Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1939

(1939)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Zuid- en Noord-Nederlandsche Bibliographie over Natuur- en Geneeskunde tot 1800
8^e Bijdrage
(Idema tot Lysons)
Door Prof. Dr. A.J.J. Van de Velde
Binnenlandsch Eerelid.

Deze bijdrage omvat de bibliographie van de schrijvers wier namen beginnen met de letters I, J, K, L, met 303 titels. Met de vorige bijdragen, telt deze bibliographie, met L inbegrepen, 1641 + 303 = 1944 boeken en verhandelingen.

I

Geneeskunde. 1739 Idema Bern. Dryven en zinken der longen van een nieuwgeboren kind op het water. Leeuwarden 1739.
Geneeskunde. 1739 Idema Bern. Vervolg der gedagten over het dryven en zinken der longen van een nieuwgeboren kindt, op en in het water. Leeuwarden 1739 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1740 Idema Bern. Nareden achter de gedachten en vervolg. Leeuwarden 1740 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1741 Idema Bern. Nodige en nuttige byvoeginge over het drijven en zinken der longen van nieuwgeboren kinders, op en in het water. Leeuwarden 1741 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1741 Idema Bern. Nodige en afgeperste tusscheninspraak over het dryven en zinken van de longen. Leeuwarden 1741 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1741 Idema Bern. Besondere gedagten over het werk

der geneeskonst en waarom het best is, dat een geneesheer de medicamenten zelf uitkiest. Leeuwarden 1741 in 8.
Geneeskunde. 1743 Idema Bern. Vervolg van de nodige en afgeperste tusschen-inspraak om te dienen tot een byvoegsel van het geschrevene over het dryven, en zinken der longen. Leeuwarden 1743. (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1740 Idema Petr. Korte en bescheiden toch teffens vrymoedige aanmerkingen tegens de Gedagten en Vervolg der gedagten van Bern. Idema. Leeuwarden 1740 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Oogheelkunde. 1741 Idema Petr. Een ontleed- en natuurkundige verhandeling over 't oog, wijders wat een staar of cataract is. Leeuwarden 1741 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde [1750 Idema] Tentamen chirurgicum de Spina ventosa, of heelkundige Proev van den Winddoorn, in welken tefvens den aard van verscheiden beenziektens word onderzogt: gaande vooraf Een korte optelling van alle Beenderen van een Mensch, en hoe dezelve met deszelvs Kraakbeen en Merg zyn t'zamengesteld: Als ook Wat een Ontsteking en derzelver Uitgangen zy; voorts Wat een knoest en kreevtgezwel is: en eindelyk Twe zeer zeldzame waarnemingen; van welke de eerste, Over een tot nog toe niet genoeg bekend ongemak in de slokdarm; En de laaste, over een Fungeuse uitspatting an het binnenste des bovensten Ooglids. Door Petrus Idema, Medicinae doctor. Te Leeuwarden, Gedrukt by Abraham Ferwerda, 1750 (21,7 × 13,8 cm., (28) + 203 pp., Bi Un Gent me 2438, Brit Mus).

Opdracht aan den prins van Oranje en Nassau, uit Sneek 8 Maart 1750, gevolgd door een lange voorrede. Het boek is verdeeld in 4 hoofdstukken: het getal der beenderen, de opperhuid, de ontsteking, de winddoorn, gevolgd door twee waarnemingen. Winddoorn of spina ventosa wordt nog genoemd: beenvuur, beenkreevt, beenkanker, beenvreters, inwendige beenzwering.

Plantenkunde [1780 Ingen-Housz] Proeven op plantgewassen. Ontdekkende derzelver zeer aanmerkelyk vermogen om de lucht des Dampkrings te zuiveren, geduurende den Dag, en in de Zonne-schyn; en om gemeene lucht des nachts, en wanneer zy in de schaduw zyn, te bederven. Beneevens Eene nieuwe manier om den graad van gezontheid des Dampkrings nauwkeurig te toetsen, door Johan Ingen-Housz, M.D. Hofraad en Lyfarts van hunne Keizerlyke en Koninglyke Majesteiten, Medelid van de Koninglyke Maatschappy der Wetenschappen te Londen, van het Bataafsch Genoodschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, enz. enz. Uit het Engelsch vertaald, door J. van Breda, M.D. Veertig-Raad te Delft.

Met Platen. Te Delft, By E. van der Smout en J. de Groot, Pz. MDCCLXXX (20,9 × 12,8 cm., LXXXIV + 314 pp, Kon Bi Brussel VH6451, Bi Un Gent 129 C 32).

Het boek wordt door den vertaler aan den schrijver opgedragen; het begint met een voorrede van den vertaler waarin hij hoopt later een 2^e deel te laten verschijnen. Daarop volgen de vertaling van de opdracht aan Johan Pringle van J. Ingen-Housz uit Londen 12 Oct. 1779, een voorreede aan den lezer, de verklaring van de volgende kunstwoorden: Niter- of salpeterlucht, brandbaare lucht (waterstof), gephlogisticeerde lucht (stikstof), gedephlogisticeerde lucht (zuurstof), vaste lucht (koolzuurgas). Eindelijk de inhoud der twee deelen, het 1^e met 29, het 2^e met 21 hoofdstukken.

Schr. stelt onder meer vast dat zuurstof door de planten wordt afgescheiden, niet onder den invloed van de warmte, maar wel van het licht. Aldus kan bedorven lucht weder zuiver worden. Gedurende den nacht leveren de planten alleen ‘vervuilde’ lucht. Dit wordt door talrijke proeven duidelijk bewezen. Een alphabetische bladwijzer (pp 289-314) vergemakkelijkt de studie in het boek.

Van dat boek verscheen een herdruk in 1788. De Engelsche uitgave Experiments upon vegetables zag het licht te Londen in 1779 in 8. Fransche vertaling te Parijs in 1780, 1787 en 1789, Duitsche uitgave in 1786 te Leipzig in 8, en ook te Weenen in 8.

Chemie. [1781 Ingenhousz] Verhandeling over de gedephlogistiseerde lucht en de manier hoe men dezelve kan bekomen en tot ademhaling doen dienen door Johan Ingen-Housz, M.D. Hofraad en Lijft-Arts van zijne Keizerlijke en Koninglijke Majesteit, Medelid van de Koninglijke Maatschappij der Wetenschappen te Londen, Lid Correspondent van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam: als mede van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, enz. enz. den Heere Salomon de Monchy, Medicinae Doctor en Professor te Rotterdam, enz. enz. (In Verhandel. Bat. Gen. Rotterdam VI 1781 pp 107-160, Bi Un Gent hist 9621)

De mededeeling is gedagteekend uit Weenen 28 Maart 1781. Ingen-Housz vermeldt dat hij zuurstof heeft gekregen uit verlichte planten, uit salpeter, ijzersulfaat, menie, en bespreekt de verkregen resultaten op kwantitatief gebied.

Nat. Wetenschap [1785 Ingen-Housz]. Verzameling van verhandelingen, over verschillende natuurkundige onderwerpen, door Johan Ingenhousz, M.D. Hofraad en Lyfarts van Zyne Keizerlyke en Koninglyke Majesteit, Medelid van de Koninglyke Societeit te Londen, van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, en van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Konsten en Weetenschappen, enz. Vertaald door J. van Breda, M.D. Raad in de Vroedschap, en Regeerend Schepen te Delft, Lid van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, en van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Konsten en Wetenschappen. Eerste deel. In 's Gravenhage, by Isaac van Cleef, MDCCLXXXV. (21,2 × 12,6 cm, 353 + (2) pp, Bi Un Amsterdam, Kon Bi Brussel VH 7197).

Dat 1^e deel bevat, na het voorbericht van den vertaler en den inhoud 16 verhandelingen over gedephlogisteerde lucht, buskruit, donderend poeder, afleiders voor electriciteit, brandbaarheid van metalen, phlogiston, electriceerwerktuig, ydel of luchtledig, lamp en pistool met brandbare lucht, verkrijgen van brandbare lucht uit stilstaande wateren, magneetkracht.

In het 2^e deel (XXVIII + 446 + (1) pp), na het voorbericht van den vertaler en den inhoud, vindt de lezer 6 verhandelingen over het leerstelsel van Franklin over de electriziteit, het gebruik van gedephlogisteerde lucht als geneesmiddel, de gezondheidsgraad van de lucht aan de zee, de wieren in verband met de lucht en de proeven met den eudiometer van Fontana.

Natuurkunde. 1785 Ingenhousz J. Verzameling van verhandelingen over verschillende natuurkundige onderwerpen, door J. van Breda. 's Gravenhage, van Cleef 1785 in 8.
Plantenkunde. 1786 Ingenhousz J. Brief aan N.C. Molitor over de bijzondere uitwerking welke de verschillende soorten van lugt, de onderscheidene graaden van licht, warmte en electriciteit hebben op het doen uitspruiten van zaaden en den groei van reeds gevormde planten. (In nieuwe Alg. Vaderl. Letteroef. 1786, I, 2 pp 334 en 379).
Geneeskunde. 1792 Ingenhousz J. Aqua mephitica alcalina of loogzoutig luchtzuur-water, een nieuw ontdekt en uitmuntend geneesmiddel in het graveel en het steen. (Scheik. Bibl. Delft Roclofswaert 1792).
Landbouwkunde. 1796 Ingenhousz J. Proeve over het voedzel der planten en de vrugtbaarmaaking van landerijen. Uit het Engelsch vertaald door J. van Breda, Delft, Roelofswaert 1796 in 8.

Geboren te Breda in 1730 en overleden te Bowood (Engeland) in 1799, studeerde Johannes Ingen-Housz te Leuven waar hij waarschijnlijk ook doctor medicinae werd; na verscheidene Universiteiten bezocht te hebben, vestigde hij zich als arts te Breda. Hij verbleef dan te Londen, Edinburgh, den Haag, Weenen, Parijs en eindelijk rond 1790 te Bowood waar hij overleed.

Hij heeft, een der eersten, de enting toegepast tegen de pokziekte; hij ontdekte de assimileerende werking van het bladgroen bij de planten; hij bewees dat de ademhaling een algemeen verschijnsel is bij al de levende wezens, ontdekte de zwermsporen der wieren en vond het dekglaasje van het microscoop uit.

Over hem een studie van Julius Wiesner (Weenen 1905) en een levensschets geteekend Motreux in het Nieuw Biographisch Woordenboek (VI, p. 382).

Jacob van Breda, die het Nederlandsch werk van Ingenhousz bezorgde, werd geboren in 1743, waarschijnlijk te Delft; hij overleed aldaar in 1818, nadat hij zijn gansche leven als arts had gewerkt.

Dierkunde [1778 van Iperen] Bericht wegens eene Schild-padde, aan de kust van Zeeland, door Josua van Iperen (In Verhandel. Zeeuwsch Gen. 1778 VI pp 620-624, Bi Un Gent Hi 1902).

Een reusschildpad, zwemmende op de Steenbank, rechtover Domburg.

Volkenkunde [1780 van Iperen] Beschryvinge van eene blanke negerin uit de Papoesche eilanden, door J: van Iperen. (In Verhandel. Batav. Gen. 1780 II pp 229-244 (Bi Un Gent Hi 9696).

J

Technologie [1780 Jacobi Chr.] Om het toeneemend Houtgebrek der Zuiker-Molens, in de Bovenlanden, spoedig en duurzaam te verhelpen. Bekroond antwoord van Christiaan Jacobi (In Verhandel. Batav. Gen. 1780 II deel 2 pp 1-15, Bi Un Gent Hi 9696).

Gebrek aan brandstof moet bestreden worden door houtachtige planten en heesters te gebruiken.

Geneeskunde. 1603 Jacobi Heym. Het schat der armen, oft een medecijn boeckxken. Amsterdam Barentz 1603 kl in 8 (Bi Un Amsterdam).

De Bibliotheek te Amsterdam vermeldt nog: Amsterdam 1614 kl in 8, Amsterdam 1615 kl in 8.

Geneeskunde. [1632 Jacobi] Den schat der Armen oft een Medecijnboecxken / dienstelijck voor alle Menschen / inhoudende hoe men sijne ghesondtheydt onderhouden sal. Daer by veelderhande simpele Remedien ende Medikamenten / om veel-derhande sieckten met kleyne kosten seer lichtelijck te ghenesen. Ende wat daer voorts meer in te lesen is / dat vindt men aen de ander zijde. Opera Heym. Jacobi. Ad laudem & gloriam Dei. Een wŷs Philosooph seydt, dat de gesondtheydt eenen onbekenden rijckdom is, maar is aengenamer dan ghenen die van een sware sieckte genesen zijn, als die nogt sieck oft kranck geweest hebbē. Op een nieuw oversien, verbetert en̄ vermeerderdt. T'Antwerpen, By Hieronymus Verdussen inde Kamerstraet inden rooden Leeuw. 1632. (15,2 × 9,2 cm, 182 pp, Bi Un Gent Me 283a, Bi Un Amsterdam).

Het boekje begint met een gedicht, zooals in de uitgave van 1641.

Daarna komt een voorrede getiteld ‘Den Leser saluyt’. Het werk zelf is een verzameling van practische raadgevingen in twee deelen, het eerste pp 7-40, het tweede pp 41-181. Talrijke recepten worden aanbevolen.

Op het einde een gebed. De approbatie is geteekend uit Antwerpen 19 October 1625.

Geneeskunde [1641 Jacobi] Van den Schat der Armen Oft een Medecijn-Boecxken / dienstelijck voor alle Menschen / inhoudende hoemen sijne ghesondtheydt onderhouden sal. Daerby veelderhande simpele Remedien ende Medicamenten / om veelherhande sieckten met cleyne costen seer lichtelijck te ghenesen. Ende wat daer voorts meer in te lesen is / dat vindt men aen de anderzijde. Opera Heym. Jacobi. Ab laudem & gloriam Dei. Een wijs Philosooph seyt, dat de gesontheyt eenen en onbekende rijckdom is, maer is aanghenamer den genen die van een sware sieckte genesen zijn, als die noyt sieck oft cranc geweest hebben. Op een nieuw oversien / verbetert en̄ vermeerdert. T'Antwerpen, By Godtgaf Verhulst inde Cammerstraet inden witten Hasewint. Anno 1641. (14,3 × 9,1 cm, 181 + (2) pp, Bi Stad Antw 13336).

Voor een voorrede getiteld ‘Den Leser Saluyt’ vindt men de volgende verzen:

Tot den Leser
 
Den Schat der Armen wort hier opē gedaē
 
Die langen tijdt heeft ghesloten gestaen
 
Want hier worden ontdeckt veel secreten
 
Die waerdigh zijn om te weten,
 
Eerst hoemen de ghesondtheydt sal onderhouden best.
 
Oft verlorē hebbē mē sal wederō krijgē in 't lest
 
Die Anatomie wordt hier oock beschreven
 
Hoe aen mensche ghestelt is naer 't leven,
 
Met de namen der sieckten ende oorsake van dien,
 
En̄ hoemen de sieckten sal kennen 't water besien
 
Die crachten der Cruyden met heur namen,
 
Aptekers Medicamenten daer by te samen,
 
Dienende voor jonghe Barbiers en Herbaristen,
 
Dat sy 't moghen leeren, oft sy 't niet en wisten:
 
Hoemen oock de siecke menschen sal visiteren
 
En helpen met der daedt, moghen hier leeren,
 
Natuerlijcke wetenschap suldy lesen,
 
Want die sieck is, waer garen ghenesen,
 
En die ghesondt is soude garen soo langhe blijven
 
Dus soude ick gherne een ieghelijck gherijven.
 
Dit is dan een Fondament om verder te raken:
 
Die de kerne wilt eten, moet de note craken.
 
In 't leste salmen hier leeren van Godt verwerven
 
Een eerlijck leven en daer naer een saligh sterven.

Het eerste deel van het boekje begint op p 7 (abusief 71!) en behandelt arbeid, rust, eten en drinken, slapen en waken, lucht, gewoonten, zintuigen, organen, ziekten, anatomie van inwendige deelen.

Het 2^e deel begint op p 41 en bevat samenstelling en bereiding van geneesmiddelen; het overzicht vangt aan met 4 verzen:

Ovidius die seer vernuftighe en verstandighe Poët
Ons al t'samen door sijn lustighe Carmina laten weten,
Segghende als ghy sieck wordt doedt intijdts raet,
Want die te langh wacht comt dicwils te laet.

In zijn Essai sur l'Histoire de la Medecine belge noemt p 286 C. Broeckx Jacobi (Heym), met het boek van den Schat der Armen, Antwerpen Godgaf Verhulst 1641 in 12 met 181 pp; ibid 1796 in 2 boekdeelen in 8. Te bemerken is dat de naam van den schrijver met de woorden Opera Heym. Jacobi. Is Heym. Jacobi

(genitiefvorm?) de zelfde als Heyman Jacobs? Ook in de Bibliographie gantoise van Ferd. Vanderhaeghen, wordt Jacobi gebruikt als familienaam en Heyman als voornaam.

De Bi Un Amsterdam vermeldt nog de volgende uitgaven: Haarlem 1642, Amsterdam 1664 kl in 8, Rotterdam 1734 in 8 en 1738 in 8.

Geneeskunde. 1796 Jacobi Heym. Den Antwerpschen leydsman der gesondheyd. Antwerpen en Gent Gimblet 1796 in 8, 600 pp.
Voeding [1606 Heyman Jacobs]. Den Cleynen Herbarius ofte Kruydt-Boecxken... Tot Amsterdam, By Henrick Barentsz. Boeckvercooper int Vergulde Schrijf-boeck. 1606 (14 × 9 cm, 192 pp, Bi Un Gent Acc 35997).

Zie Bromatologicon IV 1935 p 1119.

Een uitgave vóór 1600 te Amsterdam, een in 1602 te Amsterdam, een in 1609 te Amsterdam (Bi Un Gent Acc 5313). Zie Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad. 1931 p 641.

De Bi Un Amsterdam bezit: vóór 1600 Amsterdam Müller, drie uitgaven te Amsterdam by Barentsz in 1602, 1606 en 1609, uitgaven te Haarlem 1623, Amsterdam 1638, Middelburg 1638, Haarlem 1640, Amsterdam 1667, en 2 uitgaven zonder dagteekening:

Voeding [Sd Heyman Jacobs] Den Kleynen Herbarius, ofte Kruyt-Boecxken... t'Antwerpen, By Martinus Verhulst op de oude Corenmerct in de gulde Tes. (14,7 × 8,7 cm, 192 pp, Bi Un Gent Acc 1664 en Acc 35998).
Voeding [Sd Heyman Jacobs] Den nieuwen kleynen Herbarius ofte Kruydboeksken... Tot Gend, By Jan Gimblet, Boekdrukker, in de Veldstraat in den gulden Bybel (17 × 10,2 cm, 169 + 7 pp, Bi Un Gent Acc 39819, G 21698, Kon Bi Brussel III 1299).

Zie Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad. 1931 p 643.

Kruidboek [1640 Jacobs Heym] Den Kleynen Herbarius Ofte Kruydt-Boecxken / Inhoudende de cracht / ende operatio van alle de ghemeene Kruyden ende bekende vruchten / die men daghelijcx ghebruyckt / waer deur men met Gods hulpe een yder zijn gesontheyt kan onderhouden ende veelderhande sieckte ghenesen. Van nieus oversien / ende op veel plaetsen verbetert en̄ vermeerdert. Door H.J. ad honorem Dei. Om ghesontheyt te behouden, ende sieckte te genesen Sal men ongheneught schouwen en sober wesen. Nota. Hebdy geen Medecijn / so laer dese vier u meester zijn. Een

Vrolijc hert en soberen kost / matigē arbeyt en warm gedost / Dat kan u deur Godt geven / Dat ghylang gesont meugt levē. T'Hantwerpen By Godtaaf Verhulst / in de Cammerstraet / inden witten Hasewint. Anno 1640. (14,4 × 8,9 cm, 191 pp, Bi Mus. Plantin).

Het boek begint met een gedicht, hetzelfde als bij de uitgave 1609 Amsterdam Barentsz; daarna een voorrede en een bericht tot de ‘Gardeniers’. Het overzicht loopt over de boomvruchten, de specerijen, de medicinale zaden, de wortels, de bloemen, de welrikende kruiden, de ‘herbariseer’-kruiden, de levensmiddelen.

Op p 128 begint het ‘Remedie Boexken’ met allerlei geneesmiddelen, op p 160 treft de lezer de noodige troostmiddelen als hij ziek is, om op p 184 tot de praktijk terug te komen met een tweede reeks geneesmiddelen.

De censor teekent de toelating tot herdrukken te Antwerpen op 20 October 1625.

Kruidboek [1640 Jacobs Heym] Den Cleynen Herbarius ofte Cruyt-Boecxken / ende operatie van alle de gemeene Kruyden ende bekende vruchten / diē men daghelijcks ghebruyckt / waer door men met Gods hulpe een yeder sijne gesontheyt can onderhouden ende veelderhande sieckten ghenesen. Van nieus oversien / en op veel plaetsen verbetert ende vermeerdert. Door H.J. Ad Honorem Dei. Om ghesontheydt te behouden, ende sieckte te ghenesen, salmen ongheneucht schouwen en sober wesen. Nota. Hebdy gheen Medecijn // Soo laet dese vier u mester sijn: Een vrolic hert / en soberē cost // Matigen arbeyt en warm gedost / Dese connē u door God gevē // Dat ghy lang gesont meucht leven. t'Amsterdam. Ghedruckt by Frans Pels, woonende in de Colex-Brugh-steech. 1640. (14 × 8,7 cm, 191 pp, Bi Stad Antwerpen J 31219).

Ander druk als de uitgave 1640 Antwerpen Verhulst. Zelfde verzen aan het begin, Voorrede, bericht tot de ‘Gardeniers’. Het remedie Boecksken begint op p 129, de Troostmiddelen op p 161 en de tweede reeks geneesmiddelen op p 185.

Verloskunde [1771 Jacobs] Kort-bondig Onderwys aengaende de Vroedkunde, Ten Voordeele van de Vroed-vrouwen ten platten Lande; Op 't Bevel van het Ministerie. Op-gestelt door M. Raulin, Doctoor in de Genees-kunde, gewoonelyken Raed-Medecyn des Konings, Koninglyken keurder, van de Koninglyke Maetschappye te Londen, Lid van de Academie der schoone Letter-Konst, Wetenschappen ende Konsten van Bordeaux, Rouanen, ende van die van d'Arcade tot Roomen. Uyt het Fransch vertaalt, door J.B. Jacobs

gesworen Heel ende Vroed-Meester. Verciert met kopere plaeten. Tot Gendt, Gedrukt by Judocus Begyn, aen d'Appel-brugge in den Engel. M.DCC.LXXI (14,5 × 9,3 cm, VIII + 168 + (4) pp, 2 platen met 12 afbeeldingen, Bi Un Gent me 2640).

Bericht van den vertaler, waarschuwing; overzicht verdeeld als volgt: het baren in het algemeen, de natuurlijke en moeilijke baringen, de tegennatuurlijke baringen. De goedkeuring door het Collegie der Medecijnen van Gent is geteekend op 19 September 1771, en door den censor te Gent op 20 september 1771. Broeckx (Essai sur l'histoire de la médecine belge 1838 p. 287) noemt dit werk, maar met jaartal 1772.

Heelkunde [1772 Jacobs] Nieuwe wyze om de been-breuken ende ontledingen te behandelen, uyt het Fransch van den Heer Lassus, in het Vlaemsch over-gebragt door J.B. Jacobs Gesworen Heel, Breuk- ende Vroedmeester der Stadt Gendt. Verçiert met kopere Plaeten. Dit Tractaet kan in de Behandelinge der Been-Breuken voor eenen onfaelbaeren Regel aenzien worden. Hyppocrates. Tot Gendt, Gedrukt by Judocus Begyn, aen d'Appel-brugge in den Engel. M.DCC.LXXII. (14,7 × 8,8 cm, (5) + III + 203 pp, Bi Un Gent me 2451, G 2747, Bi Un Amsterdam).

