Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1940

[p. t.o. 507]

[p. 507]

Een onbekende bewerking van Hennen van Merchtenens Cornicke van Brabant (1415)
Door Dr. Willem Van Eeghem
Werkend Lid der Koninklijke Vlaamsche Academie

I. De Dichter en zijn Werk sinds 1896

Hennen van Merchtenen, de vijftiendeëeuwsche Brusselsche hofdichter⁽¹⁾, wiens bestaan en werkzaamheid eerst in 1894 weer bekend geraakte⁽²⁾, werd aanvankelijk voor een heraut van wapenen, zooals Ghelre en consorten, aangezien⁽³⁾, doch latere onderzoekingen, vooral die van onzen geachten collega Dr. J. Lindemans, hebben onomstootbaar bewezen, dat onze kroniekschrijver, tot dusver een schim in biographisch opzicht, eigenlijk behoort tot een tak der Meertes (een uitgebreid Brusselsch patriciërsgeslacht, rijk aan vertegenwoordigers onder de schepenen der hoofdstad) en dat hij, tusschen 1384 en 1418, op vijf verschillende plaatsen in Brabant, rechtschapen en loyaal, als hertogelijk ambtenaar (ondermeier, meier, of schout) op-

(1) In de ruime beteekenis: niet noodzakelijk te Brussel geboren.

(2) Nl. dank zij de Bibliographische Aanteekening, door den heer F. Vanderhaeghen in gemeld jaar voorgelezen in de Kon. Vl. Academie (cf. de Verslagen en Mededeelingen, 1894, p. 179-180) en herdrukt in Hennen van Merchtenen's Cornicke van Brabant (1414) uitgegeven op last der Academie door Guido Gezelle (Gent, 1896), p. 5-8.

(3) Zie het grondig bericht van Nap. de Pauw in de Biographie Nationale XIV (Brux., 1897), kol. 432-443, bericht grootendeels steunend op Guido Gezelles inlichtingen (blijkens kol. 442 en 443). Over de herauten raadplege men Dr. J. te Winkel, Ontwikkelingsgang II² (Haarl., 1922), p. 61 vlgg.

[p. 508]

treedt, alleen maar in verlegenheid verkeerende wanneer het er op aankomt, zijn rekeningen in orde te brengen⁽⁴⁾.

Zijn Cornicke van Brabant, nu, op 20 Februari 1415 beëindigd⁽⁵⁾ en slechts 4479 regels lang, is een levendig, vaak dichterlijk en begeesterd overzicht der Brabantsche geschiedenis, dat op de toehoorders, voor wie het in de eerste plaats vervaardigd schijnt⁽⁶⁾, wel een diepen indruk zal gemaakt hebben. Het begint inderdaad, zooals alle Brabantsch geschiedwerk qui se respecte, met de alleroudste - fabelachtige i.c. Trojaansche - tijden⁽⁷⁾ en loopt tot 1414, bevat merkwaardige anecdotische gegevens⁽⁸⁾, alsmede een groot aantal heraldische beschrijvin-

(4) A. Cauchie en A. Bayot, in hun Les chroniques brabançonnes (Bull. de la Comm. roy. d'Hist., 5^e Sér., t. X, Brux., 1900, p. LXVII vlg.), bieden een zeer methodisch overzicht in verband met de Cornicke van Brabant, doch zijn onvolledig (sources, notices; zie onze noten 12 en 3) en foutief (manuscrit; zie onze noot 13). M. Sacré, daarentegen, bewijst afdoende in zijn Geschiedenis van Merchtem (Rousselare, 1904), p. 655 vlgg., dat Hennen van Merchtenen noch grondheer van Merchtem, noch Hendrik de Hobosch kan geweest zijn (wat F. Vanderhaeghen wèl meende; zie boven, n. 2), er bijvoegende: ‘Hennen moet een in de XIV^e eeuw uit een adellijk geslacht geboren dichter zijn, die alhier (te Merchtem) een laat of cynshof bezat.’ Anderzijds zet H. Nélis in de Revue belge de Philologie et d'Histoire VII³ (Juillet-Sept. 1928), p. 1035 vlgg., uiteen waarom Jan van Merchtenen, tusschen 1402 en 1412 meier, of schout, de auteur kan zijn der Cornicke (artikel vermeld bij H. Pirenne, Bibliographie de l'Histoire de Belgiques, 1931, no. 3079). Eindelijk brengt Dr. J. Lindemans de oplossing in Eigen Schoon en de Brabander XVIII^4-5, N.R.X (Merchtem, 1935), p. 119 vlgg. Deze schitterende bijdrage bleef jammer genoeg onbekend aan De katholieke Encyclopedie XVII (Amst., 1937), kol. 504.

(5) Cf. H. Nélis, a.w., p. 1035.

(6) Zie de Cornicke, r. 4477.

(7) Vgl. het eerste kapittel van Jan de Klerks in 1318 begonnen Brabantsche Yeesten (r. 105 vlgg.) en A. Cauchie-A. Bayot, a.w., passim. In zijn a.w. schrijft Dr. J. te Winkel, dat in 1346 gesproken wordt van ‘Wouter, den maerscale van den yrauden van Brabant, die in Haghe comen was om die feeste van conync Pryamus, die te Brucel wesen soude, te kreyeren.’ Volgens A. Bayot, La légende de Troie à la Cour de Bourgogne (Bruges, 1908), p. 47, n. 1, waren er in de bibliotheek van Philips den Goeden, op het einde van dezes leven (1467) in totaal zeventien handschriften aanwezig (van de 900), alleen en uitsluitend handelende over het beroemde verhaal.

(8) Zie G. Gezelle, a.w., p. 10 vlgg., alsook A. De Cock en I. Teirlinck, Brabantsch Sagenboek, vooral III (Gent, 1912), p. 7-70 en Dr. Cyr. De Baere, Eene legende van Godfried-met-den-Baard hertog van Brabant (bij P.J. Goetschalckx, Bijdragen tot de Geschiedenis bijzonderlijk van het aloude Hertogdom Brabant IX, Eeckeren-Donck, 1910), p. 24 vlgg., in welke laatste studie een diepgaande en voortreffelijke vergelijking gemaakt wordt tusschen r. 1442-2144 der Cornicke en hun latijnsche bron, een vroegtwaalfdeëeuwsch prozaverhaal (Volgens A. Cauchie-A. Bayot, a.w., p. LVIII en p. LXXVI vlgg., echter, zou dit laatste een mystificatie zijn uit de XIVde eeuw).

