Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1941
(1941)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 273]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zuid- en Noord-Nederlandsche Bibliographie over Natuur- en Geneeskunde tot 1800
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 274]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
steenten, het 3e over de beesten. Daarna de wonderlijke dingen der natuur.
Geneeskunde [1573 Albertus magnus]. Dat boeck der Secreten Alberti Magni een Prince onder alle den Philosophen. Tracterende vanden Secreten ende Crachten der Cruyden, Ghesteenten, en sommighe Beesten ende Voghelen. Nu eerst ouergesedt wt den Latijne, Italiaens ende Franchoys, in onser Duytscher spraken. Noch suldy hier in vinden veel schoone consten, tracterende van die secreten der natueren, en wonderlijcheden der werelt. Seer ghenoechlijck om lesen, voor den ghenen die gaerne wat vreems weten willen. 1573. (14.3 × 9.4 cm, (44 fos), Kon Bi Brussel III 27589 A).
Drie boeken of hoofdstukken zooals de uitgave 1551. Titel met een portret. Op het einde aanduiding van den uitgever: ‘Gheprint Tantwerpen op onser Lieuer Vrouwen Kerchof in den gulden Bybel by Peeter Mesens.’ Toelating tot drukken geteekend uit Brugge 15 Januari 1551, M.J. de Zoete.
Alexis. Zie Piemontois.
Allen J. Zie Croissant 1728.
Andreae G. Zie Schooner Joh. 1551.
Chemie [1553 Andree]. Constbouck Nyeulick wten Alchemistichschē gront vergadert. Tracteerende van allen grondtlijcken ghebruyckinge d' consten. Nutlich voor allen wercklieden / als Mūtmeesteren / Goutwerckers / Schevderē / Goutsmeden Schilderen en̄ allen werclieden werckende in Stael / Yser / Coper en̄ alle ander metalē. Item om ald'hāde plecke wt te doē. Om ald'hāde coluerē te varwē. Va verguldinghe en̄versilueringhe. Ende van werckinghe der Alchemistisschen dinghen. Niemant en haedt die cōst dā dye onwetene. Ghecolligierdt en̄ eensdeels ghetranslateerdt door Symonē Andree vā Aemsterdā / Gheprent Typer indē rooden Pelicaen / by mi Joos Destree. MD. LIII. Cum Gracia & Privilegio (13.5 × 8.1 cm, (2) pp + 53 fos + (13) pp, Kon Bi Brussel II 72066).
Overzicht in 51 Capittels. Na de tafel komt de verklaring van eenige woorden. Approbatie uit Brugge 15 Januari 1551 geteekend de Zoete.
In dat boekje zijn medegebonden: Openbaringhe van Bas. Valentini Rotterdam 1632, en Dat Secreet der Philosophen Rees 1581. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 275]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bijen [1488 Anonymus] Dit is der bien boeck. (Op het einde): Dit teghenwoerdighe boec dat daer is ghenoemt der byen boeck is voleyndet en̄ volmaket totter erē gades en̄ tot stichtinghe en beteringhe alre goeder menschē die dit lesen ofte horen lesen bi mij Peter van os prenter tot swolle. Int iaer ons herē. MCCCC.LXXXVIII. des anderē daghes nae sinte ponciaens dach. (26.8 × 18.9 cm, (187 fos), Bi Un Gent res 1407, medegedeeld door den heer E. Bontinck.)
Overzicht in 56 capittels.
Plantenkunde [1514 Anonymus] Dē grotē herbarius... Antwerpen Claes de Grave 1514.
Door een niet uitlegbare vergissing werd in de aanteekeningen Kronenberger gedrukt in plaats van Kronenberg. Zelfde fout ook voor 1526 Anon., 1533 Anon. en 1538 Anon., wanneer op dezelfde blz. (1e bijdrage p 276) noot (3) duidelijk Kronenberg vermeldt. Mijn welgemeende verontschuldiging aan onze beroemde Bibliographe.
Dierkunde [1520 Anonymus]. Der dierē palleys en̄ die vigaderinge vandē beesten d' aerdē. Vandē vogelē d' lucht, vā dē visschen en̄ monstrē d' waterē. (Op het einde:) Gheprent bi my Jan van doesborch Thantwerpen Int iaer ons heeren M.CCCCC.ende.XX den vijfsten dach in Meye. (25.8 × 18 cm, (123) fos, Kon Bi Brussel II 25931, II 38891 B.)
Nr 1667 van Nijhoff en Kronenberg; dat boek werd in het Engelsch vertaald door Laurens Andrewe of Calis, en verscheen op 1527(?) te Antwerpen bij Jan van Doesborch, nr 1901 van Nijhoff en Kronenberg. Talrijke figuren in den tekst, betreffende alle soorten.
Geneeskunde [1522 Anonymus] Thuys dē fortunē, en dat huys der doot. En die X oudthedē des menschē. En̄ hoe dye mensche ghestelt is vā binnē. En̄ dat hooft mette. X. sinnē des mensche Die.IV deelē der lucht mettē vierighe īpressiē. Die IIV cōplexien. en̄ dit al met figueren. En hoe hē elck regi.rē sal van eetē en drincken. (Op het einde:) Gheprint in dye stadt van Antwerpen buyten die camer poorte Inden gulden Eenhoren Bi mi Willem Vorstermā. Int iaer ons heeren. M.CCCCC.ende XXII. (20.4 × 13.6 cm, (58) fos, Kon Bi Brussel II 11452 B).
Talrijke figuren. Het boek verdient een uitvoerige studie. Nijhoff en Kronenberg noemen nr 1150 Antwerpen Jan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 276]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
van Doesborch 7 feb. 1518 en nr 1151 Utrecht Jan Berntz, sept. 1531.
Geneeskunde. [1535 Anonymus]. Tschip vol wonders inhoudēde alle mēschē complexien om te weten in wat planetē dat si geborē syn, oock vul remedien tseghen alle siecten met veel schoonder constē ende ook van quinta essentia om gout ende silver te maken met cleynen cost. (Op het einde:) Dese boecken zijn geprint Int iaer ons Heeren MCCCCC. ende XXXV. den seuenthienstē dach inden April. Ende zijn te coope in onser lieuer vrouwē pant Thantwerpen. Bi mi Claes die Graue. Cum gratia et Privilegio. (19.5 × 13.2 cm, (2) + 74 fos, Kon Bi Brussel II 47705 A).
Op de 2 eerste fos een uitgebreidde tafel. Op fo 1 begint een prologhe. Dat boek verdient een uitvoerige studie. Nijhoff en Kronenberg noemen nog: nr 1875 Tscep vol wonders, (Brussel Thom. van der Noot), voor in o.l. vrouwen pant (Claes de Grave) te Antwerpen, 17 Juni 1514, 58 pp. - en nr 1876 Tscep vol wonders (Brussel Thom. van der Noot) 54 pp, Bi Un Gent (p. 4 ontbreekt).
[Sd Anonymus] Tscep vol wonders. (25 × 18 cm, 52 fos, sl, sd, Bi Un Gent res 400).
Het boek, dat geen aanduiding draagt van schrijver, noch drukker, noch jaartal, begint met een teekening verbeeldende een schip waarop een onderzoeker, voor een distillatieinrichting staande, een ronde glazen kolf met vloeibaren inhoud bekijkt. Het bevat 149 hoofdstukjes over astrologie, alchemie, distillatie, geneeskunde.
Geneeskunde. [1549 Anonymus] Een nieuwe tractaet ghenaemt dat Batement van recepten inhoudende drye deelen van Recepten. Nu van nieuws gecorrigeert. ende verbetert. Dat eerste tracteert vā menigherley crachtē / proprieteyten ende duechden van sommighe dinghen / in die welcke men sal groot vermaeck ende ghenuechte hebben / soomen dat int lesen veel breeder beuinden sal. Dat tweede / is van meniglerley manierē va soete ende conforterende ruecken / ende confectien van den selven. Dat derde begrijpt sommige secrete medicinen / nut om die gesontheyt te onderhouden. Gheprint Tantwerpen op die Lombaerde veste / teghenover den Yshout / by my Hans de Laet / van Stabroeck. M.D.XLIX. (13.1 × 8.7 cm, (45 fos), Bi Un Gent Res 491, medegedeeld door den heer E. Bontinck). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 277]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het werk begint met ‘een cort Relaes tot den Leser’ in 13 verzen, waarna een voorbericht. Het 1e boek bevat practische recepten, b.v. om een goede zangstem te hebben, om vruchten te plukken, om het haar te bewaren, om zeep te maken, om garen te verwen; het 2e boek bevat onder meer de manier om voorwerpen met reukstoffen door te dringen; het 3e boek is eigenlijk een geneeskundig boekje, met middelen tegen de pokken, de pest, allerlei kwalen, zelfs met middelen om te vermageren, en om ratten te doen sterven.