Opdracht aan J. Praet, licentiaat in de geneeskunde, lector in de kruidkunde en overste van het Heelkundig Genootschap der Stad Gent. Voorbericht van den vertaler. De beenbreuken in het algemeen, de samengestelde beenbreuken, de ontledingen in het algemeen, verklaring van een nieuwe wijze om beenbreuken te behandelen.

Verloskunde [1772 Jacobs] Voorder onderricht aengaende de breuken ofte scheursels, alsmede den voorval der Lyf-moeder ende Ars-darm, Zynde een Vervolg ofte Byvoegsel van het Kort Onderwys hoe dat men de Breuken & kan voorkomen ende genezen. Door J.B. Jacobs, gesworen Heel, Breuk ende Vroed-Meester. Tot Gendt, Gedrukt by Judocus Begyn, aen d'Appel-Brugge in den Engel. (17,7 × 11,2 cm, 28 pp, Bi Un Gent G 2748).

Jaartal vastgesteld door het bericht van den Censor op het einde.

Verloskunde [1777 Jacobs] Vroed-Vrouwen Hand-Boeksken, opgesteld by wyze van Catechismus In Vraegen en Antwoorden, tot gebruyk der Voorlezingen. Door Jan Bernard Jacobs, gezworen Heel-Meester, gepensionneerden der Stad Gend en van de Kasselrye van der Auderburg, Leeraer der Vroed-Kunde en Lid van de geneeskundige Maetschappye. Tot Gend

By Judocus Begyn, Stads-Drukker, aen d'Appel-Brugge in den Engel. M.DCC.LXXVII. (14,3 × 8,9 cm, (6) + 107 pp, Bi Un Gent G 2602).

Goedkeuring van het College der Medecynen te Gent op 19 Juni 1777.

Verloskunde [1777 Jacobs] Vroed-Vrouwen Hand-Boeksken, opgesteld by wyze van Catechismus In Vraegen en Antwoorden, tot gebruyk der Voorlezingen. Door Jan-Bernard Jacobs, Gezworen Heelmeester, gepensionneerden der Stad Gend en van de Kasselryc van der Auderburg, Leeraer der Vroedkunde en Lid van de geneeskundige Maatschappye. Tot Gend, By A.B. Steven, Boekdrukker, op de Koorn-merkt. (14 × 8,3 cm, (8) - 99 pp, Kon Bi Brussel III 93245 A).

Evenals bij het boven vermeld boekje is de goedkeuring van het Collegie der Medecyne van Gent op 19 Juny 1777 geteekend, waaruit ik meen de uitgave te mogen plaatsen op 1777.

De Bibliographie gantoise vermeldt die uitgave niet. Men vindt wel de uitgave van 1777 verschenen by Judocus Begyn te Gent vermeld (IV p 63), met een verwijzing tot Broeckx, Histoire de la medecine belge p 287.

Verloskunde [1784 Jacobs] Vroedkundige oeffenschool, vervattende In een klem bestek meerderendeels alles, 't geen tot deze Konst eenige betrekking heeft, de Geneeskunde uitgezonderd, uitgegeeven bij wijze van Lessen, Door den Professor Jacobs. Met Kopere Plaeten. Spaert, goede Baergodin! de zwanger Vrouw: bewaerd De Vrugt, en dat ze rijp al zagtjes word gebaerd. Te Gend, By J.F. Vander Schueren, in de Brijdelstege, bij d'Appel-brugge. M.D.CC.LXXXIV. (26 × 21,2 cm, (12) - 432 + (10), 21 platen, Bi Un Gent Me 872, Bi Un Amsterdam, Kon Bi Brussel VI 5249 A).

Opdracht aan de vier Roeden Vander Straeten, Müller, Delrio en Delzoy en leenmannen Vander Varent. J.J. Dons, Rodriguez d'Evora y Vega, Dellafaille, Du Bois, De Vaernewyck, De Potter, Van Volden, Oliviers, Vilain XIIII, Saceghem, Vanden Hecke en Vispoel. Voorrede, inleiding. Eerste deel met 13 hoofdstukken over de vrouwelijke teeldeelen, de normale verlossing, de miskraam, enz. Tweede deel met 14 hoofdstukken over moeilijke en tegennatuurlijke verlossingen; derde deel met de studie van 26 gevallen van tegennatuurlijke baring.

Zeer schoone en verzorgde uitgave, waarvan een Fransche vertaling in 1785 verscheen: Ecole pratique des accouchements, Gand Vanderschueren 1785 in 4, 21 pl. en 425 pp (Kon Bi Brussel II 55754 en III 8208 B).

Heelkunde [Sd Jacobs] Kort onderwys hoe dat men de breuken ofte scheursels alsmede den voorval der Ltyfmoeder ende Arsdarm kan voorkomen ende genezen. Door J.B. Jacobs, Gezworen Chirurgyn. Tot Gend, By Jan Meyer, op de Hoogpoorte in het gekroond Zweird. (14,8 × 8,4 cm, 24 pp, Bi Un Gent me 2995, G 2432).

De goedkeuring wordt zonder aanduiding van dagteekening gegeven door de assessoren van het Collegie der Medecynen van de stad Gent. Het boek wordt in de Bibliographie gantoise van Ferd. Vanderhaeghen (tome III p 366) onder de uitgaven zonder datum door Jean Meyer en zijn weduwe gedrukt.

Geneeskunde [Sd Jacobs] Bericht aen het Volk, Aengaande de Asphyxia ofte Schynbaere ende Schielyke Dood, Inhoudende de wyze, om die voor te komen en de zelve te genezen. Met de beschryvinge van eene nieuwe licht draegbaere Rook-Werk-Dooze. Op bevel van de Fransche Staets-Regeringe in het licht gegeven Door J.J. Gardane, Opper-Leeraer van het Geneeskundig Genoodschap tot Parys, Geneesheer van Montpellier, Koninglyken Boek-Keurder; Lid van de Koninglyke Maetschappye te Montpellier, Nancy ende van de Academie tot Marseille. In het Vlaemsch vertaelt door J.B. Jacobs, gezworen Heelmeester, Gepensionneerden der Stad Gend en van de Kasselrye van der Auderburg. Met kopere Plaeten. De Rook-Werk-Dooze benevens de Onderrichtinge, kost derthien Schellingen en half Wisselgeld. Tot Gend by Judocus Begyn, Stads-Drukker, aen d'Appel-Brugge in den Engel. (16,2 × 9,4 cm, (4) + 60 pp, 2 platen, Bi Un Gent G 2749).

Dit werkje moet beschouwd worden als de 1^e uitgave van het volgende; het zou volgens de Bibliographie gantoise van Ferd. Vanderhaeghen (t. IV p. 57) in 1774 verschenen zijn.

Geneeskunde [Sd Jacobs] Bericht aen het Volk, Aengaende de Asphyxia ofte Schynbaere ende schielyke Dood. Inhoudende de wyze, om die voor te komen en de zelve te genezen; met de beschryvinge van eene nieuwe licht draegbaere Rook-Werk-Dooze. Op bevel van de Fransche Staets-Regeringe in het licht gegeven door J.J. Gardane, Opper-Leeraer van het Geneeskundig Genoodschap tot Parys, &. In het Vlaemsch vertaelt door J.B. Jacobs, gezworen Heelmeester, Gepensioneerden der Stad Gend en van de Kasselrye vander Audenburg. Tweeden druk; Vermeerdert met het Reglement van het Magistraet der Stad Valencyn, gelegen in het Waelsch Nederland, in date 8. Mey 1775, raekende de versmoorde ofte verzopene Lichaemen; als ook de Uytlegginge der Hulpmiddelen, en het Order in het welk zy aen de Versmoorde ofte Verzopene moeten toegebragt worden. Men heeft er bygevoegt de Tafel der Materien van dit Werk. Met kopere Plaeten. Prys, zeven Stuyvers. Tot Gend, by Philippe Gimblet, Boekdrukker en Boek-

verkooper op de Koorn-merkt. Met Goedkeuringe (16,2 × 10,7 cm, (4) + 68 pp, Bi Un Gent me 3412).

De Bibliographie van Ferd. Vanderhaeghen (tome IV p 36) vermeldt het boek zonder datum als gedrukte uitgaven van Philippe en Pierre Gimblet. Philippe Gimblet overleed in 1801 te Ledeberg. Volgens die Bibliographie (tome IV p 57) verscheen in 1774 bij Josse Begyn te Gent hetzelfde werk, wellicht dus de 1^e uitgave.

Gebruik van kampher-brandewyn met ammoniak als damp door blazen in den darm gebracht.

Geneeskunde [1794 Jacobs J.C.]. Algemeene Raedgevinge aen de borgeren van de Stad en Lande van Aelst, Betrekkelyk tot den Rooden-Loop, By hun heviglyk heerschende, zynde het resultat der Consultatie by voorzorge ende orders der Municipaliteyt der Stede ende Lande van Aelst, gehouden tusschen de Doctoren der zelfde Stad en van andere vremde Steden daer toe by een geroepen den 4 Fructudor 2de Jaer der Fransche Republique, een ende onverdeelbaar. Tot Aelst, Uyt de Boek-drukkerye van J.L. d'Herdt, 1794. (20,1 × 12 cm, 15 pp, Bi Un Gent 221 P 311).

De naam van schrijver bevindt zich op het einde van dit vlugschrift. Behandeling en prophylaxis.

Heelkunde. 1790 Jacobs J.B. Onderwyzinge der hedendaegsche oeffenende Heelkunde, uyt het latyn van H. Callisen vertaeld door J.B. Jacobs. Brussel, by De Bel 1790-1792 in 8, 2 vol. te samen 651 pp.

Genoemd door C. Broeckx, Essai sur l'histoire de la médecine belge 1838 p 288. Van dat werk zegt Broeckx dat Jacobs gedurende het drukken van het boek overleed, en dat P.E. Wauters het laatste deel heeft vertaald. Jean Bernard Jacobs overleed te Leuven in 1791.

Jacobs J.B. Zie 1790 Callisen.

Jansje Sw. Zie 1784 Anonymus.

Geslachtsziekten. 1798 Jansonius E. Flagellum veneris ofte van Venus plaege ofte vuyle Pocken. Rotterdam 1680.
Verloskunde. 1680 J(ansonius) S. Korte en bondige verhandeling van de voortteeling en 't Kinderbaren, met den aankleven van dien. Amsterdam ten Hoorn 1680 in 8.

Andere uitgaven: Rotterdam 1681 in 8, 2^e druk Amsterdam 1685 in 8; 3^e druk Amsterdam 1688, 4^e druk Amsterdam 1695 in 8, 5^e druk Amsterdam 1699 in 8, 6^e druk Amsterdam 1706 in 8.

Jansonius van Almeloveen Theod. Zie 1684 A. de Heide, 1735 Buizen.

Von Jaquin J.F. zie 1795 Plaat G.

Heelkunde [1797 Jas] Verhandeling over de uitwendige Hulpmiddelen tegen de breuken, door François Jas, Stads Heelmeester en van den Gerechte der Stad Amsterdam. Te Amsterdam, by Lodewyk van Es, MDCCXCVII (22,6 × 13,3 cm, (4) × 103 pp, Bi Un Gent me 2290).

Geschiedkundig overzicht van de I^e tot XVIII eeuw, met de bijgeloovige uitwendige hulpmiddelen.

Technologie [1775 Jelgerhuis] Antwoord op de vraage, Welke en hoedanige Verbeteringen zijn 'er te maaken, omtrent de Vorm en den Toestel der Vaten, Fornuizen of Stookplaatsen en Vuurgangen, als mede omtrent de soorten, den aanleg en de bestuuring der Brandstoffen, in alle de Tafrijken onzes Lands, en in allerlei andere gevallen, waar in vogten moeten heet gemaakt, gekookt en in de vereischten graad van hitte onderhouden worden, om dit op de spoedigste, gemakkelykste en minst kostbaare wijze, en met den besten uitslag te doen? Door Rieuk Jelgerhuis, schilder, katoen- en linne gaaren roodverwer, te Leeuwaarden. (In Verhand. Bat. Gen. Rotterdam 1775 II pp. 27-49, Bi Un Gent Hi 9621).
Pokken [1801 Jenner) Onderzoek naar de oorzaken en uitwerkselen der Variolae vaccinae, eene ziekte, in de westelijke gedeelten van Engeland ontdekt, voornaamlijk in het graafschap Gloucester, en aldaar bekend onder den naam van koepokken; door Edw. Jenner, Med. Doct. &. In het Nederduitsch vertaald en met een bijvoegsel vermeerderd, door L. Davids, Med. Doct. te Rotterdam. Quid nobis certius ipsis sensibus esse potest, quo vera ac falsa notemus. Lucretius. Met Plaaten. Te Haarlem, By A. Loosjes, P.Z. MDCCCI. (22,7 × 13,4 cm, (4) + 52 + 48 pp, Bi Un Gent me 2511, Bi A.J.J.V.).

Na het voorbericht van den vertaler, bevat het boek een overzicht van den Staat der vaccine en een onderzoek over oorzaken en uitwerking der koepokken. Uit het verslag van een comiteit op verzoek van den hertog de Liancourt blijkt dat de vaccine een ziekte is te onderscheiden van de gewone kinderpokken, dat de vaccine nauwelijks den naam van ziekte verdient.

dat de besmetting niet door de lucht wel door een wondje wordt veroorzaakt, en dat de vaccine een behoedmiddel is tegen de natuurlijke besmetting.

Edward Jenner, geboren op 17 mei 1749 te Berkeley en aldaar overleden op 26 Januari 1923, geneesheer, die de pokinenting niet ontdekte zooals gewoonlijk aangenomen, maar wel algemeen maakte. Zijn eerste verhandeling over de inenting verscheen te Londen in 1798 onder den titel: An Inquiry into the causes and effects of the Variolae Vaccinae, a disease discovered in some of the western countries of England, particularly Gloucestershire, and known by the name of the cowpox.

Verloskunde. 1793 Jenty. Car. Nic. Verklaaring der afbeeldinge van de baarmoeder eener hoog zwangere vrouw met haar voldragen vrucht, ter baaring gereed. Amsterdam 1793 (Bi Un Amsterdam).

Jenty was leeraar in de anatomie te London.

Verloskunde [1777 Johnson] Lucine sine concubitu. Memorie aan het Koninglyk Genoodschap der Wetenschappen, te Londen. Waarin op eene onwederspreeklyke wyze, zoo wel uit het vernuft als uit de ondervinding bewezen word, dat eene vrouw zonder toedoen eens mans, zwanger worden, en kinderen baaren kan. Naar de vierde vermeerderde en verbeterde Engelsche Druk, met eene bygevoegde Voorrede en de nodige Aanmerkingen des Franschen Vertaelers, verrykt. Uit het hoogduitsch vertaald. Tweede Nederduitsche druk. Verbeetert en met eene nieuwe Voorrede vermeerdert. In 's Gravenhage, By H.H. van Drecht, MDCCLXXIX. (18,8 × 10,7 cm., XVI + 60 + 4 pp, Bi Un Gent Me 1379).

De naam van Schr. vindt men op p 44: Abraham Johnson. De kracht der inbeelding zou de mannelijke tusschenkomst kunnen vervangen.

Joly. Zie 1755 Cramer.

Pharmacie. 1764 Jongsma E. Artzenykundig vertoog ofte beschryving over het liquor anodynus mineralis Hoffmanni. Leeuwarden 1764 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Dierkunde [1660 Jonston] J. Jonstons Naeukeurige Beschryving Van de Natuur der Vier-voetige Dieren, Vissen En Bloedlooze Water-Dieren, Vogelen, Kronkel-dieren, Slangen en Draken. Uyt 'et Latyn vertaelt door M. Grausius Dokter in de Medecynen tot Amsterdam. T'Amsterdam, Bij

I.I. Schipper, op de Keysers gracht. 1660. Met Previlege voor 15 Jaren. (37 × 22,4 cm, (10) + 194 + (8) + 179 + (3) + 56 + 181 + (3) + (6) + 152 + 39 + (1) pp, Bi Un Gent HN 178).

Privilegie geteekend J. Cats en Herb. van Beaumont op 22 Maart 1660. Het 1^e deel (194 pp) begint met een titelplaat verbeeldende twee centauren; 80 koperen platen voor de viervoetige dieren, met nog al vele verbeelding geteekend; de hagedissen en de schildpadden worden er bij beschreven. Het 2^e deel (179 pp) gaat over de visschen en de zoogenoemde bloedeloze waterdieren; de titelplaat is vol beweging en beschrijft de zee. Op 48 platen worden bestaande en ook niet bestaande (b.v. de menschvisch (Anthropomorphos) beschreven en geteekend. De bloedeloze waterdieren worden op 20 platen en 56 pp. bestudeerd: schelpdieren, polypen, gelede dieren.

Het overzicht der vogelen bedraagt 184 pp en 61 platen en blijkt zeer volledig. Aan de gekerfde dieren, slangen en draken worden een schoone titelplaat, 28 platen en (6) + 152 + 40 pp. gewijd: insecten, rupsen, slangen. De studie van de draken, zelfs met veelvoudige dreigende koppen en arendpooten, wordt op ernstige wijze behandeld! Vele namen van dieren worden in het Latijn en in het Nederlandsch gegeven.

Diergeneeskunde. 1786 Jonxis L. Meesterboek, bestaande uit geexperimenteerde middelen voor allerhande Kwaalen, zoo innerlijke als uiterlijke der paarden. Vlissingen 1786 in 8.

K

Geneeskunde. 1787 Kaempf Joh. Verhandeling van eene nieuwe wijze om de hardnekkigste ziekten die haare zitplaats in den onderbuik hebben, voornaamlijk de Lijpochondrie, zeker en in den grond te genezen. Uit het Hoogd. Utrecht 1787 in 8; 2^e uitgave Amsterdam 1810 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde [1790 Kaempf] Verhandeling over de verstoppingen des Onderbuiks, (Getrokken uit het Werk van den Hoogleeraar Kämpf,) ten nutte van Lyders. Uit het Hoogduitsch van den Heer Muller, Geneesheer te Hanau. Met een Voorrede, en eenige ophelderende Aanmerkingen omtrent de leere van Kämpf, door E.J. Thomassen a Thuessink, A.L.M. Phil. & 's Lands Med. Doctor, Mede-Directeur van de Genees- en Natuurkundige Correspondentie in 's Hage, Lid van de Koninglyke Maatschappy der Ge-

neeskunde, en van Nat. Hist. te Edinburg, van de Hollandsche en Zeeuwsche Maatschappyen, van het Museum te Parys, en van de Utrechtsche Maatschappy, Vlyt is de Voedster der Wetenschappen. In 's Gravenhage, By J. Van Cleef, Boekverkoper. M.DCC.XC. (22,6 × 13,5 cm, X + 250 pp, Bi Un Gent me 2265, Bi Un Amsterdam).

Beschrijving van verscheidene gevallen met de behandeling tot genezing. Een 2^e uitgave in 1807 in 8 Amsterdam (Bi Un Amsterdam).

Hygiene [1786 Kayzer] Antwoord op de Vraag: Welk is het best geschikte en minst kostbaar ontwerp, tot het stichten van een bekwaam gebouw, onder den naam van Hospitaal of Manhuis voor onvermogende en oude Zeelieden? Door Conrad Kayzer. (In Verhandelingen Zeeuwsch Gen. 1786 XIII pp 3-115, Bi Un Gent Hi 1902).

Volledig ontwerp met gebouwen, kamersinrichtingen, voeding voor elken dag van het jaar, en overzicht van de begrooting.

_**_*

Apotheker Petrus Johannes Kasteleyn, geboren te Breukelen 2 April 1746 en overleden te Amsterdam op 18 April 1794, op slechts 48-jarigen leeftijd, was buitengewoon vruchtbaar: tusschen 1776 en 1792 verschenen van zijn hand, een aantal tooneelstukken en gedichten, alsook een groot aantal boekdeelen over chemie en vooral over toegepaste chemie; deze laatste zijn vrije vertalingen uit het Fransch en uit het Duitsch, maar de omwerking is zoo goed op Nederland toegepast dat zij bijna de waarde hebben van het oorspronkelijke.

In de Versl. en Meded. van de Kon. Vla. Academie (1926 pp 109-148) heb ik, in een studie aan Kasteleyn gewijd, de meeste van zijn werken beschreven; de aangeduide pp verwijzen naar mijn verhandeling.

Chemie [1776 Kasteleyn] Scheikundige proeven en natuurkundige verhandelingen ter nadere kennisse der ongebluschte kalk... Eerste deel: Behelzende de Scheikundige Proeven. Te Amsterdam, Bij Albrecht Borchers, in de Gasthuismoolenstraat, in Lutherus, MDCCLXXVI (XLVIII + 374 pp, 22 × 14,3 cm, Bi Un Gent Ch 401, Kon Bi Brussel 7660, V 4791³) Zie p 115.
Chemie [1777 Kasteleyn] Id. Tweede deel... Amsterdam Borchers.

MDCCLXXVII (VIII + 320 pp, 22 × 14,3 cm, Bi Un Gent Ch 401, Kon Bi Brussel 7660, V 47913. Zie p 116.
Chemie [1785 Kasteleyn] Chemische oefeningen voor de beminnaars der Scheikunst... 1^e deel, Amsterdam van Toll 1785 (264 + 24 + 110 + 50 + VIII pp, 13 × 22 cm, Bi Un Gent Phys 402). Zie p 117.
Chemie [1786 Kasteleyn] Id.... 2^e deel. Amsterdam van Toll 1786 (212 + 32 + 130 + 84 + VIII pp, 13 × 22 cm, Bi Un Gent phys 402). Zie p 119.
Chemie [1788 Kasteleyn] Id.... 3^e deel. Amsterdam van Toll 1788 (IV + 160 + 22 + 158 + 110 pp, 13 × 22 cm, Bi Un Gent phys 402). Zie p 120.
Chemie [1792 Kasteleyn]. Chemische en physische oefeningen, voor de beminnaars der Schei- en Natuurkunde... Eerste deel, Amsterdam Gartman en Holtrop 1792 (486 pp, 13 × 22 cm, Bi Un Gent phys 404 Bi Un Amst.) Zie p 121.
Chemie [1793 Kasteleyn]. Id. 1^e deel, Leyden Honkoop en van Tiffelen 1793 (486 pp, 21,3 × 12,7 cm, Kon Bi Brussel). Zie p 122.
Chemie [1793 Kasteleyn] Id. 2^e deel, Leyden Honkoop en van Tiffelen 1793 (488 pp, 13,5 × 22 cm, Bi Un Gent phys 404, Kon Bi Brussel). Zie p 122.
Chemie [1797 Kasteleyn] Id. 3^e deel, Leyden by Honkoop en van Tiffelen 1797 (22 × 13,5 cm, inhoud + 478 pp, Bi Un Gent phys 404, Kon Bi Brussel). Zie p 124.

Na den dood van Kasteleyn in 1792 werd zijn werk voortgezet door N. Bondt, med. doctor en hoogleeraar in de kruidkunde te Amsterdam en J.R. Deiman, med. doctor te Amsterdam.

Chemie. [1786 Kasteleyn] Beschouwende en werkende pharmaceutische - oeconomische en natuurkundige chemie... 1^e deel, Amsterdam Holtrop 1786 (22 × 12,9 cm, XXII × 508 pp, Bi Un Gent phys 403, Kon Bi Brussel) Zie p 124.
Chemie [1788 Kasteleyn] Id.... 2^e deel, Amsterdam Holtrop 1788 (22 + 12,9 cm, XII × 344 pp, Bi Un Gent phys 403, Kon Bi Brussel). Zie p 127.

