waren voor de Romeinen, hebben dezen ze wellicht Flandria genoemd, van flare, en de bewoners Flamingi, van flamen; ook andere plaatsen dragen Romeinsche namen.

Vredius haalt dan nog Marchantius aan (van ‘Flandriae quae vernaculè Vlandra dicitur... tot interpretatur’, zie hierboven) en besluit met zijn eigen etymologie: Flandria uit Frilandia ‘Vry landt’, omdat dit het dichtst staat bij de benamingen voor Vlaanderen Francia, Francum en terra Franca!

2. Bij noot 2a, blz. 408.

Courtois, blz. 391, stelt, reeds in 1859, de etymologie van Meyerus tegenover die van ‘vluchteling’ (uit flyming), voor hem: ‘une pure fiction tout aussi invraisemblable que l'étymologie sur laquelle elle repose nous paraît inadmissible et hasardée’.

Derode, blz. 77, geeft van zijn kant echter de voorkeur aan deze laatste verklaring, boven enkele andere, door hem aangehaalde, nl. die van Vredius (uit Frylander = vrij land), die van Oudenburg (de flatibus et fluctibus, met verwijzing naar Le Roux, Recueil de la noblesse de Bourgogne et de Limbourg), die van Eusebe Salverde, t. II, blz. 131 (uit fled-man = homme attaché au manoir). Waarom niet eerder ‘émigrant’, schrijft hij, ‘l'opinion qui voit dans ce mot (nl. Flamand) la qualification donnée par ceux qui restaient en Germanie, à ceux qui allaient chercher d'autres lieux dans la Gaule’.

Volgens Kervyn de Lettenhove, I, blz. 34, zou Vlaanderen Saksisch zijn en ‘het land der bannelingen’ beteekenen: ‘Le nom de Fleander-land, celui de Flamings que portent les habitants, appartiennent à la même langue et aux mêmes traditions (nl. de Saksische); ils désignent la terre des bannis, le sol où la conquête a donné aux pirates (cf. de etymologie van Van Ginneken) un port pour leurs navires, une tente pour leurs compagnons et leurs captives’.

De volledige tekst bij Gibson, Regulae, blz. 28, luidt: ‘Flandres. Flandran.... Flandria. Flandri. Laurentius Noelus

[p. t.o. 448]

[p. 449]

credit Flanderland dici quasi Fleondra land, i.e. fugitivorum terra, eo quod in istam regionem, desertam nempe et securam, sese recipere solebant utlagati. Quo etiam sensu incolae Flemings dicebantur, fortasse à flyma profugus, vagabundus, exul.

Abel lay slane upon the ground
Curst Cain flemit and vagabound.

David Lindsey.

Nec profecto videtur Vir eruditus perperam judicium fecisse; si quidem ex hisce Annalibus constet, utlagatos haud paucos eo se praesidio causa contulisse.’

In de Saxon Chronicle zelf komen de volgende vormen voor Vlaanderen voor: to (of, into) Flandran, of Flandra, of Flandras. Voor latere uitgaven van de S. Chr. zie de Encyclopedia Britanica op Anglo-Saxon Chronicle.

Warnkoenig, I, 119 (1), geeft van zijn kant als etymon op een ags. flyming (Fleming, Flaming, c.-à-d. Flamand) met de bet. van ‘fuyard, émigrant’.

Van der Essen, bl. 169, houdt zich aan de etymologie van Vercoullie, doch de naam zou aan de bewoners van Vlaanderen geschonken zijn door de Friezen, toen deze gedwongen werden voor de overstroomingen naar de Friezen te vluchten.

3. Bij noot 9, blz. 410.

Claerhout verwijst eveneens naar Gezelle's vland < vlam en zou het bestaan van dit *vland wel aannemen, indien Flandeselo geen verkeerde lezing is voor Flardeslo. Thans is wel uitgemaakt, dat Vladsloo (zie noot 26a) ontstaan is uit Flardeslo (zie Mansion, Bestanddeelen, blz. 168). Rond den Heerd gaf den ouderen naam trouwens reeds op in 1872 (zie hierboven, blz. 410).

4. Bij noot 11, blz. 411.

Vanderkindere, blzz. 35-36, bestrijdt de etymologie van Jonckheere, evenals die van Zanardelli (Flandra uit een riviernaam Flanera of Vlanera, die echter onbekend is). De etymologie, die, volgens hem, het best aan de eischen van de philologie voldoet, is die van Kern (Revue Celtique, II, 174; zie daarover hierboven blzz. 407-408).

Op het archeologisch congres te Brugge in 1925 heeft

[p. 450]

Jonckheere, (FAHB, blz. 156) nogmaals zijn hypothese uiteengezet, die geen aanleiding tot discussie gaf.

5. Bij noot 36, blz. 442.

In een recensie van Allen Mawer's Place-Names (English Studies, 1926, blz. 153) suggereert Mansion, naar aanleiding van den Engelschen plaatsnaam Flamstead (= place of refuge, ags. flēamstede), een nieuwe verklaring voor den naam Flemings. Daar de naam oorspronkelijk gegeven werd aan de bewoners van de Vlaamsche kust, die aan overstrooming van de zee waren blootgesteld, en de bewoners dus dikwijls voor den vloed moesten vluchten, heeft men ze daarom misschien Flemings, d.i. vluchtelingen genoemd (cf. ags. flīema, vluchteling). Vluchtheuvels (fleam-stedas) kent men nog in Zeeland en zouden vroeger gebruikt zijn geworden voor menschen en dieren bij overstroomingen. Indien dit juist is, dan zou Vlaanderen moeten verklaard worden als verschillend van Fleming en zou zijn vroegere verklaring in OGN moeten worden herzien.

Mansion heeft zich later niet meer met de kwestie bezig gehouden. In 1935, toen ik hem, na de verschijning van De Flou's zestiende deel, waarin de in deze studie behandelde Westvlaamsche toponiemen mij waren opgevallen, mijn voornemen te kennen gaf die nader te onderzoeken, verklaarde hij mij, dat hij van verdere opsporingen afzag en overhandigde hij mij zijn nota's. Uit deze nota's kan ik alleen opmaken, dat hij naar een oplossing had gezocht van het toponiem Vlaming en zijn composita (hij teekende op de Vleeminck, te Wuestwezel, Vlaminckxstraat te Loenhout, Vleminckveld te Antwerpen, Vleminckstraat te Leuven, Vleminc driesch te Ternat a^o 1356, Vlaminckstraat te Hoevenen?, Vlamingstraat te Ruddervoorde). Hij heeft daarbij gedacht aan een beteekenis ‘moeras’ in verband met Eng. fleam (stroom, rivier), volgens het ned een bijvorm van meng. flum, uit Lat. flumen, wellicht ontstaan door verwarring met een germaansch woord, den stam van ohgd. flawan ‘wasschen’ (noot van Mansion: idg. plu-, cf. vliet v. Wijk). ‘Als Deflou gelijk heeft (dit slaat wel op de mededeeling dat Vlaming een toponiem zou zijn, zie noot 47, R.V.), is flaming een frie. flam uit flaum- van ohgd. flawan. Dat ontleend in Vla. wordt met umlaut Vleminck (Antw.)’.

[p. 451]

Deze nota's dateeren uit de jaren 1922-24 en gaan dus aan boven vermelde recensie en OGN vooraf. Dat Mansion ze niet publiceerde, bewijst voor mij, dat hij de etymologie nog in beraad hield en ze hem niet of nog niet voldeed. Toch meen ik goed te doen met ze hier mede te deelen; zij vertoont wel eenige verwantschap met die van Delfos (zie noot 36).

Wat het Vleminckveld te Antwerpen betreft, kan men bij Stokmans lezen, dat een Vleminxvelt er reeds in de XIII^e eeuw bekend was en ook een Flemincstrate, Vlamincstrate (Lat. platea flamingorum). Stokmans schrijft de benaming toe aan de ‘nabijliggende lakendrogerijen’, die te Antwerpen werden ingevoerd door ‘de Vlamingen, die zooals men weet reeds in de XII^e eeuw ten zeerste uitmuntten in de lakennijverheid’. Denkt men daarbij aan de plaatsnamen, die in Duitschland aan de Vlaamsche kolonisatie zijn toe te schrijven, dan wordt het steeds waarschijnlijker, dat de composita van Vlaming of Vlemink met straat, veld enz. buiten Vlaanderen migratienamen zijn.

6. Bij noot 51a, blz. 432.

Uit een pas verschenen artikel van Dr. H Teuchert in Forschungen und Fortschritte, XVIII, nr 31-33, blzz. 305-306, blijkt, dat de Hollandsche en Vlaamsche kolonisatie niet alleen sporen heeft nagelaten in de Duitsche toponymie, doch ook in de gewone taal. Teuchert heeft thans, in aansluiting aan vorige onderzoekingen van hemzelf en anderen, het gansche marksche taalgebied dialect-geographisch onderzocht aan de hand van woordkaarten. De resultaten schijnen bijzonder vruchtbaar te zijn, zoowel wat het aantal woorden betreft als de verhouding tot zekere Duitsche dialecten. Teuchert heeft eveneens de nederzettingen aan den Beneden-Wezer, de Beneden-Elbe en Oost-Holstein in zijn onderzoek betrokken, en ook daar werd er Nederlandsch taalgoed gevonden.

Merkwaardig is de conclusie, dat dit aan het Nederlandsche ontleende taalgoed zou opklimmen tot de XII^e eeuw en aldus een nieuw licht werpen op de Nederlandsche taaltoestanden in een tijd, die ons zoo weinig taaldocumenten heeft overgeleverd. De kolonisten zouden, op grond van dit taalonderzoek afkomstig zijn uit ‘Brabant-Antwerpen en de Utrechtsch-Hollandsche ‘Strommitte’. Een ander resultaat is nog, dat men den Neder-

[p. 452]

landschen inslag in het Nederduitsch kan afzonderen. Teuchert's werk ‘Die Sprachreste der Niederländischen Siedlungen des 12. Jahrhunderts’ is ter perse bij Karl Wachholtz te Neumunster i.H. Men zal de verschijning van het boek moeten afwachten, alvorens over de resultaten met kennis van zaken te kunnen oordeelen. Ondertusschen verwijzen wij naar het hierboven vermelde algemeen overzicht, waardoor alvast indirect wordt bevestigd, dat de door ons vermelde Fleming's of andere verwante toponiemen in Duitschland door Vlamingen werden ingevoerd. Aan een mogelijke herkomst van hun naam uit het Oosten (zie volgende noot) valt dus wel niet te denken.

In verband hiermede vestig ik nog de aandacht op de dialectgeographische studie van Fritz Karg, Flämische Sprachspuren in der Halle-Leipziger Bucht, waarin de Nederlandsche Kolonisatie in Duitschland eveneens wordt besproken en men blz. 21, noot 2, een critische bibliografie aantreft van enkele door ons opgegeven en nog een paar andere werken.