Landbouw. [1556 Anonymus]. Een nyeu seer schoon / ende profitelijck plantboecxken van menigherley plantingen ende potinghen der boomen / met veel schoone leeringhē van die natuere der boomen ende haer vruchten / voor die lantbouwers en̄ hoveniers seer nootsakelick. (Op het einde:) Ghedruct Thantwerpen op die Lombaerde Veste / in den Witten Haeswint / bi mi Jan van Gheelen / int Jaer ons Heeren / M.CCCCC. ende LVI. (13.1 × 8.4 cm, (20) fos, Kon Bi Brussel II 54940 A2).
Wetenschappen [1600 Anonymus]. Secreet Boeck waer in vele diversche Secreten / ende heerlicke Consten / in veelderleye verscheyden materien / wt seker Latijnsche / Fransoysche / Hoochduytsche / ende Nederlantsche Authoren / te samen ende by een ghebracht zijn: Waer van den meestendeel der voorschreven Authoren namen daer by gheciteerd worden. Tot Dordrecht By Abraham Canin / Int Jaer ons Heeren / 1600 (13.9 × 8.3 cm, (4) + 506 + (13) pp, Bi Un Gent Acc 3873).
Privilegie, Voorrede. Het boek begint met de Secreten van het vuur, van de lucht, van het water en van de aarde, dan van allerlei dieren, planten, metalen, allerlei voorwerpen en verschijnselen. Medegedeeld door den Heer Ed. Bontinck.
Wetenschappen. 1601 Anonymus. Secreet-Boeck // Waer in vele diversche Secre-//ten / ende heerlicke Consten / in veelder-//leye verscheyden materien / wt seker Latijnsche / // Fransoysche / Hooch-duytsche / ende Nederlandt-//sche Authoren / te samen ende by een ghebracht // zijn: Waer van den meestendeel der voor-//schreven Authoren namen daer by//gheciteert worden.// Tot Dordrecht.// By Abraham Canin / Int // Jaer ons Heeren / 1601.//
Genoemd in Das Holländsche Volksbuch vom Doktor Faust von B.H. Van 't Hooft, 's Gravenhage Martinus Nyhoff 1926, p 44. (Bi Un Gent 196 B 49). Bevat 419 pp in 8. (Medegedeeld door den Heer Ed. Bontinck). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 278]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geneeskunde [1626 Anonymus]. Den cleynen Herbarius Oft Cruydtboeckxken, Inhoudende de cracht ende operatie van alle de ghemeene Kruyden ende bekende vruchten, die men dagelijcx gebruyct, waer deur men met Godts hulpe een yder zijne ghesontheyt can onderhouden ende veelderhande sieckten ende Peste te ghenesen. Van nieus oversien, en op veel plaetsen verbetert ende vermeerdert Door H.J. Ad. Honorem Dei. Om gesontheyt te behouden, en̄ Siecte te genesen, Salmen onghenucht schouwen, en sober wesen. Nota. Hebdy gheen Medecyn, Soo laet deze vier u meester syn, Een vrolyck hert en sober cost, Matighen arbeyt en vvarm ghedost, Dese connen u door Godt gegeven, Dat ghy lange gesont meucht leven. T' Hantwerpen. By Guilliam Lesteens, inde Hoochstraet, inden Gulden Pellicaen. Anno 1626. Met gratie en Previlegie. (14.5 × 9.2 cm, 191 pp, Kon Bi Brussel II 22783 A).
Uit een verzenstuk getiteld ‘Tot den goetwillighen Leser’ verneemt dat de schrijver Heyman Jacobs is, alleen door de letters H.J. in den titel aangeduid. Voorrede aan den lezer, en een ‘Tot de Gardeniers’. Overzicht van planten en plantendeelen met hunne krachten als geneesmiddelen. Op p 128 begint een ‘Remedie Boeckxken’ en op p 160 een ‘vertroostinghe voor de Crancken’ van goddienstigen aard.
Pharmacie [1632 Anonymus] Den Leytsman ende Onderwijser der Medicijnen, oft ordentlijcke uytdeylinghe ende Bereyding-boeck van de Medicijnen, oft ordentlijcke uytdeylinghe ende Bereyding-boeck vande Medicamenten. Over al dagelijcx vande Medicijns ende Apothekers onder den naem van Val. Cordi Dispensatorium bekent / ontfanghen ende ghebruyckt. Met de verclaringhen van M.P. Coudenberch en van Matthias de l'Obel. Nu van nieus hersien en van diversche misdruckte plaetsen verbetert / ende verrijckt. Met tweederhande Registers / 't eene der Compositien en Simpelen / het andere der sieckten en gebreken waer tegen elcx der selve nuttelijck gebruyckt can werden. Door P.T. Ned. Doct. Tot Amsterdam, By Hendrick Laurentsz. Boeck-vercooper op 't Water in 't Schrijf-boeck. Anno 1632. (14.6 × 9.3 cm, (16) + 489 + (15) pp, Bi St Jans Gasthuis Brugge).
Open brief aan de Heeren Staten van Zeelandt en de overheid van Middelburgh, geteekend Matthias de L'Obel; daarna een voorrede ‘totten Leser vanden ouden Druck Cordi’. De tekst begint p 1 met de plichten van een apotheker, gedeeltelijk volgens de opvattingen van Matthias de Lobel. Op pp. 10 tot 61 treft men een overzicht van de Lobel over de plantendeelen in de geneeskunde bruikbaar, en op pp 61 tot 89 korte uitleggingen van Peter van Coudenberch over sommige bereidigingen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 279]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Daarna het overzicht over confectien, siropen, verzoetende medicijnen, pillen, trochiseen, olien, zalven, met talrijke aanteekeningen van Val. Cordus. Op het einde (pp 437-456) een tractaat van Valerius Cordus over laxeermiddelen, over oliendistillatie, en van p 456 af een aanhangsel uit de geschriften van Jacob Silvius medicijn van Parijs. In een alphabetisch register, de namen der genoemde geneesmiddelen. Op de laatste blz: ‘Ghedruckt ter Goude by Jaspar Tournay. Anno 1632’. Zie ook Cordus 1614 (5e bijdrage p 499), bij wien uitgaven worden genoemd: Amsterdam 1614, 1632, Rotterdam 1656, Amsterdam 1662.
Geneeskunde. 1652 Anonymus. Den Troost der Armen behelsende lichte ende Souvereyne Remedien tegen verscheyde siekten, wonden, geswillen, en ander qualen des Lichaems van den Mensch. 13e druk. Dendermonde, Du Caju 1652 in 16.
Pharmacie. 1687 Anonymus. Leeuwarder apotheek na de Galenisch-Chymice manier door het Collegie der medicijns aldaar opgemaakt. Leeuwarden 1687 in 12. (Bi Un Amsterdam).
3e druk Amsterdam 1702, 4e druk Amsterdam 1712, 6e druk Amsterdam 1731, 6e druk Amsterdam 1736, 7e druk Amsterdam 1745.
1688 Anonymus. Zie 1688 J. Van de Velde.
Pharmacie. 1692 Anonymus. De correcte Leeuwarder Apotheek volgens de Galenisch-Chymice methode. 4e druk Leyden 1692 in 12 (Bi Un Amsterdam).
Pharmacie. 1693 Anonymus. Verbeterde Haarlemmer Apotheek: In welke allerlei geneesmiddelen zynde tot Haarlem in 't gebruik, Konstiglyk bereid worden. Amsterdam Jan ten Hoorn 1693 kl. in 8. (Bi Un Amsterdam).
De Bi Un Amsterdam bezit nog: 2e druk Amsterdam 1702, 3e druk Haarlem 1714, 4e druk Amsterdam 1735.
Geneeskunde. 1694 Anonymus. Het kleyn vroetwijfs-boek ofte vermeerderden Roosengaert. Amsterdam 1694 in 16.
Pharmacie. 1709 Anonymus. Pharmacopaea Roterodamensis galeno- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 280]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
chymica, of Rotterdamsche galenische en chymische apotheek. Rotterdam 1709 in 8 (Bi Un Amsterdam).
De Bi Un Amsterdam bezit nog: Rotterdam 1728 in 8, Amsterdam 1735 in 12.