Chemie [1791 Kasteleyn] Id.... 2^e deel, Amsterdam Holtrop 1791 (22 + 12,9 cm, pp 343-791, Bi Un Gent phys 403, Kon Bi Brussel). Zie p 128.
Chemie [1794 Kasteleyn] Id.... 3^e deel 1^e stuk, Amsterdam Holtrop 1794 (22 × 12,9 cm, XXIV × 450 pp, Bi Un Gent phys 403, Kon Bi Brussel) Zie p 128.
Chemie [1792 Kasteleyn] Scheikundige Ontleding der Amsterdamsche geoctroyeerde, en Duitsche, of Dordsche cementpoeders... Amsterdam Holtrop (22,5 × 14 cm, VIII + 72 pp, Kon Bi Brussel 7876) Zie p 129.
Nijverheid. [1788 Kasteleyn] Volledige Beschrijving van alle Konsten, Ambachten, Handwerken, Fabrieken, Trafieken, derzelver werkhuizen, gereedschappen, enz. Ten deele overgenomen uit de beroemdste buitenlandsche Werken; En vermeerderd met de Theorie en Praktijk der beste Inlandsche Konstenaren en Handwerkslieden. Eerste Stuk. De Indigobereider en Blaauwverwer. Met plaaten. Te Dordrecht, By A. Blussé en Zoon. MDCCLXXXVIII
De Indigobereider en Blauwverwer; of Beschryving van de Indigofabriek; Verhandeling over het Blauwverwen; het bereiden der blaauwkuipen; het omslaan derzelven, en de middelen om zulks te verhoeden en te herstellen. Volgens eene, door de Koninglijke Academie der Weetenschappen te Parijs, bekroonde Prysvraag, van den heere Quatremere Dijonval, vertaald, en met aanmerkingen, benevens twee Aanhangzels, over nog andere zaamenmengzels tot Blaauwverwen, en over de Weede, verrijkt, Door P.J. Kasteleyn. Apotheker en Chimist te Amsterdam, Lid van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam, en van het Provinciale Utrechtsche Genootschap van Kunsten en Weetenschappen. Met Plaaten. (22,3 + 13,1, XVI + (2) + 148 pp, Kon Bi Brussel VH 9890).

Het is het 1^e stuk van een reeks technische verhandelingen uitgegeven door Blussé en zoon te Dordrecht. De titel geeft genoeg de indeeling van het werk dat met 8 platen en verklaringen duidelijk wordt gemaakt.

De uitgevers dragen de volledige reeks op aan de oeconomische afdeeling van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. P.J. Kasteleyn werd in Juli 1788, voor het samenstellen van het eerste stuk, met een gouden medalje dezer Maatschappij beschonken. In dit eerste stuk verscheen ook de lijst der 191 inschrijvers.

De Volledige beschrijving van alle Konsten bedraagt 23 volgende deelen verschenen tusschen 1788 en 1806, en ten koop gesteld op de tusschen haakjes aangeduide prijzen:

1^o	De indigobereider door Kasteleyn 1788 (f 3,4).
2^o	De sterkwaterstooker door Kasteleyn 1788 (f 3,17).
3^o	De porceleinfabriek door Kasteleyn 1789 (f 4,4).
4^o	De leerlooijer door Kasteleyn 1789 (f 2,8).
5^o	De kaarsenmaker 1789 (f 1,2).
6^o	Het houtskoolenbranden door Martinet 1790 (f 0,9).
7^o	De zeepzieder door Kasteleyn 1791 (f 1,10).
8^o	De zijdeverwer door Kasteleyn 1791 (f 3.10).
9^o	De papiermaker door Kasteleyn 1792 (f 5,12).
10^o	De waschbleeker door Kasteleyn 1792 (f 3,5).
11^o	De suikerraffinadeur door Reisig 1793 (f 4,2).
12^o	De plateelbakker door G. Paape (f 1,14).
13^o	De graveur door Sr. A. Fokke (f 5).
14^o	De honingbijenteelt (f 1,6).
15^o	De zijdenteelt 1798 (f 1,6).
16^o	De bierbrouwer door J. Buys 1799 (f 1.10).
17^o	De meekrapteler door J. Dekauter 1802 (f 1.10).
18^o	De azijnmaker door T. Olivier Schilperoort.
19^o	tot 21^o De orgelmaker door J. Van Heurn.
22^o	De boekbinder door H. de Haas.
23^o	De bouwkunstenaar door Van Dalen.

De Kon. Bibliotheek te Brussel bezit slechts een onvolledige reeks (VH 9890); de deelen 12, 13, 14, alsook 18 tot 23 ontbreken; de stukken 4 en 5 vormen een boek, ook de stukken 6, 7 en 8. De prijzen zijn vermeld op het einde van het 17^e deel met de aanmerking: ‘Buiten deelneming op het geheele werk, zijn geene afzonderlijke stukken als met 20 procent verhooging te bekomen.’

De Stadsbibliotheek van Antwerpen bezit de deelen 19 tot 21 betreffende den orgelmaaker (H 34558).

Ik heb nog de volgende stukken gezien:

Nijverheid [1778 Kasteleyn]. De sterkwaterstooker, zoutzuur- en vitrioololie bereider... Dordrecht 1788 (22,5 × 13,1 cm, VIII + 170 pp, Bi A.J.J.V.) Zie p 129.
Nijverheid [1789 Kasteleyn] De porceleinfabriek... (20,3 × 12,5, VIII + 238 pp, Bi Kon Vla. Acad. 25 F 2) Zie p 131.
Nijverheid. [1789 Kasteleyn] De leerlooijer, leertouwer, wit- en zeemlooijer of Verhandeling over de bereidingen der dierlijke huiden, tot aller-

hande zoorten van leeren. Uit een oorspronglijk Nederduitsch Handschrift, en de beste Werken der Uitlanderen zaamgesteld, door P.J. Kasteleyn, apotheker en chimist te Amsterdam, lid van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, en van het provinciale Utrechtsche Genootschap van Kunsten en Weetenschappen. (22,2 × 13,4 cm., (8) + 88 pp, Kon Bi Brussel VH 9890).

Opgedragen aan Wopkocnoop te Bolsward bestudeert het werk, met behulp van 9 platen, de bewerkingen in Nederland en in Duitschland. Werkplaatsen en gereedschap worden beschreven Negen hoofdstukken. Na dit werk komt De Kaarsenmaker.

Nijverheid [1791 Kasteleyn] De zeepsieder... (22,2 × 13 cm, 46 pp. Bi A.J.J.V.) Zie p. 132.
Nijverheid [1797 P.J. K(asteleyn)] Den volmaekten zeepsieder... Gend, Gimblet 1797 (17,5 + 10,5 cm, voorrede, 100 pp, Bi A.J.J.V.) Zie p 133.
Nijverheid [1791 Kasteleyn] De zydeverwer, naar het Fransche van den heere Macquer; vermeerderd met aanmerkingen en aanhangzels, door P.J. Kasteleyn, Apotheker en Chimist te Amsterdam, lid van de Hollandsche Maatschappy der Weetenschappen te Haarlem, van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelyke wysbegeerte te Rotterdam, van het Zeeuwsche Genootschap der wetenschappen te Vlissingen, en van het Provinciale Utrechtsche Genootschap van Kunsten en Weetenschappen. Met Plaaten. (22,1 × 13,2 cm., (8) + 228 + (4) pp, Kon Bi Brussel VH 9890).

In een boek met de Houtskoolbrander van Martinet en de zeepzieder van Kasteleyn. Dit stuk wordt aan Pieter Brouwer opgedragen en bedraagt de volgende bewerkingen: koken, zwavelen, witmaken, aluining, verwen, met bijzondere aanmerkingen over de gebruikte kleurstoffen. Zeven platen met verklaring.

Nijverheid [1792 Kasteleyn] De papiermaker... Dordrecht, Blussé 1792 (20,3 × 12,5 cm, XVI + 288 pp, Bi Kon Vla Acad. 25 F 1). Zie p 134.
Nijverheid [1792 Kasteleyn] De waschbleeker en waschkaarsenmaker... Dordrecht Blussé 21 × 12,5 cm, VIII - 176 pp, Bi A.J.J.V.). Zie p 135.
Chemie. 1782 Kasteleyn. Nadere beproeving van de Heeren Bindheim's opmerking bij de bereiding van de violen-syroop. Alg. Vaderl. Letteroef., 1782 p 269 (Biogr. Woordenboek Vander Aa).

Chemie. 1794 Kasteleyn. Merkwaardig bericht betreffende het tegenwoordige scheikundig gevoelen van de Heeren Gren, Westrumb en Tronesdorf. Nieuwe Konst en Letterb. 1794 p 81 (Vander Aa).
Alchemie. 1779 Kasteleyn. Vertaling van de alchymistische Briefe, briefwisseling tusschen Meyer en Andreae 1779 (Ned. Biogr. Woordenboek).
Chemie. 1786 Kasteleyn. Antwoord op een prijsvraag van het Prov. Utr. Genootschap luidende: Welke zijn de eigenlijke oorzaken, waarom de Scheikunde bij onze naburen, en vooral bij de Duitschers, in meer aanzien en algemeene oefening is, dan in ons Vaderland, 1786 (Cit. door Ned. Biogr. Woordenbock).

Kasteleyn P.J. Zie de la Lande, Castelein.

_**_*

Physica [1757 ten Kate] Proef-ondervinding over de scheyding der Coleuren, Bevonden, door een Prisma, in de volgende orde der Musyk-toonen; In navolging eener Proef-ondervindinge in Newtons Gezigt-kunde: Eertyds waargenomen, en nu medegedeeld uit de Nalatenschap, van Lamb^t ten Kate, Hz. (In Verhandel. Haarlem III 1757 pp 17-30, Bi Un Gent 2045).

De groote toon, de kleine terce, de quart, de quint, de groote text, en de septima minor staan in de zelfde orde als violet, indigo, blauw, groen, geel en rood.

Woordenboek. 1762 Keil C.H. Lexicon medico-physicum, botanicum en chemicum of genees- natuur- kruid- en scheikundig woordenboek. Amsterdam 1762-1767 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Anatomie [1735 Keill] Korte schets Van de Ontleding van 's Menschen Lichaam, Ofte Een korte en klaare Beschouwing van alle deszelfs deelen; Benevens Hare verscheide werkingen, afgeleidt uit haar maakzel en zamenstel. Door Jacob Keill, M. Dr. Na den laatsten druk uit het Engelsch vertaalt. Tweede druk. Voorzien van een Voorbericht van H. Ulhoorn, Voorlezend Heelmeester binnen Amsterdam. 't Amsterdam, By Salomon Schouten. MDCCXXXV. (15,1 × 9,4 cm, (22) + 496 pp, Bi Un Gent me 1672 B, Bi Un Amsterdam).

De 1^e uitgave verscheen te Leyden in 1722 kl in 8, als vertaling van de 6^e Engelsche druk. De 3^e Nederlandsche uitgave zag het licht in 1745 te Amsterdam in 8, en de 4^e te Amsterdam in 1759 in 8.

Opdracht aan Eduard Tyson door Jacob Keill. Voorrede

van den vertaler, bladwijzer en daarna het voorbericht van Hendrik Ulhoorn heelmeester te Amsterdam. Het werk is in 7 hoofdstukken verdeeld: de bestanddeelen van het lichaam, de onderbuik, de borst, het hoofd, de beenderen, de spieren, de zenuwen en aderen:

Verloskunde. 1697 Kelderman C. Onderwys voor alle vroedvrouwen, raeckende hun ampt ende plicht. Brugghe Ing. van Pee. 1697 Kl in 8 (Bi Un Amsterdam).

Er worden twee drukken genoemd, beide te Brugge, bij Jac. Beernaerts en J. Van Praet.

Kelderman Cornelis, 1632 † 1711.

Geneeskunde [1681 Ketelaer] Geneeskonstig Verhael van de Sprouw Onzer Landgenoten. Beschreven door Vincent Ketelaer, Geneesoeffenaer en Rektor der Latijnsche Schole te Zirikzee; Nu vertaelt door David van Hoogstraten, Med. Doct. Tot Dordrecht. By François van Hoogstraten, Boekverkooper by 't Groot Hooft, in Erasmus. 1681 (16 × 9,4 cm, (6) + 40 + (2) pp, Bi Un Gent Acc 34939², Bi Un Amsterdam).

Het stukje is aan den Raad van Zirikzee opgedragen. Het bevat drie verzenstukken: het 1^e op het verhael der Sprouw, ‘gevolgt uit Rochus Hofferus Latijn’, het 2^e op de vertaalde verhandeling, geteekend J. van Hoogstraten, het 3^e op het einde in het Latijn door Joachimus Targier.

Hier het 2^e gedicht van J. Van Hoogstraten:

Op de vertaelde Verhandelinge der

Sprouwe Van den Heere Vincent Ketelaer.
 
Toen Ketelaer door zijn' geheiligde artsenyen
 
Het menschdom dag aen dag bevrijdde voor de dood,
 
En quam de quijnenden van hunne quael bevryen,
 
En door zijn' trouwe hulp hen redden uit den nood;
 
Deed hem dat monster door zijn gramschap aengedreven
 
Ten lesten sneuvelen door zijnen fellen schicht.
 
Om dat hy vol van moed het leven had gegeven
 
Aen zulken, die het dacht te ontrooven 't hemels licht.
 
Maer schoon het hem te vroeg dit vonnis heeft geschreven,

 
Zijn' Schriften doen hem weêr herleven door de Faem.
 
Nu, Lezer, dank dengeen' die hem in Duits doet leven,
 
En zie eens, of die smaek u niet is aengenaem.
 
J. Van Hoogstraten.

Vincent Ketelaar, of Keetelaer of Keetlaer, geboren te Vlissingen in 1627 en overleden te Zierikzee in 1679 waar hij de geneeskunde uitoefende, en ook rector werd van de Latijnsche school. In 1669 te Middelburg liet hij verschijnen: Commentarius medicus, de aphtis nostratibus sive Belgarum sprouw, waarvan te Leiden in 1672 een herdruk het licht zag.

Geneeskunde. 1512 de Ketham Johannes. Vlaamsche vertaling door Petrus Antonianus van Fasciculus medicinae. Antwerpen Claes de Grave 1512.
Pharmacie [1696 van Keulen] De nieuw gevondene en geapprobeerde Distilleer-Konst. Waar in verhandelt werden van verscheyde fyne en andere wateren te distileren. Ontdekkende veelderlei geheimen, en verborgene fyne Wateren, te maken, te gelijk met hare kragten, en voornaamste deugden. Door Pieter van Keulen, In sijn leven Distillateur. t'Amsterdam, By Jan ten Hoorn, Boek-verkooper, over 't oude Heere-Logement, 1696 (15,8 × 9,5 cm, (8) + 292 + (8) pp, Bi A.J.J.V., Bi Un Amsterdam).

Titelprent verbeeldende werkende distilleertoestellen. De voorrede is door den uitgever geteekend. Bereidingen van Wateren, brandewijn, reukwateren, essentieën en olieën, wijnen, geneesmiddelen, tincturen.

Pharmacie. Sd van Keulen, P. Distileerkonst om allerlei wateren te distileren. In 8.
Heelkunde [1785 Keuls] Waarneeming, Van eene met gewenscht gevolg gedaane operatie op eene beknelde hernia femoralis, met zwaare toevallen verzeld. Door Henricus Keuls, Chirurgyn in Amsterdam (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1785 X pp 775-787 Bi Un Gent me 366a).
Pest. 1669 Kircherus Athan. Natuurlijke en geneeskonstige navorsching der peste, Waar in nevens de oorzaken des zelfs, geheymen der nature ontdekt worden. Uyt het Lat. vert. door Zach. van de Graaf. Rotterdam 1669 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Natuurkunde [1682 Kircherus]. d'Onder-aardse Weereld in Haar Goddelijk Maaksel en wonderbare uitwerkselen aller Dingen; Door den Eerwaardigen Vader Athanasius Kircherus in XII Boeken nauwkeurig be-

schreven. Vervat in II deelen. Waarvan van dit eerste handeld van het Wiskundig Werkstuk des Aardkloots in 't Heel-al. De konstige samenstel en schikking der Bergen; de krachtige beweging der Zeen en Rivieren; den oorsprong der Onderaardse Vuuren, Winden en Fonteinen; beneffens der selve woedend vermogen in de Tempeesten en Aardbevingen; de vremde werkingen der Wateren, Baden en Meiren; als mede hoe en op wat wyze de Souten, de Metallen, de Swavels en andere vruchten binnen d'ingewanden der Aarde als door een Konstigen Werkmeester natuurlijk werden voortgebracht. Nu eerst uit het Latijn vertaalt, en met veel Ervarenissen en Kopere Platen vercierd. t'Amsterdam, By d'Erfgenamen van wylen Joannes Janssonius van Waasberge. In 't Jaar 1682. Met Privilegie (in f^o met 2^e deel gebonden, (20) + 425 + (11) pp, Bi Un Gent HN 79 en HN 113, Bi Un Amsterdam, Bi A.J.J.V.).

Het prachtig boek begint met een titelprent verbeeldende het wetenschappelijk onderzoek; een engel draagt een medaljon met het portret van Kircher; in de verte arbeiders aan een steenengroef. Op den titel een teekening over allerlei natuurlijke verschijnselen, met de woorden Sapiens dominabitur astris. Opdracht van den uitgever aan Thomas Ernsthuys, directeur generaal van de West-Indische Compagnie. Voorrede handelende over de reizen van den schrijver, over de aardbevingen van 1638 in Calabrie, over den vuurberg Vesuvius, en over de medewerking van verscheidene personen. Korte inhoud van het eerste stuk.

Dat 1^e stuk, met 14 platen buiten tekst en verscheidene kaarten wordt in 7 boeken verdeeld. Op het einde een uitgebreide lijst van zaken. Medegebonden het hierop volgende 2^e deel.

Natuurkunde [1682 Kircherus]. d'Onder-Aardse Weereld, Het tweede Deel; Daar in de wonderbare Kracht der werksame natuur in de Voortbrenging der menigerler Schepselen, en der selver gedurige Op en Ondergang, Door den Eerwaardigen Vader Athanasius Kircherus, in V Boeken Nauwkeurig beschreven wordt. Handelende van de seldsaame aart der veelerlei Steenen, Dieren, Menschen en Duivelen; de Kracht en werking der Wateren en Fonteinen; de Groejing der Mijnstoffen en Metallen; de waare en Valsche Goudsoekerye; de Kracht der Zaden en zadelijkheid; 't voortkomen der Ondieren, Planten en Gewassen; de nuttigheid der Distilleerkunde en veel vermogende Stoffscheidinge, Glasblazen en allerhande Konst en Handgrepen die tot vermaak en algemeene Dienst der Menschen door arbeidsame Geesten ontrent alle de geseide dingen konnen in 't werk gestelt worden. Uit het Latijn vertaalt, en met veel kopere Platen, tot narigt der Liefhebbers, vercierd. t'Amsterdam, By d'Erfgenamen van Joannes Janssonius van Waasberge, 1682 met Privilegie. (in f^o met 1^e deel gebonden, (8) + 415 + (13) pp).

Korte voorrede tot den lezer. Het 2^e stuk bevat de boeken 8 tot 12, te samen 5 boeken. Het beroemd werk in zijn geheel is een mengsel van echte wetenschappelijke besprekingen met talrijke alchemistische en fantastische bespiegelingen. Ten opzichte der technische woorden is het wel een grondige studie waardig.

Kircher neemt de zelfwording aan, en spreekt van planten en dieren die van zelfs voortkomen. De bewering dat Kircher het microscoop zou vervaardigd hebben, kan uit het werk niet worden vastgesteld; nergens wordt van dat toestel gesproken.

Athanasius Kircher, Geyssen 2 Mei 1602 † Rome 28 November 1680, van de Jesuitenorde; zijn Mundus subterraneus, quo subterrestris mundi opificium, universae denique naturae divitiae abditorum effectuum causae demonstrantur verscheen te Amsterdam in 1665 in 2 boekdeelen, met een 2^e uitgave in 1668 en een 3^e in 1678, ook in Amsterdam (Brit. Mus.).

Pokinenting [1755 Kirkpatrick] Onderzoek der inentinge: begrypende haare Historie, Theorie en Practyk, met bygevoegde aanmerkingen over de merkwaardigste vertoningen in de kinder-pokken. Door J. Kirkpatrick, M.D. Uit het Engelsch vertaald.... quibus hunc lenire dolorem / Possis, & magnam morbi deponere partem. Hor. Te Rotterdam, By Jan Daniel Eeman en Zoon, Boekverkoopers op de Hoogstraat, 1755. (20,2 × 12, (44) + 298 pp, Bi A.J.J.V., Bi Un Amsterdam).

Opdracht aan den koning en voorrede, uit het Engelsch van den tekst van Kirkpatrick vertaald. Het overzicht wordt over 11 hoofdstukken verdeeld: de uitwendige oorzaken of besmettingen der kinderpokken, de innerlijke oorzaak, de voortgang van de besmetting, invoer in Europa, de eventuëele immuniteit, verschil tusschen de pokstof, natuurlijk en ingeënt, de methoden van inentingen, leeftijd en jaartijd voor de inenting, de voorbereiding tot de inenting, verloop der ingeënte ziekte en verzorging. Het boek heeft deze eigenaardigheid dat het 50 jaren ongeveer vóór Jenner uitvoerig de pokinenting bespreekt en daarover een gunstig oordeel teruggeeft.

Kirckpatrik Jacob. Zie 1741 de Farvacques.

Geneeskunde [1776 Kleber] Waarneeming omtrent een waterhoofd van een nieuw geboren kind, door het uitwendig gebruik van het vinum

squilliticum geneezen. Door J.C. Kleber, Heel- en Vroedmeester te Enkhuizen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1776 I pp 365-367, Bi Un Gent me 366a)
Paediatrie [1777 Kleber] Waarneeming omtrent een nieuwgebooren Kind, wiens regter opper-armbeen, door de onkundige vroedvrouw, gebroken en ontleed was; en, schoon hetzelve na de geboorte geen tekenen van leven gaf, nogthans door wryvingen met wollen doeken, nat gemaakt in warme Fransche wyn, wederom by gebragt wierd. Door J.C. Kleber, Heel- en Vroedmeester te Enkhuizen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1777 II pp 251-254 Bi Un Gent me 366a).
Geneeskunde [1777 Kleber] Waarneeming over een rauwe aardappel, welke, doorgezwolgen zynde, den dood veroorzaakte, Door J.C. Kleber. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1777 II pp 255-256 Bi Un Gent me 366a).
Verloskunde [1778 Kleber] Berigt, aangaande de verlossing van twee aan elkanderen vastzittende wanschapen kinderen. Door J.C. Kleber, Heelen Vroedmeester te Enkhuizen. (22,3 13,3 cm, pp 478-480, Bi Un Gent me 46278; In Handel. Gen. Gen. Amst. III 1778 pp 478-480, Bi Un Gent me 366a).
Heelkunde [1778 Kleber]. Waarneeming omtrent een doorgezwollen beentje, 't welk ruim XXVII weeken omtrent den linker maag-mond zitten bleef, en na verscheiden zwaare toevallen, veroorzaakt te hebben, eindelijk door eene braking geloosd wierd. Door J.C. Kleber, Heel en Vroedmeester te Enkhuizen. (22,3 + 13,3 cm, pp. 481-484, Bi Un Gent me 46279; In Handel. Gen. Gen. Amst. III 1778 pp 481-484, Bi Un Gent me 366a).
Verloskunde [1778 Kleber] Waarneeming omtrent een inwendig waterhoofd, van een nieuwgebooren kind, door het uitwendig gebruik van het acetum squilliticum geneezen. Door J.C. Kleber, Heel- en Vroedmeester te Enkhuizen. (22,3 13,3 cm, pp 485-489, Bi Un Gent me 4627¹⁰; In Handel. Gen. Gen. Amst. III 1178 pp 485-489 Bi Un Gent me 366a).
Dierkunde. 1770 Kleeman C.F.C. Vervolg op de natuurlyke historie der insecten van A.J. Rosel. Haarlem en Amsterdam 1770, 192 pp.