7. Bij noot 54 a, blz. 433.

Toen deze studie reeds gezet was, vestigde collega Lindemans onze aandacht op de namen Baio-haiimai en Teurio-haimai. Hij vraagt zich af, of er geen andere oude Germaansche namen van volksstammen aldus zijn gevormd en men geen *Fla-haimai ‘Vlamen, bewoners van de vlakte’ zou kunnen postuleeren, eerder dan een *vla-haim.

In Schönfeld, Wörterbuch, vonden wij geen andere namen van Germaansche stammen op -haimai.

Schönfeld behandelt het eerste op Baemi, Baenohaemae: Baemi < *Bae(h)aemi, germ. *Bai-haimoz en Baenohaemae corrupt uit Baeohaemae, germ. *Baio-haimoz. De juiste naam is ons overgeleverd in ohgd. Beheima = de Germaansche bewoners van Baja, het land van de Keltische Boii.

Het Keltische oi is bewaard gebleven in de verschillende vormen van Bohemen (zie Förstemann, II op Boj), waarin het tweede lid gewoonlijk luidt - (h)emi, - (h)emii, slechts een enkele maal -haimi.

Baj- vindt men in Bajuvarii, ‘de Beieren’, naam, die de rond 500 uitgeweken Markomannen zich gegeven hebben naar hun land van herkomst (zie Forstemann, II, 1, kol. 512 vlg.).

[p. 453]

De beoordeeling van Teuriohaemae, zegt Schönfeld (Wörterbuch, blz. 223) hangt af van die van Baenohaemae. Volgens hem zijn de Teuriohaemae ‘de Germaansche bewoners van het vroeger door de Keltische Teurii bewoonde land’, d.i. Thuringen. De naam Thuringi ‘Thuringers’ beteekent ‘zij, die wagen, de moedigen’.

Hieruit blijkt voldoende (voor bijzonderheden verwijzen wij naar Schönfeld), dat men bezwaarlijk naar het voorbeeld van Baio-haimai of Teurio-haimai een Fla-haimai kan reconstrueeren, tenzij men een Keltische volksstam terugvond, waarin de basis Fla- zou voorkomen.

Noot 8, bij noot 31.

Nog een opmerking moeten wij ten slotte bespreken. Zij werd ons gemaakt door collega A. Van Loey, die zoo vriendelijk was een proef door te lezen. Hij vraagt zich af - en de vraag is van belang - of de syncope van de d in vlade > vla zoo vroeg mogelijk was. In de eerste twee uitgaven van zijn Historiese Grammatika (1921 en 1924) schreef Schönfeld (resp. blz. 121 en blz. 196): ‘dat de synkope van d reeds vóór de oudste overlevering van 't mnl. begonnen was, bewijzen sommige plaatsnamen’ en hij verwijst daarbij naar zijn artikel in Tijdschr. 36, 174. Mansion, die geen voorbeelden in zijn materiaal had gevonden, er verder aan twijfelt dat Kuik uit Cudiacum zou ontstaan zijn, en de andere voorbeelden of laattijdig of verdacht beschouwt, heette (OGN, blz. 267) de uitspraak van Schönfeld onvoorzichtig. Met deze opmerking van Mansion heeft Schönfeld rekening gehouden in zijn derde uitgave, § 33 II van de Aanteekeningen. Hij geeft zijn meening niet prijs, doch drukt zich voorzichtiger uit: ‘Binnen het ndl. taalgebied is het onzeker, of reeds voor de ownfr. periode de oudste gevallen kunnen geconstateerd worden. Indien b.v. Kuik (N.B.) uit Cudiaco zou ontstaan zijn en men Coiaco (a. 844), nu Coyecques (Pas de Calais) hiermee zou mogen vergelijken, zou men een zeer oud voorbeeld hebben⁽⁷⁴⁾. Maar daartegenover staat, dat de oud-

(74) J. de Vries, Tijdschr., LVI (1937), blz. 302, brengt Kuik in verband met Ceuclom op de Peutingerkaart, doch, terecht o.i., wijst Schönfeld deze gelijkstelling af.

[p. 454]

gentse namen geen voorbeelden van syncope opgeven. Het middelnederlands geeft intussen reeds de gevallen, waarbij men voor de juiste beoordeling rekening heeft te houden met de op de d volgende klanken....’

Voor Van der Meer (1927) is de synkope gedeeltelijk vóór- middelnederlandsch is. Hij citeert Coyecques < Coiaco < Codiaco en voegt er als tweede voorbeeld bij Gaudiaco > Goico > Goyck (in Brabant).

Carnoy (Dictionnaire, blz. 219) beschouwt Gooik (Arr. Brabant) inderdaad als een dietsche vervorming van het ‘fameuze’ *gaudiacus ‘maison de plaisance’ evenals in 't Arr. Hasselt Jeuk (fr. Goyer); van dit ‘gaudiacus’ komen eveneens Gouy, Ghoy, Jouy en Goyet (Jemeppe-sur-Meuse). Ook al mocht men aan deze etymologie twijfelen, dan zijn er toch de gegevens uit het Mnl. en de XVI^e eeuw, die wel wijzen op een oudere synkope, met verlies van de slotlettergreep. Bij Verdam vindt men: blide > blië ‘blijdschap’; drade > draey; miede > mie, mye; lade > la, laeye; rede > ree, re ‘koorts’; reude > reu, reuken ‘hond’; stede > stee, ste; vlade > vlaeye, vla. Deze reeks voorbeelden wijst op een fonologische tendenz, die zich geleidelijk moet hebben ontwikkeld in de spreektaal en heel wat tijd zal noodig gehad hebben om in de schrijftaal door te dringen. Belangrijk zijn in dit opzicht de hierboven blz. 431 vermelde Duitsche toponiemen Flemen, Flemhude en Flamwege, die wel op oudere spreektaal zullen berusten. De door Mansion geraadpleegde documenten zijn uiteraard conservatief en ook de latere mnl. teksten zijn dat nog in groote mate. Uit de afwezigheid in Oud- of Middelnederlandsch van een bepaald fonetisch verschijnsel kan niet worden besloten, dat dit niet zou bestaan hebben: men denke er even aan, dat wij tot voor kort nog allen schreven Nederheim, al heetten de inwoners hun gemeente, sedert enkele eeuwen wellicht, Neerem, zooals men nu schrijft en dan nog niet altijd! Een bewijs is dit natuurlijk niet, maar het verschijnsel komt ook voor in Nederduitschland, in Denemarken (Schönfeld, l.c.). Lasch, § 321 geeft voor het Ndd. voorbeelden van syncope van enclitische d o.m. bi deme > bîme, § 326 van gesyncopeerd âl< adal in persoonsnamen (Alheidis 1257, Alhardus 1224), waarbij zij opmerkt, dat de latiniseeringen de d, die de volkstaal opgegeven had, bewaart, en verder o.m. nog düs < düdesch.

Ook het Oudzweedsch (Noreen 2, § 156, 1b en 2) kent de synkope

[p. 455]

van d na den hoofdtoon in samenstellingen, waarbij het gevoel van de samenstelling verdwenen is, b.v. ō(dhe)nstagh, en eveneens vóór den hoofdtoon, b.v. moe(þe)n, si(þa)n, Brō(þi)r, Fa(dhi)r. Nog verdwijnt sporadisch de d in het Oudnoorsch (Noreen 21, § 282) voor r, n, zeldzamer vóór m, l, f, b, in mannelijke persoonsnamen, b.v. Hró(þ)mundr, Gu(þ)mundr, doch dit schijnt eerder een assimilatie te zijn. Uit deze verschillende voorbeelden blijkt, dat de synkope van d een Germaansch verschijnsel is, waarvan men veronderstellen kan, dat het zich vrij vroeg moet hebben voorgedaan. Wanneer is dat in het Ndl. gebeurd? Dit is vooralsnog niet, zal bezwaarlijk ooit precies zijn uit te maken; doch dat de tendenz daartoe aanwezig was, lijdt geen twijfel en dat kan voor onze stelling volstaan. En is Carnoy's etymologie van Jeuk juist, waarom zou vlade-hem > vlahem dan geen ander voorbeeld voor de synkope zijn? De kwestie is een uitgebreid onderzoek waard. In afwachting daarvan meenen wij onze thesis te mogen handhaven⁽⁷⁵⁾.

(75) Mansion, in zijn bespreking van den derden druk van Schönfeld's Historiese Grammatika (Leuvensche Bijdragen,, 1935, blzz, 5-6). meent trouwens, dat verzwakking van de Westvlaamsche intervocalische d reeds in zeer vroegen tijd (XIe eeuw?) zou hebben plaats gehad en betoogt zelfs, dat het uitgangspunt van het verschijnsel waarschijnlijk ‘in West-Vlaanderen kan of moet gezocht worden en wel in aansluiting bij het Fransch’, en dat de syncope van de d zich van daar uit zou verspreid hebben’ naar het Oosten en naar het Noorden, omvattende een deel van het Ripuarisch en het Nederduitsch’.
Voor het Brabantsch geeft Van Loey enkele voorbeelden op uit de XIIIe en XIVe eeuw, die syncope van -de vertoonen, zooals in vlade: Fresuendis < frede-suend (1274), sou < soude (1297), sente-wien < sente wijde (1300), me < mede (1345), en ook een voorbeeld van hypercorrecte d, reeds in 1276.

Synthetisch overzicht⁽⁷⁶⁾

Moet men Meyerus gelooven, en men heeft geen reden om zijn getuigenis in twijfel te trekken, dan hebben oudere kroniekschrijvers (blz. 437, sub b) den naam Vlaanderen verbonden aan de Frankische koningen over Flandbertus, neef van

(76) De tusschen haakjes opgegeven blzz. en noten verwijzen naar deze studie.

[p. 456]

koning Clodio. Die etymologie vindt men in de kroniek van de Sint-Pieters abdij te Gent, volgens dewelke die Flandbertus de derde overgrootvader zou zijn van Rhinardus, die door Liederik de Buck werd gedood. Hierdoor wordt tevens een verband gelegd met de forestiers (noot 56).

Anderen, onder wie Franciscus Irenicus, meenen, dat de streek naar de vrouw van Liederik werd genoemd (noot 59). Haar naam, Flandra of Flandrina, vindt men bij-Meyerus (ib.), Locrius (blz. 447) en ook nog in de Légende des Flamands, blz. 21b.

De etymologie Flandbertus vindt men terug bij Despars (blz. 446), die nog een ouderen stamvader noemt, Falander, bij Meyerus (blz. 438 sub b, d, blz. 439 sub f en blz. 441 sub g), bij Locrius (blz. 447); ook Badius vermeldt ze in een brief aan Meyerus (blz. 438 sub c).