Pharmacie [1723 Anonymus] Pharmacopaea Almeriana galenochymica. Almeriae, Apud Joannem van Beyeren, Urbis Typographum, MDCCXXIII (19.1 × 11.7 cm, (12) + 185 + 24 pp, Bi A.J.J.V.).
Deze pharmacopee van Alkmaar is in het Latijn opgesteld; de namen der eenvoudige geneesmiddelen worden door de Nederlandsche benamingen vergezeld. Op het einde, op 24 pp de ‘Keure Ende Ordonnantie op het Collegium Medico-pharmaceuticum, Binnen de Stad Alkmaar. Te Alkmaar, gedrukt by Jan van Beyeren, Ordinaris Stads-Drukker 1723.’
Natuurkunde [1730 Anonymus]. Verhandelingen over de barometers, thermometers en notiometers of hygrometers door den heer D.... Uit het Fransch Vertaalt. In 's Gravenhage, By Jacobus de Jongh, MDCC.XXX (15.6 × 9 cm, (10) + 138 + (5) pp, Bi Un Gent A 35375).
Worden genoemd: Drebbel, Fontana, Galileus, Huigens, Toricelli, Mersennus, Pascal, Petit.
Technologie [1733 Anonymus] De Volmaakte Verwer, Of Nieuwe en Algemeene Onderwysing Om de Wol en Wollen-Manufacturen, Als ook de Hoeden te Verwen, van de soorten van Kleuren en de voortqueking der Ingredienten die daar toe gebruykt werden - Uyt 't Frans in 't Nederduyts vertaald. Te Leyden, By Dirk Haak, 1733 Boekverkoper over de Academie. (15.5 × 9.2 cm, (26) + 230 + (14) pp, Stadsbi Antwerpen H 36332. Mededeeling van Dr. Bontinck).
Titelprent verbeeldende de werkkamer van een verwerij. Voorrede. Verdeeling van het werk met een kort overzicht over de 12 hoofdstukken. Bladwijzer der hoofdstukken. Op het einde een alphabetisch bladwijzer.
Geneeskunde. 1734 Anonymus. Enchiridion medicum oft medicyn Boexken. Antwerpen, van der Hey 1734 in 12.
Anonymus 1735. Zie Du Verney.
Geneeskunde. 1739 Anonymus. Geneeskundige proeven en aanmerkingen, nagezien door een Genootschap in Edenburg - Uit het Eng. - Amst. 1739-1741, 4 deelen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 281]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pharmacie. 1742 Anonymus. Brusselsche apotheek, door het gezag van de magistraat bevestigd. Amsterdam 1742 kl. in 8.
1760 Anonymus. Zie 1760 Duhamel.
Pharmacie. 1762 Anonymus. Haagsche apotheek op het gezag der Magistraet, door den arbeid der Stads-Doctoren. 's Gravenhage 1762 in 4.
1763 Anonymus. Bespiegelinge of gedagte over de weezentlijkheyt der dingen. Amsterdam 1763 in 8.
Wetenschappen [1764 Anonymus] Het groot Magazyn der loffelyke Wetenschappen, Bestaande uit Uitgelezen Mengelstoffen, Zoo in Dichtmaat als Onrym, Over Bybelsche, Natuur- Zeden- Genees- Geschied- en Taalkundige, mitsgaders Pharmaceutische Voorwerpen, Levensbeschryvingen en Vertalingen, Byëen gebracht, door een Gezelschap, Onder de Zinspreuk: Nobis et Aliis. Te Rotterdam, By Pieter Holsteyn, Boekverkooper op 't Bolwerk, bij de Boompjes, 1764. (19.4 × 12.3 cm, 393 + (5) pp, Kon Bi Brussel VH 8974).
In 6 stukjes te samen gebonden worden allerlei opstellen vereenigd, waaronder de volgende op het gebied van natuuren geneeskundige wetenschappen: bereiding van spiritus aethereus (pp 104, 151), vitriolum martis (p 156), hydrophobie (p 191), levende kalk (pp 316, 367). Medegedeeld door Dr. Ed. Bontinck.
Wetenschappen [1764 Anonymus]. Korte Schets van Konsten en Wetenschappen, In het Nederduitsch en Engelsch, by Vragen en Antwoorden. Te Amsterdam, By S.J. Baalde, MDCCLXIV (16.7 × 11.1 cm, (4) + 146 + (2) pp, Kon Bi Brussel VH 8975).
Bespreekt onder meer: de verhevelingen, winden, regen, sneeuw, donder, bliksem, eb en vloed der zee, geneeskunde, ontleedkunde, aardkunde. Medegedeeld door Dr. Ed. Bontinck.
Diergeneeskunde. Voor 1770 Anonymus. Konst om Paarden te kennen; midsgaders om dezelver ziektens en gebreken te genezen, door beproefde middelen; nevens een fraaije konstplaat waar in de Aderen der Paarden werden aangeweezen worden; benevens een nette Beschryving, om welke óorzaken en waar men het Paard moet Aderlaten. Een Tractaatje zeer dienstig voor Piquers, Stalmeesters, Paardekoopers, Smits, en alle die Paarden houden. Te Amsterdam By Gerrit Bom. (Mededeeling van Dr. Ed. Bontinck). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 282]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pharmacie. 1774 Anonymus. Apotheek van het Koninglijk Genootschap der geneesheeren te Edinburg. Rotterdam 1774 in 8.
Technologie. [1774 Anonymus] Proefkundige Verhandeling van Wit en Gecouleurd Platiel Verglas en Schilderwerk; Benevens eene duidelyke Onderrichting van het Glas-Schilderen: Aengetekend door een Liefhebber der Wetenschappen; en uit deszelfs Schriften by een verzameld, in 't Licht gegeven door A.F. In s'Gravenhage, By H.H. van Drecht, Boekverkoper in de Hoogstraat, het zevende Huis van de Plaets. 1774. (20.5 × 12.6 cm, 84 pp, Kon Bi Brussel VH 9276).
In het 1e gedeelte van het werk (pp 5-27) worden 65 recepten gegeven om allerlei verwen te bereiden. In het 2e gedeelte handelt Schr. over glasschilderen volgens het Kunst-Kabinet der Bouw- Schilder- Beelthouw- en Graveerkunde, van Florentyn le Comte. Twee platen. Volgens de Bibliotheek van de Nederlandsche Anonymen en Pseudonymen van Van Doorninck, zou A.F. denkelijk Albert Frese zijn. Medegedeeld door Dr. Ed. Bontinck.
***
Over ‘De verstandigen Hovenier’ en ‘Den Nederlandschen verstandigen Hovenier’ met hun talrijke uitgaven bestaat een zekere verwarring. In mijn studie over de kruid- en tuinboeken heb ik (Kon Vla. Acad. 1931, pp 658-676) verscheidene uitgaven vermeld en beschreven, waarvan eenige onder de namen van Van der Groen, Nyland, en onder de letters F.V.S. Pbr., hetgeen door zekere bibliographen voor Franciscus van Sterbeeck presbiter werd genomen. Ik schreef dan ook dat de lijst van al deze ‘verstandige hoveniers’ niet gemakkelijk is volledig op te stellen. Hieronder de inlichtingen die ik kon verzamelen:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 283]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
***
Technologie [1780 Anonymus I] De Geheime Illumineerkonst. Behelzende: I. Hoe men allerlei soorten van de fijnste verwen konstig Bereiden en nuttig gebruiken zal; nevens de Geheime om de Carmyn en Ultermaryn te maken. II. Het maken van allerlei soorten van Chineesche en andere Vernissen en fijne Lakken, en derzelver gebruiken, nevens eene nieuwe uitgevondene Verlakkonst. III. Eene duidelijke onderrichting om allerlei voorwerpen, als menschen, Gedierten, Boomen, Velden, Wateren, Gebouwen, Vruchten en Bloemen naar te leven te schilderen, en hetgeen verder tot die Wetenschap nodig is. IV. Van de Schilderkonst in miniatuur, benevens een grondig onderwys der Teekenkonst en om op een gemakkelyke wyze te leeren Schilderen; mitsgaders de beste Manier om de Crayons te maken. V. Eene Beschryving van het Schilderen der zwarte konstprenten, benevens de wyze om dezelven op het Glas te brengen en van de Glas Schilderkonst. VI. Het Vergulden van allerlei Metaalen, dezelve te doen Smelten, tot Poeder te maken, daar mede aan te Leggen, en uit de Pen te Schryven, enz. VII. Allerlei Stoffen te Verwen, Plysterwerken aan te Leggen, Hoorn week te maken, en allerlei figuuren en Beelden daar van te Drukken: benevens | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 284]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
eene Onderrichting om op alle Metalen te Etzen, Indiaansch Kabinetwerk te maken en Uittesnyden. VIII. Veele fraaije Geheime om allerlei soorten van Gesteentens door Konst na te maken, en in haare Natuur te vertoonen; benevens nog zeer veele andere fraaije Zaaken en verborgen Wetenschappen meer. Alles met groote moeite en vlyt uit veelerlei Taalen en raare Manuscripten by een verzamelt, en ten algemeenen nutte in het licht gegeeven, door een Liefhebber der Konsten. Eerste stuk. Tweede en vermeerderde Druk. Te Amsterdam, By Gerrit Bom en Zoonen, Boekverkoopers, 1780. (21.5 × 12.4 cm, IV + 108 + (8) pp, Kon Bi Brussel VH 9246).