[p. 509]

gen⁽⁹⁾ en wordt bovendien gekenmerkt door een herhaaldelijk en in vlammende bewoordingen zich uitende liefde van den dichter tot den Brabantschen geboortegrond en dezes vorsten, een eigenaardigheid, die blijkbaar in geen andere onzer middeleeuwsche kronieken, althans niet in dezelfde mate, waar te nemen valt⁽¹⁰⁾. Voorts behelst het de oudst bekende letterkundige vindplaats der beroemde Brabonsage⁽¹¹⁾ en vermeldt eindelijk als een zijner voornaamste bronnen Jacop clarasien, een klein tractaatje, dat aan Jacob van Maerlant toegeschreven wordt, maar dat tot heden nog niet teruggevonden is⁽¹²⁾.

Jammer genoeg dagteekent de ons bekende tekst der Cornicke, die in 1896, op last onzer Academie, door Guido Gezelle werd uitgegeven, pas uit ca. 1445⁽¹³⁾, zoodat er naast de onnauw-

(9) Nap. de Pauw, a.w., kol. 442, A. Cauchie-A. Bayot, a.w., p. LXVII en H. Nélis, a.w., p. 1037 vinden ze niet onbelangrijk. Cf. nochtans onze noot 16.

(10) Nap. de Pauw, a.w., p. 438 vlgg., A. Nélis, a.w., p. 1038 vlg. en Dr. J. Lindemans, a.w., p. 122 vlg.

(11) J. Blöte, Das Aufkommen der Sage von Brabon Silvius, dem brabantischen Schwanritter in Verhandelingen der Kon. Ak. van Wetenschappen te Amsterdam. Afd. Letterkunde. N.R. Dl. V. No. 4 (Amst., Febr. 1904), p. 23 vlgg.

(12) A. Cauchie en A. Bayot vermelden het niet (cf. onze noot 4). Volgens J. Blöte, a.w., p. 30 vlgg. en p. 127 zou dit werkje, dat niet van J. van Maerlant zijn kan, eerst uit ca. 1320 dagteekenen. Volgens de Cornicke zelf, echter (r. 175-182), loopt het kroniekje van vóór Christus' geboorte tot aan den tijd van hertog Anthonie (1404). O.i. maken er deel van uit de rijmregels, aangehaald in de laatveertiendeëeuwsche Corte Chronycke (zie A. Schayes' uitg., bij Ed. Marshall, Bibliothèque des Antiquités belgiques, II, Anvers, 1834, p. 156 vlgg., ad annum 1383) en, naar wij konden vaststellen, gedeeltelijk overgenomen (als proza!) in het prozakroniekje achter Hennen van Merchtenens Cornicke van Brabant (vgl. M. Sacré, Kroniek en Oorkondenboek van Merchtem, Gent, 1904, p. 9, ad annum 1383). Geen van beide zoo pas genoemde kroniekjes wordt door A. Cauchie-A. Bayot, a.w., besproken.

(13) Zie Prof. Dr. W. De Vreese, Bouwstoffen, Afl. 6 ('s-Grav., 1932), p. 1746, art. 256, alinea 10, waar we tevens lezen, dat G. Gezelles uitg. zou te wenschen overlaten aan palaeographische nauwkeurigheid. Wegens de tijdsomstandigheden was het ons niet mogelijk, de uitg. met het handschrift (Gent, Univ. bibl. 1621) te vergelijken. Intusschen vinden we in r. 879 en passim de verbetering wan, ofschoon, getuigen de voetnota's, het hs. telkens want heeft, een vorm, die ook in proza aangetroffen wordt, bv. in het in onze noot 18 beschreven hs. der Annecdota Bruxellensia, fol. 16v (ad ann. 1389): ‘Soe quam die Coninck van vranckerycke met vele van synen eedelen mannen met grooter macht van volcke in Ghelderlandt Daer hy vele steden ende sloten wandt....’ (In het Middelnederl. Wdb. lazen we onder winnen geen enkel vb. voor wan(d)t = wan). Ook is crissauten (r. 3015), door G. Gezelle verklaard als chrysolithen (p. 175), vermoedelijk op gezag van het Middelnederl. Wdb. III (1894), kol. 2110 (vgl. A. De Cock en I. Teirlinck, a.w., p. 179, n. 1), blijkbaar een verkeerde lezing voor crissanten = croissanten = wassenaars (cf. Jan H. Junius, Heraldiek, Amst., 1894, p. 255 en 363, alsmede A. Henne & A. Wauters, Hist. de Bruxelles I, 1845, p. 81 en III, 1845, p. 683 en p. 568, op de plaat tegenover welke laatste plaats het door Hennen van Merchtenen bedoelde wapenschild der Brusselsche bontwerkers de drie wassenaars vertoont

[p. 510]

keurigheden en vergissingen van allen aard, welke in alle kronieken voor 't grijpen liggen, hier op den koop toe velerlei tekortkomingen dienen aangestipt, ongetwijfeld uitsluitend te wijten aan de copiisten, al heeft onze afschrijver, blijkens zijn menigvuldige doorhalingen⁽¹⁴⁾, toch zijn best gedaan: bij regels 4040-41 plaatst hij zelfs de letters b en a, ten einde de juiste volgorde aan te duiden. Dit belet nochtans niet, dat namen verminkt voorkomen, dat woorden, ja gansche regels ontbreken en dat meer dan eens de interversie moet worden toegepast⁽¹⁵⁾. Vergrijpen tegen de heraldiek zijn wellicht op dezelfde wijze te verklaren⁽¹⁶⁾.

(14) Vermeld in de voetnota's bij G. Gezelles uitgave.

(15) Cf. Nap. de Pauw, a.w., kol. 438 vlg. De aldaar in de aanhalingen stilzwijgend aangebrachte verbeteringen betreffen haast uitsluitend de spelling; r. 8 (die ic = dat ic) en r. 33 (keyser coene = keyser croene), intusschen, dienen niet verbeterd, terwijl r. 4473, na de emendatie, niet duidelijker is; alleen de interversie van rr. 21 en 22 is te rechtvaardigen. Zijnerzijds wijst G. Gezelle op vijf ontbrekende regels (323, 658, 824, 1541 en 3310); na r. 1878 ontbreekt er evenwel nog één; rr. 62 en 63, eindelijk, alsook r. 1050 en r. 1051, moeten worden omgezet. Wat nu de zestien emendaties van Verdam aangaat (cf. Middelnederl. Woordenb., X, 1930, p. 12, alwaar no. 6 tweemaal geteld wordt), daarvan zijn alleen van belang: r. 2508 (seghe, salich = segesalich), r. 1555 (vloes = tvloes), r. 2871 (ghespletteert = ghesplitstert) en r. 203 (noyabel = notabel), welke laatste verbetering door onze bewerking (r. 65) bevestigd wordt. Vgl. echter onzen r. 161. In r. 327, eindelijk, wordt den swane uitdrukkelijk als nominatief bestempeld, ofschoon, blijkens r. 31 (men denke ook aan de legende!), het woord in kwestie lijdend voorwerp is. Zie ook hieronder, p. 526 vlg.