Klenke. Zie 1774 Cramer.

Geneeskunde [1792 Klynpennink]. Hoedanig is het juiste denkbeeld der Paraphrenitis? Verdeelt zy zich ook in soorten, naar den onderscheiden aart der aangedaane deelen, als het Middelrif, Hartzakje, Mediastinum, enz.? Welke zyn de tekenen, die haar van alle andere ziekten onderscheiden? En eindelyk: Zyn 'er, onder de ziekten, daar zy uiterlijk de meeste overeenkomst mede heeft, ook zulke die eene geheel strydige behandeling, naamelyk voor

eene Paraphrenitis volstrekt doodelyk, vereischen? Heeft dit laatste ook byzonder zyn opzigt tot zommige epidemische ziekten? tot welke dan meest? Door J.R. Klynpennink, Stads Medicinae Doctor te Nymegen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1792 XVI pp 1-83, Bi Un Gent me 366a).

Bespreking van galkoorts of febris biliosa, rotkoorts of febris putrida, zenuwkoorts of febris nervosa, koortsen met uitslag of febris exanthematicae.

Klockner J.C. Zie 1775 Buffon.

Hygiene [1774 Kloekhof] Proeve over 's Menschen leven, en deszelfs duuring; door C.A. Kloekhof, Lid van deeze Maatschappye. (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XV 1774 pp 109-125, Bi Un Gent hist 2045).
Pokziekte [1779 Kloekhof] Proeve over den Aart en de Wettigheid van de Inenting der Kinder-pokjes; door C.A. Kloekhof. (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XIX 1, 1779 pp 373-426, Bi Un Gent hist 2045).

Schr. onderzoekt pro en contra betreffende de gedachten van zijn tijd.

Pokziekte [1782 Kloekhof] Tweede proeve over den Aart en Wettigheid van de Inenting der Kinder-pokjes; Door Cornelius Albertus Kloekhof (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XX 2, 1782 pp 265-309, Bi Un Gent hist 2045).

Alhoewel objectief, meent schr., ook Gaubius uit een brief van 5 April 1778 uit Leyden, dat de voorkeur naar de inenting moet gaan.

Geneeskunde [1762 Kloekhof] Aanmerkingen rakende het verschil der Wei in de Waterzugt, en der genezingswyze daar uit voortvloeijende; door C.A. Kloekhof. (In Verhandel. Haarlem VI 2, 1762 pp 451-468, Bi Un Gent Hi 2045).
Geneeskunde [1765 Kloekhof]. Uitwerkingen van het Arsenicum album crystallinum. Door C.A. Kloekhof. (In Verhandel. Haarlem VIII 1, 1765 pp 394-416, Bi Un Gent Hi 2045).
Begrafenis. 1777 Kluit A. Inwijingsrede over den bijgeloovigen oorsprong en schadelijke gevolgen van 't begraven in kerken en steden. Middelburg 1777 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Pokinenting [1800 Kluyskens] Verhandeling over de koeipokjes, het

ware voorbehoed-middel der kinderpokken, Door J.F. Kluyskens, Leeraar der Heelkunde, Heelmeester der Burger-Hospitalen te Gend, Lid der geneeskundige Genootschappen van Antwerpen, Gend, enz. Te Gend, by A.B. Steven, op de Koorn-merkt. Germinal 9ste jaar. (20,3 × 12,9, 59 pp, Bi A.J.J.V., Bi Un Gent me 2504).

In zijn brief aan den schrijver verklaart de ‘prefet du département de l'Escaut’ dat 400 exemplaren van de verhandeling worden gedrukt, om naar de gemeenten van het departement te zenden. De voorrede is een historisch overzicht. In de 5 hoofdstukken wordt gehandeld over den oorsprong van de pokken, de methoden van enting, de ontwikkeling van de ziekte, de zeldzaamheid van de uitbottingen door Woodville waargenomen, de waarde van het behoedmiddel tegen de pokken.

Kluyskens J.F. Zie Bell 1797.

Joseph François Kluyskens, geboren te Aalst op 9 September 1771, overleden te Gent op 24 october 1843, kwam te Gent als leerling-barbier bij den chirurg Jan Miele, en werd op 7 mei 1795, heel- en verloskundige van het college der geneesheeren van Gent. In 1796 werd hij hoofdchirurg van het militair gasthuis, in 1800 professor in de heelkundige pathologie aan de Ecole centrale du département de l'Escaut, en in 1817 hoogleeraar aan de pasgestichte universiteit te Gent; in 1839-1840 was hij rector aan die Universiteit.

_**_*

Johan Hermann Knoop werd geboren te Cassel omstreeks 1700 en was hovenier van het buitengoed van de prinses-weduwe van Oranje te Leeuwarden. Hij schreef over tuinbouw, wiskunde en sterrekunde. Het nieuw Nederl. biographisch Woordenboek (III 706) noemt van hem de volgende werken, in het Nederlandsch opgesteld:

Sd. Uytrekening van een groote Soneclips, dewelke zal voorvallen in het jaar 1748, en uytrekening van de Maan-eclips op 13 januarij 1740. (hs. Bi Leeuwarden).

1752. De beknopte huishoudelijke hovenier, Leeuwarden 1^e deel (Kon Bi Brussel V 4152, Brit Mus).

1762. Id., 2^e deel (id.).

1762. Id., 3^e deel (id.).

1753. Beschouwende en werkdadige hovernierkonst of inleiding tot de waare oeffening der planten. Leeuwarden.

1756. Jongmans-onderwijzer leerende de arithmetica. Leeuwarden 1756-1759, 2 deelen.

1758. Pylaar der algemeene mathesis. Leeuwarden.

1758. Sleutel der Latynsche konstwoorden, welke in de botanye, pharmacye en medicyne 't meest gebruikt worden. Leeuwarden in 8 (Bi Un Amsterdam).

1758. Vermaaklijk wapenkundig-geographisch-historisch spel, Leeuwarden.

1758. Onderwijs om couranten te lezen. Leeuwarden.

1758. Pomologia, dat is beschrijvingen en afbeeldingen van de beste soorten van appels en peeren, welke in Neder- en Hoog-Duitschland, Frankrijk, Engeland en elders geacht zyn, en tot dien einde gecultiveert worden. Leeuwarden. (Brit. Mus.). Herdruk Leeuwarden 1770; Fransche vertaling Amsterdam 1771; Duitsche vertaling Nurnberg 1760.

1740. Beschrijving en afbeeldingen van de beste soorten van appelen en peeren. Amsterdam.

1761. Konstmatige verhandeling van sonnewijzers. Leeuwarden.

1763. Historische beschrijving van Friesland. Leeuwarden.

1763. Fructologia of beschrijving der vrugtboomen. Leeuwarden (Brit. Mus.). Herdruk Leeuwarden 1770.

1763. Dendrologie of beschrijving der plantagie gewassen. Leeuwarden 1763 (Kon Bi Brussel VH 6490). Herdruk Leeuwarden 1770.

1765. Nieuwe historische beschrijving van den geheelen aardkloot. Leeuwarden 1765; Amsterdam 1785.

1769. Beschrijving van de moes- en keukentuin. Leeuwarden in f^o (Kon Bi Brussel VH 6071).

1790. Beschryving en afbeeldingen van de beste soorten van appelen en peeren. Amsterdam en Dordrecht (Bi Un Gent HN 229).

1790. Beschrijving van vruchtboomen en vruchten, Amsterdam en Dordrecht (Bi Un Gent HN 229¹).

1790. Beschrijving van plantagie gewassen. Amsterdam en Dordrecht (Bi Un Gent HN 229²).

Uit deze lijst heb ik de volgende werken gezien:

Tuinbouw [1752 Knoop I). De beknopte huishoudelyke Hovenier, of korte Verhandeling, en Synonymische of Meer-namige Lysten van alle de Soorten der Ooft-vrugten, als Appelen, Peeren, Kersen, Pruimen, Persiken, mitsgaders van de Soorten der Oranje-, Citroen-, en Limoen-bomen: insgelijks van alle de Boom- en Heesteragtige Plantagiegewassen, welke tot beplanting van Tuinen en Bosschen dienen: als mede van alle de keuken-gewassen, en van de Veldt-vrugten, &. Waar by over al de natuurlyke Groeiplaats, cultuur, en het gebruik dat deselve in de Huishouding hebben, in het kort dog klaarlyk aangewesen is: door Johann Hermann Knoop. Te Leeuwaarden, Gedrukt by R.J. Noordbeek, 1752 (20,3 × 11,8 cm, (32) + 448 pp, Kon Bi Brussel V 4152).

Na de opdracht aan den vorst Georg, landgraaf van Hessen, en de voorreden aan de liefhebbers van planten, beiden door den schrijver uit Leeuwarden 25 september 1752 geteekend, komt een gedicht van Gerbrandt Oldersma (Zie Versl. en Med. Kon. Vla. Acad. 1931 p 834-836). Dat eerste deel van het werk bedraagt 4 afdeelingen: 1^o de ooftboomen en derselver vrugten, 2^o de plantagiegewassen, 3^o de keukengewassen, 4^o de veldgewassen. Voor de varieteiten worden de synoniemen aangegeven. De schrijver stelt groot belang in de technische woorden, waarover zijn boek een rijke bron is. Op het einde vindt men namenlijsten van tuingereedschap, landbouwgereedschap, boterbereiding, met de noodige inlichtingen.

Tuinbouw [1762 Knoop II]. Beknopte huishoudelyke Hovenier. Tweede deel. Inhoudende eene verhandeling van alle bloem-gewassen, welken men in Tuinen tot vermaak en sieraad plant. Benevens eene naauwkeurige aanwyzing van hunne natuurlyke groei-plaatzen, cultuur en verscheide benaamingen. Waar by gevoegd is eene beknopte en tevens duidelyke aanleiding tot de cultuur der gewassen in 't gemeen: tot nader opheldering. Gelyk ook eene maandelyksche aanwyzing der tuin-bezigheden; wat namelyk in ieder maand, zo in Boom-gaarden, als Moes- en Bloem-tuinen &. hoofdzaakelyk te doen staat. Alles, volgens eene eige langjaarige ondervinding, door Johann Hermann Knoop. Te Harlingen, By Folkert van der Plaats. Te Amsterdam,

By Yntema en Tiboel, in de Kalverstraat over de Jonge Graaf van Holland. MDCCLXII (20,3 × 11,8 cm, (8) + 415 pp, Kon Bi Brussel V 4152).

In zijn voorrede zegt Knoop dat zijn 2^e deel, volgens zijn vroeger gedane belofte, eindelijk verschijnt, en hij kondigt het 3^e deel voor binnen kort aan; en werkelijk komt het 3^e deel ook hetzelfde jaar uit. Talrijke bloemgevende planten worden met de Nederlandsche benamingen aangeduid.

Pharmacie [1762 Knoop III] Beknopte huishoudelijke Hovenier. Derde deel. Inhoudende eene verhandeling van alle Medicinaale planten, welke hoofdzakelyk in de Genees- en Heelkunde voorgeschreven en gebruikt worden; Bestaande in eene naauwkeurige aanwyzing van hunne natuurlyke groeijplaatzen, cultuur, gebruik, Pharmaceutische Praeparatien, en voornaamste en meest bekende Kragten voor allerlei ziekten en gebreken. Zeer dienstig niet alleen voor Hoveniers en andere Liefhebbers van de Botanie, voor jonge Apothekers en derzelver Leerlingen, maar ook tot een Huishoudelyk gebruik. Alles volgens eene eige langjaarige ondervinding, door Johann Hermann Knoop. Te Harlingen, By Folkert van der Plaats. Te Amsterdam, By Yntema en Tiboel, in de Kalverstraat over de Jonge Graaf van Holland. MDCCLXII (20,3 × 11,8 cm, (6) + 362 pp + registers, Kon Bi Brussel V 4152).

Dat derde deel is een pharmaceutisch boek waarin de namen zorgvuldig worden bijeenverzameld. De registers bevatten de Latijnsche namen der planten met de Nederlandsche vertaling, de voornaamste ziekten waartoe de planten kunnen gebruikt worden.

Tuinbouw [1763 Knoop] Dendrologia, of Beschryving der Plantagiegewassen, Die men in de Tuinen cultiveert, zo wel om te dienen tot Cieraad, om daar van Allées, Cingels, Heggen, Berçeaux, Cabinets, Pyramiden, Plaisir-Bosschen, enz., als tot Huishoudelyk Gebruik, te planten. Waar by Derzelver differente Benamingen, Groeyplaatzen, Aankweeking en verdere Onderhouding, en vervolgens haar Tuin- en Huishoudelyke Gebruiken, nauwkeurig beschreeven en aangewezen worden. Alles Door een eige veeljarige Ondervinding, ten dienste en vermaak der Tuin-Beminnaars opgestelt door Johann Hermann Knoop. Te Leeuwarden Gedrukt by Abraham Ferwerda en Gerrit Tresling, Boekverkopers, 1763. (36 × 25,7 cm, (4) + 168 + (4) pp, Kon Bi Brussel VH 6490).

Voorrede geteekend door J.H. Knoop uit Leeuwarden 1 maart 1763. Beschrijving van 67 soorten. Register met Latijnsche en Nederlandsche namen.

Tuinbouw [1769 Knoop] Beschryving van de Moes- en Keuken-Tuin, Zo van alle Vrugten, Planten en Kruiden die men in dezelve Plant. Als van de Aard-Akkers, Aard-Amandelen, Aard-Appels,... Wyn-ruit, Zee-Venkel, enz.
Waar by Derselver differente Benamingen, Groeiplaats, Zoorten, Voorteeling, Cultuur, Broeijng, Vervroeging en Huishoudelyk gebruik, als mede hoe men dezelve Inleggen kan, als ook derzelver Kragten in de Medicynen, en voor wie gemelde Vrugten gezond of ongezond zyn.
Waaragter nog gevoegt zyn verscheide Regsters, als 1. Naam-lyst van de Gewassen welke tot het Keuken en ander Huishoudelyk-gebruik dienen en in dit Werk verhandelt zyn. 2. Naam-lyst... 8. Naam-lyst van de kruiden welke tot een geurige en gezonde kruid of May-Wyn kunnen gebruikt worden.
Door een veeljarige Ondervinding opgestelt Door Johann Hermann Knoop Hortulanus. Te Leeuwarden, Bu A. Ferwerda en G. Tresling, Boekverkopers. 1769. (36 × 25,7 cm., 235 pp, Kon Bi Brussel VH 6490 medegebonden met Dendrologia 1763, Kon Bi Brussel VH 6071).

De beschrijving der talrijke planten wordt getrokken uit de werken van Tournefort, Bauhinus, Dodoens en anderen, en bevat een rijke bron over de plantennamen. Op het einde lijsten van planten tot verschillende doeleinden dienende.

Tuinbouw [1790 Knoop]. Beschryving en afbeeldingen van de beste soorten van appelen en peeren, meest geacht en zorgvuldigst aangekweekt in Duitschland, in Frankrijk, in Engeland en in de XVII Provintien, door Johann Hermann Knoop, met eene voorreden van Johannes Florentius Martinet, meester in de vrije Konsten, doctor in de wijsbegeerte, lid van de Hollandsche en Zeeuwsche Maatschappijen der Weetenschappen te Haarlem, Rotterdam en Vlissingen en predikant te Zutphen. Te Amsterdam en Dordrecht, by Allart, Holtrop, De Leeuw en Krap. MDCCXC (33 × 21 cm, VIII + 36 pp, gekleurde platen, Bi Un Gent HN 229).

Opgedragen door J.F. Martinet aan Hendrik van Stockum, directeur generaal van Nederlandsch Indië, geeft het werk een uitgebreid overzicht van de soorten appelen en peeren, met de Nederlandsche, soms de Fransche benamingen, duidelijk gemaakt, met goed uitgevoerde gekleurde afbeeldingen. Twee registers, een voor de appels en een voor de peren.

Tuinbouw [1790 Knoop] Beschrijving van Vruchtboomen en Vruchten, die men in hoven plant en onderhoudt, met derzelver verschillende naamen, voortteeling, groerplaatzen, aankweeking, huishoudelijk gebruik, wijze van uitleggen en toebereiding. Na eene veeljaarige ondervinding opgesteld door Johann Hermann Knoop. Met naar het leven geteekende en gekoleurde af-

beeldingen. Te Amsterdam en Dordrecht, by Allart, Holtrop, De Leeuw en Krap. MDCCXC (33 × 21 cm, 2 + 70 pp, gekleurde platen, Bi Un Gent HN 229¹).

Na een korte voorrede aan de liefhebbers van tuinen geeft Knoop de beschrijving van een 50 tal soorten, met een zeer uitgebreide Synonymie in het Nederlandsch en verscheidene andere talen. Talrijke gekleurde afbeeldingen van vruchten.

Tuinbouw [1790 Knoop] Beschrijving van plantagie-gewassen, die men in hoven aankweekt, zo om te dienen tot sieraad by het maaken van laanen, cingels, heggen, berceaux, kabinetten, pyramiden, slinger-boschjes, enz. als tot huishoudelijk gebruik, nevens derzelver verschillende naamen, groeiplaatzen, aankweeking, onderhoud en onderscheiden gebruiken, opgesteld volgens eene veeljaarige ondervinding, door Johann Hermann Knoop. Te Amsterdam en Dordrecht, by Allart, Holtrop, De Leeuw, en Krap. MDCCXC (33 × 21 cm, 2 + 91 pp, Bi Un Gent HN 229²).

Dit gedeelte van het werk bevat geen afbeeldingen: Voor talrijke soorten heesters en boomen worden Nederlandsche benamingen gegeven, met de overeenstemmende namen in andere talen.

_**_*

Dierkunde. 1770 Knorr G.W. Hoorens en Schulpen. Amsterdam 1770-1775, 2 deelen in 4.

Knorr G.W. Zie 1773 Houttuyn.

Verloskunde [1774 Koedyk] Verhandeling van de sectio Caesarea, of Keizers Sneede. Door L.J. Koedyk. Te Utrecht, By G. van der Veer, Boekverkooper. MDCCLXXIV (19,3 × 11,4 cm, 51 pp, Bi Un Gent me 2695, Bi Un Amsterdam).

Opgedragen aan Baronesse Van Reede, aan de bestuursleden der stichting ter bevordering van Kunst en Wetenschap te Utrecht, alsook aan de secretarissen. Schr. bestudeert de bijzondere gevallen die de bewerking vereischen, den tijd om die te doen, de plaats voor de bewerking en de manier van uitvoering.

Geneeskunde. 1698 Koenerding Adr. Nutte beschryving van het heet en koud vuur. Amsteldam ten Hoorn 1698 in 8; 2^e druk Rotterdam 1739 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Verloskunde. 1796 Kok Petr. Steph. Verhandeling over het gevaar en verbetering der algemeene handelwyze in de voetbaring. Brussel, jaar IV in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. [1793 Kok] Waarneming van eene lammigheid der Lenden en onderste Ledematen, genezen door het gebruik van de plant Rhus radicans door Petrus Stephanus Kok, Med. Doctor, Kon. Professor aan de Universiteit van Lôven, Lid der Holl. Maatsch. der Wetensch. te Haarlem, enz. (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XXX 1793 pp 167-184, Bi Un Gent Hi 2045).
Verloskunde [1799 Kok] Ziektekundige aanmerkingen Wegens de benaaming der Ziektens, en wel byzonder der zo genaamde Kraam-Koorts. Door Petrus Stephanus Kok. Med. Doct. en Professor te Brussel &. Lid Correspondent van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen 1799 II pp 73-96 Bi Un Gent me 556).

Discussie over de benamingen kraamkoorts, melkkoorts, kraamzuivering; van besmetting wordt niets vermeld.

Geneeskunde [1798 Kok] Redenvoering gedaan ter inhulding van dit Genootschap door Petrus Stephanus Kok Med.: Doct: en Professor tot Brussel & Lid Correspondent van dit Genootschap (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen I 1798 pp 1-51, Bi Un Gent me 556).
Verloskunde [1800 Kok] Verloskundig vertoog Over het nut en noodzakelykheid des props in de Bloedstorting, die zig opdoet in de drie of vier eerste maanden der zwangerheid. Door Petr. Stephan. Kok Med. Doctor en Professor & te Brussel. Lid Correspondent van dit Genootschap (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen III 1800 pp 35-83, Bi Un Gent me 556).
Diergeneeskunde. Sd Kool J.A. Aanteekeningen betreffende de veepest. Gorinchem sd in 8.
Heelkunde [1774 Koole] Waarneeming van drie steenen, uit eene verzweering der galblaas, uitwendig door den buik geloosd: medegedeeld door J. Koole, medicinae doctor. (Uit Verhand. Bat. Gen. Rotterdam 1774 I pp 509-516, Bi Un Gent Hi 9621).

Gedagteekend uit Maassluis 16 Lentemaand 1774. Schr. meent dat de steen de galblaas en het buikvlies eerst heeft doorboord, en na een verblijf in het netvlies en de genezing van de eerste wonde, dan naar buiten is geraakt.

Economie [1779 Koopman] Tweede antwoord op de vraag, voorge-

steld door het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen: Hoe zoude men de Fabrijken en Trafijken, welken in ons land, en, bijzonder, in de Provincie van Utrecht, zijn, best kunnen inrichten tot algemeen voordeel; en om, door dezelven, aan eene menigte van menschen, in onderscheidene staten, eene bekwaame kostwinning te bezorgen, en, bepaaldelijk, aan zulken, die geene, zoo genaamde, ambachten geleerd hebben: of, op verscheidene tijden, zonder kostwinning zijn? Mitsgaders, welke nieuwe Fabrijken zouden, ten zelfden einde, met verwachting van een' goeden uitslag, kunnen opgericht worden? Door Wynand koopman, Trafikant te Utrecht. (In Verhandel. Utregtsch Gen. 1781 I pp 133-206, Bi Un Gent Hi 9653).

Het onderzoek bespreekt de volgende bedrijven: spinnerij, weverij, aardewerk, potbakkerij, hoedenmakerij, garenbleekerij, zeilspinnerij, papiermakerij, katoendrukkerij, azijnbedrijf, bleekerij, kaarsenmakerij, loodwitmolen, branderij, verfmolen, glasblazerij.

Plantenkunde [1800 Kops]. Flora Batava, afgebeeld door en van wegens J.C. Sepp en zoon; beschreven door Jan Kops. Commissaris van Landbouw, Lid van de Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem, en van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen te Vlissingen, Lid Honorair van de Maatschappij tot bevordering van den Landbouw te Amsterdam. 1 deel. Te Amsterdam, bij J.C. Sepp en Zoon. (30 + 22,8 cm, 10 zware boekdeelen met 800 platen, niet gepagineerd. Bi Un Gent HN 128, Kon Bi Brussel 5^e Cl IV 3).

Talrijke prachtige gekleurde platen met Nederlandschen tekst, behelzende de namen in het Latijn, Nederlandsch, Duitsch, Engelsch, en met aanteekeningen over bloeitijd, kenmerken, groeiplaats en huishoudelijk gebruik. Aan de keerzijde der bladzijden vindt men de overeenstemmende Fransche vertaling. Door het voorbericht leeren wij de dagteekening van de uitgave kennen, en wel 17 nov. 1800 uit den Haag. Het 2^e deel verscheen in 1807, enz. tot 1853, 11^e deel uitgegeven door F.M.E. Gevers Deijnoot.

Geboren te Amsterdam in 1765 studeerde Kops te gelijkertijd de natuurlijke wetenschappen en de godgeleerdheid, om daarna zich bezig te houden met landbouw. In 1799 werd Kops directeur van den landbouw te 's Hage, en in 1815 hoogleeraar in de landhuishoudkunde en plantenkunde te Utrecht.