Naast die legendarische verklaring staat de oudste taalkundige van Oudenburg, die, uitgaande van het feit, dat de streek aan wind en vloed is blootgesteld, in Vlaanderen het Latijn flare ‘maaien’, meende te herkennen. Deze Latijnsche etymologie wordt later herhaaldelijk vermeld, door Meyerus (blz. 437 sub a, 439 sub e, 440 sub f en 441 sub g), door Badius (blz. 438 sub c), door Marchantius (blz. 444), door Despars (blz. 446), door Vredius (blz. 447).

Dichter bij ons duiken twee nieuwe Latijnsche etymologieën op, die van Jonckheere, bijgetreden door Kurth (blz. 411) en bestreden door Vanderkindere (blz. 449), uit Lat. planaria en die van Veralleman, uit Lat. fluminarii (blz. 411).

Meyerus heeft voor het eerst, althans voor zoover wij konden nagaan, getracht Vlaanderen door de taal van zijn voorouders te verklaren, nl. uit Flandrae, dat hij vertaalt door polders en afleidt van vlaen, phlaen, waarmee hij bedoelt de eilanden, door de zeewinden gevormd (blz. 440 en 441-443 sub f, g, h, vooral de laatste twee); een aequivalent vindt hij in den naam van de Pleumosii uit Gri. plḗmè (πλἠμη) ‘vloed’ (blz. 442) een oudere bevolking, buren van de Nerviërs. Aan die Pleumosii of Fleumosii hadden anderen overigens reeds voor hem gedacht (blz. 437 sub a en 439 sub e).

Zijn interpretatie sluit, zegt hij, aan bij die van Oudenburg en dit slaat wel op de (zee)winden en den vloed, van waar Oudenburg uitging. Practisch stelt hij dus i.p.v. een Latijnsch een Nederlandsch etymon voor.

[p. 457]

Delfos (blz. 407, 408, 411 en noot 30) veronderstelt, dat Vlaanderen meervoud is van den genasaleerden vorm van een oorspronkelijk flader, van denzelfden wortel als flam en met dit laatste nauw verwant.

Marchantius citeert de verklaring van Meyerus en zinspeelt daarbij op toponiemen bij Diksmuide en Veurne (blz. 444). De namen van die toponiemen vindt men bij Vredius (blz. 447): de Vlaa en de vuyl Vlaa.

In 1872 zal Rond den Heerd op ‘de groote en kleine Vla’ in Veurneambacht steunen en vla voor de eerste maal als etymon voorstellen, al is het op weinig overtuigende gronden (blz. 411).

Ook Gezelle vermeldt ‘de groote en de kleine vla omtrent Diksmude’, doch stelt als etymon een vlaam voor, dat tot vla en vland zou zijn geworden (blz. 410). Claerhout was wel geneigd deze oplossing te aanvaarden (blz. 449).

Seghers, die eerst den oorsprong meende te vinden in vla, vlade sluit zich later aan bij Gezelle (blz. 409).

Langs streng taalkundigen weg herleidt in 1924 Mansion eindelijk Vlaanderen tot een compositum met als eerste lid eveneens flā-, waarvan hij de beteekenis echter niet juist weet te bepalen (zee, kust, strand of verwant met vlade?) en als tweede lid *(w)andra. Het geheel zou dan zijn ‘de streek van de vlawandelaars’ (zie blz. 409, 424).

Uitgaande van een reeks Westvlaamsche toponiemen, beginnend met vlǎ of vlā gevolgd door verschillende consonanten, meent schrijver dezes den grondvorm te kunnen herleiden tot een gemeenschappelijk flǎ- ‘vlak, plat’, waarvan een verlengde vorm flanpr- het etymon van Vlaanderen zou zijn (blz. 424-425).

Dicht bij deze oplossing staat die van Carnoy, die echter uitgaat van een etymon *flani ‘vlakke grond’ en Vlaanderen verklaart als ‘de woonplaats op de vlakte’ (blz. 409).

Andere geleerden hebben, met verschillende nuances, aan Vlaanderen de beteekenis gegeven van ‘land der bannelingen, vluchtelingen’.

Laurentius Noelus (XVIIde eeuw?), gevolgd door Gibson en Kervyn de Lettenhove, verbindt het aan ags. flyming (blz. 408, noot 2a en blz. 448, 2), Vercoullie aan een fri. vlame (blz. 408). Deze etymologie wordt bestreden door Courtois (blz. 448, 2), terwijl De Rode (ib.) en Van der Essen (blz. 449) er zich bij aansluiten.

[p. 458]

Voor Van Ginneken, die uitgaat van een oudfri. flêma ‘rooven, vluchten’ is Vlaanderen het land van de zeeroovers (blz. 408); voor Kern is het een compositum van flâma + thra ‘in 't land der Vlamen’ (blz. 407-408), voor Borchling van flad + mari ‘laagte, moeras’ (blz. 409); voor Muller een afleiding van een germ. flēman, waarachter iets van ‘strijder’ zou zitten (blz. 411).

Ten slotte zijn er nog de verklaringen van Scepperus en Nannius uit flendren ‘pijlen’ (blz. 443), van Vredius uit frilandia ‘vrij land’ (blz. 448), Salverde uit fled-man, (blz. 448), en dan nog die uit vollaenen ‘moerassige streek’ (blz. 445) en uit vele andere (ib.).

Vlaming (patroniem)

De naam Vlaming heeft tot heel wat minder beschouwingen aanleiding gegeven dan Vlaanderen, wordt trouwens meestal met dit laatste behandeld.

L. Noelus veronderstelde een etymon flyma ‘vluchteling’ (blz. 408, noot 2a en blz. 448-449); Vercoullie een vlame met dezelfde beteekenis (blz. 408).

Ook Mansion schijnt aan dat begrip gedacht te hebben, met dien verstande, dat de bewoners voor de overstroomingen zouden zijn gevlucht op vluchtheuvels (blz. 450, 5); hij verwijst daarbij naar ags. fliema ‘vluchteling’. Voordien had hij evenwel een afleiding *fla-ma voorgesteld (blz. 409).

Van Ginneken leidt Vlaming, evenals Vlaanderen, af van ofri. flêma, en verklaart het als ‘zeeroover’ (blz. 408). Voor Borchling is het een afleiding, over fladmaringi, van flad-mari (blz. 409); voor Carnoy een afleiding van *flani met de beteekenis van ‘zwerver over de vlakte’ (blz. 409); voor Gezelle is de vlaming er ‘een van de vla'en’, het overstroomde gebied (blz. 410); voor Rond den Heerd een kind van de vlamen of het platte land (blz. 411); voor Muller moet het woord wat te maken hebben met ‘strijder’ (blz. 411); voor Delfos is het een afleiding van een *vlaem (*vlame) ‘bewoner van de Vlame, d.i. aestuarium’ (noot 30).

Schrijver dezes ziet er een afleiding in van vlahem, d.i. ‘bewoner van een hof op de vlakte, bewoner van de vlakte’ (blz. 428-429).

[p. 459]

Vlaming (toponiem)

Vlaming als toponiem is nog maar weinig besproken geworden. Vercoullie (z. zijn mededeeling in de Académie royale, blz. 408) maakt geen onderscheid tusschen patroniem en toponiem. Vlamingstraat en Vlamingdam te Brugge zijn voor hem getuigen van den vreemden oorsprong van de Vlamingen, ‘een vernuftige opmerking’, zegt hij, van Dom J. Jonckheere.

Ook voor Mansion waren aanvankelijk patroniem en topo niem hetzelfde (noot 47), doch, na een opmerking van Deflou, gaf hij die opvatting prijs, zocht in een andere richting, doch sprak zich niet over de kwestie uit (Naschrift 5). Volgens Delfos gaf De Flou er de beteekenis aan van ‘waterpoel’, doch waar hij dit zou gedaan hebben, hebben wij niet kunnen terugvinden.

Stokmans (ib.) verklaart Vlamincstrate en Vleminckveld te Antwerpen als Vlamingenstraat, Vlamingenveld.

Delfos leidt het toponiem af van een *vlaam (*vlame) als diminutief(?).

Voor schrijver dezes kan het, evenals het patroniem, een samengestelde afleiding zijn van vla: vla + hem + ing. met mogelijke verschillende bet. van het suffix -ing, doch is het eerder hetzelfde als het patroniem, met overdracht van beteekenis (blz. 429. 435).

[p. 460]

Bibliographie

Bathe, M. Die Herkunft der Siedler im Lande Jerichow, 1932.

Beus, P. de. Vlaamsche lakenmakers in Duitsche steden in de XII^de en XIII^de eeuw, Bijdragen tot de Geschiedenis, Mei 1926.

Berghaus = Dr. H. Berghaus. Der Spachschatz der Sassen. Ein Wörterbuch der Plattdeütschen Sprache, 3 dln., 1880 en vlg.

Borchgrave, E. de. Histoire des Colonies belges qui s'établirent en Allemagne pendant le douzième et le treizième siècle. Bruxelles, C. Muquardt, 1865. (Mémoires couronnés et Mémoires des savants étrangers de l'Académie royale de Belgique, t. XXXII).

Bosworth = An Anglo-Saxon Dictionary of the late Joseph Bosworth. Edited and enlarged by T. Northcote Toller. Oxford, Clarendon Press, 1898. Supplement van T. Northcote Toller, 1921.

Bremer, O. Ethnographie der germanischen Stämme. 2. Aufl., 1904, blz. 160 vlg.

Bückmann = L. Bückmann. Die germanischen Ortsnamen in Nordfrankreich bis zum 50. Breitengrad. Dr. A. Petermanns Mitteilungen aus Justus Perthes geographischen Anstalts. Gotha, J. Perthes, 64. Jhrg. (1918).

Carnoy, Dictionnaire = A. Carnoy. Dictionnaire Etymologique du nom des Communes de Belgique. Louvain, Editions Universitaires, 1939.

Carnoy, Origine = A. Carnoy. Origine des Noms de lieux des environs de Bruxelles. Bruxelles, A. Bieleveld, 1927.

Claerhout = J. Claerhout. De bevolking van West-Vlaanderen. Annales de la Société d'Emulation de Bruges, LIX (1909), blzz. 120-136, inz. blz. 133.

Courtois = A. Courtois. Communauté d'origine et de langage entre les habitants de l'ancienne Morinie flamingante et wallonne. Annales dn Comité flamand de France, IV (1558-1859), blzz. 390-412, inz. blzz. 391-392.

De Bo = L.L. De Bo. Westvlaamsch Idioticon, heruitgegeven door J. Samyn. Gent, A. Siffer, 1892.

De Flou, Toponymie = Woordenboek der Toponymie van Westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artezië enz. Gent, 1914 en vlg. (Uitgave van de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde).

Delfos = Dr. L. Delfos. De oorsprong der namen ‘Vlaming’ en ‘Vlaanderen’. Wetenschap in Vlaanderen, November 1935, blzz. 34-41.

Derode = V. Derode. Les ancètres des Flamands de France. Annales du Comité flamand de France, VII (1864-1865), blz. 77, § 2. Les Flamands.