(16) Van de 28 heraldische beschrijvingen zouden er, naar het oordeel van P. Génard, enkele verkeerd zijn, doch in verband daarmede bekent G. Gezelle, a.w., p. 233: ‘Ik geve al 't gene Hennen v.M. geeft, en late, de wapenkundigen beteren dat hij, of zijne afschrijvers, gemist hebben.’

[p. 511]

II. De Bewerking (Inhoud)

Met dat al werd de Cornicke tot in het midden der zestiende eeuw afgeschreven. Een Brusselsch schrijver, immers, wiens identiteit tot heden niet is vastgesteld, maar die, naar onze meening, niemand anders is dan Joan-Baptista Houwaert⁽¹⁷⁾, liet een lijvige prozakroniek na, waarvan het handschrift, naar wij vermochten uit te maken, vroeger bekend stond als handschrift van Rijnen⁽¹⁸⁾ en aanvangt met 363 versregels, als titel dragende: Vanden beghinsel van Roome Ende van Brabant (zie het facsimile).

(17) Zie K.-F. Stallaert, Jan-Baptista Houwaert, beschouwd als dichter en als staatsburger, in Nederlandsch Museum, Tweede Reeks III (Gent, 1885), p. 353 vlgg. en p. 378. In de opdracht van zijn Vier Wterste (Antw., 1583) verzekert de dichter zelf: ‘.... ghemerckt mijn Cronijcke van Brussel noch niet en is voldaen.....’, zoodat Ch. Rahlenbecks mededeeling over Houwaert als kroniekschrijver (Biogr. Nationale IX, Brux., 1886-1887, kol. 559) dient gewijzigd.

(18) J. Van den Gheyn, S.J., Catalogue des Manuscrits de la Bibliothèque Royale de Belgique VIII (Brux., 1908), p. 387, no. 5835 (14896-98) beschrijft het al te kortbondig. Naar de oudere, niet gelijktijdige nommering, dan, omvat het fol. 2 tot en met 283. Daarbij komt echter fol. 218 tweemaal voor, terwijl fol. 1, 10, 11, 101(?) en 253 ontbreken; op fol. 35^v (ad annum 1475), anderzijds, dienen fol. 48-59 (1476-1513) en op deze laatste fol. 36-47 (1513 etc.) te volgen. Fol. 276^v en 277, eindelijk, alsook fol. 280-283^v, bevatten aanteekeningen uit de XVIIde eeuw. Daarentegen loopt de jongere folioteering, in rooden inkt, van fol. 1 tot 279. Het eerste blad, thans verdwenen, vermeldde vermoedelijk den titel, den naam van den auteur en wat dies meer zij; met fol. 279 breekt de tekst plots af (anno 1558), daar de onmiddellijk volgende bladen (hoeveel en sinds wanneer?) weggesneden zijn. Op het rugschild van den onschoonen, halfleeren band staat te lezen: ANNECDOTA BRUXELLENSIA. M: S:, een titel, waarheen A. Henne en A. Wauters, in hun Histoire de Bruxelles (Brux., 1845 vlgg.), nu en dan verwijzen, b.v. I, p. 374, n. 3. Nochtans geeft het achttiendeëeuwsche hs. 17120-17121 (cf. J. Van den Gheyn, S.J., a.w., p. 387, no. 5837) op fol. 109 als bron op: Ms. van Rijnen, nl. bij het relaas van Aert De Beers wonderlijke verlossing uit beulshanden, een relaas, dat in geen enkele oudere kroniek voorkomt tenzij in de onze (op fol. 112 staat: Ms. de Rijnen). Ten slotte vertoonen vele bladen een watermerk van Edmon Denise (1553-1562; cf. Briquet, Les Filigranes I, Paris, 1907, nos. 2864-2867), andere een van C. Pinette (1546-1561), dat evenwel niet bij Briquet, a.w., voorkomt (een var. van no. 8518?). Zie nog onze Rhetores Bruxellenses I en II in Rev. belge de philologie et d'hist., XIV, 1935, p. 436 en XV, 1936, p. 74.

[p. 512]

Eerst handelt de dichter over de drie koningen (Saturnus, Pytus en Latynus), die gedurende 150 jaar, vóór den val van Troje, nl. in 1149 v.C., in Italië regeerden (- 42). Daarna heeft hij het over den uit Troje gevluchten Eneas, die te Rome koning wordt (- 59), alsmede over de veertien afstammelingen van dien held (- 77). Vervolgens spreekt hij over Priamus (- 81), Toemraise (- 87), Ferremonde (- 91), Eledoene (- 93), Merywinck (- 96) en dezes vier en twintig zonen, van wie er negen koning (- 122), negen hertog (- 126) en zes markgraaf, resp. prins worden (- 138); de zesde woont te Nijmegen als prins tusschen Schelde en Rijn (- 144). Al deze vorsten, intusschen, bekeeren de heidenen (- 154). De prins van Nijmegen, echter, ‘Chaerle’ genaamd, spant boven allen de kroon en de leeuw in zijn wapen is de Brabantsche leeuw (- 163). Chaerles dochter, evenwel, een kleinkind van den Griekschen keizer, wordt door dezen laatste uitgehuwelijkt aan den zwaanridder Brebon, die tegelijk aan Brabant den naam geeft (- 195), waarna een tweede Priamus de behoeder dezer landstreek wordt (- 201). Ten slotte komen nog, na zes legendarische heerschers: Lodewijk (- 208), Puppijn van Herstal (- 211), ‘Chaerle Marteel’ (- 222), ‘Chaerle de groote’ (- 251), Lodewyck stamelaert (- 267), Godevaert (- 273), Hendrik (- 281), Jan de Eerste (- 327) en Jan de Tweede (- 363).

III. De Bewerking (Tekst)

Hieronder volgt de letterlijk afgedrukte tekst, met links daarvan de nummers van de overeenstemmende regels der Cornicke (c).