Geneeskunde. Sd Korp H. Aanpryzing van het inwendig gebruik van de opium en kina kina in geschote wonden. (vóór 1748?)

Heelkunde. 1721 Kouwenburg J. Zeechirurgie of matroosen troost. Middelburg 1721 in 8; 2^e druk Amsterdam 1726 in 8; 3^e druk Amsterdam 1733 in 8; 4^e druk Amsterdam in 8. (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. [1779 Kragtingh]. Waarneeming wegens de gelukkige geneezing van eene amaurosis, door het gebruik der snuifpoeders van den heer Kleber, door J. Kragtingh, Heelmeester te Haarlem (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1779 IV pp 359-364, Bi Un Gent Me 366a).
Heelkunde. [1789 Kragtingh] Waarneeming eener zeer zwaare vermorzeling der beenderen, verscheuring van spieren, banden, en verdere deelen van den arm, welke de afzetting in het gewrigt des schouders noodzaaklyk maakte; door J. Kragtingh, Heelmeester te Haarlem. (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XXVII 1789 pp 127-144, Bi Un Gent Hi 2045).
Geneeskunde [1795 Kragtingh] Verhandeling over het juiste tydstip der Breuksnyding, in beantwoording der Prys-vraage, voor den Jaare 1794, voorgesteld, door het Genootschap ter bevordering der Heelkunde, te Amsterdam, door Jan Kragtingh. Te Amsterdam, by J.B. Elwe, MDCCXCV. (22,9 × 13,3 cm, (2) + 70 pp, Bi Un Gent Me 2297).

De soorten beklemmingen, de vorming eener beklemde darmbreuk, aanwijzing over versterving van beklemde darmbreuken, tijdstip der breuksnijding, teekenen die aantoonen dat geen versterving plaats heeft.

Kraijenhoff C.R.F. zie Paets van Troostwijk.

Geneeskunde [1791 Krauss] Geneeskundige Verhandeling over de Dauwworm der Kinderen; en zyne veiligste geneeswyze door een specificq geneesmiddel. Gevolgd na den Hoogleeraar Strack, Met aanmerkingen en waarneemingen door J.C. Krauss, Med. Doct. te Amsteldam. Te Amsteldam, by Lodewyk van Es, In de Kalverstraat, MDCCXCI (22,3 × 13,7 cm, VI + 81 pp, Bi Un Gent me 4599).

Toepassing volgens Starck, hoogleeraar te Mainz, van gebruik van Hypecacuanha, kortsbast, senebladen, en andere plantaardige producten zooals Iriswortels: Viola tricolor.

Technologie. 1762 Krayenhoff C.J. Beschouwingen van den aard van het timmerhout. 's Hage 1762, 2^e druk s' Hage 1775.
Technologie. 1775 Krayenhoff C.J. De aloude metselwerken vergeleken tegen de hedendaagsche. 's Gravenhage 1775 in 8.
Geneeskunde [1770 Kriel] Verhandeling over de bereiding en nuttig-

heid van het geneesmiddel Pulvis hypnoticus; Nevens eene aanmerkenswaardige Historie en Geneezinge eener langduurende Slaapeloosheid door gebruik van 't zelve. Door Samuel Christiaan Kriel (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XII 1770 pp 31-44, Bi Un Gent hist 2045).
Physiologie [1763 Kruger] Physiologia of natuurkundige Verhandeling Over het leven, en de gezondheid der menschen. Door den Heer Johan Gottlob Kruger. Doctor en Professor in de Wysbegeerte en Geneeskunde op de Karels Universiteit; Lid van de Kyzerlyke Akademie der Natuuronderzoekers, alsmede van de Koninglyke Pruisische Akademie der Wetenschappen. Uit het Hoogduitsch vertaald en met Aantekeningen vermeerdert door David van Gesscher, Chirurgyn te Amsterdam. Met Plaaten. Eerste deel. Te Amsterdam, By Jan Morterre, 1763. Boekverkooper over het Zaandammer Veer. (22,4 + 13,7 cm, (16) × 554 pp, 11 platen, Bi Un Amsterdam, Bi Un Gent me 1225).

Portret van Jo. Gottlob Krüger, voorrede van den vertaler. Verdeeling van het werk: het menschelijk lichaam, kauwen der spijzen, speeksel, spijsverteering, gal en alvleeschsap, melkvaten, bloedsomloop, onzichtbare doorwazeming, ademhaling, vochtenafscheiding, milt, netvlies, lever, nieren, waterblaas.

Hygiene. 1769 Kruger Joh. Gottl. Diëet of levensorde. Groningen 1769 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Chemie [1781 Krumpelman] Hoedanig is het eigenaartig en onveranderlyk onderscheid tusschen zuuren, die men uit he Ryk der Delfstoffen vervaardigt, en Zuuren welke het groeiend Ryk verschaft? En welk een invloed heeft dat onderscheid op de Geneeskunst? Door E. Krumpelman, Medicinae Doctor te Gorinchem. (22,5 × 13,7 cm, pp 129-166, Bi Un Gent me 4598²; In Handel. Gen. Gen. Amsterdam 1781 VI pp 129-166, Bi Un Gent me 366a).

Oorsprong, eigenschappen en geneeskracht der zuren.

Geneeskunde [1784 Krumpelman] Over de Spreuk van den Grooten Boerhaave, Simplex veri sigillum. Door E. Krumpelman, Medicinae Doctor te Amsterdam. (In Handel. Gen. Gen. Amsterdam 1784 IX pp 207-262 Bi Un Gent me 366a).
Geneeskunde. 1785 Krumpelman E. Verhandeling over de galkoortsen. Amsterdam 1785 in 8. (Bi Un Amsterdam).
Pest 1558 Van Kuck Gher. Hier beghint een cleyn tractaetken van dye epidemia ofte van die pestilentie. Ghepr. Thantwerpen bi mi Jan van Ghelen, 1558 in 12 (Bi Un Amsterdam).

Anatomie. 1734 Kulmus Joh. Ad. Ontleedkundige tafelen. In het Nederl. gebracht door Ger. Dicten. Amsterdam 1734 in 8 (Bi Un Amsterdam).

L

Labec Hubertus. Zie 1772 Cadogan.

Geneeskunde. 1774 De La Chapelle. Verslag van de verbaazende historien der zogenaamde buikspreekers. Uit het Fransch. Amsterdam 1774 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde. 1734 de La Charrière Jos. De nieuwe operatien der chirurgie, 2^e druk Amsteldam 1734 in 8; Amsteldam 1742 in 8 (Bi Un Amsteldam).
Pieter de la Court van der Voort moet de schrijver zijn van Bijzondere aanmerkingen Over het aenleggen van Landhuizen, anoniem verschenen te Leiden 1737 (Bi Un Gent HN 104 en Kon Bi Brussel VH 5934, Zie [1737 Anonymus] Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad. 1937 p 439), waarvan een 2^e druk te Amsterdam in 1763 verscheen (Bi Un Gent Acc 26700 en Kon Bi Brussel VH 5936 en VH 6038; zie [1763 Anonymus] Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad. 1937 p 456).

de la Court P. Zie Anon. 1737, 1766.

Dierkunde [1774 L'Admiral] Naauwkeurige waarneemingen omtrent de Veranderingen van veele Insekten of Gekorvene Diertjes, Die in omtrent Vyftig Jaaren, zo in Vrankryk, als in Engeland en Holland, by een verzameld, naar 't Levenkonstig afgetekend, en in 't koper gebragt zyn Door wylen den Heer Jacob L'Admiral. Ykmeester Generaal der Trois-Gewigten in de Vereenigde Nederlanden. Zynde deeze Diertjes vertoond op Boomen, Planten of Bloemen, daar zy op huishouden of van leeven, in verscheiderley Standen en beweegingen; waarby tevens het onderscheid der Sexe, de manier van Spinnen, en alle de Eigenschappen deezer Insekten, zo veel te ontdekken was, natuurlyk aangeweezen en door beschryvinge opgehelderd zyn. Te Amsterdam, By Johannes Sluyter, Boekverkooper op den Dam. MDCCLXXIV. (43,1 × 26,7 cm, (4) + 34 + (2) pp + 33 gekleurde platen, Kon Bi Brussel VH 7072, Bi Un Amsterdam).

Voorrede geteekend door M. Houttuyn, Med. doctor, uit Amsterdam 1 sept. 1774. Beschrijving, met verwijzing naar de gekleurde platen van 70 insecten. De overeenstemmende Latijnsche benamingen worden niet gegeven.

Heelkunde. 1798 toe Laer Joh. Corn. Verhandeling over de algemeene en bijzondere oorzaken der waare breuken. Amsterdam 1798 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Diergeneeskunde [1795 La Fosse] Verhandeling over de inwendige ziektens der Paarden. Getrokken uit de Werken van den Heer La Fosse, voorheen beroemd Geneesmeester der Paarden, van de kleine Stallen des Konings van Vrankryk. Uit het Fransch Vertaald. Te Utrecht, By B. Wild, et J. Altheer. MDCCXCV (19,0 × 12,2 cm, VIII + 128 pp, Bi A.J.J.V.

In 7 hoofdstukken wordt gehandeld over ontstekingen en koortsen, daarna over de ziekten van het hoofd, van de borst en van den onderbuik.

Diergeneeskunde. 1759 La Fosse. Verhandeling over de waare zitplaats van de droes der paarden. Uit het Fransch. 's Gravenhage 1759 in 8. (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1729 Lagrue. John. Joach. Korte reden over de nuttigheid en noodzakelijkheid der salivatie in 't genezen der gevaarlijkste Venusziekten. 2^e druk Amsterdam 1729 in 8 (Bi Un Amsterdam).

de Lairesse G. Zie Bidloo 1728.

Oogheelkunde. 1722 Lambrechts Amos. Naauwkeurige verhandelinge over de tekenen, voorzeggingen en genesingen van de ophtalmia. Amsterdam 1722 kl in 8 (Bi Un Amsterdam).
Verloskunde [1731 Lambrechts] Manuductio obstetricantium, of Handleiding der Verloskunde, Waar in op de beknopste wyze verhandeld worden, alle de vrouwelyke delen, Dienende tot de voortteling, vervolgens de Vrugt, Bevrugtiging, Ziektens en Toevallen der Swangere. Ook nog veele andere ziektens, en Ongemakken, tegens welke alle een groot getal van verscheidene langbeproefde en uitglezene zo in als uitwendige Geneesmiddelen in 't Nederduitsch en Latyn worden Geleeraard, ten laatsten van de Baring, hoe een Vrouw moet verlost worden, keizerlyke Snede, ende voornaamste Ongemakken na 't Baren, en derzelver genezing. Alles betoogt door eige waarnemingen, en opgeheldert door een groot getal van de uitmuntenste, zo oudt als nieuwe Ontleed, Genees, Heel, en Vroed-kundige Schryvers. Door Amos Lambrechts, Medicinae & Chirurgiae Doctor: Tot Amsterdam. Met fraaie kopere Afbeeldzels verrykt. 't Amsterdam, Gedrukt by Willem van Egmont, Boekdrukker en Verkoper, voor aan in de Stilsteeg, by de Blom-Markt, 1731. (20 × 12,2 cm, (24) + 268 + (10) pp, 5 platen, Bi Un Gent me 2602).

Opdracht aan Wilhelm van Oranje en Nassau, Voorrede tot den lezer, naamlijst van genoemde schrijvers, en dan drie gedichten, zonder vermelding van dichter. Het 3^e stuk wordt hier onder afgeschreven.

Op de Handleiding der Verloskunde, Door den Heer Amos Lambrechts, Medicinae & Chir. Doctor tot Amsterdam.
 
Hier werd een Schatkist vol geleerdheid opgesloten,
 
Die nooit d'Aloudheid ons heeft in het Ligt gebragt;
 
Hier werd een overvloed van Zegen uit gegoten,
 
Tot heil en welzyn van het Vrouwelyk geslagt,
 
Hier zien wy dat ons nooit zo duidelyk is bewezen
 
Nog aangetoond, by Griek, nog moedige Romein,
 
Wie zyn gezondheid mind, moet eens dit werk doorlezen
 
Het zal tot voordeel en tot onderregting zyn.
 
Blyf dan, ô Vrouwen! in geen Doolhof van gebreken.
 
Wanneer gy zyt Bevrugt, of schoon gy zyt verlost,
 
Hier hebt gy Lettren die voor uw gezondheid spreeken,
 
Hier is een Medicyn die u heel weinig kost,
 
U werd hier klaar ontdekt hoe dat een Vrouw moet leven,
 
En zig moet dragen in een staat van Vrugtbaarheid,
 
En wat men in den tyd de zelven in mag geven,
 
Uit Liefde, ziet men hier een Apotheek bereid,
 
Ja Lambrechts tragt met hart en ziel dees konst te leren,
 
Aan u! ô Vrouwen! die voor Vroedvrouws staan bekend,
 
Aanmerkt zyn heden en wilt zulk een Doctor eeren
 
Die met zyn raad uw troost in d'uiterste Elend.
 
Lang moet dien waarden man gelukkig zegenpralen,
 
En schenken ons nog meer van zyn doorkneed verstand:
 
Geleertheid blinkt gelyk de heldre zonne stralen
 
En triomfeerd altoos in 't Lieve Nederland.
 
A.B. Med. Doct.

Het overzicht wordt volledig in den titel teruggegeven, en wordt door talrijke aanteekeningen volledigd. Op het einde een register van zaken.

Lambrechts A. Zie 1733 de Gorter, 1728 Heyster

Geneeskunde. 1680 van Lamsvelt Joh. Het dockters geschenck. Amsterdam, Joh. van Lamsvelt 1680 in 12 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1659 van Lamsweerde J.B. Naedenckinge op de pleurisgenezinge van Jaakob Hadden. Amsterdam, de Wees 1659 in 12 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1670 van Lamsweerde J.B. Vervolgens der Naedenckinge. Amsterdam Vincke 1670 in 12 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde [1677 van Lamzweerde] Geluckwenschingh den Leden Van de Vergaderinghe, bekendt door den Zinspreuck Nil volentibus arduum, Gedaen Over hunne Crediteurschap van den Desolaten Boedel der Medicijnen deses tijdts door Joh: Bapt: van Lamzweerde, Phil. & Med. Doct. t'Amsterdam By Hieronymus Sweerts, in de Beurstraet, 1677 (14,8 × 8,8 cm, 38 + (2) pp, Bi Un Gent me 983 G).

Opgestuurd aan Willem Blaeuw, Andries Pels, Lodewijck Meyer, Johannes Bouwmeester, Reynier Diephout, Maesman Dop, Philip Papenbroeck, David Lingelbagh, Jan Stoppelaer, Lucas Watering, door Schr. tegelijkertijd genoemd ‘Erntseste, Wijse en Hooghgeleerde Heeren’ en ‘Naeuwkeurige Opsoeckers met de naem... doch in der daedt maar Woordekramers, en yvere Voorzetters der Lasterschriften...’

Geneeskunde [1677 van Lamzweerde] Deductie Van Dr. Joan Bapt: van Lamzweerde, Overgegeven aen de Ed: Achtb.: Heeren van den Gerechte deser Stadt Amsterdam, Dienende tot Justificatie van sijn Tractaet, Geintituleert, Geluckwenschingh den Leden van de Vergaderinghe onder den Zinspreuck, Nil volentibus arduum, gedaen &. Anno 1677 (14,8 × 9,2 cm, 14 pp, Bi Un Gent me 983 F).

Vlugschrift, zooals het vorig, van strijdenden aard.

Van Lamzweerde J.B. Zie Scultetus J. 1748.

Physiologie [1688 Lambiot] Kort Verhael van den Loop Soo vanden Chijl als van 't Bloet met al hun eyghendommen: Mitsgaders den Oorspronck ende Loop, soo vande dierelijcke Gheesten, als vanden Dauw ofte Lympha. Naer het welcke volght een kleyne Beschrijvinghe vande Wonden des Hoofts: Zijnde twee Materien seer profijtigh voor alle Leerlinghen, die hun ende Ontleedt, ende Heelkonste willen volmaecken. Door Pieter Lanbiot, Heelmeester binnen de Stadt van Brugghe. Tot Brugghe, ghedruckt by Pieter

van Pee in de Philips Stock-Straet, 1688. (12,5 × 6,9 cm, 80 + (2) pp, Bi Un Gent me 1324, Bi Un Amsterdam).

Rol van sappen die het voedsel tot vloeibaren toestand brengen. Het verhaal van de wonden van het hoofd begint p 59. Approbatie te Brugge 28 juni 1688 geteekend J. Pijnckel, J. de Blessi en P. Maes. Een 2^e uitgave verscheen te Brugghe bij Verhulst sd. Pieter Lambiot 1640 † 1730.

Chemie [1680 Lancilot] De Brandende Salamander, ofte Ontleedinge der Chymicale Stoffen: Zijnde een Weg-wijzer, oft Institutie om sich in alle operatien der Schey-Konst te Oeffenen. Item den ontwaakten Chymist, met een Byvoegsel van de verkiesinge der Vitriols: Uytgegeven door Carel Lancilot Medicus en Chymicus: uit het Italiaans vertaalt Door Jacob Leeuw. Verciert met Nooten van S.B.M.D.. t'Amsterdam. By Johannis ten Hoorn, Boekverkooper over 't oude Heeren Logement. 1680 (15,6 × 9,5 cm, (30) + 286 + (4) + 38 + (12) pp, Bi Un Amsterdam, Bi A.J.J.V.).

De ‘Nooten van S.B.M.D.’ zijn van Blankaart, zooals blijkt uit de opdracht: ‘... Heer Stephanus Blancard, M. Dr. met zijne notulen ...’. De ‘Taaffel van de chymie’ is dezelfde als deze van De Nieuwe Hedendaagsche Stof-scheiding ofte Chymia door Stephanus Blankaart, Amsterdam 1680.

Opdracht aan Govert Schouten Phil Med. Dr. te Amsterdam, geteekend 26 febr. 1680 door Jacob Leeuw; voorrede aan den lezer. Daarna 4 tafels met figuren van toestellen en een tafel overzicht van de chemie, waarna de volgende verzen:

Aan den Leezer.
 
Al wie van yver brand tot Hermes eed'le Konst,
 
Lees Lancilots Chymy: uyt liefd' is 't en uyt gonst:
 
Dat hy ten besten geeft zoo lang verhoole schatten;
 
In onverglimpte taal, niet swaar, maar licht om vatten.
 
In Gebers Heyligdom trad nooyt een sterf'ling in,
 
Als die het zelfd' bestond met een bequaam begin:
 
Dees Salamander zal zoo tot een Leytsman strekken,
 
Om 't heel Autaar der Konst nu naakt en klaar t'ontdekken.
 
Hier hebt gy by malkaar wat immers is gedreven:
 
Hermes, Paracels, Basil, in Lancelot herleven:

 
Hy schaft u vaste spijs voor Ligchaam en voor Geest,
 
Een rechte Goud-Mijn. Schooyt u schoenen op dees leest.
 
Gy zult (ten zy gedwaalt) de regte goud-aêr raaken,
 
Der Wysen-steen leyd moest in 't Lijf gesond te maken:
 
Want die gesontheyt vind, besit verborgen goed.
 
Gelukkig is dien mensch na Lichaam en Gemoed.
 
JNLN.

De Brandende Salamander is verdeeld in zes boeken; het eerste handelt over de chemische bewerkingen, het 2^e over de planten, het 3^e over de mineralen, het 4^e over Saturnus en Jupiter, of lood en tin, het 5^e over Mars en Venus of ijzer en koper, het 6^e over sol en Luna of goud en zilver. Ieder boek begint met een bijzonder voorrede. Schrijver geeft van de chymie deze bepaling dat zij ‘een konst is, die alle vermengde Lichamen losmaekt, en die, deselve gedissolveert of ontbonden zynde, wederom t'samen stremt en coaguleert’; wij zouden heden zeggen de kunst van de analyse en de synthese.

De Ontwaakte Chymist heeft als titel:

Den Ontwaakten Chymist, Ofte Kennisse en verkiezinge van eenige Spagirische Medicamenten, die meest in t' gebruik zijn. Met eenige particuliere Secreeten voor verscheide zoorten van ziekten. Nevens een zeer schoon discours, van de Verkiezing van de Vitriol, om er de Spiritus uyt te trekken.

Op het einde van het boek, een register der hoofdstukken.

De Italiaansche alchemicus publiceerde in 1672 en 1679 te Modena Guida alla chimica, en in 1687 te Venetië Nuova guida alla chimica. Dit laatste werk werd vertaald in het Nederlandsch onder den naam van De Brandende Salamander Amsterdam 1680, en in het Duitsch te Frankfurt 1681 en 1687 en te Lubeck 1697.

Heelkunde [1781 van Lanckom] Vier ontleed en heelkundige waarnemingen, van byzondere ongemakken in de holligheid des buiks door P. van Lanckom, en G. Greeve, Heel- en Vroed-Meesters te Utrecht. (In Verhand. Utregtsch Gen. 1781 I pp 328-377, Bi Un Gent Hi 9653).

Waarnemingen over zwelling in den buik, over vetverplaatsing in den buik, over een gezwel in den onderbuik, en over een opstopping van water.

van Lanckom P. Zie 1770 Schutt G.J.

Voeding [1786 Landais] Verhandeling over het Misbruik der loonvoedsters En over de Voordeelen, welke de moeders, die hunne Kinders zelf voeden, aen het menschdom bezorgen. Werk, door het Genoodschap der Geneeskunde van Parys gekroond in zyne openbaere Zitting van den 9 December 1779; in het Fransch beschreven Door den Heer Landais, Hoog-Leeraar in de Geneeskunde. Uit het Fransch in het Nederduitsch overgebragt, met een Voor-reden en Aanteekeningen vermeerderd, Door J. De Buck, d'Oude, gezwoorne Heel- en Vroedmeester. ‘Vir & uxor liberos communiter procreant, non item communiter educant, sed in iis propria sunt hujus & illius adjumenta: Alere matrum est, erudire patrum, Liber Oeconom. Cap. 7’ Tot Gend, By Louis Le Maire, Boekdrukker en Boekverkooper, op den Kouter. MDCCLXXXVI (22 × 14 cm, XXXIV + (4) + 121 pp, Bi Un Gent me 3249 en me 1786, Kon Bi Brussel II 34471, Bi Un Amsterdam).

Opdracht van den vertaler J. de Buck d'Oude, aan de moeders; bericht van den schrijver om de vrouwen aan te raden zelf hare kinderen te voeden. De Schr. bespreekt de voordeelen daarvan, voor de moeders en voor de kinderen, volgens de voorschriften van de zedelijke en de staatkundige orde. De Fransche uitgave heeft als titel: Dissertation sur les avantages de l'allaitement des enfants par leurs mères. Genève et Paris, Mequignon 1781 in 8.

Landais. Zie 1786 De Buck.

Verloskunde. 1661 Landtman, J. Misgeboorte of verhael van 't Abbekerkerwyf. Hoorn Marius 1661 kl in 8.
Heelkunde. 1529 Lanfranck van Meylanen. Chyrurgie. Thantwerpen Vorsterman 1529 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Hygiene. 1792 Langhaus D. Verhandelingen over de ondeugden die zich aan de gezondheid der menschen zelve wreeken. Utrecht 1792 in 8.
Aardrijkskunde 1616 Van Langren Arnould-Florent. Cort tractaet ofte handelinghe van sommige (maer principale) ghebruycken ende observantien beyde der hemelscher ende aerdtscher globe, midtsgaders d'explicatie aller circulen, linien, instrumenten, ende andere Verbis Artis daer toe behoorende. Anno Domini 1616. (Kon Bi Brussel ms 11228).

Arnould-Florent Van Langren leefde op het einde van de 16^e eeuw te Arnhem en misschien ook te Antwerpen.