Voorrede, 8 hoofdstukken, register. Het 2e stuk, na het 1e stuk gebonden draagt het jaartal 1775, zonder vermelding van 2e druk.
Technologie [1775 Anonymus II] De Geheime Illumineer-Konst. Behelzende: I... (zooals 1780 Anon. I)... door een Liefhebber der Konsten. Tweede Stukje. Te Amsterdam, By Gerrit Bom, Boekverkoper. 1775 (21.5 × 12.4 cm, (2) + 118 + (8) pp, Kon Bi Brussel VH 9246).
Lijfverwen voor beelden, koperloot, perkament, enz. voor hoofdstuk IX. In hoofdstuk X, verwen voor dieren, vruchten en bloemen, metalen, houtwerk, enz. Register.
Technologie [1780 Anonymus III] De Geheime Illumineer-Konst. Behelzende: I... (zooals 1780 Anon. I)... door een Liefhebber der Konsten. Derde en Laatste Stuk. Tweede en Vermeerderde druk. Te Amsterdam, By Gerrit Bom en Zoonen, Boekverkoopers, 1780 (21.5 × 12.4 cm, (2) + 166 + (8) pp, Kon Bi Brussel VH 9246).
Het 3e deel is te samen met het 1e en het 2e gebonden. Het bevat een bijvoegsel tot het 1e hoofdstuk met de beschrijving van een aantal producten. Daarna over schilderen der zwarte konst-printen, over lapis lazuli nabootsing, over miniatuur, over gebruik van karmijn en ultramarijn, over verlakken, enz. Register.
Het bestaan van de 3 deelen van dit werk werd mij door Dr. Ed. Bontinck vermeld.
Technologie [1777 Anonymus] Nieuwen Verlichter der Konst-Schilders, Vernissers, Vergulders en Marmelaars. En alle andere Liefhebbers dezer lofbaere Konsten. Inhoudende IX Hoofdstukken. Nieuwen Verlichter der Konst-Schilders, Vernissers, Vergulders en marmelaars. En alle andere Liefhebbers dezer lofbaere Konsten. Inhoudende IX Hoofdstukken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 285]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I Inleydinge tot de Praktijk der Schilderkonst. II Het maeken van alle Soorten van Water-Verwen, en van de Gereedschappen noodig tot het gebruyk der zelve. III De oeffeninge ende het gebruyk der Water-Verwen, om met die natuurlyk te Schilderen. IV De maniere van het Schilderen in mignature, dewelke men gemakkelijk kan leeren zonder Meester. V De maniere om de Schilderkonst wel te leeren, haere Theorie, Praktyk, Teekeninge &c. Vl. De wyze om alle Soorten van Olie-Verwen te maeken, en met dezelve natuurlyk te Schilderen. VII Van het Schilderen op Glas, gezeyde de zwarte konst, ofte den middel om schilder te worden in dry uren, opgestelt in Samenspraeke tusschen Mevrouw de Marquise*** en myn Heer Vispré. VIII Van de Schilderinge in Pastel. IX Levensbeschryvinge van den adelen en berugten Konst-Schilder Petrus Paulus Rubens, Prins der Vlaemsche Schilders. In 't licht gegeven tot nut van het Publiek, door verscheyde Liefhebbers der Schilderkonst. Eerste Deel. Men heeft er bygevoegt de koninglyke Academien der Teeken- Schilder- en Bouw-Konst van Vlaenderen en Braband, in het Rechtsgebied van Haere K. en K. Majesteyt, alsmede de actuele Konst-Schilders, de Cabinetten en Koopmans in Schilderyen van verscheyde Steden dezer Provincien. Vercierd met Koperen Platen en het Portrait van P.P. Rubens. Tot Gend. By Philippe Gimblet en Gebroeders, Boekdrukkers en Boekverkoopers, op de Koornmerkt. MDCCLXXII. (20 × 12.2 cm, (6) + 263 + (9) + 16 pp., Bi A.J.J.V.).
Titelprent de schilderkunst verbeeldende; voorrede tot den lezer; naamlijst van vermaarde kunstschilders met het getal jaren sedert hun tijd en dood. Het werk bedraagt 9 hoofdstukken zooals in den titel aangeduid, het laatste is de levensschets van Rubens. Als bijvoegsel (16 pp) allerlei inlichtingen over de Academiën van Kunsten, en over Kunstenaars te Antwerpen, Brugge, Gent, Kortrijk, Brussel, Mechelen, Oudenaerde.
Technologie [1777 Anonymus] Nieuwen Verlichter der Konst-Schilders, Vernissers, Vergulders en Marmelaers en alle andere Liefhebbers dezer Lofbaere Konsten. Inhoudende IX Hoofdstukken. I. De Konst van bereydinge, behandelingen, bewerkingen en beschilderingen der beste Soorten van Lakken en Vernissen. II. Bereydinge en behandelinge van Spiritus vernissers &. III. De Verguldkonst in 't algemeyn, haere Toebereydselen en gereedschappen. IV. Van het Water Verguldsel, bestaende in zeventhien Werkingen. V. Van het Verguldsel met olie, als ook met Glans-Vernisolie, op Rijtuigen, Meubelen &. VI. De Wetenschap van het marmeren, alsook de bereydingen der Schoonste Vernissen daer toe dienstig. VII. De naemen en hoedanigheden der voornaamste soorten van marmer-steenen, alsook de maniere om de zelve wel naer te maeken in 't schilderen. VIII. Den waeren Huysschilder, ofte de simpele Schilderinge met olie, alsmede de Schilderinge | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 286]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
à la Fresque, ofte op den Versch bezetten Muer. IX. Handelende van verscheyde Geheimen in de Schilderkonst, het Vernissen, Vergulden en Marmeren; als mede de Verligtinge op de nuttigheyd der Printen en de onderwyzinge tot de Kennisse der Schilderyen &. In 't licht gegeven tot nut van het Publiek door verscheyde Liefhebbers der Schilderkonst. Tweede Deel. Men heeft er bygevoegt 254 Levens-Beschryvingen der Vermaerdste Konst-Schilders van Vlaenderen en Braband, in het Rechtsgebied van Zyne K. en K. Majesteyt, te weten, 156 gebortig van Antwerpen, 34 van Brussel, 19 van Mechelen, 18 van Brugge, 7 van Gend, 3 van Ipren, 3 van Cortryk, 3 van Herenthals, &. Vercierd met Kopere Plaeten en Portraiten van Konst-Schilders. Tot Gend. By Jan Gimblet en Gebroeders, Boekdrukkers en Boekverkoopers, op de Koornmerkt. MDCCLXXVII (20 × 12.2 cm., (6) + 419 + (12) pp, Bi A.J.J.V.).
Titelprent een werkplaats voor lijsten verbeeldende; voorrede tot den lezer; de zelfde vermaarde schildersnaamlijst als in het 1e deel. Overzicht in 9 hoofdstukken zooals op den titel vermeld. Op p 161 begint de reeks levenschetsen van kunstschilders.
Technologie [1788 Anonymus] Nieuwen Verlichter der Konst-Schilders,.... (zooals 1777).... Tot Gend, By Jan Gimblet, Boekdrukker en Boekverkooper, in de Veldstraet, in den gulden Bybel. M.DCC.LXXX.VIII. (20 × 12.5 cm, (2) + 263 + (9) pp, Bi A.J.J.V.).
Zelfde tekst en zelfde indeeling als het eerste deel van 1777, doch zonder vermelding van 1e stuk.
Technologie [1777 Anonymus] Nieuwen Almanach der Konst-Schilders, Vernissers, Vergulders en Marmelaars, Voor het Jaer Ons Heere Jesu Christi M.DCC.LXXVII. Inhoudende IX. Hoofdstukken..... (zooals 1777 hooger). Eerste deel.... Tot Gend, By Philippe Gimblet en Gebroeders, Boekdrukkers en Boekverkoopers, op de Koornmerkt. Met Goedkeuringe (18.7 × 11.1 cm, (18) + 263 + (9) + 16 pp., Bi Un Gent G 2646).