Despars = J. de Jonghe. Cronijcke van den Lande ende Graefscepe van Vlaenderen, gemaect door Jo^r Nicolaes Despars. Tweede uitgaaf. Brugge, bij den uitgever - Rotterdam, W. Messchert, 1840.

Dhondt = J. Dhondt. De forestiers van Vlaanderen. Brussel, Paleis der

[p. 461]

Academiën, 1940. (Overdruk uit het Bulletin de la Commission royale d'Histoire, t. CV (1940), blzz. 281-305.

Diefenbach = L. Diefenbach. Glossarium Latino-Germanicum mediae et infimae latinitatis. Francofurti ad Moenum, sumptibus Josephi Baer Bibliopolae, 1857.

Eckwall, E. The concise Oxford dictionary of English Place-names. Oxford, Clarendon Press, 1936.

Engelbrecht, Th. Das Heimatland der holländischen Kolonisten der Elbmarschen: Nordalbingen 6 (1927), blz. 400 vlg.

Essen, Van der = Geschiedenis van Vlaanderen, I. Standaard-Boekhandel.

Förstemann = E. Förstemann. Altdeutsches Namenbuch. Bd. I, Personennamen. Zweite, völlig umgearbeitete Auflage. Bonn, Hanstein, 1900. Bd. II, Ortsnamen, 2^e dr., Nordhausen, F. Förstemann 1872; dritte völlig neu bearbeitete Auflage herausgeg. von H. Jellinghaus. Bonn, Hanstein 1913-1916⁽¹⁾.

Falk-Torp of Ft = H.S. Falk und Alf. Torp. Norwegisch-Dänisches Etymologisches Wörterbuch. Heidelberg, C. Winter, 1911.

F v W = Franck's Etymologisch Woordenboek der Nederlandsche Taal. Tweede druk door Dr. N. van Wijk. 's Gravenhage, M. Nijhoff, 1912. Supplement door Dr. C.B. van Haeringen, 1936.

Fris, V. Essai d'une analyse des Commentarii sive Annales Rerum Flandricarum (Annales Flandriae 1561) de Jacques de Meyere. 1^ere partie: Examen des Sources des Annales Flandriae. Gand, E. van Goethem, 1908 (37^e fascicule du Recueil des Travaux publiés par la Faculté de Philosophie et Lettres de l'Université de Gand).

Fris, Notes = V. Fris. Notes sur les oeuvres historiques de Jacques de Meyere. Bulletin de la Commission royale d'histoire, t. LXXXIV (1922), blzz. 245-303.

Gezelle = G. Gezelle. Vlamende in Loquela, nr 10, Sporkele 1890. Loquela²: (blzz. 559-560 in Loquela, Antwerpen, Nederlandsche Boekhandel, z.j.).

Gibson, Regulae = Chronicon Saxonicum ex Mss. codicibus nunc primum integrum edidit et latinum fecit Edmundus Gibson, Oxonii, e Theatro Sheldoniano AD.MDCXCII.. Achteraan: Regulae ad investigan das nominum locorum originisetc.

Ginneken, Vlaanderen en Vlamingen = J. van Ginneken. Zeeroovers der Salische Wet. Onze Taaltuin, I (1932-33), blzz. 289-292.

Hellquist = E. Hellquist. Svensk Etymolisk Ordbok. Ny omarbetad och utvidgad upplaga. Lund, C.W.K. Gleerup.

Husz-Debrezin. Die flandrische Auswanderungsbewegung im 12. Jh.: Ostland (1926).

(1) Met Förstemann wordt steeds de derde druk bedoeld, indien geen andere druk is opgegeven.

[p. 462]

Iltgen, I. Die Ansiedelungen am Niederrhein von der Lippemündung bis zur holländischen Grenze. Halle a.S., C.A. Kaemmerer & Co., 1892 (diss.).

Joncheere, Dom de. De l'Origine du nom de Flandre. Revue Catholique. Louvain t. LIII (1882), blz. 43-52 et LIV (1883), blz. 534-544.

Jonckheere, Fahb = D. Jules Jonckheere, O.S.B. Origines Flamandes (le Pays, la Race, la Langue). Samenvatting van een lezing, in Annales de la Fédération archéologique et historique de Belgique (Congrès jubilaire, 1925), Bruges, blzz. 156-157.

Karg, F. Flämische Sprachspuren in der Halle-Leipziger Bucht. Teuthonista, Beiheft 8. Halle/Saale, M. Niemeyer, 1933.

Kern, Vmaw = H. Kern. Germaansche woorden in Latijnsche opschriften aan den Beneden-Rijn. Verslagen en Mededeelingen der Kon. Acad. van Wetenschappen. Amsterdam, 1872, blzz. 304-336 (inz. blzz. 331-332).

Kern, H. Noms germaniques dans des inscriptions latines du Rhin inférieur. Revue Celtique, II, blzz. 153-177 (inz. blzz. 173-174).

Kervyn de Lettenhove = M. Kervyn de Lettenhove. Histoire de Flandre. Bruges, Beyaert-Defoort, 1874.

Keyser, E. Bevölkerungsgeschichte Deutschlands. Leipzig, S. Hirzel, 1938.

Kl of Kluge = F. Kluge. Etymologisches Wörterbuch der Deutschen Sprache. Elfte Auflage, bearbeitet van Alfred Götze. Berlin u. Leipzig, Walter de Gruyter & Co., 1934.

Kurth = G. Kurth. La Frontière linguistique en Belgique et dans le Nord de la France, 2 vol. 1895-1898. (Mémoires couronnés et autres mémoires de l'Académie royale de Belgique, in 8^o, t. XLVIII).

LB = A. Lasch u.C. Borchling. Mittelniederdeutsches Handwörterbuch. Hamburg, Karl Wachholtz, 1928.

La légende des Flamands, Paris, 1558.

Lasch = A. Lasch, Mittelniederdeutsche Grammatik, Halle, M. Niemeyer, 1914.

Locrius = Ferreoli Locrii Paulinatis Chronicon Belgicum. Atrebati, Ex Officinâ Guilielmi Riverii, 1616.

Lexer = M. Lexer. Mittelhochdeutsches Handwörterbuch. Leipzig, S. Hirzel, 3 dln, 1872-1878.

Lindemans = J. Lindemans. Toponymische Verschijnselen op kaart gebracht. Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, XIV (1940), blzz. 67-169.

Malou = Malou, J.B. Chronique du Monastère d'Oudenbourg. Bruges, Vandecasteele-Werbrouck, 1840. Recueil de Chroniques, Chartes, etc. de la Flandre Occidentale, publié par la Société d'Emulation de Bruges. Première Série.

Mansion, Bestanddeelen = J. Mansion. De Voornaamste Bestanddeelen der Vlaamsche Plaatsnamen. Brussel, Standaard-Boekhandel, 1935.

Mansion, Kleinigheden = J. Mansion. Toponymische kleinigheden. 2. -

[p. 463]

De Vlamingstraat te Brugge. Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie, 1922, blzz. 560-562.

Mansion, Ogn = J. Mansion. Oud-Gentsche Naamkunde. 's Gravenhage, M. Nijhoff, 1924.

Mansion, Toponymica = J. Mansion. Toponymica. 2. - Nogmaals Vlamingstraat. Leuvensche Bijdragen, 1923, 3 (Overdruk).

Mansion, J. Recensie van Allen Mawer's Place-Names in English Studies, 1926, blz. 153.

Markgraf. Die Grenze zwischen dem Fränkischen und flämischen Rechtsgebiete im Freistat Saksen: Volk und Rasse 8 (1933), blz. 57 vlg.

Meertens-Pee = Dr. L. Grootaers' en Dr. G.G. Kloeke's Systematisch en Alfabetisch Register van Plaatsnamen voor Noord-Nederland, Zuid-Nederland en Fransch-Vlaanderen, herzien en bijgewerkt door Dr. W. Pée en P.J. Meertens. Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, VIII, 1934, p. 149-260.

Meyerus, J. Commentarii Siue Annales rerum Flandricarum Libri septendecim Autore Iacobo Meyero Baliolano. Opus nouum & nunquam antea typis euulgatum, cum Indice rerum & materiarum copiosissimo. Antverpiae In aedibus Ioannis Steelsii. M.D.LXI. (1561).

Meyerus, J. Compendivm Chronocorvm Flandriae. Opus nunc recens aeditum, anno M.D.XXXVIII. Norimbergae apud Io. Petreium.

Meyerus, J. Rerum Flandricarum tomi X. Recueil de Chroniques etc., publié par la Société d'Emulation de Bruges. Deuxième série, 1842.

Michels = L.C. Michels. Brabanciones-Praedones. Tijdschrift voor Taal en Letteren, 1939, blzz. 154-162, Tilburg, H. Bergmans & Cie.

Muller = S. Muller, Hzn. De Civitates van Gallië. Verhandelingen der Koninklijke Academie van Wetenschappen. Afd. Letterkunde. N.R. Dl. II, blzz. 3-79. Amsterdam, J. Müller, 1898.

Muller, J.W. = De uitbreiding van het Nederlandsch taalgebied, vooral in de zeventiende eeuw. 's Gravenhage, W.P. van Stockum en Zoon, 1939.

Ned = A New English Dictionary on historical principles. Oxford, Clarendon Press.

Ndl. Wdb. = Woordenboek der Nederlandsche Taal. 's Gravenhage en Leiden, M. Nijhoff, A.W. Sijthoff, Henri J. Stemberg, 1882 en vlg.

NGN = Nomina Geographica Neerlandica. Leiden, E.J. Brill.

Noreen, A. 1 = Altisländische und Altnorwegische Grammatik, 1903.
2 = Altschwedische Grammatik, 1904. Halle, Max Niemeyer.

Otfrid = J. Kelle. Glossar der Sprache Otfrids. Regensburg, G.J. Manz, 1881 (Otfrids von Weissenburg Evangelienbuch, Bd. III).

Putte, R.D.F. Vande. Annales Abbatiae Sancti Petri Blandiniensis. Gandavi, C. Annoot-Braeckman, 1842. Recueil de Chroniques etc., publié par la Société d'Emulation de Bruges, Première Série.

Putte, R.D.F. Van de = Chronicon Monasterii Aldenburgensis Majus.

[p. 464]

Gand, 1843. Recueil des Chroniques, etc., publié par la Société d'Emulation de Bruges. Première série; overgenomen door J.P. Migne, Patrologiae Tomus CLXXIV. Parijs, 1854, blzz. 105 en vlg.

RBPH = Revue Belge de Philologie et d'Histoire.

Rond den Heerd. Brugge, A. Dezuttere. Dl. VII (1871).

Rudolph, Th. Die niederländischen Kolonien in Norddeutschland zur Zeit des Mittelalters, 1880.

Rustenbach. Häger und Hägergerichte in den braunschweigischen Weserlanden. Zeitschrift des historischen Vereins für Niedersachsen, 1903, blzz. 557-645.