Hygiene. 1661 van Langren Flor. Bewys van de alderbequaemste

inventie, om de vermaerde Koop-stadt van Antwerpen te verlossen van de pestighe en de onghesonde Locht komende uyt de vuyle verrotte stinckende Ruyen, bedacht ende bijeen ghestelt door M. Flor. Van Langren. Brussel, Scheybels 1661 in 4.
Zeebouwkunde. 1650 van Langren Michel Florent. Profytelycken middel om met in-dyckinghe van Landt, de zeehaven van Oostende te verbeteren. Met een klare demonstratie, dienende om te bewysen, datter water in de zee is, dat sich niet en beweeght door ebbe ofte vloedt. Brussel, J. Mommaert 1650 in 4 (Kon Bi Brussel II 11347 B).

Zoon van Arnould Florent leefde Michel Florent van Langren te Antwerpen in het begin van de 17^e eeuw, als cosmograaf van den spaanschen koning.

Werktuigkunde [1675 Lansberg] Philippi Lansbergii Beschrijvingh der Vlacke Sonne-Wysers: In welcke de waere manier, om deselve op allerhande Vlackten te betrecken, volgens Wiskonstige Regulen geleert, ende door een groot getal Vertoog-schetzen aengewesen werdt. Nieuwelijx oversien ende met noodige byvoeging verrijckt, Door Jacob Mogge, Mathematicus.
Mijn Uyren die 'k u wèès, zijn in een Uur verdwenen;
Die my de Son thans leend, vlugt met mijn schaduw henen;
En d'Uyr die 'k mogelijck krijgh, ick niemant wijsen kan,
Sy schijnt als noch by God, en blijft 'er wijser van.
W. Goeree.
Tot Middelburgh, By Wilhelmus Goeree, Boeck-verkooper in Cicero. 1675. (27,6 × 17,9 cm, 54 pp, Stads- Bi Antwerpen 5039, medegebonden met 1675 Mogge).
Cosmographie. 1650 Lansbergius Philip. Bedenckingen op den dagelijkschen, ende jaerlijkschen loop van den aerdt-kloot. Mitsgaders op de ware afbeeldinge des sienelijcken hemels. Middelburgh Z. Roman (Dordrecht H. Van Esch) 1650 in 4 (Kon Bi Brussel II 48213 B).
Cosmographie. 1650 Lansbergius Philip. Verklaringe van het gebruyck des astronomischen ende geometrischen quadrants. Van nieuws oversien ende vermeerdert door D. Goubard. Middelburgh Z. Roman 1650 in 4 (Kon Bi Brussel V 5193¹ A).
Cosmographie. 1653 Lansbergius Philip. Astrolabium dat is: Verklaringe van de platte sphaere ofte globe van Ptolomaeus, anders Astrolabium genaemt. Middelburgh, Z. Roman (Dordrecht H. van Esch) 1653 in 4 (Kon Bi Brussel II 71068 B).

Philip van Lansberghe de Meulebeecke, geboren te Gent op 25 Aug. 1561 en overleden te Middelburg op 8 nov. 1632, wiskundige die de evangelische stoel bekleedde te Goes in Zeeland tusschen 1586 en 1615; in 1615 trok hij zich terug te Middelburg waar hij de wiskunde en de sterrenkunde bestudeerde.

Lassus Fr. Zie J.B. Jacobs 1772.

Verloskunde [1779? Lauverjat] Toets eener werkje Van den Heer Sigault, voor Tijtel voerende: Verbaale processen en aanmerkingen, opgesteld ter gelegenheid der Schaambeens-Doorsnyding, enz. Door M. Lauverjat, Heelmeester en Leeraar der Vroedkunde te Parys. Vertaald door B. Coppens, Geneesheer. Vitam impendere Vero. Te Gend, By J.F. Vander Schueren, op de Groenselmerkt. (19,2 × 12,2 cm, (4) + 84 pp, Bi Un Gent me 2705 en G 2851).

Het jaartal werd ± bepaald door den datum van het laatste verhaal op 8 januari 1779.

Lauwerenburgh A. Zie Deiman 1794, 1797, 1798, 1799.

Chemie. 1800 Lavoisier A. Grondbeginselen der scheikunde. Uit het Fransch vertaald door N.C. de Fremery en P. van Werkhoven. 2^e uitgave Utrecht 1800 (Bi van 't Hoff Labor. Utrecht).

Lavoisier A.L. Zie 1800 de Fremery.

Antonie-Laurent Lavoisier, Parijs 26 Aug. 1743 en onthoofd te Parijs op 8 mei 1794, de groote hervormer van de chemie. Een volledige uitgave van zijn werken verscheen onder de leiding van Dumas en Grimaux in 6 boekdeelen tusschen 1864 en 1893.

Heelkunde [1790 Le Blanc] Beschryving van alle de heelkundige Operatien, Naar de beste en nieuwste wijzen, door L. Le Blanc. Heelmeester te Orleans e.z.v. In het Hoogduitsch uitgegeven, en met aanmerkingen verrijkt, door Dr. C.F. Ludwig, Hoogleeraar der Geneeskunde, te Leipzig. En nu in het Nederduitsch vertaald, en met veele aanmerkingen vermeerderd, door Willem Leurs, Heelmeester te 's Gravenhage, Chirurgijn major bij de Gardes du Corps van zijne Doorluchtige Hoogheid den Heere Prince van Orange en Nassau &. &. &. Lid van het Genootschap ter bevordering der

Heelkunde te Amsterdam, en van de Haagsche en Utrechtsche Letterkundige Maatschappijen. Eerste Deel. Met koperen Plaaten. Te Utrecht, By G. vanden Brink, Jansz. Stadsdrukker en Boekverkooper over het Stadhuis. MDCCXC. (22,5 × 14 cm, VIII + 324 pp, Bi Un Gent me 1820).

21 hoofdstukken. Opdracht aan G. ten Haaff, heelkundige te Amsterdam.

Heelkunde [1790 Le Blanc]... Tweede deel... (VIII + 296 pp, 4 platen...)

Hoofdstukken 22 tot 25.

Geneeskunde. 1703 Le Brun Charles. Afbeelding der hertstogten, of middelen om dezelve volkomen te leeren afteekenen. Amsterdam 1703 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Leclercq P. Zie 1735 Anonymus.

Technologie. 1745 Le Comte F. Het Konst-cabinet der bouw- schilderbeeldhouw- en graveerkunde. Utrecht 1745, 2 vol.
Micrographie [1776 Ledermuller] Mikroskoopische Vermaaklykheden... Eerste deel. Te Amsterdam By de Erven van F. Houttuyn 1776, 27,4 × 21 cm., bericht + 78 pp, 50 gekleurde platen). - Tweede deel 1776 (88 pp, 50 gekleurde platen). - Derde deel 1776 (80 pp, 50 gekleurde platen). - Vierde deel 1776 (58 pp + register, 23 gekleurde platen). (Kon Bi Brussel II 93215, VH 5366).

Over dit zeer belangrijk werk zie Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad. 1929 pp 216-232. Martin Frobenius Ledermuller, geboren te Nurenberg op 20 Aug. 1719, overleed aldaar op 16 mei 1769. Van 1749 af legde hij zich toe op de studie der natuurwetenschappen. Zijn werken, in het Duitsch uitgegeven, werden in het Nederlandsch en in het Fransch vertaald.

Heelkunde. 1738 Le Dran Hendr. Franc. Heelkundige aanmerkingen. Dordrecht 1738 kl in 8 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde. 1768 Le Dran H. Fr. Verhandeling van de handwerken of operatien der heel-konst. Amsterdam 1748 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde. 1748 Le Dran H. Fr. Verhandeling van de geschote wonden. Amsterdam 1748 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Heelkunde [1765 Le Dran] Vergelyking der verscheiden wyzen, Om den Steen uit de Waterblaas te haalen. Door Henry Francois Le Dran,... Uit het Fransch Vertaald door E.P. Swagerman, Chirurgyn te Amsterdam. Met Platen. Te Amsterdam, By de Weduwe Kornelis van Tongeren, en Zoon. MDCCLXV. (20,1 × 12,4 cm, (4) + 76 pp, 2 platen, Bi Un Gent me 3204).

Medegebonden na het volgende.

Heelkunde [1765 Le Dran] Vervolg van de vergelyking der verscheiden wyzen, Om den Steen uit de Waterblaas te haalen. Door Henry François Le Dran, Heelmeester, Lid van de Koninglyke Akademie der Chirurgie, en van de Societeit te Londen, eertyds Opper-Heelmeester van het Gasthuis der Barmhartigheid, en Oud raadgeevend Heelmeester des Konings te Velde. Uit het Fransch vertaald door E.P. Swagerman, Chirurgyn te Amsterdam. Met Platen. Te Amsterdam, By de Weduwe Kornelis van Tongerloo, en Zoon. MDCCLXV (20,1 × 12,4 cm, (34) + 143 + (9) pp, 5 platen, Bi Un Gent me 3204).

Opdracht aan Petrus Camper en Folkertsnip door E.P. Swagerman, Voorrede, bericht en lijst van zaken. Medegebonden met de Vergelyking zelf van het zelfde jaar.

Geneeskunde. 1772 Le Dran H. Fr. Raadpleegingen over de meeste ziektens. Haarlem 1772 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Henri François Ledran, geboren te Parijs in 1685 en aldaar overleden in 1770, krijgschirurg, maakte zich beroemd door de lithotomische bewerking. De Fransche uitgave over den steen verscheen te Parijs in 1730, met vervolgen in 1740 en in 1756 onder den titel: Parallèle des différentes manières de tirer la pierre hors de la vessie.

Geneeskunde [1790 Le Dulx] Bericht weegens eene watervrees, Veroorzaakt door den in eene hevige woede toegebragten beet van eenen Mensch. Door Dr. G.P. Le Dulx, Med: Doct: &. (In Verhandel. Bat. Genootschap 1790 V 13 pp, Bi Un Gent Hi 9696).

Het volgend mengsel van kruiden zou een goed geneesmiddel zijn tegen razernij: neegekragt of meester wortel of Imperatoria, roden byvoet of Arthemisia, betonie of Betonica, Schotkruid of Abrotanum, wynruit of Ruta, salf of Zalvia, huislook of Sempervivum majus, wilde kaarden of Carduus fullonum, lubsteek of de wortel van Levisticum. Men voegt er bij, zeker wel het

belangrijkste · de wonde lang openhouden en dikwijls grondig gewasschen, en de bezoedelde kleederen zorgvuldig opkoken.

Leeuw Jacob. Zie 1680 Lancilot.

Hygiene. 1785 Van Leeuwen Joh. Did. Antwoord op de vraag: dewijl de schadelijkheid der begravenissen, binnen de steden en kerken, ten volle beweezen en vrij algemeen erkend is; welke zijn de verschillende redenen, dat die nadeelige gewoonte in deze republiek blijft stand grijpen. Middelburg 1785 in 8.
_**_*
Micrographie [1686 van Leeuwenhoek]. Ontledingen en Ontdekkingen Van levende Dierkens in de Teel-deelen van verscheyde Dieren, Vogelen en Visschen; Van het Hout Met der selver menigvuldige Vaaten; Van Heir, Vlees en Vis; Alsmede van de groote menigte der Dierkens in de Excrementen. Vervat in verscheyde Brieven, Geschreven aan de Wyt-vermaarde Koninglijke Wetenschap-zoekende Societeit, tot Londen in Engeland. Door Antoni van Leeuwenhoek. Mede-Broeder van de selve Societeit. Tot Lyeden, By Cornelis Boutesteyn, Boekverkooper, op 't Rapenburg, Ao. 1686 (19,7 + 14,5 cm, 40 + 32 + 35 + 21 + 24 + 19 + 24 + 94 + 76 + 78 + 24 + 110 pp, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Dit deel bevat de brieven nr. 28 tot 52; de 27 eerste brieven verschenen, de meeste ten minste, in de Engelsche taal in de Philosophical Transactions.

Micrographie [1687 van Leeuwenhoek] Vervolg der Brieven, Geschreven aan de Wytvermaarde Koninglijke Societeit in London, door Antoni van Leeuwenhoek, Mede-Lid van deselve Societeit. Tot Leyden, By Cornelis Boutesteyn, Boekverkoper op 't Rapenburg. 1687. (19,7 × 14,5 cm, (8) + 155 pp, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Dat 1^e vervolg bevat de brieven nr. 53 tot 60.

Micrographie [1689 van Leeuwenhoek]. Natuurs-Verborgentheden Ontdekt: zynde een Tweede Vervolg der Brieven, Geschreven aan de Koninglijke Societeit tot Londen, Door Antoni van Leeuwenhoek, Lid van de selve Soçieteyt. De stoffe in desen verhandelt ziet op de rugge van de Titel. Tot Delff, Gedrukt by Andries Voorstad, Boek-drukker en Boek-verkooper, op de Markt bezyden 't Stad-huys, 1689 (19,7 + 14,5 cm, (2) + pp 157-350, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Het 2^e vervolg bevat de brieven nr. 61 tot 67.

Micrographie [1693 van Leeuwenhoek] Derde Vervolg der Brieven, Geschreven aan de Koninglyke Societeit Tot Londen, Door Antoni van Leeuwenhoek. Lid van de selve Societeyt. Tot Delft, Gedrukt by Henrik van Kroonevelt, Boek-drukker en Boek-verkooper op de Hoek van de Nieuwe-Straat, 1693. (19,7 × 14,5 cm, (8) + pp 351-531, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.)

Dit stuk wordt door A. van Leeuwenhoek, uit Delft 23 September 1692 aan Koningin Maria van Groot-Brittanjen opgedragen; het bevat de brieven 68 tot 75.

Micrographie [1694 van Leeuwenhoek] Vierde Vervolg der Brieven, Geschreven aan de Wytvermaarde Koninklijke Societeyt in London. Handelende onder andere van de Voortteelinge van de Vloon. Van de Worm den Hemelt. Van de Myt. Van 't Natuurlyk Vuur. Van het Sweet dat in een uure tyde uyt de hand werd gestooten. Van de Doofheid. Van de Wormen in de Ingewanden der Visschen, en hoe die in de kinderen komen, Van de soogenaamde ingebeelde Eyernesten der Vrouwelyke Dieren. Van 't Vlees van de Tonge, en 't Hert. Van de ontleding en voorteeling van de Mossel. Als mede dat' er geen levende Schepsels uit bederf konnen voortkomen, enz. Door Antoni van Leeuwenhoek, Lid van de Koninglijke Wetenschap-soeckende Societeyt in London. Met Figuuren. Tot Delft, Gedrukt by Henrik van Kroonevelt, Boekdrukker en Boekverkoper in de Hypolitus-Buurt, op den hoek van de Nieuwe-straat. 1694 (19,7 × 14,5 cm, (2) + pp 533-730, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Het 4^e vervolg bevat de 76^e tot de 83^e missive.

Micrographie [1696 van Leeuwenhoek] Vyfde Vervolg der Brieven, Geschreven aan verscheide Hoge Standspersonen en Geleerde Luyden, Door Antoni van Leeuwenhoek. Tot Delft, By Henrik Van Krooneveld, Boekverkooper. MDCXCVI (19,7 × 14,5 cm, (8) + 172 + (9) pp, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Het 5^e vervolg, met de missiven 84 tot 96, wordt Frederik Adriaan van Reede opgedragen; het bevat de volgende verzen van P. Rabus (zie Kon. Vla. Acad. 1922 p 1105). Op het einde van dat vervolg een alphabetische blad-wijser.

Micrographie [1697 van Leeuwenhoek]. Sesde Vervolg der Brieven, geschreven aan verscheide Hooge Standspersonen en Geleerde Luyden, Door Antoni van Leeuwenhoek. Tot Delft, By Henrik van Krooneveld, Boekverkooper. MDCXCVII (19,7 × 14,5 cm, (4) + pp 173-342 + (10) pp, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Het 6^e Vervolg bevat de missiven 97 tot 107 en begint met een gedicht van P. Rabus (Zie Kon. Vl. Acad. 1922 p. 119.

Op het einde een alphabetisch register voor de 11 brieven.

Micrographie [1702 van Leeuwenhoek] Sevende vervolg der Brieven, Waar in gehandelt werd, van veele Opmerkens en verwonderens-waardige Natuurs-Geheimen. Vervat in Veertig Brieven, waar van de meeste geschreven sijn aan de Wijd Vermaarde Koninklyke Societeit in Londen, Door Antoni van Leeuwenhoek, Mede Lid van de geseyde Koninklijke Societeit. Tot Delft, By Henrik van Krooneveld, Boekverkooper. MDCCII (19,7 × 14,5 cm, (6) + 452 + (22) pp, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Dit 7^e Vervolg bevat 40 missiven, nr. 108 tot 146, en op het einde een bladwijzer der voornaamste zaken. T. Van der Wilt heeft voor dat vervolg een lang gedicht geschreven dat vóór de 108^e missive geplaatst is (zie Kon. Vla. Acad. 1923 p 85).

Micrographie [1718 van Leeuwenhoek]. Send-Brieven Zoo aan de Hoog Edele Heeren van de Koninklyke Societeit te Londen, Als aan andere Aansienelyke en Geleerde Lieden, Over verscheyde Verborgentheden der Natuure, Namentlyk over het Wonderlyk Gestel van De Veselen der Spieren in veelderley Gedierte; De Pesen en derselver Werking; Verscheyde Zaden; 't Oog van een Walvis; 't Hair; De Dierkens aen het Eende-Kroost; De Hop; De Meel-Stoffe in de Granen; de Zaad-vaten en Dierkens in 't Mannelyk zaad; Den Cocos-Boom en desselfs Vrugt; De Hersenen; De Zenuwen en derselver Holligheden voor het Oog ontdekt. Als mede over de gedaante en werking van het sal Polychrestus; Het Maaksel der Eyerschalen; Den Aart van onse Onsigtbaare Doorwaseming; De Kragt en werking van den Wortel Pareira Brava, &. &. Door Antoni van Leeuwenhoek, Lid der Koninklyke Societeit te Londen. Met nodige Figuuren. Te Delft, by Adriaan Beman 1718 (19,7 × 14,5 cm, (14) + 460 + (28) pp, Bi Un Leiden, Bi A.J.J.V.).

Dat deel bevat 46 brieven, genummerd 1 tot 46 gedagteekend uit Delft tusschen 1712 en 1717, met een zeer volledig alphabetisch register van woorden en zaken. Op de titelprent heeft T. vander Wilt een gedicht geschreven (Zie Kon. Vl. Acad. 1923 p 351) en op de Send-brieven uitgegeven in het jaar 86 Leeuwenhoeks ouderdoms, werden twee gedichten opgesteld, het een door Arnold Hoogvliet (Zie Kon. Vla. Acad. 1923, p 352) het tweede door H.K. Poot (zie Kon. Vla. Acad. 1923 p 355). De opdracht aan Keizer Karel is door Antoni van Leeuwenhoek geteekend uit Delft 8 December 1717.

Over A. van Leeuwenhoek die te Delft op 24 October 1632

geboren werd en aldaar op 26 Augustus 1723 overleed heb ik een tiental mededeelingen laten verschijnen. (In Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad., I 1922 pp 323-359, II 1922 pp 645-690, III 1922 pp 1019-1056, IV 1922 pp 1093-1132, V 1923 pp 84-116, VI 1923 pp 350-400, VIa 1923, pp 560-581, VII 1924 pp 130-148, VIII 1924 pp 285-300, IX met W.H. van Seters 1925 pp 165-197, X met Ir. Van de Keere 1932 pp 209-246.) Zie ook: Antony van Leeuwenhoek and its Little Animals by Clifford Dobell, Amsterdam 1932, 435 pp..

_**_*

Geslachtsziekten. 1781 Le Febure Guill. René. Verhandeling over de Venusziekten, uit ondervinding en waarneming opgesteld. Uit het Fransch vertaald. Utrecht 1781 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geslachtsziekten. 1783 Le Febure, Guill. René. Zeldzaame en aanmerkelijke practicale waarneemingen van verscheide toevallen der Venus-ziekten. Uit het Fransch vertaald. Utrecht 1783 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Landbouw. [1765 Le Francq]. Antwoord van J. Le Francq van Berkhey, Med. doctor, op de vraag, In het Jaar 1761, Door deeze Maatschappye opgegeeven: Welken zyn de beste Middelen, om onze Landen, zoo hoogen als laagen, elk naar zynen aart ten meesten voordeele aan te leggen? (In Verband. Maatsch. Haarlem, VIII² 1765, pp 1-188, Bi Un Gent Hi 2045).

Verbeteringen van kleigrond, bemesting, verwijderen van onkruid. De schrijver eindigt met deze zes verzen:

 
De Aarde is voor al 't Gewas niet vrugtbaar overal,
 
Hier zwelt gelukkiglyk de Wyndruif; Berg en Dal
 
Brengt ginder Telgen voort, en hier weêr een Bosschaedje,
 
Die duizend Tuiltjes kweekt in 't schaâuw van haar Plantaedje:
 
Het groenend Gras spruit aan den zoom der Beekjes uit;
 
Elk Bloemtje mind haar Grond, elke Aarde voed haar Kruid.

Natuurkunde [1769 Le Francq] Natuurlyke Historie van Holland. Door J. Le Francq van Berkhey. M.D. Eerste Deel. Met noodige Afbeeldingen. Te Amsterdam, By Yntema en Tieboel. MDCCLXIX (21 × 12,3 cm, (6) + 38 + (2) + 513 pp, Kon Bi Brussel VH 7159).

Opgedragen aan Willem, graaf van Bentinck. Inleiding, en 9 hoofdstukken over geographie, waterloopen, meeren, klimaat, luchtgesteldheid.

Natuurkunde [1769 Le Francq] Id.... Tweede deels, 1^e stuk... MDCCLXIX (6) + 342 pp).

Zeven hoofdstukken betreffende de geologie en de mineralogie.

Natuurkunde [1770 Le Francq] Id.... Tweede deels, 2^e en 3^e stuk... MDCCLXX ((2) + pp 343 tot 1257).

Hoofdstukken 8 tot 15. Studie van de gronden, zand- en steensoorten en metaalverbindingen. Op p. 1175 komt een beknopte verhandeling, wegens het aanleggen en toestellen van een mineraalkabinet met een register der delfstoffen van Holland. Verscheidene afbeeldingen.

Natuurkunde [1772 Le Francq] Id.... Derde deels, 1^e en 2^e stuk... MDCCLXXII (684 pp).
Natuurkunde [1773 Le Francq] Id.... Derde deels, 3^e en 4^e stuk... MDCCLXXIII (pp 689 tot 1330).

Het 3^e deel handelt over dieren en menschen. Het werk schijnt mij onvolledig; en inderdaad van der Aa (V p 197) spreekt van 6 deelen, verschenen te Amsterdam tusschen 1769 en 1778. Er verscheen daarvan een Fransche vertaling in 1781, Bouillon, 4 deelen.

Zee. 1775 Le Francq van Berkhey Joann, Ernstige berispingen en aanmerkingen op de berichten en prijsvragen, over het storten van olie, traan, teer, of andere dryvende stoffen, in zeegevaren. Leyden 1775 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Dierkunde [1773 Le Francq] Brief van J. Le Francq van Berkhey aan Job Baster, Med. Doct. Over een hard geschaald ey van een zee-hoorn. (In Verhandel. Zeeuwsch Gen. 1773 III pp 576-581, Bi Un Gent Hi 1902).
Landbouw [1780 Le Francq]. Welke Boomen, Heesters en Planten zyn er, behalven den Helm (Arundo Arenaria; en den Sleedoorn (Prunus Sylvestris), dewelke op de Zandduinen ter weeringe der Zandverstuivinge kunnen geplant worden? Kan men ook eenige andere Planten aan onze Zeestranden met voordeel gebruiken? Zyn daer mede hier te Lande al eenige Proeven gedaan? En welke is de uitkomst daar van geweest? Door Joannes Le Francq van Berkhey, Hist. Nat. Lector en Med. Doct. te Leyden. (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XIX 2, 1780 pp 1-80, Bi Un Gent hist 2045).