⁺ Vanden beghinsel van Roome Ende van Brabant

Oude gesten seggen ons dat
Omtrint daer Roome stondt die stadt
Datter menich man Regeerde
Eer men Roome daer fondeerde
Quam gevloghen daer
Saturnus doer den vaer
van synen zoene Jupiter

+ Fol. 2

[p. 513]

 

Die vuyt Creten quam geuaren

 

want hy den soene beloefde

10

Nyet veele naer dat hyen beroefde /

 

van synen manlycker daden

 

Ende duchte noch meerder schaden

 

Met scepen quam hy doen

 

Jnt landt van Jtalien gevloen

15

Ende berch hem daer langhe daighen

 

Bey jn bosschen ende jn haghen

 

Die welcke Saturnus daer vant

 

veele andere luyden daer jnt landt

 

Die wilt waeren jn allen saken

20

Hy leerde hen tymmeren / en huysen maken

 

Coren wynnen / ende wyngaert

 

Ende leuen naer tsmensschen raet /

 

Hier by seyden sy oppenbaere

 

dat sylieden gode waere

25

Ende te hant uaer tgeue

 

doer den vader vanden sone

 

⁺ Maeckte hy een stadt gereet

 

Daer by dat nu Roome steet

 

Ende hietse als jck versta

30

Nae hem seluen Saturna

 

 

 

Naer desen Saturnus

 

Regeerde synen soene Pytus

 

Dat was Latyns vadere

 

de welcke latynus alle gader

35

Leerde de latynssche sprake

 

Ende om dese selue sake

 

Soe hieten alle die latyne

 

Noch nae den naeme syne

 

 

 

Deese drye Coninghen regneerden daer

40

hondert ende vyftich jaer

 

Eer Troeyen gewonnen was

 

Ende daer vuyt vloet Eneas

 

⁺ Dat was voer ons heeren gheboerte

 

XI^c. jaer ende alsoe voert

45

Ende omtrint xlix Jaer

+ Fol. 2^v

+ c 48

[p. 514]

 

⁺ vloyen vuyt Troeyen dat es waer

 

Die eedelste ter weerelt wyt

 

doen verloren was den stryt

 

Ende de Griecke met ghewelde

50

Die stadt van Troyen velde

 

Daer sy voer laghen Thien jaer

 

Met stryde ende met pynen swaer

 

Doen vloet vuyt Troyen Eneas

 

Antytus syn vader was

55

Ende doen quam Eneas

 

jnt landt van Roome syt seker das

 

⁺ Ende was een waere dinck

 

Te roome drye jaeren Coninck

 

Ende doen sterff Eneas

60

Ascalis die syn soene was

 

Besadt die Roomssche croone

 

Twintich jaer ende achte

 

Regheerde hy Roome met machte

 

Den schilt droech hy zweert van sabelen

65

Daer in den leeuw van goude notabele

 

na wert Coeninck ende hiet aldus

 

syn broeder / en hiet Posinius

 

Maer tsoude alte lanck recken

 

soudick van allen vertrecken

70

Eneas geslechte alte male

 

Die croonen droeghen jn Italie

 

vierthiene wasser te samen

 

Die van eenen aze quamen

 

die de croone droeghen daer

75

deen voere ende dander naer

 

⁺ Die Roome stichten ende Slauenye

 

ende Almanyen hoort naer mije

 

 

 

⁺ Daer naer quam verstaet dit dinck

 

⁺ Een geheeten Priamus die Coninck

 

⁺ Dese Priamus die wan

81

her Toemraise den vromen man

 

Diet al want met synder vromer handt

 

van Sassen tot in Spaengnen dlandt

 

En maeckte die der croonen onderdaen

+ c 51

+ Fol. 3

+ c 52

+ c 54

+ c 55

+ c 62-138

[p. 515]

85

Alden Ryn wilt my verstaen

 

Toemrayse hoort myn orconde

 

wan die coninck ferremonde

 

⁺ Die vroom was ende wyde vermaert

 

van wapenen ende van hoogher aert

90

ferremont die prinche vroome

 

want den coninck Eledoene

 

Eledoen / verstaet die dinghen

 

want den coeninck Merywinghen.

 

 

 

Dese Merywinck jn dueghden vrome

95

hadde wel xxiiij soenen

 

Daer aff de ix coninghen waeren

 

Die oudtste hiet hildrick hoorter maren

 

Bleeff jn Almanien coninck

 

na synen vader verstaet dit dinck

100

Die ander werdt coninck jnt goetlant

 

Dat nv vranckerycke es genaempt

 

Merywinck was synen naeme

 

Die derde Hector nae dbetame

 

van Garnaten coninck en van Arragoene

105

De vierde hiet Troyelus en droech croone /

 

van Spaingnen en Castillien mede

 

De vyfste hiet dats waerhede

 

Mercurius verstaet den zijn

 

en was In groot Britannen

110

coninck / dat nv heet jngelandt

 

De sesste was Golias genaempt /

 

ende was coninck van Denemercken

 

De seuenste was van lyue stercke

 

en was coninck van zweeden

115

synen naem dats waerhede

 

was Saladyn / ende syn achste broeder

 

was coninck van Bemeter dies syt vroeder

 

⁺ En hiet met naeme Florremont

 

Die negenste broeder jck doen v condt

120

hiet Corebel verstaet den zin

 

Ende was coninck jn Germanien

 

Dat vtrecht jn Prusen heet

 

Ende elcker deser coninghen sekerlyck

+ Fol. 3^v

+ Fol. 4

[p. 516]

 

Nam een van synen broeders van hem

125

en maecktense verstaet den zin

 

hertoghe bynnen synen lande

 

Die ander sesse vaet met verstande

 

wordden Merchgreuen ende Princhieren

 

Den oudtsten maecktij Merchgreue fierre

130

Jn synen lande / sy v becant

 

Ende gaff hem te voeren den brant

 

Dese gaff Brandenborch den naeme

 

die ander wert vrome van lichame

 

Jn Nusenne Mercgrauen

135

van Bourgondien ryck van hauen

 

soe wert die derde prinche mede

 

van Beyeren en van Sassen dats waerhede /

 

Dese waeren alle groote heeren

 

de sesste wert daer jck op keere

140

Prinche tusschen Schelde ende den Ryne

 

ende was den naeme syne

 

En was Chaerle geheeten

 

Dese Chaerle jck doen v weten

 

woende te Niemaghe opt casteel rycke

145

Soe syn sy commen die hooghe heeren

 

aen soe ridderlycke eeren

 

metten ridderlycken brande

 

Hebben die Payeenen goids viande

 

⁺ Bekeert / aen tghelooue kerstenrycke

150

als ons laet weten die Cronycke /

 

Hoe dat Brabant die rycke

 

syn wortelen ende fondement

 

Dit kerssten ghelooue hebben geprent

 

⁺ alsoe wyde alst es bestaen

155

van Chaerlen van Nyemagen doen ick vermaen

 

Hoe syn wapene was bekandt

 

Die was soe ridderlyck en soe vaillandt

 

Gecommen vuyten Troyanen rycke

159

Gheen soe schone es syns gelycke

 

⁺ Den schilt droech hy zweert van sabelle

 

⁺ Daer jn den Leeuw van goude noiable

 

⁺ Getonct / geclaut / getant van siluere claer

 

⁺ Soe es den Brabantsschen leeuw voerwaer.

