Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1943

[p. 275]

Academische wedstrijden
Karel Barbier-Prijs
Zevende Tijdvak (1941-1942)
Verslag

In de vergadering van 23 December 1942 der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde werden volgende leden benoemd om deel uit te maken van den keurraad: de E.P. Prof. Dr. Jozef Van Mierlo en de HHn. Ernest Claes en Lode Monteyne.

De keurraad duidde den Hr. Prof. Van Mierlo aan tot voorzitter en den Hr. Lode Monteyne tot sekretaris-verslaggever.

Zooals door de algemeene voorwaarden van den Karel Barbier-prijskamp vereischt wordt, kunnen slechts ingezonden werken in aanmerking genomen worden voor mogelijke bekroning. Zeven boeken werden aan het oordeel van den keurraad onderworpen.:

1)	Johan van der Heyden, Magister, door E. Van Hemeldonck,
2)	Willem van Loo, door F. Boschvogel (Fr. Ramon),
3)	De Zegebanier, door Joz. De Wilde,
4)	Heer van Lembeke, rijd aan, door J. Kuypers,
5)	Prins Willem, door A. Boey,
6)	Jacob van Artevelde, door Dr. P. Rogghé,
7)	Vlaanderen en het zevenjarig beleid van Jacob van Artevelde, door P. Rogghé.

Uit deze lijst blijkt, dat niet al de in den jongsten tijd verschenen historische romans en geromanceerde biographieën, welke betrekking hebben op onze eigen geschiedenis, aan de Academie voor den Karel Barbier-prijskamp werden toegezonden. Toch kon de jury vaststellen, dat de haar voorgelegde werken behooren tot de belangrijkste onder de soortgelijke producten van het laatste tweejarig tijdvak. De herleving van het historisch genre, waarvoor de betrekkelijke vruchtbaarheid van de pas ver-

[p. 276]

streken periode getuigenis aflegt, is een verheugend verschijnsel, dat wijst op een versteviging van het nationaal gevoel bij ons volk. Het is wenschelijk dat een natie, welke niet vergaan wil, zich bezint op haar verleden vóór ze den opbouw van haar toekomst aanvat en het werkt verkwikkend op het denken en voelen van een gemeenschap wanneer gewezen wordt op het louterende voorbeeld harer groote mannen. We zouden niet behooren tot het volk dat door den wekroep van Conscience ontwaakte, indien we de beteekenis van den historischen roman en de daarmee verwante litteraire productie moesten onderschatten. Intusschen zien we ons toch gedwongen tot de erkenning, dat het historische genre, ten onzent, nog lang niet de hoogte mocht bereiken, waarop de epiek, in haar geheel genomen, zich sedert 1930 verheffen kon. Een aan poëtische en nationale waarden even rijke historische fiktie als ‘De soldaat Johan’ van Filip de Pillecijn blijft een schitterende uitzondering.

_**_*

‘Vlaanderen en het zevenjarig beleid van Jacob van Artevelde’ door Dr. Paul Rogghé, is een zuiver historische studie en beantwoordt derhalve niet aan de eischen voor de toekenning van den Barbier-prijs gesteld. Maar ook het als historische roman bedoelde verhaal ‘Jacob van Artevelde’ van denzelfden auteur kan niet worden geroemd als tot leven geworden geschiedenis. De schrijver blijft de gevangene van zijn onderwerp, dat hij meer als vulgariseerend wetenschapsmensch dan als scheppend kunstenaar behandelt.

In ‘De Zegebanier’ van Jozef de Wilde kunnen we sterker de goede bedoelingen waardeeren dan de artistieke realisatie roemen. De schrijver heeft sympathieke heldenfiguren geteekend op een wijze, die eenigszins naïef, soms zelfs onbeholpen aandoet. Zijn werk kan nochtans diensten bewijzen aan de Vlaamsche jeugd.

De monographie, die M. Boey aan ‘Prins Willem van Oranje’ heeft gewijd en die door een nog al eenzijdige bewondering gedragen wordt, munt uit door een krachtigen, directaansprekenden stijl. Zij is evenwel meer een van geestdrift doorgloeid essay dan wel een verhaal. Het is, zoo men wil, visionnaire geschiedschrijving.