Zelfde tekst als de andere uitgave van 1777, 1e deel, hier echter als Almanach getiteld en met een almanach voor de 12 maanden van 1777.
Technologie [1777 Anonymus] Nieuwen Almanach der Konst-Schilders, Vernissers, Vergulders en Marmelaers, Voor het Jaer Ons Heere Jesu Christi M.DCC.LXXVII. Inhoudende IX Hoofdstukken.... Tweede deel.... Tot Gend, By Philippe Gimblet en Gebroeders, Boekdrukkers en Boekverkoopers, op de Koornmerkt, Met Goedkeuringe. (.... (18) + 419 + (12) pp....). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 287]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zelfde tekst als de andere uitgave van 1777, 2e deel, maar onder den titel van een almanach, en met een volledig almanach voor de 12 maanden van 1777.
Dierkunde [1790 Anonymus] Kort Begrip van de Historie der Insecten. Uit het Fransch Vertaald. Met Kopere Plaaten. Eerste stukje. Te Amsterdam, By F.J. van Tetroode, Boekverkooper. MDCCXC. (16.4 × 10.3 cm, (10) + 108 pp, Bi A.J.J.V.).
Schrijver en vertaler blijven onbekend; In het voorbericht van den vertaler: ‘is oorspronkelijk in het Fransch geschreeven, en in den jaare 1764 uitgegeeven door een Schryver, die zig reeds door een Cours d'Histoire aan de geleerde Wereld heeft bekend gemaakt, maar die zyn Geslagtnaam verkiest te verbergen.’ In een opdracht aan de jeugd zegt hoe edel de studie der natuur is: ‘En in plaats van een onbillyken wierook toe te zwaeijen aan die gewaande helden en veroveraars, wier geheele roem eeniglyk bestaat in steden verwoest en landen ontvolkt te hebben,....’ Dat 1e stukje bespreekt de insecten in het algemeen, de rupsen, de vlinders, de popjes, de spinnen; 2 gekleurde platen. In het 2e stukje ((4) + 270 + (2) pp): werp, bie, vlieg, mug, molkrekel, vloo, mier, mierenleeuw, mot, luis, platluis, watervloo, scorpioen, slak, haft, drekvlieg, dierenvlieg, kaasvlieg, aardworm; 3 gekleurde platen. In het 3e stukje ((4) + 244 pp): torren, bloedzuiger, Spaansche vlieg, krekel, weegluis, springhaan, pissebed, zeekrab, kreeft, oester, mossel, zeepin, zeeschuimvisch, kikvorsch; 1 gekleurde plaat. In het 4e stukje ((1) + 247 pp): waterpolypen, zijdeworm, behandeling der bijen. De beschrijving van den aardworm, den bloedzuiger, de kikvorsch, de zeekrab, enz. schijnt hier, in een boek over insecten, zeker vreemd.
1792 Anonymus. Zie 1792 Faust.
Pharmacie. 1796 Anonymus. Afbeeldingen der artseny-gewassen, met derzelver Nederlandsche en latijnsche beschrijvingen. Amsterdam Sepp en zoon, 1796-1800, 6 vol.
Geneeskunde. 1798 Anonymus. Rapporten strekkende als bijlaagen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 288]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
tot de verzameling van stukken betreffende de aanstelling eener Commissie van Geneeskundige toevoorzicht te Amsterdam. Amsterdam 1798, 2 deelen.
Antoine (maitre Jean). Zie Palfijn 1714. Antonianus Petrus. Zie de Ketham 1512. Antonius Fr. Zie 1688 van de Velde J. Arlebout Y.G. Zie 1744 Ruysch. Van Assendelft N. Zie Walaeus Joh. 1650. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BGeneeskunde [1791 Baco] Geneeskundige Verhandeling over de Borst-Waterzucht. Zynde een Antwoord, op de door de Hollandsche Maatschappy der Wetenschappen, te Haarlem, voorgestelde Vraag. Nadien de ondervinding geleerd heeft, dat de Borst-Waterzucht in enen gevorderden staat, door alle bekende middelen ongeneeslyk is, welke zyn de oorzaken van die ziekte, en welke zyn de zekere tekenen, waardoor dezelve in haar allerëerste begin kan onderkend, en van alle andere Borst-ziekten ten duidelykste kan onderscheiden worden? - Welke zyn de middelen die deze Ziekte kunnen voorkomen, dezelve in haar eerste begin genezen? en in enen verre gevorderden staat kunnen verzachten? Onder de Zinspreuk: Qui tractarunt Scientias, aut Empirici, aut Dogmatici fuerunt. - Empirici, formicae more, congerunt tantum & utuntur; Rationales, aranearum more, telas conficiunt. - Apis vero ratio media est, quae materiem ex floribus horti & agri elicit, sed tamen eam propria facultate vertit, & digerit. Baco Verulamius. Te Amsteldam, By J.A. Crajenschot, Boekverkoper in de Kalverstraat, in de Goude Paerl. MDCCXCI (21 × 12.5 cm, (6) + 213 pp, Bi Un Gent Me 4529).
Dat werk werd niet bekroond, noch door de maatschappij van Haarlem gedrukt; de verhandeling verschijnt anonyem, doch op het einde (p 213) geteekend Baco Verulamius, de auteur van de zinspreuk op het titelblad.
Bacon R. Zie 1688 J. van de Velde. Bake H.A. Zie 1786, 1787 J.P. Frank, 1792 Faust, 1797 Plenck.
Natuurkunde. 1485 Bartholomeus Anglicus. Hier beghinnen de titelen d.. sijn de namen der boeken daer men af sprekē sal en̄ oec die capittelen der eerwaerdighen mans bartolome.. engelsman en̄ een gheoerdent broeder van sinte franciscus oerde.... Hier eyndet dat boeck welck ghe- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 289]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
hieten is bartholmeus vanden proprieteyten der dinghen inden iaer ons heren M.CCCC en̄ LXXXV. optē heylighen kersauent. Ende is gheprint en de oeck mede voleyndt te haerlem in hollant ter eren godes ende om leringhe der menschen van mi Meester Jacop Bellaert gheborē van zerixzee. (Kon Bi Brussel B 1458, B 1459; no 507 Polain).
Prof. Dept heeft mijn aandacht gevestigd op een vergissing in mijn 4e bijdrage (1938 p 224): Bartholomeus Anglicus en niet Bartholomeus de Glanvilla Engelsman. De Bi Un Gent bezit (Res 550) een exemplaar van de Latijnsche uitgave in 1481:
Explicit tractatus de proprietatibus rerum edit' a frē barto-lomeo ānglico ordis fratrum minorum. Impressus per me Johānem Koelhoff de lubeck Colonie ciuem. Anno natiuitatis domini MCCCC LXXXI (Bi Un Gent Res 550).
Liber IV handelt over de elementen, liber V over anatomie, liber VII over geneeskunde, liber XVI over de steenen (104 cap. in slechte volgorde in den band). Verder schreef mij Prof. Dept: ‘Het werk de proprietatibus rerum werd geschreven, niet door Bartholomeus de Glanvilla, wat door den Vlaamschen vertaler ten onrechte wordt beweerd, maar door Bartholomeus Anglicus, niet in de XIV, maar in de 1e helft van de XIII, waarschijnlijk rond 1235. (Thorndike Lynn, A history of magic and experimental science I deel, kap 54, pp 401-436)’.
Baten Carel. Zie 1634 Hippocrates, Jacq. Guillemeau, Wirtsung. Bebber I. Zie 1685 Th. Fienus.
van Beekhoven de Wind J. Zie 1756 Saviard.
Bewardum. Zie 1745 Ercker.
Bicker L. Zie 1775, 1779 Tissot, 1767 Rob Whytt.
Blankaart S. Zie 1680 Laucilot, 1684 J. van Horne, 1685 Th. Fienus, 1792 Hippocrates, 1684 Sanctorius, x700 Ucay.
Bleuland C. Zie 1760 M. Louis.
Blumenbach. Zie Faust 1792.
Boddaert P. Zie 1771 J. Engelman, 1780 Hunter, 1768 Schlosser, P.S. Pallas. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 290]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Boehmer. Zie 1764 Morizot. Boerhaave H. Zie 1756 F. Hofmann, 1786 E.A.W. Zimmerman. Bom A. Zie 1798 Eustachius. Bondt N. Zie J.R. Deiman 1794, 1797, 1799. Bonn Andr. Zie 1783 M. Van Geuns. van Bortel G. Zie 1690 Portal. Breinius J. Zie 1741 de Farvacques. van Breda Jan. Zie 1783, 1784 Home, 1780, 1785 Ingenhousz.