+ Fol. 4^v

+ c 138

+ c 202

+ c 203

+ c 833

+ c 836

[p. 517]

 

⁺ Nv moettij weten den rechten sijn

165

⁺ hoe Brabant creegh synen naeme

 

⁺ Een riddere / naer eenen zwaene

 

volghde van Camerycke

 

Tot Nyemaghen opt casteel rycke

 

Die ridder Brebon geheeten was

170

Dese Brebon syt seker das

 

Creegh te huwelycke

 

Carels dochter sekerlycke

 

des keysers suster dochter zuane

 

Dese keyser daer Ick aff vermane

175

⁺ was keyser In Griecken lant

 

⁺ Gheenen anderen keyser men en vant

 

Brebon van lyue stercke

 

sloech doot den reuse dantwerpe /

 

⁺ Dese Brebon sy v bekant

 

⁺ Quam metten keyser vuyt Griecken landt

181

Tot Nyemaghen opt casteel rycke

 

Daer vant de keyser sekerlycke

 

synder lieuer suster zwane

 

Daer was blysscap herde groot

185

Maer Chaerle haer man was doot

 

Die keyser gaff met blyden gedane

 

synder suster dochter zwane

 

Brebon den vromen man

 

en gaff hem alle haers vader lant

190

Ende gaff Brabant den naeme

 

nae Brabon nae dbetame

 

Dus creegh Brabant den name schoone

 

nae Brebon den ridder coene

 

⁺ Brebons wapene was met ghewelt

195

⁺ met eender witter vaetschen den rooden schilt

 

 

 

⁺ Doen Brebon vander weerelt schiet

 

⁺ wasser een die Priamus hiet

 

Gheboren vuyten Troyaensschen Rycke

 

ende aenveerde Brabant sekerlycke

200

ende was Charels van Nyemagen broedere

 

De welcke was Brabants behoedere /

+ c 165

+ c 28

+ c 327 vlgg.

+ c 194

+ c 195

+ c 295

+ c 296 vlgg. Fol. 5

+ c 454

+ c 455

+ c 770

+ c 826

[p. 518]

 

⁺ Sesse coninghen jn waeren dinck

 

waeren na Priamus coninck

 

Daer naer quam lodewyck die coninck

205

⁺ Die jerste kerstenheyt ontfinck /

 

⁺ die sinte remeeus kerssten dede

 

Doen hy sterff was waerhede

 

Screeffmen ons heeren jaer v^c.xcj.

 

 

 

⁺ Daer naer wert Puppyn van herstale

210

Hertoghe van Brabant generale

 

⁺ Puppyn hadde eenen soene en was bastaert

 

⁺ Hy hiet Chaerle marteel sy v verclaert

 

⁺ Die vroempste die doen was jn kerstenhede

 

ende ontsien te menighe stede

215

⁺ Met eenen hamer ijseryn

 

⁺ soe vacht dat ridderlycke greyn

 

⁺ Hy was Ruwaert jn vranckerycke

 

⁺ ende hertoge van Brabant sekerlycke /

 

wel xlvj ^tich.. jaer

220

Doen hy sterff dat js waer

 

⁺ screefmen seuen hondert

 

⁺ ende xlij wien dat verwondert.

 

 

 

⁺ Chaerle de groote jn waeren dinck

 

wordde jn vranckerycke coninck

225

⁺ Alle de heeren moesten wycken

 

⁺ Diemen vant jnt kerstenrycke /

 

⁺ Ingelant / vrieslant Denemercken

 

ende vanden Ryne de heeren stercke

 

vriesen / zwauen / ende Almandien

230

zweuen / Pursen / en Arabien

 

Castellien ende Catteloen

 

Spaengnen en Arragoen

 

Cecilien / Napels Calaberen mede

 

Poelen ende roome de stede

235

bracht hy aen tghelooue kerstyne

 

⁺ ende suuerdet vanden sarazyne

 

⁺ Synen tytel was eerlyck ende schoone

+ c 837

+ c 842

+ c 846-7

+ Fol. 5^v

+ c 941-2

+ c 962

+ c 977-8

+ c 982

+ c 983

+ c 981

+ c 1007-8

+ c 1010

+ c 1011

+ c 1049-51

+ c 1057

+ c 1058

+ c 1060-9

+ c 1069

+ c 1040

[p. 519]

238

⁺ Caerle geweldich keyser van roome

 

⁺ van lothryck ende van Brabant

 

⁺ Ouer heere was hy jnt kersten lant

 

⁺ Dese coninck vol weerdicheden

242

regeerde Brabant dats waerheden

 

xlvj^tich.. jaeren dat wel onthoudt

 

ende lxxvj^tich.. jaer was hy oudt

245

doen hy betaelde der natueren schout

 

viij. screefmen ende xlj met

 

Doen hy wordt begrauen / jck wil ghy weet

 

jn onser lieuer vrouwen kercke Taken

 

Die hy selue dede maken

250

Een jaer na den stryt ten ronseuale

 

⁺ God bringhe syn siele vuyt alder quale

 

 

 

⁺ Hier naer leefde lodewyck de stamelaert

 

⁺ en regeerde Brabant sy v verclaert

 

⁺ Sinte Peeters te loeuene jnde stede

255

En sinte Goedelen te bruessel mede

 

stiechte hy dese twee Canonesyen

 

Dies waeren die heeren blye

 

Te Bruessele woende hy bynnen

 

tusschen twee ermen vander zynnen

260

Daer hy een Capelle dede

 

stichten / dat es waerhede

 

Ter eeren van sinte Goeryck den heyligen sant

 

⁺ Dese regeerde Brabant

 

Sesthiene jaeren sekerlycke

265

⁺ doen hy sterff dese heere rycke

 

screef men duysent ende liiij mede

 

⁺ God gheue der zielen vrede.

 

 

 

⁺ Doen men screeff onss heeren jaer

 

Duysent /C. en xlv dat es waer

270

was den grooten stryt

 

⁺ Teghen de Grijmberssche heeren des seker syt

 

⁺ Godeuaert hertoghe van brabant dat jonge kint

 

jnden stryde jnde wieghe hinck /

 

 

 

⁺ Henrick de saechtmoedighe jn Brabant

+ c 1041

+ c 1044

+ c 1045 Fol. 6

+ c 1113-23

+ c 1123

+ c 1370

+ c 1371

+ c 1393-1400

+ c 1403-5

+ c 1406-7

+ c 2204

+ Fol. 6^v

+ c 2211

+ c 2330

+ c 2617

[p. 520]

 

⁺ Syn Eedele vrouwe sy v bekant

276

stichte te loeuene tclooster te predicaren

 

Een tclooster Touwerghem dats oyck ware

 

⁺ Men screeff doen duysent twee hondert

 

ende lxij wyen dat verwondert

280

Doen hy sterff die eedel heere

 

ende leyt te loeuene te predicaren.