[p. 277]

Hoewel ongelijk van waarde is het verhaal, dat de Kempische verteller Emiel van Hemeldonck publiceerde onder den titel ‘Jan van der Heyden, magister’, ongetwijfeld een boek dat men niet onverschillig voorbijgaat.

Het hoofdmotief is niet van historischen doch wel van algemeen-psychologischen aard. De schrijver teekent inderdaad het onvolkomen huwelijksleven van een man, die zijn vrouw niet met de volheid zijner liefde kan te gemoet treden, omdat hij haar trouwde toen zijn hart nog met alle vezels was verbonden aan de geliefde uit zijn jeugd. Deze man, Johan van der Heyden, die schoolmeester wordt te Turnhout in de jaren dat aldaar de Hervorming doorbreekt, zoekt voor zijn kwellingen leniging in zijn werk, in den omgang met vrienden, in zijn bedrijvigheid in den schoot der rederijkkamer. Zuiverder dan de wendingen van het zielkundig conflict heeft Van Hemeldonck het bewogen beeld geteekend van het milieu en van den tijd, waarvan hij de verscheidene aspecten - de politieke, de godsdienstige, de sociale en de artistieke - heeft opgeroepen. Maar hierbij slaagde hij er niet in zich aan den dwang zijner rijke documentatie te ontworstelen om zich als vrij-scheppend dichter te bewegen. Toch kan men niet nalaten waardeering te koesteren voor de fresco's, die hij schilderde van de Turnhoutsche hofhouding van Maria van Hongarije, van het rederijkersleven, van den beeldenstorm; maar tegelijk voelt men zich ook ontgoocheld omdat het schoolleven, waarin de ‘magister’ een zoo voorname plaats inneemt, slechts langs den buitenkant wordt beschouwd. Dat de algemeene kleur van het werk aan de Sniedersen herinneren doet, is een constatatie, welke hier geformuleerd wordt zonder eenig pejoratief inzicht, alleen om de ‘sfeer’ van dezen alleszins verdienstelijken volksroman, nader te bepalen.

Julien Kuypers' ‘Heer van Lembeke, rijd aan’ roept, door zijn stylistische eigenaardigheden, de herinnering wakker aan de gebalde schrijfwijze van G. Walschap. Op het wekken van plastische schoonheidsindrukken zijn de strakke, zakelijke, niet steeds harmonische zinnen van Kuypers zelden berekend; doch zij stralen een geenszins te onderschatten dynamische kracht uit. Toch weet deze schrijver zich minder te onderscheiden als een boeiend, ontroerend en overtuigend ‘verteller’.

Meer dan door den ‘held’ van het boek - Veroon van

[p. 278]

Lembeke - wordt de lezer geïnteresseerd door de schildering van den economischen en socialen strijd op het platte land en in de gemeente, in Brabant en te Brussel. Het boek, waarvan de samenstelling denken doet aan de techniek van het middeleeuwsche simultaan-tooneel, vertoont de karakteristieken van een oud-Vlaandersch wandtapijt. Fel-bewogen, soms zelfs chaotisch is de achtergrond, waartegen zich, in eerder geringe afmetingen, de figuur van den hoofdpersoon, nu hier - dan daar, met scherpte afteekenen komt. Tusschen zijn verschillende verschijningen ontbreekt echter een sterk logisch verband. In de, naar den geest soms zeer verscheidene, gebeurtenissen, die het egaal-kleurig fond vormen, is geen enkele, die het oog even rust biedt en door het geheugen vastgehouden wordt. Altijd jaagt de verbeelding van den slechts zelden naar verdieping strevenden schrijver den naar een houvast trachtenden lezer voort, tot aan het einde der lange vertelling, die Veroon voert in de armen van de beminde Elisabeth; een slot, dat, zoo het al logisch heeten mag, toch geen volkomen bevredigend antwoord biedt op de vraag: ‘Wat bezielde den dapperen, warmbloedigen, daadvaardigen Heer Veroon van Lembeke, toen hij op zijn draver kwam aanrijden door de Brabantsche gouwen?’ Was het enkel liefde, die hem dreef? Of de drift zijner zoekende jeugd? Of alleen de wil van den auteur? Waar deze vragen zich opdringen zijn daar niet meteen de te kortkomingen aangetoond van dezen roman, waarin het verband tusschen den sterken achtergrond en de forsch-geteekende centrale figuur, niet met even krachtige trekken tot stand werd gebracht.