Geneeskunde [1772 Brugmans] Bericht wegens belette doorzwelging en slymbraken; door G. Brugmans. (In Verhandel. Maatsch. Wet. Haarlem 1772 XIII2 pp 261-264. Bi Un Gent Hist 2045).
Bruier d'Ablaincourt J.J. Zie 1746, 1790 van Deventer. Buyzen Herm. Zie 1714 Sydenham, 1714 Hippocrates. Buma A.E. Zie 1781 Gregory John. de Burck. Zie 1771 Raulin. Burman Joh. Zie Burmannus, Rumphius. Burres L. Zie 1551, 1566 J. Schooner. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
CCampe. Zie 1792 Faust. Camper. Zie 1778 Hippocrates. Zie over Camper Petrus: Oosterhuis R.A.B., Stemmen des Tijds 1939, nr 12. Castelein P.J. Zie 1786 Schonck. de Cauliac Guido. Zie 1662 Fr. Ranchin. Celsus. Zie 1778 Hippocrates. Cheselden, Will. Zie 1726 Douglas. Coppens. Zie Lauverjat. Cordus Val. Zie 1632 Anonymus. Cornarus Lud. Zie 1747 Lessius. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 291]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Coudenberch M.P. Zie 1632 Anonymus. Coumans Hendr. Zie 1631 Hippocrates.
Anatomie. 1786 de Courcelles D.C. Afbeeldingen van de spieren des hoofds als van 't aangezigt, ooren, oogen, tong, enz. Leyden 1786 in 8. Courtal J.J. Zie 1739 van Deventer. Crantz. Zie Morizot 1762, 1768. Cremers F.H. Zie 1771 Van Ghert A. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
DDaams J. Zie A.G. Richter 1780, 1784; J.L. Schmucker 1789. Davids L. Zie E. Jenner 1801. Danckerez C. Zie S.M. Spacherus 1634. Deiman J.R. Zie Unzer J.C.
Geschiedenis. 1734 dela Rue P. Geletterd Zeeland: Schrijvers, geleerden en kunstenaars. Middelburg 1734. Handelt onder meer over Battus, Waloeus, Goedaert.
Delava P.J. Zie 1777 Rega H.J. Denys J. Zie J.J. Rau 1730. Deslandes M. Zie Morizot 1762, 1764, 1768. Dicten Ger. Zie 1734 Kulmus, 1748 Scultetus.
1540 Dodoens. Almanack des Jaers ons Heeren XVc en̄ XLI. Naer den meridiaen des Graefschaps en̄ Stadt vā Mechelen. Duer M. Rembert Dodens, Medecijn te Mechelen in de langhe Schepstrate.... Men vintse te coope Tantwerpen in onser vrouwen pant, op de Camerpoortbrug by my Jan Cock. (in 16).
Mij aangeduid door Juffr. Kronenberg als nr 2793 van de Nederl. Bibliographie Nijhoff-Kronenberg (tweede deel 1937 p 286). Dupont J. Zie 1767 Ludwig. Duts M. Zie 1745 Terne C. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 292]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
EEgbertsz Seb. Zie 1624 Anonymus. Van Elvervelt H. Zie J.G. Sulzer 1773. Estienne. Zie Stevens. Everaert M. Zie 1591 Ruffen Jac. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
FTechnologie [1796 Fokke]. Volledige Beschrijving van alle Konsten, Ambachten, Handwerken, Fabrieken, Trafieken, Derzelver Werkhuizen, Gereedschappen enz. Tendeele overgenomen uit de beroemdste buitenlantsche Werken; En vermeerderd met de Theorie en Praktijk der beste Inlandsche Konstenaaren en Handwerkslieden. Dertiende Stuk. De Graveur. Met Plaaten. Te Dordrecht, By A. Blussé en Zoon. MDCCXCVI. (22.2 × 12.3 cm, XII + 359 + (5) pp, Kon Bi Brussel VH 9540).
Opdracht aan de Schoone Kunsten en Wetenschappen door A. Fokke, Simonsz; Voorbericht; verder opdracht aan de overheid van Amsterdam en aan de Maatschappij Felix Meritis van Amsterdam. De schrijver Arend Fokke Simonsz, was hoofdlid van het Amsterdamsch dicht- en letteroefenend Genootschap, enz. Het werk bedraagt 24 hoofdstukken en 10 platen. (Inlichting van Dr. E. Bontinck).
Kruidkunde. 1633 van Engelen P. Herbarius Kruyt en Bloem-Hof of de natuerlycke Secreten en verborgentheden. Instructie van het Herbarium. 't Amsterdam Broer en Jan Joosten Appelaer 1633 in 12.
de Fremery N.C. Zie 1800 Lavoisier. Frese Albert. Zie 1774 Anonymus. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
GGardane J.J. Zie J.B. Jacobs. van Gesscher D. Zie J.K. Kruger 1763, Moublet 1778, J.H. van Swinden 1798, Plenck 1776, 1781. van Goch M. Zie Allen 1728. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 293]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chemie. 1678 Goossen van Vreeswijk. Het licht der Mane ofte de glans der Sonne. Rotterdam 1678 (Bi Un Amsterdam).
Chemie. 1675 Goossen van Vreeswijk. Vervolg van 't Cabinet der Mineralen. Amsterdam 1675 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Chemie. ca 1680 Goossen van Vreeswijk. Vervolg van de goude Leeuw. Middelburg ca 1680 (Bi Un Amsterdam).
Chemie. 1689 Goossen van Vreeswijk. De roos en lelye der Koningen. Haag 1689 in 4 (Bi Un Amsterdam, Bi Un Gent N 8934).
Goubard D. Zie Lansbergius 1650. van de Graaf Zach. Zie Ath. Kircherus 1669. Grausius M. Zie 1660 Jonston I. Greeve G. Zie 1781 van Lanckom, 1770 Schutt G.J.
Landbouw. 1669 van der Groen Johan. Den Nederlandsen Hovenier. Zynde het I Deel van het Vermakelyk Land-Leven. 't Amsterdam Wwe van Gysbert de Groot 1699.
Het boek, dat te Brussel in 1672 verscheen, bevat de beschrijving van lusthoven en hofsteden, met 200 modellen. Daarop volgen werken van P. Nyland, Der Medecynen Doctor en den Verstandigen Hovenier (Amst. 1700), De Medicyn-Winkel (Amst. 1702), Den Naarstigen Byenhouder (Amst. 1702), De Verstandige Kok of sorgvuldige Huyshoudster (Amst. sd).
Guenellon P. Zie 1690 Portal. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hten Haaff G. Zie 1779 van Störck A. 1775 van Wyck J. von Haller Fr. Zie 1768 de Monchy. Havart Dan. Zie 1693 Munniks. d'Heide A. Zie 1677 Willis Th. van Helmont J.B. Zie 1688 van de Velde J. Hembstädt S.F. Zie 1800 Lijnen F.M.
Heelkunde. 1503 Hermanni. Die Peerle der Chirurgien, etc. Antwerpen 1503. De aanteekening, zooals vermeld in Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad. 1939, p 236, werd letterlijk afgeschreven uit den | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 294]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Catalogus van Brit Mus. betreffende het nr 549C1. Die aanteekening werd door Juffr. M.E. Kronenberg foutief gevonden en te vervangen door:
Heelkunde. 1556 Hermanni. Die Peerle der Chirurgien.... By-me Jan Roelants, Thatwerpen 1556 in 4.
De Department of Printed Books van het British Museum heeft deze inlichting van Juffr. M.E. Kronenberg bevestigd; het boek bevat de aanteekening: ‘Gheprint Thātwerpē bi mi Jā Roelāts... MDLVI’ dat in den Catalogus foutief voorkomt.
Pest [1600 Heurnius]. Het Noodigh Pest-Boeck Van D. Joannes Hevrnius, Doctor ende Professor der Medecijne. In de Vniversiteyt tot Leyden. Tot Leyden, By Christoffel Guyot: in Salomons Tempel. Voor Jan Jansz. Orlers, Boeck-vercooper, Inden duytschen Bybel / Anno 1600. (14 × 8.6 cm, 98 + (6) pp, Kon Bi Brussel VH 7774).
Opdracht aan den Raad der stad Leyden, gevolgd door een lofdicht geteekend Jacobus Viverius van Ghendt. Overzicht in 21 hoofdstukken. Op het einde een ode gezongen door Theodore de Beze.