Op pp 12 tot 20 wordt een lijst gegeven, met Nederlandsche en Latijnsche namen van 12 boomen, 18 heesters en ca 150 kruiden, grasachtige en mosplanten.

Le Francq J. van Berkhey. Zie 1780 Van Engestrom.

Jan Le Francq van Berkhey, geboren te Leiden op 3 jan. 1729, overleden bij den Haag op 13 maart 1812, werd hoogleeraar te Leiden, letterkundige en natuurkundige. Vander Aa geeft de bio- bibliographie bij Francq van Berkhey (Johannes le), V p 194.

Tuinbouw [1718 Lehman]. Dr. Joh.: Christian Lehmans Phys: P: P: & med: E: Acad: Leop: & Soc: Pruss: M. Nieuwe volmaakte Bloem-Thuyn, in de Winter. Of Wonderbaare en nooyt voor deesen bekende Bloemqueekery-Konst, om midden in de Winter, te weeten inde maanden November, December, January, February en Maart, een volmaakte Bloem-Thuyn te hebben, even als midden in de Somer. Uyt het Hoogduytsch Vertaalt, naar 't eygen handschrift van den Uytvinder, door J. Le Long. Als meede Ontdekking van de nieuwuytgevondene Konst, der algemeene vermeerdering van alle Boomen en Heestergewassen door George Andries Agricola. Phil: & med. D: & Phys: Ord: Regensb: t'Amsterdam, By Samuel Schoonwald, In de Kalverstraat, by de Osse-sluys 1718. (15,6 × 9,3 cm, (6) + 112 pp, medegebonden met 1779 Hirschfeld, Kon Bi Brussel VH 5937).

Voorbericht van den uitgever Schoonwald. Na algemeene beschouwingen, bewerking met aarde en potten voor een aantal planten.

Tuinbouw. 1721 Lehman Joh. Chr. Volmaakte nieuwe Bloemtuin in den winter, of middelen om in den winter dezelfde bloemen te hebben als in den zomer. Amsterdam 1721.
Chemie [1769 Lehman] Onderzoek van een zeker voor bederf-bewaarend poeder, in Vrankryk uitgevonden. Door D. Joh. Gottlob Lehman. (22 × 13,6 cm, pp 324-336, Bi Un Gent me 4630¹; overdruk uit Verhandel. Maatsch. Haarlem XI 1769 pp 324-336, Bi Un Gent Hi 2045).

Het poeder is samengesteld uit gemeen zout, zwavelbloem, ambergrijs en okergeel.

Mineralogie [1769 Lehman] Korte Verhandeling over den Oorsprong van het Zeilsteen-zand door D. Joh. Gottlob Lehman. (In Verhandel. Maatsch. Haarlem XI 1769 pp 337-350, Bi Un Gent Hi 2045).

Dat zand wordt uit den grond der zee gehaald en door de baren opgeworpen.

Heelkunde [1799 Leysen] Heelkundige gevallen Wegens de Drekfistels, die zo dikwerf voortskomen of ten minsten gevolgen zyn van onvolkome en verstorvene darmbreuken. Door J.B. Leysen Heel- en Vroedmeester te Herenthals & Lid Correspondent van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen 1799 II pp 253-269, Bi Un Gent me 556).

Johan Gottlob Lehmann, duitsche mineraloog van het begin van de 18^e eeuw, geboren te Petersburg en aldaar overleden in 1767, hoogleeraar in de chemie te Petersburg en lid van de Academie van Berlin.

Zeewezen [1775 van Lelyveld]. Berichten en prijs-vragen over het storten van olie, traan, teer, of andere dryvende stoffen, in Zee-gevaren; voorgesteld door Frans Van Lelyveld. Te Leyden, By Johannes Le Mair, MDCCLXXV. (20,7 × 12,5 cm, (4) + 125 pp, Kon Bi Brussel VH 5263).

Opdracht aan Joh. Nic. Seb. Alland, Willem May en Cornelis van Engelen. Verslag over ingekomen opstellen, gevolgd door drie brieven van Benjamin Franklin, William Brownrigg, en Farisch, voorgelezen in de Kon. Societeit te Londen op 2 juni 1774.

Lelong J. Zie 1724 Agricola.

Le Leu. Zie 1785 Wilhelm.

Chemie [1691 Lemery] Het Philo-soophze Laboratorium, Oft 'der Chymisten Stook-Huis. Leerende alle gebruikelyke Medicamenten kort en ligt op de chymische wyse bereiden; met nauwkeurige aanmerkingen over yder preparatie. Door Nicolaus Lemery, Apotheker des Konings van Vrankryk. (Vertaalt na het laatste France Exemplaar, en met noodige Aanteikeningen verrijkt. De Tweede Druk, Naukeurig oversien en gecorrigeert. t Amsterdam, By Jan ten Hoorn; Boekverkooper, over 't Oude Heeren Logement. 1691 (16 × 9,8 cm, (6) + 536 + (8) pp, Kon Bi Brussel VH 5500).

Een titelprent verbeeldende een alchemisch laboratorium in volle werking. In de voorrede van den auteur wordt de verdeeling van het werk in vier uiteengezet: de bewerkingen, de mineralen, de planten, de dieren. In het voorbericht van de drukken wordt medegedeeld dat Blankaart de vertaling heeft nagezien van het Fransch werk Cours de la chymie.

Het Philosoophze Laboratorium had een 1^e druk in 1683

te Amsterdam (Bi Un Amst.), 3^e druk in 1707, 4^e druk in 1725, ook te Amsterdam (Bi Un Amst.).

Pharmacie [1743 Lemery] Woordenboek of algemeene verhandeling der enkele droogerijen, behelzende derzelve verscheide benamingen, oorsprong, verkiezing, beginsels, woordsoorsprongkelijkheden, en alle bijzondere eigenschappen, die in de Dieren, Planten en Bergstoffen gevonden worden. In 't Fransch beschreven door den Heer Nicolaas Lemery, Lid van de Koninklijke Academie der Wetenschappen, en Doctor in de Gesneekunde; En in 't Nederduitsch gebragt door C.V. Putten Pz. Med. Doct. en Isaac De Witt chirurg. Met kopere Platen. Te Rotterdam, bij Jan Daniel Beman, MDCCXLIII (19,3 × 25,7 cm, titelplaat met de verklaring in verzen, (18) + 772 + (72) pp, 25 platen, Bi A.J.J.V.)

De titelplaat van Fr. Bleysweyk verbeeldt een wetenschappelijke werkkamer voor chemie, pharmacie en natuuronderzoek, en rechtover de titelplaat krijgt men een gedicht van Frans de Haes (zie Kon. Vla. Acad. 1935 p 1144).

Het boek is alphabetisch volgens de Latijnsche woorden opgesteld, en eindigt met drie uitgebreide registers van Latijnsche, Nederlandsche en Duitsche benamingen.

Nicolas Lemery, geboren te Rowaan in 1645, overleed te Parijs in 1715; hij practiseerde de geneeskunde te Montpellier en dan te Parijs. Meester-Apotheker geworden maakte hij zich bekend door zijn schitterend onderwijs en zijn talrijke geschriften (Zie Vande Velde A.J.J. L'oeuvre bibliographique de Nicolas Lemery, Bull. Soc. Chim. Belg. 1921, 40, pp 153-166).

Lemery L. Zie 1739 van Deventer.

Chemie. 1688 Le Mort Jacob. Kabinet der Chymie. Als mede Medulla chemiae of 't Merg der scheikonst door Johannes Franciscus Viganus. Amsterdam 1688. (Utrecht, van 't Hoff Labor). 2^e Druk sl sd in 12 (Bi Un Amsterdam).
Chemie. 1690 Le Mort Jacob. Antwoort op den brief van J. Roman aanwijzende de nootsakelijkheid der chymie. 1690 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Chemie. 1696 Le Mort Jacob. Chymia medico-physica, vertaald door Jacobus Roman. Amsterdam ten Hoorn 1696 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Pharmacie. 1696 Lemort Jacob. Pharmacia, door redenen en ondervindingen verbeterd. Amsterdam ten Hoorn 1696 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Geneeskunde. 1696 Lemort Jac. Licht der natuurkunde, aangestoken tot den opbouw der ware geneeskonst, Amsterdam ten Hoorn 1696 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Jacob Lemort, geboren te Harlem op 13 Oct. 1650 en overleden te Utrecht op 1 Maart 1718, hoogleeraar in de chemie te Utrecht, schrijver van verscheidene werken over chemie, pharmacie en geneeskunde, in de Latijnsche taal.

Geneeskunde [1773 Lentfrinck] Uitgezochte Genees- en Heelkundige Verhandelingen en Waarnemingen, Uit de voornaemste buitenlandsche Genootschappen, en andere byzondere Werken van beroemde Schryveren, byéénverzameld, door Albertus Lentfrinck, Med. Doctor, Lid van het Bataafsche Genootschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam. Eerste deels eerste stuk. Te Dordrecht, By Pieter Van Braem, Stads-Drukker, En te Rotterdam, By Abraham Bothall, Boekverkooper, 1773 (22,4 × 14,2 cm, (8) + 192 + (4) + 193 tot 378, Bi Un Gent me 1828).

Het 1^e deel (pp 1-192) bevat 16 verhandelingen, het 2^e deel (pp 193-378) 17 verhandelingen; schrijvers zijn Brisbane, Monro, Percival, Sparke, Hanly, Gahn, Janin, Portal, Cadet, Bourienne, White, van Melle, Hoin, Henry, Bell voor het 1^e deel, Hunter, Dehorne, Eberhard, Fouquet, Keizer, de Haen, De la Motte, Banaud, Callisen, Anderson, Meckel, Gloster, Clerk en Marx voor het 2^e deel.

Verloskunde [1773 Le Roy] Beschryving van eene allerzonderlingste wanstallige Menschen-Vrugt door J. Le Roy (Verhandelingen Zeeuwsch Gen. 1773 III pp 520-528 Bi Un Gent Hi 1902).
Heelkunde [1798 Le Roy] Heelkundige aanmerking over het nuttig gebruyk der binding met den gouden draad in eene onherstelbare en bezwaarlyke beenbreuk door Ludovicus Dominicus Le Roy Stads Med. Doct. en Professor &. Residérend Lid van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen Antw. 1798 I pp 53-61, Bi Un Gent me 556).
Geneeskunde [1798 Le Roy] Natuur- en Geneeskundige verhandeling over de wanschepzels in het algemeen (als een Gedenkschrift voorgesteld) door L.D. Le Roy Stads Med. Doct. en Professor &. Residérend Lid van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antw. 1798 I pp 145-210, 2 platen, Bi Un Gent me 556).
Geneeskunde [1798 Le Roy] Geneeskundige Waarnemingen over het beteugelen van den drift tot zelf-moord, door L.D. Le Roy Stads Med Doct.

en Professor &. Résidérend Lid van dit Genootschap (In Verhandel. Gen. Gen. Antw. 1798 I pp. 250-256, Bi Un Gent me 556).
Geneeskunde [1799 Le Roy] Redenvoering uitgesprooken in de openbaare zitting op den verjaardag van het Genootschap door Ludovicus Dominicus Le Roy Stads Med. Doct. en Chirurg. Profess. &. Naer te hebben volbragt zyne Voorzitting van dit jaar als President van het zelve Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antw. 1799 II pp 1-35, Bi Un Gent me 556).
Geneeskunde [1799 Le Roy] Drietal van nieuwe of ten minste zeldzaame Waarnemingen de Genees- Heel- en Verloskunde betrekkelyk door L.D. Le Roy Stads Med. Doct. en Chirurg. Professor &. Residérend Lid van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antw. II 1799 pp 97-134, Bi Un Gent me 556).

Over hoest, phymosis en paraphymosis, verloskunde.

Geneeskunde [1800 Le Roy] Oneenzydige Gedagten Over het gebruik van den Oxygène of acide nitrique in het behandelen van Venerische Kwaalen Medegedeeld door L.D. Le Roy Stads Med. Doct. en Chirurgiae Professor. Residerend Lid van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen 1800 III pp 101-119 Bi Un Gent me 556).
Geneeskunde [1800 Le Roy] Aanhangzel Op de voorgaande Verhandeling (van Gilbert pp 128-135), waar in de Kragt van de Mirrha in het genezen der Longe-zweeren nader bewezen word. Door L.D. Le Roy Chirurg. Prof. en Commissaris Rapporteur op de zelve (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen 1800 III pp 136-139, Bi Un Gent me 556).
Heelkunde [1800 Le Roy] Verhandeling en waarnemingen over de breuken der hersenen als een gedenk-schrift toegevoegt door L.D. Le Roy Stads Med. Doct. en Professor. Residérend Lid van dit Genootschap. (In Verhandel. Gen. Gen. Antwerpen 1800 III pp 253-264, Bi Un Gent me 556).

Le Roy J. Zie 1775 Louis.

Voeding [1747 Lessius] De schat der Soberheid; of Bequame middel tot onderhouding der gezontheit, en bewaring van de volkomenheit der zinnen, van 't verstant, en van de geheugenis aan d'uiterste ouderdom; Door Leonardus Lessius Godgeleerde. Met een Handeling van de Nuttigheden van 't Sober Leven; Door Ludovicus Cornarus van Venetien beschreven. En nu uit het Italiaans vertaald. Te Amsterdam, By Steven van Esveldt, Boekverkoper in de Beurssteeg, 1747 (15,1 × 8,8 cm, titelprent, (26) + 211 + (13) pp, Bi Un Gent Acc 6454).

De titelprent verbeeldt een grijsaard aan tafel, terwijl een bediende het rantsoen weegt, met onderaan de woorden: ‘Niet om te eeten, maar om te Leven.’. De opdracht aan pater Rumoldus Colibrant, Proost van Postelle is geteekend uit Leuven, eerste dag van Hooimaant MDCXIII. Daarop volgen 7 gelegenheidsstukken in verzen (Zie Kon. Vla. Acad. 1935 pp 1147-1157).

De verhandeling van Lessius (pp 1-111) is verdeeld in 13 hoofdstukken, de 4 verhandelingen van Cornarus behelzende pp 113-211.

Leonardus Lessius is Lenaert Leys, geboren te Brecht, in de Antwerpsche Kempen in 1554; hij behoorde tot de Jesuitenorde, studeerde te Leuven, werd aldaar professor in de godgeleerdheid aan het studiehuis der Jesuiten, en overleed in 1623. In 1923 werden zijn leven en zijn wetenschap herdacht in een verhandeling van Pater J. Salsmans (Kon. Vla. Acad. 1923 pp 32-37). Ludovicus Cornaro, afkomstig van Venetië, stierf te Padua in 1566 op een leeftijd van meer dan 110 jaren.

Het werk van Lessius verscheen in het Latijn in 1613 onder den titel van Hygiasticon, te Antwerpen bij Plantin (Bi Un Gent me 3266, Kon Bi Brussel VB 4589¹); een 2^e uitgave verscheen reeds in 1614 (Kon Bi Brussel III 59426 A) ook bij Plantin te Antwerpen. Er worden nog andere uitgaven genoemd: Milaan 1616, Cambridge 1634, Rome 1673.

Als Nederlandsche uitgaven vond ik: Amsterdam 1652, 1681, 1696, 1747; Middelburg 1678 in 8 (Bi Un Amst.); in 1923 bezorgde P.W. Maas S.J. een moderne uitgave onder den titel Oud worden en jong blijven (De Vlaamsche Boekenhalle Leuven).

Als Fransche uitgave noemen wij De la Sobriété et de ses avantages, te Parijs bij Edme 1772 (Bi Un Gent me 3332).

Heelkunde. 1783 Leurs W. Verhandeling over het aderlaaten. Utrecht 1783 in 8; 2^e druk Rotterdam 1827 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde. 1787 Leurs W. Korte aanmerkingen over het leerstuk der hechtingen. Utrecht 1787 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1793 Leurs W. Verhandeling over den kanker. Amsterdam 1793 in 8. (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde [1791 Leurs] Nadere aanmerkingen en waarneemingen over de kromming van den ruggraat, vergezeld met eene verstyving der Onderste

Ledemaaten. Strekkende voornaamlyk ten betooge, dat dit gebrek geen beenen spekgezwel is. Door Willems Leurs, Heelmeester te 's Gravenhage; Chirurgyn-Major by de Gardes du Corps van Zyne Doorluchtige Hoogheid den Heere Prinse van Oranje en Nassau, enz. enz. enz.; Lid van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam; van het Genootschap ter bevordering der Heelkunde te Amsterdam; en van de Haagsche en Utrechtsche Letterkundige Maatschappyen. In 's Gravenhage, By J. Bool Junior. M.DCC.XCI (22,2 × 13,6 cm, 63 pp, Kon Bi Brussel H 7816).

Opdracht aan het Genootschap ter bevordering der Heelkunde te Amsterdam. Het bedoelde gebrek is geen been- en spekgezwel, maar een naar buiten uitwerking van eenige der wervelbeenderen van den rugstreng; de oorzaak is een kropzweerige ongesteldheid der vochten en de genezing kan door afleidende etterdrachten bereikt worden.

Heelkunde [1794 Leurs] Verhandeling over den Aart en de Verscheidenheid der Breuken, door Willem Leurs, Chirurgijn Major by de Gardes du Corps van zyne Doorl. Hoogheid, den Heere Prince van Orange en Nassau & & &., Heelmeester in 's Hage, Lid van verscheide Maatschappyen van Kunsten en Wetenschappen, Te Amsterdam, by Lodewyk van Es. MDCCXCIV (22,3 × 13,5 cm, (8) + 138 pp, Bi Un Gent me 2293).

Bepaling van eene breuk, gewone en zeldzame breuken.

Leurs W. Zie Le Blanc L 1790.

Levret. Zie 1770 Huart.

Hygiene 1760 van Lier, Joan. Oudheidkundige brieven bevattende eene verhandeling over de manier van begraven. 's Gravenhage 1760 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Dierkunde. 1781 van Lier J. Drentsche slangen en adders. Amsterdam 1781 in 4.
Hygiene. 1782 de Lignac. Natuurkundige beschouwing van den man en de vrouw in den huwelykenstaet. Uit het Fransch. Rotterdam 1782 in 8; 2^e druk Amsterdam 1785 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Lyklama a Nyholt J.E. Zie 1780 Buchan.

Pharmacie. 1800 Lijnen F.M.S.F. Hembstädt, Categismus der apo-

thecarskunst of de eerste grondbeginselen der artsenijmengkunde. Uit het Hoogduitsch. Amsterdam Elwe 1800.

Lynen F.M. Zie 1799 Hermbstaedt.

Verloskunde [1776 van Lil] Waarneeming van een baarmoeders waterzugt gedeeltelyk buiten het lichaam. Door Willem van Lil, Med. Doct. &. &. te Schoonhoven. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1776 I pp 323-329, Bi Un Gent me 366a).
Geneeskunde [1776 van Lil] Vervolg van waarneemingen door Willem van Lil, Med. Doct. &. &. te Schoonhoven. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1776 I pp 330-338, Bi Un Gent me 366a).
Verloskunde [1777 van Lil] Waarneeming door Willem van Lil, Medicinae Doctor &. &. te Schoonhoven. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1777 II pp 239-250, Bi Un Gent me 366 a).
Heelkunde [1760 van Lil] Waarneeming over de nuttigheid der herhaalde Panbooringen, alsmede eenige aanmerkingen aangaande de kwetzingen van 't Bekkeneel, of buitenvatig bloed onder 't zelve; door Jacob van Lil. (In Verhandel. Haarlem V 1760 pp 537-564, Bi Un Gent Hi 2045).
Heelkunde [1765 van Lil] Waarneemingen over het bedriegelyke der Hoofdwonden, in drie onderscheiden gevallen aangetoond. Door Jacob van Lil (In Verhandel. Haarlem VIII 1, 1765 pp 257-290, Bi Un Gent Hi 2045).
Heelkunde [1765 van Lil] Waarneemingen over den schielyken voortgang der verstervingen, in den mond der kinderen, in twee merkwaardige gevallen aangetoond. Door Jacob van Lil. (In Verhandel. Haarlem VIII 1, 1765 pp 291-306. Bi Un Gent Hi 2045).
Geneeskunde; 1779 van Lil] Waarneemingen, Welke dienen tot staving, dat het gebruik van Colophonia, met Alcohol vini vermengd, van de grootste Nuttigheid in het geneezen van het Boongezwel der gewrigten zij, medegedeeld door Jacob van Lil, stads heelmeester, enz. te Rotterdam (In Verhandel. Bat. Gen. Rotterdam 1779 IV pp 124-127, Bi Un Gent Hi 9621).

Gunstige resultaten in de vijf waargenomen gevallen.

Heelkunde [1779 van Lil] Waarneemingen van zonderlinge verzweeringen door Jacob Van Lil, stadsheelmeester te Rotterdam. (In Verhandel. Bat. Gen. Rotterdam 1779 IV 128-135, Bi Un Gent Hi 9621).

Heelkunde [1781 van Lil] De nuttigheid der fyn gesneeden Roode Kool, ter ontlasting van een kromme speld, uit de maag. Ondervonden door J. van Lil, Lid van de Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem, van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, van 't Provintiaale Utrechtse Genootschap van Konsten en Weetenschappen te Utrecht, Stads Chirurgyn te Rotterdam. Medegedeelt door deszelfs Zoon Willem van Lil, Lid van 't Bataafsch Genootschap der Proefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam, van 't Provintiaale Utrechtse Genootschap van Konsten en Weetenschappen te Utrecht, Medicinae Doctor te Schoonhoven. (22,3 × 13,3 cm, pp 195-189, Bi Un Gent me 45985; In Handel. Gen. Gen. Amst 1781 VI pp 195-198, Bi Un Gent me 366a).
Geneeskunde. 1715 van Limburch A. De waare geneeskunde verheerlykt, Amsterdam 1715.
Geneeskunde [1760 Lind] Middelen ter Gezondheid op 's Konings schepen: Door J. Lind, M.D. Uit het Engelsch vertaald. Met Aanmerkingen en eene verhandeling der voornaamste Ziektens op de Oost-Indische schepen der Vereenigde Nederlanden vermeerderd door Paulus De Wind, M.D. Anatom. & Chirurg. Lector. Te Middelburg, Gedrukt by Louis Taillefert, Dz. Drukken van de Oost-Indische Compagnie. (22,7 × 14,5 cm, (12) + 180 pp, Bi Un Gent me 2823).

Het jaartal wordt bepaald door de opdracht aan de bewindhebberen der Oost-Indische Maatschappij, uit Middelburg 20 sept. 1760. De volgende ziekten worden besproken: Kraauwagie, Spaansche pokken, longontsteking, benaauwde keel, kolyk, razende koorts, galkoorts, buikloop, chocolaadziekte, blaauwe schuit, kwaadaardige koorts.

Buiten deze uitgave, wellicht de 1^e bezit de Bi Un Amsterdam een 2^e druk Middelburg 1764 in 8, en een 3^e druk Middelburg sd in 8.

Geneeskunde 1781 Lind Jam. Proeve over de ziekten der Europeërs in heete gewesten. Amsterdam 1781 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Technologie. 1753 Lindenbergh J.F. Nieuwe verligter, making en bereiding van alle soorten van waterverven. Amsterdam 1753 in 8.

_**_*

Linnaeus Carl. Zie 1761 Houttuyn.

Carl Linnaeus, geboren te Rashult (Smaland) op 23 mei 1707 en overleden te Upsal op 10 Januari 1778, was hoogleeraar in

de plantenkunde te Upsala. Het Systema naturae van Linnaeus, of de studie der drie rijken der natuur, werd in het Nederlandsch vertaald; die vertaling bedraagt 37 boekdeelen te Amsterdam tusschen 1761 en 1785 verschenen. Het 1^e deel met 18 stukken beschrijft de dieren, het 2^e deel met 14 stukken de planten, het 3^e deel met 5 stukken de delfstoffen.