 

 

 

⁺ Nv willick v doen verstaen

 

van hertoghen jan die eedele man

 

den welcken quam meenighe oirlooghe an

285

Ouer mase ende ouer ryn

 

Een sterck Casteel verstaet den fyn

 

stont bouen Colene en hiet voronck

 

Daer roouers / ruyters / jck doen v condt

 

op laghen / en lieten nyemande nyet

290

dies daer omme verstaghet dbediet

 

Die roomssche heeren en van allet dlant

 

Ontboden den hertoghe van Brabant

 

⁺ ende van Colene de stede

 

ontboden den hertoghe mede

295

Doen quam daer die hertoghe van brabant

 

Metten brabantsschen heeren sy v becant

 

⁺ Ende swoeren metter mont

 

⁺ Datse vorunt souden vellen jnden gront

 

⁺ En de roouers alsoe braden

300

dat sy hen wachten van sulcker daden

 

Ende gheuen hen na wercken loon

 

want hy hadde vanden keyser van room

 

Macht ende moeghenthede

 

want hem de keyser in syn stede

305

Ouer gaff jn syn ghewelt

 

Dat hy nemmermeer te leen en hielt

 

Anders dan aen syn zweert doert

 

Ende alle Brabantssche heeren voert

 

Dat nyemandt ter weerelt en doet dan hy

310

ende allen prinsschen vrij

 

Ontfaen haer leen aen vleesch en bloet

 

⁺ sonder Brabant syt des vroet

 

⁺ Dus velde hy Voront jnden gront

+ c 2628-32

+ c 2643-6

+ c 2709-19

+ c 2719

+ c 2816 Fol. 7

+ c 2778

+ c 2757-70

+ c 2770

+ c 2865

[p. 521]

314

Daer hy groote eere bestont

 

⁺ Men screeff xij^c. ende lxxx ende achte

 

Dat dierste hertoghe Jan met machte

 

voront want / ende lijmborch dlant

 

Daer hy den leeuw van kele rapant

 

jnt siluer claer gespelt soet thoent

320

Getonct / getanct / geclaut gecroent

 

van goude den gulden leon

 

Gequartiert als prinche coen

 

⁺ Die hy brocht aenden hals syn

 

⁺ Als hy sterff dese prinche eerbaer

325

⁺ screeff men onss heeren jaer

 

xij^c. xciiij mede

 

God geue synder zielen vrede.

 

 

 

⁺ Syn soene die nae hem quam

 

⁺ was geheeten de tweeste jan

330

Ende was van felder manieren

 

Stuer en fel gelyck de dieren

 

Op die gemeynte ver waer geseyt

 

⁺ En achtesse luttel dats waerheyt

 

⁺ De gemeynte van Bruessel hy tonder dede

335

Tusschen Bruessel ende de stede

 

van viluoirden / jnde beempden groene

 

⁺ ende sloechse doot die hertoghe coene

 

Jn haer lynen cleederen daer sy quamen

 

hem ter genaden nae tbetamen

340

Daer hy onreerlyck jn dede

 

want ten was gheene vromichede

 

⁺ Ende gaff te bruessel tregiment

 

Den seuen geslechten sy v bebent

 

Dat vuyt elcken geslachte rycke

345

Een scepene soude syn eeuwelycke

 

Ende dat de seuen geslechten souwen

 

Alle de officien wilt mij onthouwen

 

maken souden die hoorden totter seluer stadt

 

Sonder den Oueramptman verstaet dat

350

⁺ Ander rechter en begheerden nemmermeere

 

⁺ En die Amptman verstaet myn leere

+ c 2866-75

+ c 2875

+ c 2951

+ c 2962-5

+ c 2965 Fol. 7^v

+ c 2966

+ c 2979

+ c 2982

+ c 2986

+ c 2987-3005

+ c 2994

+ c 3000-5

[p. 522]

 

soude nyet commen jnder stadt Raet

 

nemmermeer dat wel verstaet

 

Jae dat hy rechter oft Amptman waere

355

⁺ Dese hertoghe jck v verclaere

 

hielde wee ende oirlooghe

 

Teghen de stadt van Mechelen hooghe

 

⁺ Die hy beley ende wan

359

⁺ Haeren capitain den vromen man

 

⁺ vinghen van Bruessel de bontwerckers claer

 

Ende leuerden den hertoghe eerbaer

 

⁺ Als dit geschiedde screefmen reene

363

⁺ Duysent twee hondert jaer ende eene. ⁽¹⁹⁾

+ c 3006-8

+ c 3019

+ c 3020

+ Fol. 8

+ c 3028

+ c 3029

(19) De rest van fol. 8, alsook fol. 8^v, zijn bl.

IV. Bespreking

Het valt in 't oog dat het ontlede dichtwerk grootendeels gewijd is aan den legendarischen oorsprong van Brabant en dan ook, strikt genomen, met regel 195 had kunnen eindigen, daar het aldus geleverde den titel ruimschoots dekt. Anderzijds vraagt men zich af, waarom de auteur nu juist ophoudt bij Jan den Tweeden (anno 1301), aangezien zijn eigen zeer belangwekkende prozakroniek begint met het jaar 1288, het glorierijkste uit de regeering van Jan den Overwinnaar⁽²⁰⁾.

In elk geval is het duidelijk, dat de besproken verzen in hoofdzaak ontleend zijn aan Hennen van Merchtenens Cornicke van Brabant, natuurlijk niet zonder dat daarbij talrijke en wel eens vreeselijke corrupteelen ontstonden: coninc Clodione bv. (Cornicke, r. 78), wordt in de bewerking coninc Eledoene (r. 91), terwijl het voornemen van Jan I (Cornicke, r. 2757-9):

Hij soude Woeronc alsoe begaeden (= toetakelen),
Ende die roevers, valsch ende quade,
Nae verdiente, gheven loen.

gewijzigd wordt als volgt (r. 299-301):

(20) Hs. 14896-98, fol. 9.

[p. 523]

 

En de roouers alsoe braden

 

dat sy hen wachten van sulcker daden

 

Ende gheuen hen na wercken loon⁽²¹⁾

Niet ontleend, daarentegen, schijnen: r. 1-42, r. 46-75, r. 155-159, r. 169-193, r. 294-298, r. 330-333 en r. 338-341. Alleen bij de eerste en de laatste twee van deze zeven passussen zullen we even blijven stilstaan, daar de overige drie niets dan beknopt samenvattende weergaven zijn van overeenkomstige plaatsen uit het voorbeeld.