Hermans J.H. Zie 1770 Zimmerman J.G. Hippocrates. Zie 1604 Plaseer, 1691 Verduc L. van Hoogstraeten D. Zie 1681 Ketelaer, 1684 Muis, 1683 Munniks. Hoogvliet J. Zie 1751 Petit. Houttuyn. Zie Du Verney G.J.
Dood. 1794 Hupeland C.W. Over de onzekerheid des doods en het eenig middel, om het levendig begraven onmogelijk te maken. Uit het Hoogd. Haarlem 1794 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Huygen van Linschoten J. Zie 1624 de Acosta J. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
JJacobs J.B. Zie Richter A.G., Raulin 1771. Zie ook 1626 Anonymus.
Kruidkunde [sd, 1781-1793 Jacobs] Den nieuwen kleynen Herbarius ofte Kruyd-Boeksken, Inhoudende de kracht / ende operatie van | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 295]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
alle de gemeene kruyden ende bekende vruchten die men dagelyks gebruykt / waer door men (met Gods hulpe) een ider zyn gesondheyd kan onderhouden ende veelderhande siekten genesen. Van nieuws oversien, vermeerdert en op vele plaetsen verbetert. Door H.J. ad honorem Dei. En hebt geenen Medecyn, Soo laet dees vier U Meester zyn. Een vroylyk Hert, soberen Kost,
Maetigen Aerbeyd, warm gedost,
Dat kan u door God geven
Dat gy gesond mogt leven.
Tot Gend, By Jan Gimblet, Boekdrukker / in de Veldstraet in den gulden Bybel. (17.1 × 11.1 cm, 169 pp, Bi Un Gent G 21698).
Daar Jan Gimblet drukker was van 1781 tot 1793 (Cf. Vanderhaeghen, Imprimeurs gantois), kan aldus de tijd van de uitgave tusschen die twee jaren worden geplaatst. De naam van den schrijver Heyman Jacobs wordt door de volgende verzen bekend gemaakt: Tot den goed-willigen Lezer.
'T Is lieff'lyk om sien (als ons leeren de Wysen)
Dat kruyden en bloemkens uyt der aerden springen.
Hierom kan men een Kruyt-hof niet te veel prysen.
Daer men den tyd kan in overbringen.
Men hoort daer ook vogelkens fluyten en zingen,
't Welk den Mensch doet verdwynen veel fantasien:
Maer als d'appetyt begeerlyk komt aendringen,
Soo is 't altemael nog niet dan kleyn verblyden;
Want men zou lichtelyk hem selfs brengen in lyden
Als men kruyden onbedacht te plukken gewent zyn
Om te gebruyken wiens krachten ons onbekent zijn.
Komt dan en wilt met luste doorwandelen
Dit Kruyd-hofken dat ons hier word open gedaen,
Van Heyman Jacobs die ons leert handelen
De Kruvden en Bloemkens (om 't perykel te ontgaen)
Wiens naturelyke krachten hier beschreven staen
Niet alleen dienstiglyk tot 't gebruyk der Medecynen,
Om krankheyd te verdryven die ons heeft bevaen,
En die dikwils ons lyf en leven maekt vol pynen:
Maer ook tot nooddrufts oorbaer om te doen verdwynen
Den swaeren honger die soo gierig van aerd is,
Dat sy niet en ontsiet, want sy een scherp swaert is.
S.G.A. Stipendium peccati mors.
Van de boomvruchten 52 aanteekeningen, van de spece- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 296]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
rijen 24, van de koorngranen 12, van de medicinale wortels 31, van medicinale bloemen 25, van welriekende kruiden 19, van hofkruiden 17, van ‘herbariseer-kruyden’ 42, van ‘keukenmedecynen’ 10, van nieuw gevondene kruiden 3. Op p 131 begint een ‘Remedie-Boeksken’ met allerlei geneesmiddelen.
Zie ook 1626 Anonymus. Jas Fr. Zie Monnickhoff. Jonctys D. Zie 1646 Sennert. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
KTechnologie. [1788 Kasteleyn] Volledige Beschrijving van alle Konsten, Ambachten, Handwerken, Fabrieken, Trafieken, Derzelver Werkhuizen, Gereedschappen, enz. Ten deele overgenomen uit de beroemdste Buitenlandsche Werken; En vermeerderd met de Theorie en Praktijk der beste Inlandsche Konstenaaren en Handwerkslieden. Eerste Stuk. De Indigobereider en Blaauwverwer. Met Plaaten. Te Dordrecht, By A. Blussé en Zoon. M DCC LXXXVIII (22.3 × 13.2 cm, XVI + 148 pp, Kon Bi Brussel VH 9890). Opdracht aan de Oecononomische Tak van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Voorbericht van de boekverkoopers Blussé uit Dordrecht, September 1788. Lijst der inschrijvers. Het werk is opgesteld volgens een prijsvraagantwoord van Quatremere Dijonwal door de Parijsche Academie van Wetenschappen. Het voorbericht is geteekend uit Amsterdam, Maart 1788. Drie hoofdstukken over de verrichtingen in de indigofabrieken, over het blauw verwen, over omslaan en herstellen van de blauwkuipen; twee aanhangsels over blauwmengsels en over de weede. Acht platen met verklaringen. (Inlichting van Dr. Ed. Bontinck). Kasteleyn P.J. Zie Meyer J. Fr. Kerbert C. Zie Monnickhoff. Juffr. Kronenberg vestigde mijn aandacht op de 4 boeken van Johannes de Ketham vermeld in de Nederlandsche Bibliographie Nijhoff-Kronenberg.
Geneeskunde. 1512 de Ketham Johannes. Fasciculus medicine houdende in hem dese nauolghēde tractatē Die allen Cyrurginen En̄ andere mēschē te wetene seer profitelijc en̄ nootsakelijc zȳ Indē eerstē Een tractaet | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 297]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
om die viere Naturen en̄ Complectien der menschē En alderhāde siecheden te kennene. Een tractaet van die aderē te latene oft te flobothomerene teghen alderhande ghebreken. Een tractaet van die Juditien der aderen en̄ des bloets met vele schoone cautelen. Een tractaet om te latene van dye Astronomie. Een tractaet teghen die ghebreken der vrouwen. Sommighe probleumata en̄ natuerlike vraghē van die ledē der generatien. Een tractaet vander Cyrurgie teghen alderhande quetsuerē en̄ Contusien en̄ Ongheuallen. Een tractaet om veelderhande nootsakelijcke saluen en plaesteren te componerene. Een tractaet dat alle die namen vā alle siecheden des lichaems declarerēde is. Met haere sonderlinghe curatien. Een speciael tractaet teghen die pestilēcie van heere Ramitius bisscop vā Arusien ghemaect. Een preseruatijf regiment en een curatijf regiment teghen dye pestilentie vā Meester Petrus de Tausignano gemaect dat alle regimēten te bouē gaet. Een alder excellenste ende experste Anothomie van Meester Mondinus. En̄ ten laetsten een tractaet van die Juditien der vrinen met haere accidētien..... Ende is voleyndt in dye v..maerde stadt van Antwerpen bi Claes die Graue in onser vrouwē pant. Int iaer ons herē MCCCCC ende XII op den XXVIsten Dach van Meye. Cum preuilegio. (Bi Un Amsterdam, Kon Bi Brussel, Kon Bi 's Gravenhage).
Nr 1223 van de Nederl. Bibl. Nijhoff-Kronenberg: ‘De vermeerderde vertaling van den Lat. Fasciculus medicine van Johannes de Ketham, waarvan de 1e druk is verschenen te Venetië bij Joh. en Greg. de Gregoriis 26 Juli 1491 (Hain 9774)’. Verder te vermelden: ‘Hierōme hebbe ic Petrus Antonianus ter eeren vander generoser Stadt van Antwerpen en̄ ten profijte vandē gemeinen volcke, eenē boeck tot den latijne indye duytsche sprake ghetrāslateert geheetē Fasciculus medicine. En̄ ich eb hier toe v..gad..t zōmige andere tractatē wt andere auctentike doctorē. Deze Anothomie is ghecastigeert en̄ gebetert vanden hoghē en̄ wijsen der liberaelder constē en̄ der medicine doctoer. Heere en̄ Meester Peeter ādrea Morsi ano van Imola in die hoghe en famose vniuersiteit en̄ studie vā Bononiē met hulpe vā vele medecijn meesters en̄ cyrurgie meesters.’