Schönfeld, Wörterbuch = M. Schönfeld, Wörterbuch der altgermanischen Personen- und Völkernamen. Heidelberg, C. Winter, 1911.

Schönfeld, Hist. Gram. = M. Schönfeld, Historiese Grammatika van het Nederlands. Derde druk. Zutphen, W.J. Thieme & Cie, 1932.

Schröder, R. Die niederländischen Kolonien in Norddeutschland zur Zeit des Mittelalters. Berlin, 1880, C. Habel (Sammlung gemeinverständlicher wissenschaftlicher Vorträge, XV. Serie, Heft 347).

Schwind, Dr. E. Freiherr von. Zur Entstehungsgeschichte der freien Erbleihen in den Rheingegenden und den Gebieten der nördlichen deutschen Colonisation des Mittelalters. Breslau, W. Koebner, 1891 (Untersuchungen zur Deutschen Staats- und Rechtsgeschichte, 35. Heft)

Schiller-Lübben = Mittelniederdeutsches Wörterbuch von Dr. K. Schiller und Dr. A. Löbben. Bremen, J. Kühtmann, 1875 en vlg.

Seghers, J. Vlanderen, Biekorf, II, blzz. 104-107.

Skeat = An Etymological Dictionary of the English Language by the Rev. Walter W. Skeat. New edition. Oxford, Clarendon Press, 1910.

Stokmans = J.B. Stokmans. De Vlamingstraat te Antwerpen. Bijdragen tot de Geschiedenis van het aloude Hertogdom Brabant, II, blzz. 279-286.

Ter Laan = K. ter Laan. Nieuw Groninger Woordenboek. Groningen, Den Haag, J.B. Wolters' U.M., 1929.

Teuchert = H. Teuchert. Niederländische Siedlung in Nord- und Mitteldeutschland während des 12. Jahrhunderts. Forschungen und Fortschritte, XVIII (1942), blzz. 305-306.

Tijdschr. = Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde. Leiden, E.J. Brill.

Veralleman = R. Veralleman. Begrip en etymologie der woorden ‘Vlaanderen’ en ‘Vlaming’, Biekorf, XX (1909), nr 23, blzz. 353-363.

Vanderkindere = L. Vanderkindere. La formation territoriale des Principautés belges. T. I, 2^e édit. Bruxelles, H. Lamertin, 1902.

Vercoullie = J. Vercoullie. Beknopt Etymologisch Woordenboek der Nederlandsche Taal. Derde Druk. Gent, Van Rysselberghe & Rombaut, 1925.

[p. 465]

Vercoullie, Bar = J. Vercoullie. L'étymologie de Vlaming et Vlaanderen. Académie Royale de Belgique. Bulletin de la Classe des Lettres etc., 1903, blzz. 484-491.

Vercoullie, J. De Taal der Vlamingen. Brugge, De Centrale Boekhandel, 1925, Tweede druk. Gent, Van Rysselberghe & Rombaut, 1925.

Vercoullie, Vlaanderen = J. Vercoullie, de Taal der Vlamingen in Vlaanderen door de eeuwen heen. Amsterdam, Elzevier, 1912, bl. 189-272.

Verdam = Middelnederlandsch Woordenboek van wijlen Dr. E. Verwijs en Dr. J. Verdam. 's Gravenhage, M. Nijhoff, 1885-1929.

Verdeyen, Encyclopédie = R. Verdeyen. Le Flamand. Encyclopédie Belge, Bruxelles, La Renaissance du livre, 1933, blzz. 435-452.

Verdeyen, RBPH = Revue belge de Philologie et d'Histoire, 1933, blzz. 875-876 (Compte-rendu de la séance du 14 mai 1933 de la Société pour le progrès des études philologiques et historiques).

Vredius. Historiae Comitum Flandriae Libri prodromo duo. Quid Comes? Qvid Flandria? - Avtore Olivario Vredio I.C. Brvgensi. Brugis... anno 1650.

W of Walde = A. Walde. Vergleichendes Wörterbuch der Indogermanischen Sprachen. Berlin und Leipzig, W. de Gruyter & Co, 3 dln., 1930-1932.

Warnkoenig, L.A. Histoire de la Flandre. Bruxelles, M. Hayez, 1835. T.I.

Wijer, H.J. van de. Bibliographie van de Vlaamsche Plaatsnaamkunde, Brussel, N.V. Standaard-Boekhandel, 1928 (Nomina Geographica Neerlandia, Studiën I, blzz. 21-22).

Zanardelli = T. Zanardelli. Toponymie fluviale. Bulletin de la Société d'anthropologie de Bruxelles, XV, blz. 159.

[p. 466]

Index⁽¹⁾

Aalst 428.

aande 424.

Aarsele 434.

Abri-vent 423.

Acta Aldenburgensis Coenobii 437, 441, 443.

adal 454.

Adalfridingehem 429.

Adegem, Adeghem 414, 416, 433.

aertrijcke 416, 428.

aestuaria 440, 441.

Agricolaus 445.

ags. = angelsaksisch.

al 458.

Aldenburgensis z. Acta, Chronicon, Tractatus.

Alheidis 454.

Alhardus 454.

Alveringem 429, 434.

ande 424.

-andria 409.

Anianus 437.

Annales 439 (59).

Anseghem 416.

Antwerpen 450, 451.

Appingedam 427 (30).

*arin 424.

-arius 425.

Autryve 415.

Avengezeele 434.

Aventuren, de zeebank van 414.

Badius, J. 437, 438 (57), 445, 447, 456.

*Bae(h)aemi 452.

Baekelmans, L. 411 (12a).

Baemi 452.

Baenohaemae 452, 453.

Baeohaemae 452.

*Bai-haimōz 452.

Baio-haimai 452, 453.

Baj- 452.

Baja 452.

Bajuvarii 452.

Bathe 431 (41).

Baumburg 431 (45).

Beernem 415, 433, 434.

Beheima 452.

Bekegem 433, 434.

Bellem 433.

Beneden-Elbe 451.

Beneden-Wezer 451.

Berchem 428, 433.

Berghaus 430.

Berthen 415, 416.

Beus, P. de 430 (41).

Bixschote 416.

Blankenberghe 413, 414.

blide, blië 454.

bloesem 411.

bodem 424.

Boekenoogen 423, 424.

boen 424.

boenen 424.

Bohemen 452.

Boii 452.

Boj 452.

Borchgrave, de 430 (40), 431 (41), 431 (42), 431 (44), 431 (45), 431 (47), 431 (48), 432 (50), 432 (51).

Borchling 407, 408, 409, 409 (8), 410 (8), 457, 458.

Bornem 433.

Bossuyt 415.

Bosworth 426 (27).

Bourbourg 415.

(1) Opgenomen werden het aangehaalde en besproken woordmateriaal, de plaats- en volksnamen (met hoofdletter), de persoonsnamen (kapitaal), de afkortingen en nog een paar andere gegevens, die geen nadere toelichting vereischen. Aan ds. J. Delattre, assistent aan de Luiksche Universiteit, die ons bij het samenstellen een behulpzame hand verleende, betuigen wij onzen besten dank. De cijfers verwijzen naar de bladzijden, de cijfers tusschen () naar de voetnota's.

[p. 467]

Brabant 451.

Brandenburg 432.

Brando, Joh. 437.

Bremer 431 (41).

bro(þi)r 455.

Brugge 414, 415, 416, 424 (25), 430, 434.

Bückmann, L. 409 (8), 410 (8).

buurt 421 (20).

Cadzand 415, 416.

Caesar 440.

Caeskerke 412.

Calais, Departement 433.

Caneghem 413.

Carnoy, A. 407, 409, 411 (12), 424 (25), 455, 457, 458.

Ceuclom 453 (74).

Chronicon (Monasterii Aldenburgensis) 437, 442, 447.

Chronodromon 437.

Claerhout, J. 449, 457.

Clehiham 429.

Clercken 412.

Clodio 438, 438 (59), 439.

Codiaco 454.

Coiaco 453, 454.

Commentarii sive Annales 439, 443.

Compendium Chronicorum 437, 439 (59), 441 (61).

Cornelissen-Vervliet 423, 424.

Courtois, A. 448, 457.

Coyecques 453, 454.

Cudiaco 453.

Cudiacum 453.

Cuerne 415.

d, syncope van 453, 455 (75).

de. = deensch.

Damme 414.

De Bo, L. 423, 424 (24), 427.

De Flou, R. 411, 412, 412 (13), 417, 428, 431 (47), 435, 450, 459.

Delfos, L. 407, 408, 408 (2a), 409, 409 (6), 409 (8), 411, 412, 427, 427 (30), 436, 442, 444 (63), 451, 456, 458, 459.

Derode, V. 448, 457.

Deschepper, J. 444 (64).

Despars, N. 436, 445, 455, 456.

Desselghem 413.

Dhondt, J. 434, 435, 435 (54b), 445 (66).

-dhra 407.

Diefenbach, L. 420 (16).

Diksmuide 444, 447, 448.

drade, draey 454.

Draye, H. 409 (8).

Duclos 410, 425 (26a).

düdesch, düs 454.

Dudzele 429, Dudzeele 434.

Duinen, Ter 437.

Duinkerke 416.

Duitschland 452.

-e 429.

Eckwall, E. 431 (45).

Eecloo 414, 415, 416.

Eernegem 433, 434.

Eitegem 434.

Eligii, Vita S. 435.

Elmshorn 431.

-em 411.

eng. = engelsch.

Engelbrecht, Th. 431 (41).

-ere 425 (26).

Erkeghem 416.

ern 424.

Essen, L. Van Der 449, 457.

estroem, l'- de Flandre 414.

Ettelgem, Ettelghem 414, 433, 434.

Eutin 431.

Evergem 433.

exul 407 (2a).

fa(dhi)r 455.

falah 432 (51).

Falander 446, 455.

Falk, H.S. - Torp, A. 418, 419, 420, 421, 422, 426, 427 (30).

Feldmarken 423 (23c).

Finaert 446.

fl- 420 (17).

flaa 420, 422.

fla- 407, 453, 457.

*flā 409. 457.

flâ 420.

*Flaamsburg 411.

[p. 468]

Flaan- 427 (28).

Flaanheim 426, 426 (28), 427 (28), Flaanhem 427 (28).

flach 410 (8), 419 (14), 421.

Flachem 427 (28), 428, 429, 433.

flack 421.

Flacwilare 426 (28).

flad 407, 410 (8), 418, 419, 427 (28), 429 (36), 457.

Fladaha aqua 427 (28).

Fladate 427 (28).

fladder 423 (23c).

fla(d)e 419.

flade- 427 (28).

Fladebert 427 (28).

Fladeche(i)m 426 (28), Fladeheim 426 (28), 427 (28), Fladehem 427 (28).

(*)flader 409, 457.

fladen 419.

Fladesheim 427 (28).

fladi 427 (28).