R. 46-75, dan, beschouwen we als een passage, die in den oorspronkelijken tekst der Cornicke zal hebben gestaan. Aldaar moet inderdaad - wat tot heden onopgemerkt bleef - na r. 51 een zeker gedeelte overgeslagen zijn, daar thans het onderwerp bij vloen (r. 51) en stichten (r. 52) ontbreekt. Schuiven we echter, tusschen de vermelde regels, het schijnbaar van den bewerker afkomstige en overigens zeer bedorven brok in, dan verkrijgen we een alleszins duidelijken samenhang:

Cornicke	48	Recht voer Christus onss Heeren gebuert
		.Xj^c. jaer, ende daertoe voert
		Omtrent . xlix . jaer,
	51	Vloen uut Troyen, des syt waer,
Bewerking	47	Die eedelste ter weerelt wyt
		doen verloren was den stryt

(21) Andere bedorven plaatsen (het eerste getal slaat op de bewerking, het tweede op de Cornicke): 85 (67); 114 (96); 117 (99); 122 (104); 134 (116); 138 (120); 146 (128); 230 (1063); 252 (1370); 261 (1399); 275 (2629); 304 (2762); 307 (2737); 350 (3000); 363 (3029). Voorts leze men in r. 22 niet raet, maar aert, in r. 73 niet aze, maar aue (vgl. Cornicke, r. 838), in r. 340 niet onreerlyck, maar oneerlyck, in r. 343 niet bebent, maar bekent enz., make van rr. 25-26 (vgl. den voorlaatsten regel v.h. facsimile):

	Ende te hant naer tgone
	doer den vaer vanden sone
van rr. 66-67:
	na hem wert Coninck aldus
	syn broeder / en hiet Posinius
en van r. 207 (vgl. Cornicke, r. 1028):
	Screeffmen ons heeren jaer
	Vc. ende xcj dats waer

[p. 524]

Cornicke	52	Ende stichten Rome ende IJtalien,
		Ende Aelmaengien, hoert nae mije.....

Aan den anderen kant heft de Cornicke aan, heel ex abrupto, met het verstrekken van bijzonderheden omtrent Rome nà het beleg van Troje (r. 48 vlgg.; zie hierboven); in haar oorspronkelijke lezing, echter, zal ze toch ook wel, al was 't maar om redenen van evenwicht, een en ander hebben meegedeeld omtrent Rome vóór dat beleg. In dat geval maken de eerste 42 regels van onze bewerking (die, let wel, in geen andere kronieken teruggevonden worden en die de anonymus, alleen al wegens hun gebrekkigheid en hun corruptheid, onmogelijk zelf heeft kunnen verzinnen), de vereischte preambule uit:

Bewerking	39	Deese drye Coninghen regneerden daer (=te Rome)
		hondert ende vyftich jaer
		Eer Troeyen gewonnen was
	42	Ende daer vuyt vloet Eneas
Cornicke	48	Recht voer Christus onss Heeren gebuert
		.Xj^c. jaer, ende daertoe voert
		Omtrent . xlix . jaer,
		Vloen uut Troyen, des syt waer,
Bewerking	47	Die eedelste ter weerelt wyt

Wat voorts de laatste twee passagetjes betreft, nl.

Bewerking		.......... de tweeste Jan
	330	Ende was van felder (= wreeder) manieren
		Stuer en fel gelyck de dieren
		Op die gemeynte ver waer geseyt

en

Jn haer lynen cleederen daer sy quamen
hem ter genaden nae tbetamen
Daer hy onreerlyck jn dede
want ten was gheene vromichede (= dapperheid)

zoo ben ik er vast van overtuigd, dat ze bezwaarlijk uit Hennen van Merchtenens panegyrische pen zullen gevloeid zijn, daar ze, niet het minst het tweede (vooral r. 340-341), gewis niet

[p. 525]

als lovend voor den hertog kunnen worden beschouwd⁽²²⁾. Aangezien overigens de verdachte uitlatingen in geen andere bronnen schijnen voor te komen, zou men geneigd zijn, ze aan onzen bewerker toe te schrijven. Ten onrechte, nochtans. Inderdaad: de alweer niet van leelijke smetten vrije r. 329-363, waartusschen de gewraakte beschouwingen zich versteken, zijn eveneens, naar we voor het eerst konden vaststellen, overgenomen (en dan nog wel als proza) in de inleiding tot het puike kroniekje van den Brusselaar Jan de Pottre, insgelijks in het midden der zestiende eeuw ontstaan⁽²³⁾:

⁺ De twe hertoeghe Jan / die was zeer fel ende felder Dan zijn vaeder van manieren stuer ende fel op de ghemeynte voerwaer ghesaijt ende achtenghe luttel Dat es de waerheijt / Die ghemeynte van bruxsel hij tonderdede tusschen bruxsel ende die stadt van viluorde Jnde bemde groene ende sloechse doot Die hertoghe coene Jn haere lijnen cleederen dat sij quamen hem ten ghenaden nae betaemen Daer hij onneerlijck Jnne dede want ten was gheen vromicheden /
Ende gaf te brussel tregement den vij gheslechten / sy v bekent Ende Dat wt elcke gheslechten rijke een scepen soude sijn eewelycke / ende Dat die vij gheslachten souwen Alle die officien wilt mij onthouwen maken die

(22) ‘Men vraagt zich af’, schrijft Dr. J. Lindemans, a.w., p. 120, ‘of het heele opzet van deze Cornicke geen voorwendsel is om den dichter in de gelegenheid te stellen zijn meester (Anthonie van Bourgondië) te bewierooken, en, met dezes gunst, ook een milde toelage te krijgen uit de staatskas.’ Op p. 129 preciseert hij aldus: ‘Tusschen 1412 en 1415 ligt een periode waarin Hennen van Merchtenen, zonder ambt, over veel vrijen tijd moest beschikken. Zijn gedicht zou dan bedoeld geweest zijn om wederom in de gunst van den hertog te geraken en aan een ambt te komen. Dat zijn opzet slaagde zou de benoeming tot schout van Herentals, in 1415, dan bewijzen.’

(23) Zie J. Van den Gheyn, S.J., a.w. VII (Brux., 1907), no. 5062 (15885). Naar aanleiding van onzen passus merkt baron Jules de St. Genois, de bezorger van de zeer gebrekkige uitgave van het Dagboek (Gent, 1861), niet zonder gevatheid op (p. 3, n. 3): ‘Men vindt in dit ingelaste (sic) stuk klaerblykelyke sporen van dichtmaet en rymen.’ Hij slaat evenwel den bal mis, wanneer hij daar bijvoegt: ‘dat stuk schynt onnauwkeurig overgeschreven te zyn’, daar J. de Pottre hier - in vergelijking met den anonymus - een voor dien tijd merkwaardig zuiver afschrift heeft geleverd.

