Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1941

[p. 377]

Wedstrijden 1940

Verslag over den Jozef van Ginderachter - Prijs
(Eerste Tijdvak 1936-1939)

Naar luid van art. 1 van het reglement werd de Jozef Van Ginderachter-Prijs gesticht tot ‘het verwekken, het aanmoedigen of het bekronen van geschriften tot verheerlijking van de provincie Brabant, bij voorkeur van de kantons Assche en Vilvoorde.’

Art. 3 van hetzelfde reglement voegt er nog aan toe dat ten einde te voldoen aan den uitdrukkelijken wensch van den schenker de voorkeur gegeven wordt aan geschriften welke het geloof, de volkszeden, de volksgebruiken en de volkstaal van bedoelde streek verheerlijken of bestudeeren.’

Bij het beoordeelen der werken welke aan de door de Koninklijke Vlaamsche Academie aangestelde jury⁽¹⁾ werden voorgelegd, moest er dus rekening gehouden worden met de termen van het reglement zooals ze hierboven staan aangegeven.

Voor het tijdvak loopende over 1936-1939 had de jury zich in de eerste plaats bezig te houden met het werk van den bekenden folklorist Cyprius Verhavert. Vier zijner boeken werden aan de jury onderworpen: 1) Brusselsche Typen, 2) Van Ketjes en Kiekefretters, 3) Uit Brussels Verleden en Heden en 4) Verwoeste Gewesten in 2 deelen.

Brusselsche Typen zijn veel vroeger verschenen dan 1936, doch de auteur heeft in de door de jury bestreken periode zijn werk lichtjes gewijzigd en in een nieuw kleedje gestoken. De Brusselsche Typen blijven nog altijd een der beste boeken welke over Brussel en de Brusselaars zijn geschreven. C. Verhavert weet als niet een het eigenaardige te vatten en weer te geven

(1) Maakten deel uit van deze jury de heeren H. Teirlinck, L. Goemans en J. Grauls, leden der Academie.

[p. 378]

van de typen welke vroeger zoo talrijk waren in de Brusselsche volkswijken. Zijn korte schetsen getiteld Jan Moustache, Scheeve Jef, Den Dikkenderm, Zot Lowieke, Jan de Luveneer, Luppe Kassuul, Den Dogge en andere meer, zijn kleine meesterstukjes van plezante vertelkunst.

In Van Ketjes en Kiekefretters, eveneens opnieuw uitgegeven, vloeit dezelfde bron als in Brusselsche Typen. In dit werk schetst Verhavert meer algemeene typen als b.v. Zwemmers en Vaartkapoenen, Plantrekkers, Straatkeerders, Waarzeggers en Kwakzalvers, Kiekepoeliers, Paardentoekers, Bloemenverkoopsters, Scheresliep, Vodden en Beenen, Tsjoektsjoeken, enz. Hij beschrijft verder de verschillende aspecten van Brussel-kermis en van de plaatselijke kermissen, zonder de Pensenkermissen en Choesels te vergeten.

In Uit Brussels Verleden en Heden hebben we met een heel anderen Verhavert te doen. Hij beschrijft enkele monumenten en gaat hun geschiedenis na, zoo o.m. Het Vleeschhuis, De Kapellekerk, De Abdij Ter Kameren, De Amigo, enz. Het oude vereenigingsleven heeft eveneens zijn belangstelling gewekt. Verschillende van deze opstellen zijn reeds verschenen in Het Laatste Nieuws waaraan C. Verhavert sedert jaren is verbonden. In zijn twee deelen Verwoeste Gewesten heeft Verhavert nogmaals een groot aantal stukken gebundeld die, zooals hij het zelf zegt, meestal voor een dagblad werden geschreven. Dit is naar gelang van de omstandigheden en de noodzakelijkheid. Met Verwoeste Gewesten bedoelt hij hoofdzakelijk de veranderingen welke de afbraakwerken der Noord-Zuidverbinding aan het Brusselsch stadsbeeld hebben gebracht. Het zijn echter niet enkel materieele veranderingen. ‘De Noord-Zuidverbinding, zegt Verhavert in zijn Inleidende Nota van Deel I, is de kerkhofgroeve voor de Brusselsche volksziel en het Brusselsche volksleven. Verhavert buigt zich over dit oude volksleven en onderzoekt het in zijn meest kenschetsende vertegenwoordigers, vereenigingen, gebouwen, kermissen, enz. Waar de auteur weer typen kan teekenen, is hij op zijn best.

Hoe verdienstelijk de werken van C. Verhavert in Brabantsch opzicht ook mogen zijn, toch beantwoorden ze maar gedeeltelijk aan de eischen gesteld door het reglement van den Jozef Van Ginderachter-Prijs. Verhavert bestudeert en verheerlijkt wel de volkszeden, de volksgebruiken en de volkstaal

[p. 379]

van het verdwijnende Brussel, doch art. 1 van het reglement zegt uitdrukkelijk dat de voorkeur dient gegeven aan de geschriften die het verleden en het heden van de kantons Assche en Vilvoorde onderzoeken en verheerlijken. En in dit opzicht kunnen we nu juist wijzen op een kring en een tijdschrift welke zich sedert jaren verdienstelijk hebben gemaakt, namelijk Eigen Schoon en De Brabander, orgaan van de Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Westbrabant en Oostbrabant.