Fladichheim 426 (28).

flad-mari 409, 458.

fladmaringi 409, 458.

flado 419.

*fladô 419.

fladri 419.

Flad-sel-lo 411.

Fladungon 427 (28).

Flâe, in der 427 (28).

flaer 420.

*flag 421.

flag 421.

flag(a) 421.

flaga 421.

flage 421 (21), 422, 427 (28).

flagendula 420 (16).

Flagesbach 426 (28).

Flagestat 426 (28).

flagstone 421.

*flah 420.

flah 421.

*Fla-haimai 452, Fla-haimai 453.

*Flahinwilare 426 (28).

*flahô 420.

*flaho 420.

Flahwilare 426 (28).

flaidren 444 (63).

*flak 421, 422, 426.

flak 421, 422, 423, 427 (28).

flaka 421, 422.

flake 422.

flaki 422.

flakke 426.

flakte 423.

flam- 407, 407 (2), 408, 409, 411, 427 (30), 431, 450, 456.

*flā-ma 409, 458.

flâm-þra 457.

*flâmadhra 408.

*fláman 411.

flamande, mer 414.

Flamands, le chemin des 416.

Flamaringen 410 (8), 429 (36).

Flambert 426 (28).

Flambertenges 426 (28).

flamen 428.

flameng, le bois 414.

*flāmere 407 (2).

Flameresheim 429 (36).

Flamesfelt 429 (36).

flameshem 429 (36).

Flameton 431 (45).

flamiche 409 (6).

*flaming 407 (2).

flaming 407 (2), 431, 432, 449, 450.

flaming 431, 432.

Fläming, Hohe 432 (51).

Fläming, Nieder 432 (51).

flamingi 409, 429 (36), 430, 448.

flamingici, mansi 430.

flamingorum 431 (47), 439.

flamingorum vicus 431 (47).

flamingorum porta 431 (47).

flamingorum platea 451.

Flamings (mv.) 448.

flämisch 431, 431 (47).

flämisch arve 430.

Flämische Gasse 431.

flämische hufen (mv.) 430, 430 (39).

flämische Wiese 431.

flämischer Damm 431.

flämisches recht 430.

Flämischbrück 432 (51).

Flampracht 426 (28).

*flāmre 407 (2).

flâms (mv.) 408.

flämsk land 430.

[p. 469]

flämsk recht 430.

Flamstead 450.

flam + warja 407 (2).

Flamweg(e) 431, 454.

flan- 407, 426 (28).

flan 426, 426 (27), 427.

Flan 427.

flân- 426.

flana 426.

Flanallus 427 (28a).

flanârii 411.

Flan-Ber(c)t 426 (28), 427 (28a).

Flanbrecht 426 (28).

Flancheim 426.

fland- 423.

Flandbert 446, Flandbertus 438, 438 (56), 439, 440, 441, 447, 455.

flandegola 420 (16).

flander 420, 420 (16).

flanderi 408.

Flanderland 449.

Flandern 411, 431.

Flandersbach 410 (8).

Flandeselo 449.

flandr- 407 (2), 457.

flandra 409, 435, 449.

Flandra 435, 449, 455.

*Flândra 408, *Flāndra 409.

*Flandrae 443.

Flandrae 408 (2a), 440, 442, 443, 456.

Flandran 448, 449.

Flandras 449.

Flandras-beke 410 (8).

Flandren 440, 441.

flandrenses, mansi 430.

Flandrenses 425, 429 (36), 435.

Flandrensi 430.

flandrensis mensura 430.

flandrensis z. pagus.

Flandres 446, 447.

Flandri 409, 411, 424 (25), 429 (36), 438, 448.

Flandria 408.

Flandria 407 (2), 435, 436, 437, 440, 441, 442, 445, 446, 448.

Flandriae 444.

Flandricarum rerum t. X 437, 441.

Flandrii 445.

Flandrina 439, 447, 455.

Flandrinates 437.

Flandris, in 414, 417, 435, 441, 442, 443.

Flandris 425.

flane 426.

Flanenheim 426.

Flanera 449.

flanérii 411.

flangendula 420 (16).

Flanheim 426.

*flani 409, 457, 458.

flanias- 426.

flanies- 426.

Flaniesfeld 426. Flaniesfelt 426.

Flaniesfelda 426.

flaning 409.

Flaningheim 426.

Flanja- 426, 426 (28).

Flanpraht 426 (28).

Flansburg 411.

Flanterranis, Flanterrenses, 437, 439.

*flanþ 419.

flanþr- 424.

flâr 420.

Flardeslo 410, 449.

flare 437, 439, 445, 448, 456.

flat 410 (8), 418, 419 (14).

flat 427 (28).

*flata- 418.

flata 419.

Flat(h)echeim 426 (28).

flati 419.

flatibus 436, 437, 438, 449, 441, 445, 446 (69), 447, 448.

Flatmaras-beki 410 (8).

Flatmarabeski 427 (28).

Flatmaresheim 410 (8).

flatr 410 (8), 418, 419 (14).

flatt 410 (8).

*flaþ 420.

*flaþon- 419.

flaum 427 (30), 428 (30), 450.

flauma 427 (30).

flaumen 428 (30).

flaum-r 427 (30), 428 (30).

*flaþa 419.

flaþe 419.

[p. 470]

flawan 450.

Flawilare 426 (28).

flaz 410 (8), 418, 419 (14).

flazza 418.

flazzi 418.

fléam 408.

fleam 427 (30), 450.

*fléaming 408.

fleamstede 450, fleam-stedas 450.

Fleander-land 448.

fledder 423 (23c).

fled-man 448.

fleki 422.

flem- 431.

flêma 408, 458.

flēman 411, 444 (63).

*flēman 411, 444 (63), 457.

flemere 408, flêm(e)re 408.

*Flemeringheim 410 (8).

Flemeringheim 410 (8).

Flemen 431, 454.

Flemhude 431, 454.

Flemicks-torp 431 (44).

Flemighute 431.

Flemincstrate 451.

Fleming (top.) 431 (45), 452.

fleming 431, 449.

Fleming (patr.) 449, Flēming 407 (2).

Flemingaland 431 (45).

Flemingorum z. platea.

Flemings (mv.) 449, 450.

Flemingtuna 431 (45).

Fleminton 431 (45).

Flemirkeim 410 (8).

flemisch 431 (44).

flemish banks 414.

Flemlingen 410 (8).

Flem(m)ingen 427 (30), 431, 431 (45).

Flemmingorum Porta 432 (51).

Flempton 431 (45).

flems 431 (44).

Flemsdorf 431.

flêndre 408, flêndren 408.

flendren 443, 444 (63).

Flenus 426 (28).

Fleondra land 449.

flet 418, 419.

flett 418.

flet(te) 418.

flette 421 (19).

fletti 418.

Fletwaldus 419 (14).

flêþs 427 (28).

fleume 428 (30).

Fleumosii 439, 456, z. Pleumosii.

flezzi 418.

flīma 450, 458.

fliuhan 408 (2a).

flo 422.

flô 421, 422.

flôc 421, 421 (21).

Floem 428, 't Floem, 427 (30).

Flǣming 407 (2).

*flôh 422.

flôh 422.

flôki 421.

flom 427 (30), 428 (30).

flomm 427 (30), 428 (31).

flomme 427 (30).

flon 427 (30).

flook 421, flook-footed 421.

flQt 419.

flothe 419.

flôþ 420.

Flou, z. De

floum 427 (30).

floum: 't - 427 (30).

flounder 420.

flouwen 427 (30).

fluctibus 436, 439, 441, 448.

fluh 422.

fluim 428 (30).

flum 450.

floum 427 (30).

flume 428 (30).

flumen 450.

flu(mi)narii 411, 456.

flunder 420.

flundra 419, 420.

*flunþriôn 419.

*flyþrôn 419.

fluoder 420 (16).

fluoh 422.

flyđra 419.

flyma 408 (2a), 449.

flyming 448, 449, 457.

flynder 420.

flyndrestein 419.

[p. 471]

folm 426.

folma 426.

Forestiers 445 (66).

Förstemann 408 (2a), 410 (8), 423 (23c), 426, 426 (28), 427 (28a), 429 (36), 431 (45), 432 (51), 452.

fossae 440.

Franca, terra 448.

Francia 448.

Franck 423.

Franck -Van Wijk 418, 419, 420, 421, 422, 428 (30).

Francum 448.

Frede-Suend, Fresuendis 455 (75).

Friezen 449.

Frilandia 448, 457.

Fris 407 (1), 437, 437 (55), 439 (59), 443.

Frylander 448.

Gasse, z. Flämisch.

Gaudiaco 454.

Gaudiacus 454.

gehucht 421 (20).

Geldern 427 (30).

-gem 428, 435.

Geule, de Scherpe 413.

Gezelle 410, 449, 456, 457, 458.

Gibson 408 (2a), 448, 457.

Gijzeele 434.

Ginneken, Van 407, 408, 448, 457, 458.

gineô 411.

glad 411.

Goico 454.

Goldnerus 438 (59), Golduerus 438, 438 (59).

Gooik 454.

Gorsem 428.

Gouy 454.

Goyck 454.

Goyet 454.

gr. = grieksch.

Gramayus, J.B. 443.

Grand Prédembourg 416.

Groede 415, 416, 428.

Gu(þ)mundr 455.

-haimi 452.

Hazebrouck 415.

-heem 433, 434.

heem 428, 428 (31), heemen 431.

Heestert 416.

heimingi 429 (37), 433.

Heist 413.

Hellquist 418.

-hem 428, 433.

-(h)emi 452.

(h)emii 452.

-hemingi 429.

Heule 415.

Heyst 416.

hgd. = hoogduitsch.

Hoeufft 424.

hoeven (mv.) 431.

Hoevenen 450.

Holder 440 (60).

Hohe-Fläming 432 (51).

Houtbrekers Dam 416.

Houtem 428, 433, 434.

Houttove 415.

Houtte, H. Van 431 (41).

Hró(þ)mundr 455.

Hroskashem 428.

hufe, kulmische 430/445, z. flämisch.

Husz-Debrezin 231 (41).

Ichtegem 434.

Ieperen-Buiten 416.

-ing 411, 429, 429 (35), 459.

-ingahem 434.

-ingaheem 433.

inga-heem namen 429.

(is)flak 422.

Islanders 411.

ijsschots 423.

ijsveld 423.

Iltgen 430 (41).

Irenicus 438 (59), 439 (59).

(is)flak 422.

Jabbeke 416.

Jeuk 455.

Jonckheere, Dom J. 411, 425 (26a), 444 (63), 449, 450, 456, 458.

Joos 423.

Jouy 454.

Jüterbock 432.

Jüterborg 432, 432 (51).

[p. 472]

Kanegem 433.

Karg, Fritz 452.

Kathem 434.

Kerkebeek 434.

Kern 407, 408 (2a), 449, 457.

Kervyn de Lettenhove 408 (2a), 437, 448, 457.