‘Willem van Loo’, door F.R. Boschvogel (ps. van Fr. Ramon) is, in den vollen zin van het woord, een historische roman. De hoofdpersoon is een historische figuur. De geschiedenis bewaart de heugenis van zijn strijd voor de kroon van het graafschap Vlaanderen, en van zijn verblijf in Engeland, waar hij in den dienst van den koning stond. Niet alleen de uiterlijke bewogenheid van dit bestaan heeft de schrijver geteekend; ook het karakter van den held diepte hij uit en verklaarde hij tevens, terwijl hij een treffend beeld gaf van de ruwe, nog half-heidensche levenssfeer, waarin het tot ontwikkeling komt. Zonder de historische waarheid door de fictie in het gedrang te laten brengen, is de auteur er in geslaagd de tragiek, welke

[p. 279]

de gestalte van Willem van Loo een onmiskenbare grootheid leent, met felle lijnen in reliëf te zetten. Deze man, vol durf wanneer hij met de daad zijn rechten op het graafschap verdedigt, doch onbeholpen telkens diplomatische sluwheid hem helpen moet, groeit, sterk en trotsch, boven het gebeuren uit: een held met menschelijke zwakheden, die door het lijden gelouterd wordt.

Deze sober geschreven roman wordt gedragen door een forschen epischen stroom, die den lezer meesleept en terugvoert naar het verleden, waarvan niet alleen met kunde doch ook met een onmiskenbaar beeldend vermogen de geest en de kleur worden geëvokeerd.

De romantische fictie, welke de auteur als bindmiddel tusschen de verschillende episodes van het verhaal aanwendt en die het motief van de steeds ontgoochelde liefde van Willem van Loo tot Lidwina van Oudenaarde, telkens weer doet opklinken, omweeft het historisch gebeuren, dat herinnert aan de ruwe werkelijkheid door Conscience reeds voorgesteld in zijn ‘Kerels van Vlaanderen’, met een waas van gevoelige menschelijkheid.

Hoeveel verdiensten dezen roman ook kunnen toegeschreven worden, wanneer men zich tot een globale beschouwing beperkt, toch is het de jury niet ontsnapt, dat het hem aan artistieke grootheid mangelt. De verteltrant is boeiend doch mist eigen karakter. De auteur zegt niet zonder scherpte wat hij bedoelt, doch in zijn taal ontdekt men zelden het niet nader te bepalen dichterlijk vermogen, dat in de ziel van den lezer nagalmen en onvergetelijke ontroeringen wekt.

Onaangetast door bovenstaande opmerking blijven de hoofdverdiensten van dit treffende verhaal, dat de vastomlijnde gestalte van een (weinig bekende) nationale grootheid nader tot het gevoel en de liefde van het volk brengt en ze te herscheppen weet tot een symbool van trouw aan eigen wezen en eigen grond.

_**_*

De keurraad, die, na een eerste schifting, de werken van E. Van Hemeldonck, Julien Kuypers en F. Boschvogel weerhouden had, besteedde een volgende bespreking aan de ver-

[p. 280]

gelijking van de twee, naar geest en inhoud zoo uiteenloopende verhalen als ‘Heer van Lembeke rijd aan’ en ‘Willem van Loo’. Het laatste werk werd dan naar voren gebracht omdat het in ruime mate beantwoordt aan het begrip ‘historische roman’, vermits daarin wetenschappelijke waarheid en dichterlijke verbeelding innig versmolten zijn. De jury bleef ook niet ongevoelig voor het feit, dat in dit voor een breeden lezerskring bestemde verhaal een nationale toon wordt aangeslagen, die in het gemoed van het volk een sterken weerklank vinden kan. Derhalve stelde de algemeenheid van den keurraad voor den Karel Barbier-prijs toe te kennen aan Willem Van Loo door F.R. Boschvogel (Fr. Ramon).

Namens de Jury,
Lode Monteyne,
Secretaris-Verslaggever.