Het tijdschrift Eigen Schoon verscheen voor het eerst in Januari 1911 en droeg als ondertitel: Westbrabantsch tijdschrift voor Geschiedenis, Oudheidkunde, Folklore en Taalkunde. Dit tijdschrift hield zich vooral bezig met de plattelandsgemeenten gelegen tusschen Zenne en Dender. Zijn laatste aflevering verscheen in Augustus 1914. Ons geacht medelid, Dr. Jan Lindemans, was er de bezielende kracht van.

In October 1919 gaf de betreurde Maurits Sacré uit Merchtem een eigen tijdschrift uit De Brabander. Het omvat vier jaargangen van elk 12 afleveringen. Einde 1925 hield het op te bestaan.

Op 11 Maart 1926 werd te Brussel een kring gesticht onder de benaming Geschied- en Oudheidkundige Kring van West-Brabant, met als voorzitter Dr. Jan Lindemans, ondervoorzitter Prof. Dr. Henri De Vis en secretaris Maurits Sacré. De Kring besloot een eigen tijdschrift uit te geven onder den titel Eigen Schoon en De Brabander om aldus aan te toonen dat de hernieuwde werking slechts een voortzetting was van de actie welke sedert 1911 in West-Brabant was ondernomen ter bevordering der plaatselijke geschiedschrijving, taalkunde en folklore-beoefening.

In 1932 werd in Oost-Brabant een gelijksoortige kring in het leven geroepen: De Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oost-Brabant die zich aansloot met den Westbrabantschen Kring en met diens orgaan, zoodat Eigen Schoon en De Brabander het tijdschrift werd van gansch Vlaamsch-Brabant.

Sedert 1926 heeft de Westbrabantsche kring en sedert 1932 de Oostbrabantsche een intensief deel genomen aan alle werkzaamheden welke verband houden met de Brabantsche heimatkunde. Geen jaar ging voorbij of er werd een gouwdag gehouden en een plaatselijke tentoonstelling ingericht: Merchtem, Grimberge, Alsemberg, Gooik, Opwijk, Anderlecht, Sint-Pieters-Jette, Park, Diest, Aarschot, enz. zijn zoovele plaatsen

[p. 380]

waar de werkzaamheid van beide kringen zich kon ontwikkelen en nieuw leven bracht bij de beoefenaars van kunsten en wetenschappen.

Dat geldt voor de uiterlijke werking. Doch hoeveel zoekers vonden geen steun in de aanmoediging van den West- en Oostbrabantschen Kring? Zonder overdrijving mag beweerd worden dat deze kringen het meest hebben bijgedragen tot de opbeuring van de milieustudie in Vlaamsch-Brabant.

En hoe ernstig die taak werd opgevat blijkt uit de 14 jaargangen van het orgaan Eigen Schoon en De Brabander. Zoowel wat de medewerkers als wat het gehalte der bijdragen betreft, zal niemand kunnen betwisten dat dit orgaan vooraan komt in de rij der gewestelijke tijdschriften van Vlaamsch-België. Doorloop de jaargangen 1936-1939 en ge zult onmiddellijk tot de overtuiging komen dat we hier met ernstige werkers hebben te doen: geschiedenis, oudheidkunde en kunstgeschiedenis, biographie, geslachtkunde, folklore, taalkunde, plaatsnaamkunde, iconographie, natuur- en stedenschoon, het zijn zooveel gebieden welke er in bestreken worden. Naast diep doordachte wetenschappelijke bijdragen van geleerden van naam vindt ge er de eerste pennevruchten van een liefhebber uit een of ander Brabantsch dorp. Ieder hoekje van de streek, ieder gebruik wordt onderzocht. Daarbij geeft het tijdschrift steeds een uitgebreide bibliographie, hetgeen moet ten goede komen aan de jonge navorschers.

De Geschied- en Oudheidkundige Kringen van West- en Oostbrabant met hun orgaan Eigen Schoon en De Brabander hebben hun sporen verdiend en mogen met fierheid neerzien op het werk dat zij hebben gepresteerd.

De door de Koninklijke Vlaamsche Academie aangestelde jury is dan ook de meening toegedaan dat de Jozef Van Ginderachter-Prijs, die zijn ontstaan te danken heeft aan de werking van den Geschied- en Oudheidkundigen Kring van Oost- en Westbrabant, aan dit organisme dient toegekend en in geen waardiger handen zal berusten dan in die der leiders van dezen Kring en van hun tijdschrift.

Namens de jury,

De verslaggever,

Dr. Jan Grauls.

[p. 381]

Verslag over den Joris Eeckhout-prijs
(Eerste Tijdvak 1938-39.)