Keyem 414.

Keyser 431 (41).

Kiel 431.

Kiliaan 422 (23b), 423, 447.

kind 411.

kind, *kinden (mv.), -eren 410.

kind, -eren 409 (6).

Kleihem 429, 434.

Kleithem 434.

Kluge 418, 419 (14).

Koenen-Endepols 423.

koevlade 423.

Kortrijk 416.

Kuik 453, 453 (74).

Kurth 411.

Laan, Ter 423 (23c), 424, 427 (30).

la(de), laeye 454.

Lampernisse 412.

land 424.

Landegem 433.

Langemarck 415, 416.

Lapscheure 414.

Lasch, A. 454.

lat. = latijn.

Laurentius Noelus 408 (2a), 448, 457, 458.

Leke-dorp 414.

L'Espinoy 436 (54c).

lett. = lettisch.

Leuven 450.

Lex Salica 408.

Lexer 420 (16).

Lichtervelde 412, 416.

Liederik 438 (56), 439, 445, 445 (66), 447, 455 z. Luydericus.

Lindemans 428, 428 (32), 432, 433, 452.

Lisseweghe 412.

lit. = litausch.

Locrius 436, 447, 455, 456.

Loenhout 450.

Loey, A. van 453, 455 (75).

lond 425 (26).

Londerzeel 425 (26).

Loppem 433, 434.

Loquela 427.

Lovendegem 433.

Lucifers duin 414.

Lunder 425 (26).

Lund-weri 425 (26).

Lütgenburg 431.

Luydericus 438 (59) z. Liederik.

-m 425, 426, 427.

Maldeg(h)em 414, 416, 433.

Malou 436 (54a), 437.

Mannekensvere 413, 415.

Mansion 407, 407 (2), 408 (2a), 409, 419 (14), 424, 424 (23d), 425, 425 (26), 426, 426 (28), 427, 427 (28b), 428, 428 (31), 428 (32), 429 (35), 430 (38), 431 (47), 449, 450, 451, 453, 454, 455 (75), 457, 458.

Marant 416.

Marchantius 407, 407 (1), 411, 436, 443, 443 (62), 447, 447 (73), 448, 456.

Mardyck 416.

Markgraf 431 (41).

Markomannen 452.

Mawer, Allen 450.

-me 411.

mede, me 455 (75).

Meer, Van der 454.

Meertens-Pee 433 (54a).

Meetkerken 447.

Menapiërs 440.

meng. = middelengelsch.

Mer du Nord 414.

Meringer 440 (60).

Meshem 429, 434.

Meyer(e), J. De 407, 407 (1), 436 (54c), 437 (55), 443. Z. ook Meyerus.

Meyerus 407 (1), 435, 436, 437, 437 (55), 439, 440, 442, 443, 444, 445, 446 (71), 447, 447 (73), 448, 455, 456. Z. ook Meyer(e), J. De.

mhgd. = middelhoogduitsch.

Michels 408 (3).

Michem 428, 434.

[p. 473]

miede, mie 454.

Migne 437.

mnd. = middelnederduitsch.

mnl. = middelnederlandsch.

moe(þe)n 455.

Moere 416.

Molema 427 (30).

Morinen 440.

Much 440 (60).

Muller, S. 411, 444 (63), 457, 458.

Muller, J.W. 431 (41).

-n 426.

Nannincx 444 (64).

Nannius 443, 444, 444 (64), 457.

Ndl Wdb 428 (30) = Woordenboek der Nederlandsche Taal.

nd. = nederduitsch.

-nd 407.

-ndr 408 (22).

Nederheim 454.

Nederhem 428.

nederland 424.

Nederlander 430.

Neerem 454.

Nerviërs 440 (60).

ndl. = nederlandsch.

Niederdeutsch 409 (8).

Nieder-Fläming 432.

Niederländisch 409 (8).

Nieuwpoort 413.

no. = noorsch.

Noelus, zie Laurentius.

Noordzee 413, 414.

Noreen 454, 455.

obg. = oudbulgaarsch.

ō(dhe)nstagh 455.

*oedel 424.

of. = oudfriesch.

ohgd. = oudhoogduitsch.

Oedelem 412, 433.

-oi 452.

Oldenburg 423 (23c).

Olsene 415.

omoplatè 419.

on. = oudnoorsch.

Oostburg 414, 415.

Oostcamp 412.

Oostdijk 413.

Oostende 413.

oostfri. = oostfriesch.

Oost-Holstein 451.

Oostkamp 416.

Oost-Snelgersma 427 (30).

Otfrid 429, 433.

Oudecapelle 412.

Oudegherst 436 (54c).

Oudenburg 411, 416, 434, 436, 439, 440, 453, 446 (69), 448.

Outreau 416, 417.

os. = oudsaksisch.

paander 424.

Pagus Flandrensis 434, 435, 440, 441.

Pagus Mempiscus 440, 442.

paillasson 423.

pal- 426.

palâmè 426.

palma 426.

pander 424.

panne 423.

pelā- 418, 420 (18), 426.

pelâ 422 (21).

pelâx- 422 (21).

*pelăx-d- 418.

-(*)pelaxg- 421, 422 (21).

(*)p(e)lāg- 418, 420.

p(e)lăx g- 422 (21).

pélagos 421 (21), 422.

p(e)lăx-q- 420 (18a), 421 (19).

p(e)lăx q- 422 (21).

*pelə 418.

pelê 422 (21).

*peləmā 426.

Petermann, Dr. A. 409 (8).

Peutingerkaart 453 (74).

Petite-Synthe 416.

Phinardus 438 (56).

phlaen 440, 441, 443, 456, z. vlaen.

Philegma 428 (30).

pltgam 416.

Pitt(h)em 416, 428.

*pla 418.

placare 420.

placenta 420.

placeo 420.

placidus 420.

plade 419.

[p. 474]

pladina 419.

*plado- 418.

plâdzō 426.

*plag 421, 422.

plāg- 426.

plaga 421 (19), plaga 422.

*plak 420, 421, 426.

plaka 420.

*plakâ 420.

plakam 420, 420 (18a), 421 (19).

plakans 420.

*plâki- 422.

plakóeis 420.

plâks 421 (19).

plaks 420, 420 (18a), 421 (19).

plakt 420.

plaku 420, 420 (18a), 421 (19).

planáomai 426.

planaria 411, 444 (63), 456.

plandit 419.

planities 411, planitiei filius 411.

*plant 419.

*plax -n-t 419.

planta 420.

(*)plaq- 418, 420.

plāq- 426.

plat 411.

*plat 419.

plat 418.

plátanos 419.

plátè 419.

Platea flamingorum 451, fleming(g)orum 431.

*plăc(h)- 419.

*plat(h)a- 419.

pláthanon 419.

platûs 419.

platûs 419.

Plautus 419.

ple-ĝ 421 (19).

pleg- 426.

plēg- 426.

plmè 456.

Plemosii 440, 442, z. Pleumosii.

pleq- 426.

plesna 420.

plet- 428.

plĕt(h)- 419.

plet 418.

pleu 427.

Pleumosii 437, 439, 440 (60), 456.

Pleumoxii, Pleum-oxii 440 (60).

*pīma 426.

plôu 427.

plu- 450.

polders 440, 443, 456, poldrae 440.

polémon 411.

Poperinghe 415, 416.

porta z. flamingorum.

profugus 407 (2a).

pruim 409.

prunus 409.

Putte, R.D.F. Van De 437.

raamde 410, ramen 410.

Racquinghem 417.

rand 409 (6).

-re 425 (26).

rede, ree 454.

reu(de), reuken 454.

Rhenanus, Beatus 445.

Rhinardus 455.

rima 409 (6).

Rode, zie De.

Roksem 428, 433, 434.

Rousselare 416.

Roux, Le 448.

Ruddervoorde 416, 450.

Rudolph 431 (41).

Rumbeke 415.

Ruysselede 413.

Saint-Martin-au-Laërt 415.

Salverde, Eusebe 448.

S. Eligius. Zie Vita.

Sanderus 411, 436 (54c), 443.

Sas van Heist 413.

Saxon Chronicle 435, 449.

Scep(p)erus 444 (64), Schepperus 443, 444, 457.

schaam 410.

schande 410.

Schiller-Lübben 423 (23c).

Schipdonck 414.

Schönfeld 421 (20), 427, 427 (28a), 440 (60), 452, 453, 453 (74), 454, 455 (75).

[p. 475]

Schröder 430 (39), 430 (41), 431 (42), 431 (43), 431 (44), 431 (46), 441 (47), 431 (48), 431 (49).

Schuiffers-Kapelle 413.

Schuermans 423, 424.

Schwind, von 431 (41).

Seghers 407, 409, 409 (6), 411 (12a), 457.

sente wien, sente wijde 455 (75).

Sijsseele 414, Sijzele 434; z. Zijzele.

St. Andries 429, 434.

Sinte-Margriete 416.

Sint-Jan-In-Eemo 416.

Sint-Laureins 415, 416.

skaman 409 (6).

skanda 409 (6).

si(þa)n 455.

Skeat 418.

Snelleg(h)em 416, 433, 434.

(snow)flake 422.

sou, soude 455 (75).

spaander 424.

spander 424.

Spycker 416.

Staden 412.

Staten-Bijbel 423.

Stavele 412.

stede, ste 454.

Stokmans 451.

straat 451.

Straathem 434.

Strommitte: Utrechtsche - Hollandsche - 451.

suthera 425 (26).

*suþ-(w)arja- 425 (26).

Sweveghem 415.

-t 420 (18), 421 (20).

Teirlinck 423.

Ternat 450.

Teuchert, Dr. H. 451, 452.

Teurii 453.

Teuriohaemae 453.

Teurio-haimai 452, 453.

Texuan 408.

Texuander 408.

Texuandra 408.

Thielt 413.

Thielt-Buiten 413, 414.

-thra 407.

Thuringen 452.

Thuringi 452.

-to, ta 409 (6).

Torhout 434.

Torp, z. Falk.

Toxandria 409.

Tractatus de ecclesia S. Petri Aldenburgensis 437.

Ukesham 429.

Uksem 433.

-unga 429.

Uxem 429, 434.

Vaart, de Oostendsche 415.

vagabundus 407 (2a).

vallei 423.

Vanderkindere 449, 456.

veld 409, 422 (21), 423, 425, 451.

vele aendre 444 (63), vele andere 444, 457.

Veltem 428.

Veralleman 409 (6), 411, 456.

Vercauteren 441 (61).

Vercoullie 407, 408, 408 (2a), 411 (10), 418, 419 (14), 420 (17), 421 (20), 422 (22), 424 (25), 428 (30), 449, 457.

Verdam 422 (23b).

Verdeyen 408 (3), 457, 458, 459.

Veurne, 434, 448.

Veurneambacht 411.

vicus, z. flamingorum.

Vieux-Berquin 417.

Vinkem 433, 434.