+ Fol. 3^v

[p. 526]

hoerde totter seluer stadt Sonder den ouer Amman verstat dat / ende Dat Den amman niet en mach coemen Jnde stadt raet // Dese Hertoghe Die Jck v verclare hielt vee ende oorloghe teghen die stadt van mechelen hoge / Die hij beleijde ende vvan haren capiteijn Den vromen man vinghen (Fol. 4) vinghen Die van bruessel die boenwerkers claer ende leeverde den hertoghe eerbaer / Aals Dit ghesciede screef men reene Duysent iij^c en eene

Welnu, deze tweede redactie, waarboven De Pottre plaatst: Dit es ghescreven wt eenen anderen boeck, is oneindig zuiverder dan de vorige, zoodat zoowel onze anonymus als De Pottre een voorbeeld hebben gebruikt, dat er anders uitzag dan de ons bekende Cornicke en dat vermoedelijk op bepaalde plaatsen gewijzigd werd door een tegenstander der patriciërs.

Ten slotte zijn we gelukkig, dank zij onze bewerking uit ca. 1550, ten minste toch één zoo goed als onverstaanbaren regel uit de Cornicke te kunnen emendeeren, wat niet alleen pleit voor de zeer ongave overlevering van deze laatste, maar tegelijk aantoont, dat onze anonymus een anderen tekst dan den in 1896 gedrukten onder de oogen moet hebben gehad en dusdoende laat zien, dat Hennen van Merchtenens werk veel bijval heeft gekend.

Na dus te hebben laten hooren, dat Karel met zijn vader, den vorst van Nijmegen, in onmin geraakt is, geeft de dichter over den zoon dit raadseltje ten beste (Cornicke, r. 192 vlgg.):

Dies hy nam gout, selver ende wapenen,
Ende voer over die maryne,
Tot den keiser, in Griec lant;
Teenen ander keiser dat men hem vant,
Te dien tyden, dat es waer.

Bij den anonymus, integendeel, luidt de voorlaatste regel, anders een hopelooze crux (r. 176):

Gheenen anderen keyser men en vant

welk glashelder zinnetje alle duisterheid verjaagt, al geloof ik

[p. 527]

dat de dichter zelf, in overeenstemming met zijn spraakgebruik, zal gedicht hebben:

Gheenen anderen keyser dat men vant⁽²⁴⁾

We willen deze korte studie niet afhandelen, zonder er nog even op te wijzen, dat onze anonymus ook het prozakroniekje schijnt te hebben benuttigd, dat achter het handschrift van de Cornicke te vinden is en in 1461 eindigt⁽²⁵⁾. Hoe dit zij, beide kronieken beginnen met het beroemde jaar 1288 en vermelden, haast letterlijk dezelfde feiten en in bijna dezelfde bewoordingen, met dit verschil nochtans dat de anonymus hier en daar de puntjes op de i's zet, ofwel nieuwe gegevens bijvoegt, ontleend aan andere (bekende of onbekende) bronnen⁽²⁶⁾.

(24) Zie G. Gezelles uitstekende nota bij dat (a.w., p. 175) en onze noot 15 in fine.

(25) Uitgegeven door M. Sacré in zijn Kroniek en Oorkondenboek van Merchtem (Gent, 1904), p. 5-19 en door hem zonder nadere bewijzen aan Hennen van Merchtenen toegeschreven. Zie onze nota 12.

(26) Aldus teekent het prozakroniekje op het jaar 1301 aan (Sacré, a.w., p. 10): ‘Item doen men screef Mccc.j lach die hertoghe van brabant vore mechlen.’ De anonymus preciseert (Fol. 9^v): ‘Anno duysent drye hondert ende Een lach hertoghe Jan hertoghe van brabant met ianne berthout voer Mechelen’ en voegt daarbij, evenals de fragmentarische Cornike uit ca. 1400 (cf. F. von Hellwald, M. De Vries en E. Verwijs, Jacob van Maerlant's Spiegel Historiael. Tweede partie, bewerkt door Philip Utenbroeke. Leiden, 1879, p. IV vlg.) en de middenvijftiendeëeuwsche Brabandsche Kronijk (cf. Ch. Piot, Chroniques de Brabant et de Flandre, Brux., 1879, p. 49): ‘met gemeynen heere’, waarop hij dan nog mededeelt: ‘ende wordde gewonnen ende de mueren oft vesten vander seluer stadt wordden alsdoen op deen syde gedestrueert ende afgeschooten alsoet inde latyne hier naer volght
De Emenda quam oppidum Mechliniense Ducj Brabantie fecit Johannes dux Brabantie et johannes de berthout Dominj oppidj Mechlinienses (sic) propter graves egressus / per illos De Mechlinia perpetratos in manu potentj Jbidem oppidum obsiderunt Sic quod tandem muris et menijs ad vnam partem oppidj Destructis Mechlinienses Ducj Dextras dederunt / Sub pacto quod huiusmodj muros et menia nisi de licentia Ducis reparare non possent Et de emenda prefatis Dominis Ducj et johannj de berthout fienda / ipsj dominj et oppidum Mechliniense hincinde in .....’ (de rest van dezen Latijnschen tekst, dien wij tevergeefs elders gezocht hebben, ontbreekt, daar fol. 10 en 11 verdwenen zijn: zie onze noot 18).

[p. 528]

V. Besluiten

Zoo komen we tot de volgende besluiten:

1.	De in menig opzicht merkwaardige Cornicke van Brabant, gedicht door Hennen van Merchtenen, een bekend hertogelijk ambtenaar, is, zooals ze thans vóór ons ligt, een gebrekkig afschrift uit ca. 1445;
2.	De Brusselsche vervaardiger van het handschrift van Rijnen (J.-B. Houwaert?), die zijn prozakroniek uit ca. 1550 aanvangt met een bewerking van zoowat een tiende der Cornicke, heeft een ons onbekend, vollediger en geïnterpoleerd afschrift van dit rijmwerk gebruikt, evenals trouwens de Brusselaar Jan de Pottre in zijn Dagboek (ca. 1550);
3.	De bewerking uit ca. 1550 laat ons toe, een crux uit de Cornicke (r. 195) te verwijderen (p. 526 vlg.);
4.	De anonymus uit ca. 1550 schijnt ook het prozakroniekje achter de Cornicke te hebben benuttigd.