De jury was samengesteld uit de heeren Joris Eeckhout, Jozef Muls en Lode Baekelmans. Twee handschriften werden ingezonden: een studie van F. Verachtert over Karel van den Oever en een werk over G.B. Shaw.

Al vond het eerste handschrift een passende waardeering, het tweede genoot de voorkeur om de zeer stevige kwaliteiten van ontleding en bewerking. De uitvoerige studie, die leven en werk van den wonderen, sarcastischen en critischen Engelschen tooneelschrijver behandelt, is voorzeker in onze taal een eerste volledig beeld van Shaw's figuur en bedrijvigheid.

Shaw's jeugd en schooltijd, het familieleven en de godsdienstige opvoeding, daarna het debuut in het werkelijke leven, de eerste schrijversjaren te Londen, zijn journalistieke bedrijvigheid, zijn rol als kunstcriticus, zijn toetreding tot de Fabian Society en zijn socialistische opvattingen, leverden de stof voor de levendige inleiding. Het tweede stuk is aan Shaw als tooneelschrijver gewijd.

Hier wordt men geboeid door de klare en objectieve ontleding van het werk van den spitsvondigen Ier, zoo van zijn tooneelcritiek als van zijn tooneelwerk. De eerste periode omvat het werk voor ‘Man and Superman’, de stukken waarin de maatschappij gehekeld wordt zooals ‘Mrs. Warrens Profession’, ‘The Man of Destiny’ e.a. De tweede periode, de belijdenis van het vitalisme, gaat over ‘Iterum Butler’ over ‘Man and Superman’ naar ‘Back to Methuselah’. Als derde periode volgt een overzicht van de stukken van relatieve moraal o.m. ‘Majoor Barbara’, ‘The Doctor's Dilemna’, Shaw versus het Christendom en de mystieke moraal (‘Saint Joan’). In het slotstuk wordt Shaw dan beschouwd als eugenist, paedagoog en publicist! Huwelijk, school, familie hebben zijn critiek uitgelokt. Internationale vraagstukken, oorlog en Volkenbond werden door den scherpen Shaw met zijn vernuft bestookt. En toch brandt in dit felle hart, in zijn levensavond, de stille vlam van den twijfel. Als nabericht volgen de wellicht allerbeste bladzijden van dit werk waarin de figuur van Shaw geëtst wordt. Toelichtingen en een bibliographisch overzicht besluiten het werk.

[p. 382]

Na de bekroning bleek de schrijver van het handschrift te zijn Dr. J. Keunen te Hamont.

Het werk van Dr. F. Verachtert, evenals het werk van Dr. J. Keunen, werd opgenomen in de Keurboekerij van het Davidsfonds.

Namens de jury,

De verslaggever,

Lode Baekelmans.

Verslag over den A. Beernaert-Prijs
(14^e Tijdvak 1938-39.)

Is het aan de gebeurtenissen van 1940 toe te schrijven? Slechts vier werken werden aan de beoordeeling onderworpen van de jury samengesteld uit de heeren Fr. Lateur, F.V. Toussaint van Boelaere, A. Cornette en Emm. De Bom, leden der Academie, en R. Minne afgevaardigde van de Regeering:

Een Spook op Zolder, van Marcel Matthys;

Volubile, van Jan Vercammen;

Tooneeldagboek 1928-1938, van Willem Putman;

Vragen zonder Antwoord, van Fientje Van den Bogaerde.

Over deze laatste inzending kunnen we kort zijn: de verzen van Fientje Van den Bogaerde zijn blijkbaar het werk van een debutante. Er spreekt een warm gevoel uit, maar de uitdrukking en de vormgeving zijn nog onvoldragen.

In zijn Tooneeldagboek heeft Willem Putman zijn indrukken bijeengebracht over het tooneelleven in Vlaanderen van 1928 tot 1938. Deze bundel kronieken is zeker belangrijk om zijn documentarische waarde, maar blijft, uit den aard der zaak, eerder fragmentarisch werk. De synthese van het tooneelleven in bedoelde periode op te bouwen wordt aan den lezer overgelaten.

Volubile van Jan Vercammen is een doorloopende ode aan de eenzaamheid. De verzen van dezen bundel behooren ongetwijfeld tot het meest voortreffelijke van wat in de jongste jaren

[p. 383]

poëtisch bij ons werd gepresteerd. Niettegenstaande de ontegensprekelijke verdienste van dit werk was de jury ten slotte toch eensgezind om de voorkeur te geven aan den roman Een Spook op Zolder. Hierbij kwam zeker in aanmerking, dat het oeuvre van Marcel Matthys een steeds stijgende lijn vertoont. Waren zijn eerste romans soms overladen met een bepaalde melo-dramatiek, thans schenkt Matthys ons verhalen in soberen en nuchteren toon gehouden. Zijn roman Doppen was daar reeds een typisch voorbeeld van. In Een Spook op Zolder heeft schrijver de verwachtingen, die wij in hem stelden, niet bedrogen.

Namens de Jury,

De Secretaris,

R. Minne.