Geneeskunde. 1529 de Ketham Joh. Fasciculus medicine.... Geprint Tantwerpen bi Claes die Graue in onser vrouwen pant int iaer MCCCCC en̄ XXIX (Kon Bi 's Gravenhage).
Nr 1224 en 3265 van de Nederl. Bibl. Nijhoff-Kronenberg. Vertaling door Petrus Antonianus. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 298]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geneeskunde. Sd de Ketham Joh. Fasciculus medicine. Sd. Antwerpen, Claes de Grave (Kon Bi 's Gravenhage).
Nr 3266 van de Nederl. Bibl. Nijhoff-Kronenberg. Vertaling door Petrus Antonianus.
Krauss J.C. Zie 1791 Strack. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
LBedrijven. 1761 Van Laer W. Weg-wijzer voor aankoomende Gouden Zilversmeden, verhandelende veele weetenschappen, die Konsten raakende, zeer nut voor alle jonge goud- en zilversmeeden. Amsterdam 1761 in 16.
Lange J.S. Zie Zöllner J.F.
Van Leeuwen L. Zie 1785 Van der Eem N.
Lefrancq van Berkhey J. Zie 1781 Raff G.C.
Chemie. 1725 Lemery N. Het Philosoophsche Laboratorium of der Chymisten Stook-Huys, leerende alle gebruikelijke medicamenten kort en ligt op de Chymische wijze te bereiden. Den vierden Druck. Te Amsterdam, bij N. ten Hoorn 1725 in 12.
Lentfrinck Alb. Zie 1780 Sabatier. Leurs W. Zie Monnikhoff. de Lobel Mathias. Zie Anonymus 1632. Logger J. Zie Monnikhoff. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
MMarci A.F. Zie 1745 Wolff Chr.
Pest [1633 Marcquis] Cort advys Der Doctoren van Antwerpen teghen de Peste. Vermeerdert ende distinctelijcker de oorsake / teeckenen oock der doode lichaemen / prognostike / onderscheyden / ende curatie gheexpliceert. Daer by ghevoecht de ordonnancie der Magistrate om Peste | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 299]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
te weiren, ende hoemen de huysen, meubelen en cleeren suyueren sal, met beter maniere als oydt te voren ghedaen is. Ende hoe de Biecht-vaders ende Medicijnen de gheinfecteerde persoonen visiterende hen praeserueren sullen. Door Doctor Lazarus Marcquis, Praelecteur der Anatomie ende Chyrurgie te Antwerpen. T'Antvverpen, By Guilliam Verdussen, op onse Lieve Vrouwe Kerck-hoff. 1633. (14.0 × 8.5 cm, 62 pp, Kon Bi Brussel VH 7775).
Opdracht aan Jean de Bezoart ‘buyte Borgemeester’ en Charles de Santa Cruce. ‘binne Borghemeester’ van Antwerpen, geteekend uit Antwerpen 19 September 1633. De pest wordt op de volgende wijze bepaald: ‘want de Peste is een besmettelijcke ghemeyne haestighe sickte, vele doodende uyt bedecte rotte en fenijninghe oorsake procederende.’ Schr. noemt drie oorzaken van de pest: de gramschap van God voor onze zonden, de lucht als infecteerend midden, giftige uitwassemingen der aarde.
Pest. [1636 Marcquis] Volcomen Tractaet van de Peste door Doctor Lazarus Marcquis Prelecteur der Anatomie ende Chirurgie in Antvverpen. Vernieuvvt ende vermeerdert. In het vvelck distinctelijcker d'oorsaken, de teeckenen der leuende ende doode lichamen, de prognosticquen, d'onderscheyden, de preservatie, ende de curatie der peste gheexpliceert zijn: Oock d'ordonnantie der Magistraten, om de peste te weyren, ende eene betere maniere als te voren ghedruckt is gheweest, om de gheinfecteerde huyzen, meubelen ende cleederen te suyveren: Ende hoe de Biechtvaders ende Medicijns de inghefecteerde persoonen visiterende, sich van de contagie preserueren sullen. T'Antvverpen, By Cesar Joachim Trognesius, op Onser Lieuer Vrouvven Kerck-hof in 't gulden Cruys. Anno 1636. (14.0 × 8.6 cm, (8) + 210 + (5), Kon Bi Brussel VH 7774).
Opdracht aan Hendrick Vanetten en Charles de Santacruz burgemeesters van Antwerpen, geteekend door Lazarus Marcquis. De titel geeft een volledig overzicht van het boek; op het einde een tafel van de paragrafen. Het werk is medegebonden met dit van D. Joannes Hevrnivs, Het Noodigh Pest-Boeck, Leyden 1600.
Martinet J.F. Zie 1779 de Vries J. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NVan Nyendal M. Zie 1614 Paracelsus. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 300]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
OOverkamp H. Zie 1686 Sanctorius.
***
De volgende tijdschriften kunnen, uit de Geschiedenis der Nederlandsche Geneeskundige tijdschriften van 1680-1857 door Dr. C.C. Delprat (Amsterdam 1927, 302 pp), worden vermeld.
1680-1688. Collectanea medico-physica oft Hollands Jaar-Register van Stephanus Blankaart. Amsterdam, J. ten Hoorn. (4 deelen). 1721-1722. Weekelijk Discours over de pest en alle pestilentiale ziekten. Amsterdam, J. Oosterwyk. (12 nrs). 1723. Esculapius. (3 Mei tot 6 dec., 256 pp). 1755-1756. Verzameling van genees- heel- en artzenykundige aanmerkingen. Delft, Boitet (2 deelen). 1757-1765. Uitgezogte Verhandelingen uit de nieuwste werken van de Societeiten der Wetenschappen in Europa. Amsterdam, Houttuyn (10 deelen). 1765-1771. De artz of geneesheer, in aangenaame Spectatoriaale vertoogen. Amsterdam, Kornelis van Tongerlo (6 deelen). 1773-1775. Naleezing van den artz of Geneesheer. (4 deelen). 1765-1767. Genees- Heel- Ontleed- en Natuurkundige Courant. Amsterdam, Eleveld (53 nrs). 1766. Genees- Heel- en Natuurkundige Verlustigingen. Amsterdam, Eleveld. 1767-1770. Geneeskundig Tijdschrift. Rotterdam, Bothall. Uitgegeven door Alb. Lentfrinck (4 deelen). 1765-1775. Natuur- en geneeskundige Bibliotheek, door Eduard Sandifort. 's Gravenhage, van Cleef. (10 deelen). 1759-1771. Kweekschool der Heelkunde. Amsterdam, David Weege (3 deelen). 1772. Kweekschool der ziektekunde. Amsterdam, David Weege (1 deel). 1773. Kweekschool der vroedkunde. Amsterdam, David Weege (1 deel). 1772. Kweekschool der ontleedkunde. (2 deelen). 1772-1777. Natuurkundige verhandelingen. Amsterdam, A. Vander Kroe (5 deelen). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 301]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1773-1774. Uitgezochte genees- en heelkundige verhandelingen, door Albertus Lentfrinck. Dordrecht van Breem en Rotterdam Bothall (1 deel). 1774-1775. Nieuwe natuur- en geneeskundige Bibliotheek, door Bartholomeus Tersier. Amsterdam, Petrus Conradi (1 deel). 1778-1782. Genees- Natuur- en Huishoudkundige, Jaarboeken. Dordrecht en Amsterdam, Blussé en Holtrop. (6 deelen). 1782-1784. Nieuwe Genees- Natuur- en Huishoudkundige Jaarboeken. Dordrecht en Amsterdam, Blussé en Holtrop (5 deelen). 1785-1788. Algemeene Genees- Natuur- en Huishoudkundige Jaarboeken. Dordrecht en Amsterdam, Blussé en Holtrop (6 deelen). 1779-1791. Genees- Natuur- en Huishoudkundig Kabinet, door J. Voegen Van Engelen. Leyden, Van Tiffelen en Onnekink (4 deelen). 1782. Genees- Heel- Artzeny- en Vroedkundig Magazyn, door Martinus Pruys en L. Nolst. Rotterdam, Krap (1 deel). 1783-1793. Verhandelingen van de Natuur- en Geneeskundige Correspondentie-Societeit in de Vereenigde Nederlanden. 's Gravenhage, Jan Abr. Bouvink (4 deelen in 7 banden). 1789. Heelkundige Mengelschriften door J.L. Schmucker en J. Daams. Haarlem, Loosjes (3 deelen). 1793. Heelkundig Tijdschrift of Verzameling van Verhandelingen en Waarneemingen, door Desault. Haarlem, C.B. Van Brussel. (1 deel).
Einde |
|