Visch, Ch. De 437.

Vita S. Eligii 435.

vla 409 (6), 410, 411, 412, 419 (14), 422, 423, 425, 425 (26a), 428, 428 (31), 453, 454, 456, 457.

Vla, Vlae 411.

Vla, de groote 411, 456.

Vla, de kleine 411, 456, 457.

vla- 417, 424, 427 (28), 428.

Vla, de 419.

Vlaa, de 447, 456.

Vlaa, de vuyl 447, 456.

vlâ 428, 429.

vlaag 421 (20), 423.

[p. 476]

Vlaagt 413, 417, 421 (20), 422.

vlaag(t) 421.

vlaagt, de 413.

Vlaagtbeek 413.

Vlaagt-bilk 413.

Vlaagt-buize 413.

Vlaagtbusch 413, 417.

Vlaagt-coutter 413.

Vlaagten, de 413.

Vlaagthoek 413, 417.

Vlaagt-kerkweg 413.

Vlaagt-land 414, 417.

Vlaagtmolen 413, 417.

Vlaagtstraat 413, 417.

Vlaagtstuk 413, 417.

Vlaagt-thiende 413.

Vlaagt-walleken 413.

Vlaagt-wijk 413.

Vlaagtzide 417.

vlaai 423.

vlaak 412, 417, 421 (19), 421 (20), 421 (21), 422, 423.

vlaam 410, 427 (30), 428, 429, 430, 457.

*vlaam 408.

vlaamde 410.

Vlaamsche kust 414.

Vlaamsche banken 414.

Vlaamsche Vorstendom, het 435.

Vlaander 408, 408 (2a), 414, 424 (25), -s 424.

Vlaander straatje 415.

Vlaanderbeke 415.

Vlaanderen 407, 408, 409, 410, 411, 414, 415, 417, 424, 425, 425 (26a), 426, 427, 429, 432, 434, 435, 436, 437, 439, 443, 445, 448, 449, 450, 451, 455, 456, 457, 458, Vlaenderen 446, 447, Vlaendre 445.

Vlaanderen, de kust van 415.

Vlaanderen, het land van 415.

Vlaanderen, in 414.

Vlaanderenzide 415.

Vlaanderhoek 415, 417.

Vlaanderland 417, Vlaanderlandt 415.

vlaandersche, het 415.

Vlaanderenzide 415, 417.

Vlaardingen 439, Vlardinghen 441.

Vla-baillie 412.

Vlabrug, vlâbrug 412, 417.

vlac 428.

vlacht 413.

Vlacht-dreve, de 413.

Vlacke stic, 't 414.

vlacke 422 (23b), 447.

Vlacke, het 414.

Vlacke meerschen, de 414, 417.

vlacken 426.

vlad 411.

vladder 417, 419.

Vladdermeersch 412, 417.

vlade 409, 409 (6), 410, 417, 419, 422, 423, 425, 428, 443, 453, 454, 455 (75), 457.

Vlade 412.

vlāde 419.

Vlade, de 412.

vlade-hem 455.

vladen (mv.) 410.

vlader 411, 419, 425 (26a).

Vla-dreef 412.

Vladsloo 410, 412, 425 (26a), 449.

vlae 409 (6).

Vlae 412.

Vlaecke water, 't 412.

Vlaecstic, -stik 412, 417.

vlaect 413.

Vlaec, 't 412.

vlaegt 413.

Vlaeght, de 413.

Vlaegt, ter 413.

vlaegt-hoek 413.

*vlaem 414, 458.

Vlaeminck 415.

vlaeming 415.

Vlaemsbusch 414, 417.

Vlaemsbrigghe 411, 414, 417.

Vlaemsche banken, de 414.

Vlaemsche dijc 414.

Vlaemsch hoofd 414.

Vlaemsche stroom, de 414.

Vlaemsche zee, de 414.

Vlaemynck 415.

vlaên (mv.), z. phlaen 425, 428, vla'en 410.

vlaen 440, 441, 443.

Vlaenderkine 415.

Vlaenderman 415.

[p. 477]

Vlaendertman 415.

Vlaendra 444.

Vlaendre(n), z. Vlaanderen.

vlaenen 443.

Vlaerdzeele-loo 411.

vlaetec 427 (28).

vlaeye 454.

vlag 423.

vlage 421, 421 (19), 423.

vlâge 426 (28).

vlagge 423.

Vlagt 413.

Vlagt-heet 413.

*Vla-haim 452.

vlâ-hem, vlahem, Vlahem 427 (28), 428, 429, 430, 433, 435, 455, 458.

Vlaheming 435.

Vlahoek 412, 417.

Vlahof 412, 417, 429, vlahoven 430.

Vlahof-duiker 412.

vlak 409, 411, 414, 419, 421 (21), 422 (22), 423, 425, 428 (32).

vlake 412, 421 (19), 421 (20), 422, 422 (23b), 423.

Vlake 422 (23b).

Vlake, de 412.

Vlakebosch 413, 417.

vlaken 423.

Vlakerij 413.

Vlake wale, de 412.

Vlakhem 427 (28).

Vlakkeragie 413, 423.

vlakkeren 426.

vlakke Rik, de 414.

vlakke Straete, de 414, - straat 417.

Vlakte, de 414, de - n 414.

vlam 409, 409 (6), 429, 449.

vlam 428, 429.

vlamd 409 (6).

vlame 408, 411, 427 (28b), 427 (30), 428, 457, 458, 459, -n (mv.) 430, 458.

Vlame (patr.) 408, 408 (2a), 417, 425 (25), 427, 429, - n (mv.) 408, 409 (8), 452.

Vlame (top.) 414, 418, - n (mv.) 411.

*vlame 459.

vlame-der 408.

Vlameerschen 412, 417.

vlamende 410, 410 (9).

Vlameringen 429 (36).

Vlamertinge 426 (28).

vlamijnch 415.

Vlaminc-(top.) 431 (47).

vlaminck (top.) 412, 415.

Vlamincstrate 430, 451, 459.

Vlaminckstraat 450.

Vlaminckxstraat 450.

Vlamincport 430.

Vlamincporte 431 (47).

Vlamincstrate 416, 430, 451.

Vlaming (patr.) 407, 408, 408 (2a), 409, 410, 411, 424, 425 (25), 425, 426, 427, 427 (30), 429, 429 (36), 430, 432, 433, 435, 436, -en (mv.) 411, 425 (25), 430.

Vlaming (top.) 412, 415, 416, 429, 435, 450, 451, 458, 459.

vlaming 432.

Vlaming, de 415, 416.

Vlamingambocht 415.

Vlamingbosch 415, 417.

Vlamingbrigghe 411.

Vlamingbrug 415.

Vlamingbuys 415.

Vlamingcoutter 416.

Vlamingdam 416, 458.

Vlamingdam-straete 416.

Vlamingdreve 416.

Vlamingen 430, 451.

vlaminghe 415.

Vlaminghoek 416, 417.

vlamingmeerschen 416.

Vlamingpoorte 416.

Vlamingport-strate 416.

Vlamingpoorte land 416.

Vlamingpoorter ackere 416, - goed 416.

Vlamingsbrouch 415.

Vlamingshof 416, 417, 428.

Vlaminghofstede 416.

Vlamingsmeerschen 417.

Vlamings Polder 416.

Vlamingstic 416, -stik 417.

Vlamingstraat 417, 450, 458, - straet 416.

Vlamingstraetkin 416.

Vlamingstuksken 417.

[p. 478]

Vlamingweg 416.

Vlaminx hem 416, Vlaminxhem 428.

Vlaminxpolder 412.

vlämisch 409 (8).

vlamkoek 409 (6).

vlam(me) 427.

vlammen 427.

Vlammende wee 417, 427.

vlamvol 409, 409 (6).

vlamynck 415.

vland 409, 409 (6), 449, 457.

vlande 409 (6), 410.

vlanden 410.

vlander 411, 420, 420 (16), 425 (26a).

Vlander-busselken 415.

Vlanderen 409 (6), 410, 411.

Vlandern 409 (8), 411.

Vlanders 411.

vlāndra 424.

Vlanera 444 (63), 449.

vlânere 425.

vlanis 426, 427.

Vlanisstraat 417, 426.

Vlâ-partij 412.

Vlardinghen, z. Vlaardingen.

Vlâ-straet 412, Vlastraat 417.

vlat 419.

vlât 427 (28).

Vlâ-vaart 412.

vlawandelaars 424.

Vlazeele 410.

vlechten 421 (19).

Vledder, De 423 (23c).

Vledderveen 423 (23c).

vlei 423.

vleie 423.

Vlekkem 428.

Vleminc driesch 450.

Vleminck 450.

Vleeminck, de 450.

Vleminckstraat 450.

Vleminckveld 450, 451.

Vlemink 432, 451.

Vleminxvelt 451.

Vlemischdorp 431 (44).

Vlerken 423 (23c).

vlet 419, 419 (14), 424.

vlieden 408.

vliem 410.

vliemende 410.

vliet 450.

Vlissegem 433, 434.

vloer 409, 420 (17), 424, 425.

vlôme 428 (30).

vlonder 420, 420 (17), 423, 424.

*vloome 408.

vlôt 418.

vluchteling 407 (2a).

vlundere 420.

vluo 422.

vluoder 420.

Volckerinckhove 414.

volder 424.

vollaenen 444, 444 (63), 457.

vondel 423.

vonder 420 (17), 424.

vonder, 't 424.

Vredius 436, 436 (54c), 447, 448.

Vries, J. de 453 (74).

Vry landt 448.

Walde 418, 419, 419 (15), 420, 420 (18), 422, 426, 427 (29).

Wale, de vlake 412.

wanderen 409.

(w)andra 409, 424, 457.

*wandri 424.

-(w)arja 407 (2), 425, 425 (26).

Warnkönig 437 (55), 449.

water, 't vlaecke 412.

wateringhe 442, 444.

Wenduine 413.

-were 425 (26).

Wervik 416.

Westende 416.

westiria 425 (26).

Westkapelle 414.

Westkercke 415.

Westoutre 416.

Westvlaanderen 424, 426 (28).

Westvleteren 412.

*west(w)arja 425 (26).

Westzijde 416.

wien, z. sente.

wijde, z. sente.

Wijer, van de 409 (8).

Wijk, Van, z. Franck.

Wimille 417.

[p. 479]

Wondelgem 433.

Wuestwezel 450.

Wulpen 415.

Wulverghem 417.

Wulveringem 427, 434.

Wyngene 413.

Yzer 434.

Zanardelli 444 (63), 449.

Zande 414.

Zarren 412.

Zedelg(h)em 412, 433, 434.

Zeeland 450.

-zele 434, 435.

Zerkegem 433, 434.

Zijzele 434, z. Sijsseele.

Zillebeke 413.

Zuid-Beveland 422 (23b).

Zuienkerke 429.

zw. = zweedsch.

zwi. = zwitsersch.