Plantenkunde [1761 Linnaeus] Het XIX Classe van de Genera Plantarum van... C.L., Syngenesia genaamt. Opgeheldert en vermeerdert. Mitsgaders een berigt van een Nieuw-Botanisch stuk, aangaande het leeren kennen der Planten kort na hunne Geboorte uyt hun zaad. Alsmeede de Beschryving en Afbeelding van een zeldzaame Zee-Plant. Door D. Meese. Leeuwarden 1761 in 8 (Brit. Mus.).
Dierkunde [1761 Linnaeus] Natuurlyke Historie of Uitvoerige beschryving der Dieren, Planten en Mineralen, Volgens het Samenstel van den Heer Linnaeus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Eerste deels eerste stuk. Van den Mensch en eenige zoogende dieren. Te Amsterdam, By F. Houttuyn, MDCCLXI (20,4 × 12,5 cm, (24) + 500 pp, Kon Bi Brussel VH 5536).

Opdracht aan N. Struyck. Niet geteekende voorrede. Het eerste deel behandelt het dierenrijk met 18 stukken.

Dierkunde [1773 Linnaeus] Natuurlijke historie of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen, Volgens het Samenstel van den Heer Linnaeus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Eerste deels, agttiende stuk. De Plantdieren. Te Amsterdam, By de Erven van F. Houttuyn. MDCCLXXIII. (20,4 × 12,5 cm, XXV + (5) + 226 + (410) pp, Kon Bi Brussel VH 5536).

Het voorbericht van den ‘autheur’ wordt geteekend door M. Houttuyn Med. Doctor, uit Amsterdam 20 Mei 1773. Dit laatste stuk van het 1^e deel (de dieren) is dus het 18^e. Op de laatste 410 pp vindt men uitgebreide registers, belangrijke bron van soortennamen in het Latijn en in het Nederlandsch.

Plantenkunde [1773 Linnaeus] Natuurlyke Historie of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen, Volgens het Samenstel van den Heer Linnaeus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Tweede deels, eerste stuk. De palmboomen. Te Amsterdam, By de Erven van F. Houttuyn. MDCC LXXIII (22,3 × 13 cm, X + (8) + 438 pp + bladwyzer, Bi Kruidtuin Antwerpen, Kon Bi Brussel VH 5536).

Dit deel wordt aan Joannes Burmannus, Nicolaus Laurentius Burmannus en Andreas Bonn te Amsterdam opgedragen; de

voorrede is geteekend door M. Houttuyn, Med. Doctor, te Amsterdam 25 Nov. 1773. Het 2^e deel bedraagt 14 stukken.

Plantenkunde [1783 Linnaeus] Natuurlyke Historie of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen, Volgens het Samenstel van den Heer Linnaeus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Tweede deels, Veertiende stuk. De Varens, mossen. Te Amsterdam, By de Erven van F. Houttuyn, MDCCLXXXIII (22,3 × 13 cm, 8 + 698 + 6 pp + bladwyzer, Bi Kruidtuin Antwerpen, Kon Bi Brussel VH 5536).
Mineralogie [1780 Linnaeus] Natuurlyke Historie of uitvoerige beschryving der Dieren, Planten en Mineraalen, Volgens het Samenstel van den Heer Linnaeus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Derde deels, eerste stuk. De Versteeningen. Te Amsterdam, By de Erven van F. Houttuyn, MDCCLXXX. (20,4 × 12,5 cm, (24) + 600 (abusief 552!) pp, Kon Bi Brussel VH 5536).

Opdracht aan Guelterus van Doeveren (Leiden), Dionysius van de Wynpersse (Leiden), Aarnoud Vosmaar. De voorrede is geteekend door M. Houttuyn Med. Doctor uit Amsterdam 30 novemb. 1780. Het derde deel met 5 stukken bespreekt de gesteenten, de ertsen en de fossilen.

Mineralogie [1785 Linnaeus] Natuurlyke Historie of uitvoerige beschryving der Dieren, Planten en Mineraalen, Volgens het Samenstel van den Heer Linnaeus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Derde deels, Vyfde stuk. De Mynstoffen. Te Amsterdam, By J. vander Burgh en Zoon. MDCCLXXXV (20,4 × 12,5 cm, (10) + 360 + (228) pp, Kon Bi Brussel VH 5536).

Met het 5^e deel van het 3^e stuk, dat in de verzameling boekdeel 37 is, eindigt dit groote werk. Over de mineralogie werden, zooals voor de twee andere stukken, belangrijke registers opgesteld. Als bijvoegsels een systematische bladwijzer, der planten en een nabericht met korten inhoud van de geheele natuurlijke Historie. Houttuyn geeft als besluit het volgend verzenstukje:

Besluit.
 
O! Schepper der Natuur, wiens wonderbaare Hand
 
De Wereld heeft gebragt in zulk een schoonen stand;
 
Het Aardryk heeft versierd met Menschen, Dieren, Planten,
 
Van binnen met Metaal, en kostb're Diamanten:
 
Die alles onderhoudt: geef dat myn ed'le Geest,

 
Wien Gy, o goede God, behulpzaam zyt geweest,
 
Om meer dan dertig Jaar Uw Schepzels op te merken,
 
Derzelver kennis in myn Landsvolk te versterken:
 
Nu zesmaal tien, met vyf verhoogd, myn Jaarkring sluit;
 
Hier na, in eeuwigheid, Uw Wysheid meer genaake,
 
Met Hemelschepzels zig in 't Englen-Choor vermaake,
 
Terwyl het Paradys my spyze met zyn Fruit!
 
M. Houttuyn.

_**_*

Bier. [1745 Van Lis] Brouwkunde of Verhandeling van het Voornaamste dat tot een Brouwery of Moutery en het Brouwen en Mouten behoort; alsmede een Korte Beschryving van het Bier, deszelfs hoofdstoffen, enz. Te zamen gestelt door W. Van Lis, Med. Doctor en Brouwer te Rotterdam. Te Rotterdam, by Philippus en Jacobus Losel, Boekverkoopers op de Hoogstraat, en op de Blaak op de hoek van de Nieuwestraat 1745, (19,5 × 13 cm., 12 + 111 + 8 pp, Bibl. A.J.J.V.).

Het werd opgedragen aan Jog. Oosterdyk Schacht, hoogleeraar in de Geneeskunde te Utrecht, Johan Drost, Cornelis Van Putten, Johannes Van der Zee en Cornelius Leonardus Van Amsterdam, alle vier geneeskundigen te Rotterdam, Joris Petry, apotheker te Rotterdam en Isaac De Witt, heelkundige te Rotterdam.

De voorrede begint op dezelfde wijze als in het boek van 1793, maar van den derden volzin af verschilt het volledig; deze voorrede die trouwens zeer kort is is van den tekst van de opdracht voorafgegaan. Het gedicht werd, slechts met enkele taalkundige wijzigingen die hooger aangeduid zijn, letterlijk in de uitgave van 1793 afgeschreven.

Wat den vakkundigen tekst betreft, is de inhoud verdeeld in 9 hoofdstukken: het gereedschap van de brouwerij en de mouterij (blzz. 1-13), het brouwen (blzz. 14-20), de biersoorten (blzz. 20-26), de stoffen die smaak en geur van het bier versterken (26-34), het brouwen in betrekking met de jaargetijden (blzz. 34-35), de bewaring van het bier (blzz. 36-38), de bereiding en de zuivering (blzz. 38-43); de verbetering van zieke bieren (blz. 43-46), de krachten van het bier (blzz. 47-111). Vooral in dit laatste gedeelte voelt men dat de schrijver die een ervaren brouwer is, ook een geneeskundige is, daar de toevoeging van verscheidene kruiden wordt besproken en de meeningen van

eenige oudere geleerden zooals Boyle, Glauber, Barnerus, Boerhaave, Dodoens worden teruggegeven. Over het algemeen spreekt zich Van Lis gunstig uit over de weldoende werking van lichte biersoorten op den mensch.

Pharmacie. 1747 van Lis. Pharmacopaea galeno-chemico-medica, probatissimis auctoribus, ratione et experientia fundata, of meng-, schei- en geneeskonstige artsenywinkel. Rotterdam 1747 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Anatomie [1753 van Lis] Kort ontleedkundig Onderwys, van 's Menschen Lichaam, Behelzende Eene naauwkeurige Beschryving van alle deszelfs deelen, derzelver werking, gebruik, wyze van bestaan, oorspronk en vernietiging, zoo door zich zelven, als door uitterlyk geweld,: tot gebruik van een yder, die lust heeft om zich zelven te kennen; maar voornamentlyk voor de geenen, die zich in de Genees- en Heelkonst oeffenen, te zamengestelt Door Wouter van Lis, 's Lands Medicinae Doctor, te Bergen op den Zoom. Te Bergen op den Zoom, By Jacobs vander Linden, Boekverkooper MDCCLIII (21 × 16,5 cm, (20) + 430 pp, Bi Un Amsterdam, Bi Un Gent me 611).

Opdracht aan Carel Theodore Paltzgraaf aan den Ryn, geteekend door Wouter van Lis uit Bergen op den Zoom den 20 mei 1753. Voorrede en bladwijzer waaruit blijkt dat het boek in 87 hoofdstukken verdeeld is. Het gansche werk loopt met vragen en antwoorden door. In een zeer uitgebreide aanhangsel vindt men een lijst van Latijnsche technische woorden met de Nederlandsche vertaling en de uitlegging (zeer belangrijk!).

Geneeskunde. 1763 van Lis Wout. Genees- en heelkundige oeffeningen. Middelburg 1763 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde [1781 van Lis] Waarneming van een voldragen Kind, zonder voor- opper- en agterhoofd, en zonder herssenen, Levend ter weereld gekomen binnen Bergen-op-den-Zoom, den 12 September 1780. Door W. Van Lis, Medicinae doctor. (In Verhandel. Bat. Gen. Rotterdam 1781 VI pp 99-106, Bi Un Gent hi 9621).
Geneeskunde. 1793 van Lis. De ontleed-, heel-, en vroedkunde gemakkelijk gemaakt. Amsterdam 1793 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Bier. [1793 Van Lis]. Den volmaekten bierbrouwer, onderwyzende: I De Instructie van de waere kennisse der Ingredienten en Ustencilen noodig tot het Bier-Brouwen, II De Bereydinge en Bewerkinge van het Bier-Brouwen, III De wyze om veelderleye soorten van Bieren te Brouwen, benevens de Konstbehandelingen der zelve, IV Hoe de Brouw-Kunde moet be-

werkt worden, V De uytgelezene Waernemingen over de Bieren, de zelve goed te houden, te verbeteren en te bewaeren, VI Van de toe-gemaekte Bieren VII De geexperimenteerde Geheymen der Bieren, benevens de uytmuntende Konst-Stukken der zelve, VIII De noodige Beschryvinge van de Brouw-Hop en Gerste, en hoe men tot de waere kennisse sal konnen geraeken Als mede de beste en voordeeligste wyze om te bereyden en te maeken alderleye soorten van Azynen, en de voortreffelykste Geheymen der selve.
Seer dienstig en nuttig voor Brouwers, Bier-stekers, Azynleggers, en alle Leerlingen der Brouw-Kunde.
Alles nauwkeurig uyt veel-jaerige ondervindinge opgesteld. Door W.V.L. Br. en Med. D. Tweeden druk. Prys, seventhien-stuyvers en half, ingenaeyd. Tot Brussel, men vind-se te koopen tot Gend, by Ph. en P. Gimblet, Boekdrukkers en Boekverkoopers op de Koornmerkt, 1793. (20 × 11,5 cm., 30 + 137 + 7 pp, Bibl. A.J.J.V.).

Het boek werd geschreven door Wouters Van LisGa naar voetnoot(1) en bedraagt 8 deelen: bereiding, verbetering, geneeskundige producten, waarnemingen, hopbewerkingen, mouterij, krachten van het bier, bier-azijn.

Na de voorrede, komt het volgend gelegenheidsgedicht.

Dichtjen op de brouw-kunde, beschreven door W.V.L. Br. Med. D.
 
De blonde Ceres, opgehult
 
Met eenen krans van koorenairen,
 
Treed door een zee van gouden baren,
 
Terwyl-ze mild de schueren vult:
 
Haer sorg versorgt ons brood, sy schenkt ons frissche dranken,
 
En noopt wat adem haelt haer gulle gunst te danken.
 
En Gy, dit toond uw wetenschap
 
Ons, in haer diepste binnekoren:
 
Hier sien wy Mout, uyt Gerst geboren,
 
Verwisselen van trap tot trap.
 
Soo weet uw brave konst Natuer voor 't oog te ontleden,
 
Sy toond der Schepselen nut, in haer verborgentheden.

 
Hier leerd sy ons, aen stroom en bron,
 
Den aerd en kracht des Waters kennen,
 
Of, hooger swevende op haer pennen,
 
Wat werking lucht, saisoen' en son
 
Verricht in suyver vocht, of wel gekokte sappen:
 
En toetst, aen 't nut gebruyk, een iders eygenschappen.
 
ó Welbedachte drank, ó Bier!
 
Wie moet uw deugden niet beminnen?
 
Laet dolle en dronke Wynpopinnen
 
U vloeken met een heesch getier!
 
Geen opgeswollen breyn door Bacchus nat bestoven,
 
Belet uw nut gebruyk, kan Ceres luyster dooven.
 
Hoe blyft U 't menschdom niet verpligt
 
Gy heelt en zalft de lichaems-qualen
 
Daer goude middel-maet de schaelen
 
Mag vullen, en de sorg verlicht:
 
De Schey-kunst die haer hulp leent om uw aert t'ontbinden,
 
Weet in uw deugd' en kracht eene Artzeny te vinden.
 
Wien 't lust zoeke ongemeene stof
 
Uyt verre luchten, landen, baren:
 
Hier siet men 't met den 't soete paren;
 
Geleertheyd geeft den schryver lof,
 
En schenkt hem, om zyn vlyt en iver meê te cieren,
 
Een' Krans van Ceres groen en Phebus lauwerieren.
 
Amicitiae ergo.

_**_*

Heelkunde [1778 List]. Vyfde Antwoord op de Vraag, voorgesteld door het Geneeskundig Genootschap, onder de zinspreuk Servandis Civibus: Kan de hegting der bloedvaten, na het afzetten van een voornaam deel, ooit veilig worden nagelaaten?... Door F.G. List, Chirurgyn-Major by het Regiment Cavallerie van den Heere General Major von Stöcken, in Gernisoen te Groningen. (22,3 × 13,3 cm, pp 415-458, Bi Un Gent me 46274; In Handel. Gen. Gen. Amst. III 1778 pp 415-458, Bi Un Gent Me 366a).
Geneeskunde [1775 List] Waarneemingen omtrent het ontbindend vermogen van de colophonia, of gemeene hars in de Lupia, op het boongezwel der gewrigten; door F.G. List, Chirurgijn Major bij het Regiment Kavallerij van den Generaal Major Baron van Stöcken, geschreven te Breda den 17 July 1775 (In Verhandel. Bat. Gen. Rotterdam II 1175 pp 129-146, Bi Un Gent Hi 9621).

Plantenkunde [1581 De Lobel] Kruydtboeck oft Beschrijvinghe van allerleye Ghewassen, Kruyderen, Hesteren, ende Gheboomten: Deur Matthias De L'Obel Medecijn der Princ. Exc^en T'Antwerpen By Christoffel Plantyn, MDLXXXI (in f^o (6) + 994 + 312 + (15) + (34) pp. Bi Un Gent, Kon Bi Brussel VB 4211).

Opgedragen aan Willem I prins van Oranje; de titelplaat draagt het wapen van Oranje en van de stad Antwerpen. Onder den titel treft men een Grieksch altaar, met Apollo den draak Pytho neervellende, en Aesculapius.

Het Kruydtboeck is niet te beschouwen als eene vertaling van de Plantarum historia van 1576; het is veel vollediger en veel gemakkelijker om te raadplegen; het bevat twee deelen, het eerste 994 pp bedragende met 36 hoofdstukken over de grassen, de graangewassen, de rieten, de biezen en biesachtige kruiden, de jacinthen, de narcissen, enz.; het tweede deel behelst 312 pp met 8 hoofdstukken over de distels, de boonen, enz., verder de boomen en de struiken, de coniferen en de palmen, de zee- en zoetwaterplanten, de varens en de zwammen. In een bijvoegsel van 15 pp wordt de verhandeling van Rondelet onder den titel De Succadanea betaald.

Matthias de Lobel of De l'Obel of Lobelius werd geboren te Rijssel in 1538, studeerde de medicijnen te Montpellier, verbleef als arts te Antwerpen en te Delft. Hij werd lijfarts van den prins van Oranje en eindelijk opzichter van den koninklijken tuin te Hackney. Hij overleed in 1616 te Highgate bij London.

Pest. 1664 Loenius Rutgerus. Tractaat van de peste ofte maniere om de peste te genesen, ende sich daer voor te wachten. Deventer 1664 kl in 8 (Bi Un Amsterdam).
Heelkunde [1797 Logger] Verhandeling over de Tekenen van den Aart en de verscheidenheid der Breuken, door J. Logger, Stads Heelmeester te Leiden. Te Amsterdam, bij Lodewyk van Es, MDCCXCVII (22,3 × 13,6 cm, (4) + VIII + 140 tot 400 pp, Bi Un Gent me 2294, Bi Un Amsterdam).
Heelkunde 1798 Logger J. Verhandeling over de liesch- en balzaksgezwellen. Amsterdam 1798 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde ca 1710 Lolkema Lod. Verhandelinge van het zuur, waarin deszelfs gebruyk en misbruyk tot het onderhouden en herstellen der gesontheit getoont word. Leeuwarden Balk ca 1710 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Geneeskunde [1781 Looff] Berigt van den Heer Phil. Joh. Looff, Med. Dr. te Groningen, Betreffende vier gelukkige gevallen van Bloedstortingen, door Zyn Ed. liquor stipticus geneezen. In een brief aan het Genootschap, onder de Zinspreuk servandis Civibus. (22,3 × 13,3 cm, pp 185-194, Bi Un Gent me 4598⁴; In Handel. Gen. Gen. Amst 1781 VI pp 185-194, Bi Un Gent me 366a).

Het stukje is geteekend uit Groningen 22 Augustus 1780.

Geneeskunde [1782 Looff] Aanmerkingen over de Honds-dolheid, door Ph.J. Looff, medicinae Doctor te Groningen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1782 VII² pp 547-559, Bi Un Gent me 366a).

Gebruik van eidooiers met boomolie verwarmd.

Geneeskunde [1783 Looff] Vierde antwoord op de vraag, Op hoe veelerlei wyze kan het vermogen van den Koortsbast ondersteund of aangezet worden door bygevoegde middelen, in die gevallen daar hy wel als het voornaamste geneesmiddel vereischt wordt, maar echter te zwak is om alleen de zaak af te doen? en welk eene keuze van middelen moet men ten dien einde doen, betrekkelyk tot den onderscheidenen aart der voorkomende gevallen en omstandigheden? Door P.J. Looff Medicinae Doctor te Groningen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1783 VIII pp 273-352, Bi Un Gent me 366a).

Schr. raadt aan dat ‘gezegend middel te ondersteunen en aan te zetten’. Het gaat hier stellig over chinine in de koortsbast aanwezig.

Chemie [1773 Looff] Donum chemicum of Verhandeling over de nuttigheid der Scheidkunde, Gestaavt door enige zekere, onfeylbaere, en nooyt voor dezen gemeen gemaekte Geneesmiddelen en derzelver Bereydingen tot nut des menschelyken geslagts, aan de beminnaeren dezer noodzaekelyke Wetenschap aangeboden en opengelegd. Door Phil. Joh. Looff, Med. Dr. Te Groningen. By Lubbartus Huisingh, Boekverkoper aan de Brede Markt. 1773 (19,5 × 12,1 cm, (16) + 71 pp, van 't Hoff Labor, Utrecht, Bi Un Gent Ch 410^o).

Opdracht aan H.D. Gaubius van Ph.J. Looff uit Wildervank 1 december 1772 en voorrede. Bespreking van producten die als geneesmiddelen kunnen dienen: barnsteen, ammoniakzout, kalk, wynsteenzout, spiesglas, cobalt en kwikzilververbindingen, bloedsteen, doode kop, antimoon, oesterschelpen, kamfer, alsook eenige plantendeelen.

Geneeskunde [1779 Looff] Waarneeming over de goede uitwerking

van het Antimonium crudum in een verplaatste jigtstoffe door Andreas Julius Augustus Looff, Stads-Doctor in Enchuizen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1779 IV pp 346-349 Bi Un Gent me 366a).
Geneeskunde. 1793 Looff A.J. Aug. Honds-dolheid. Rotterdam 1793 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde [1784 Looff] Drie waarneemingen, als van eene bloedbraking, roodeloop, en bloedigen afgang, door myn liquor stipticus gelukkig geneezen. Door Ph.J. Looff, Medicinae Doctor te Groningen. (In Handel. Gen. Gen. Amst. 1784 IX pp 331-336, Bi Un Gent me 366a).
Chemie [1770 de Loos] Scheikundige Verhandeling over verscheidene, zoo gewone als ongewone, vochten, waer mede men letters maken kan; of over eenige sympathetische inkten. Benevens eene Verhandeling over den pyrophorus of vuurdrager, en deszelfs kortere bereiding. Door Willem de Loos, Medicinae Doctor en Chymist, te Rotterdam. Te Rotterdam, By Abraham Bothall, Boekverkooper, 1770 (16 × 9,8 cm, 150 pp, Bi Un Gent Ch 410a).

Opdracht aan Joannes David Hahn door W. de Loos uit Rotterdam 30 juni 1770.

Bereiding van inkt uit ijzersulfaat, en galnoten met koperrood, wijnazijn, arabische gom, suiker. Sympathetische inkten uit goudchloride dat zich aan de zon ontbindt en geele letters geeft, met ammoniakzout dat door onvolledige verbranding van het papier, dit laatste van de verbranding beschut, met vet waarop een gekleurde poeder hangen kan, met sublimaat dat met zwavel zwart wordt, met koperchloride dat met ammoniak blauw geeft, enz. De verhandeling over den pyrophorus begint op p 131; deze wordt verkregen uit asch van levende wezens gereduceerd door koolstof, en is feitelijk fosfor.

Dierkunde. 1769 Loosjes P. Zamenspraken over eenige dieren. Amsterdam 1769 in 8.
Geneeskunde. 1760 Louis M. Oorzaak van den dood der verdronkenen, Vertaald door C. Bleuland. Amsterdam 1760 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1775 Louis M. Geschil waarin de grondregelen om, op het aanschouwen van een hangend gevonden dood lichaam, de kenmerken van zelfmoord van die van manslag te onderscheiden. Uit het Fransch door J. Le Roy. Amsterdam 1775.

Geneeskunde. 1775 Louis Ant. Verhandeling over een ontleedkundig geschil, tot de rechtsgeleerdheid betrekkelijk. Uit het Fransch door J. Le Roy. Amsterdam 1775 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Love Cornelis. Zie Boerhaave 1741, 1745, 1778.

Heelkunde. [1785 Luchtmans P.]. Waarneeming van een bijzonder zoort van eene atresia ani of gesloten aars. (In Verhandel. Utrechtsch Gen. III² 1785 pp 371-383, Bi Un Gent Hi 9653).
Heelkunde [1790 Luchtmans] Beschryving van een fungus aan den hiel: door Petrus Luchtmans (In Verhand. Zeeuwsch Gen. 1790 XIV pp 213-266, Bi Un Gent Hi 1902).

Pieter Luchtmans, geboren te Leiden 1 April 1733 en overleed op 2 februari 1800, hoogleeraar in de anatomie te Utrecht.

Natuurkunde: 1709 Lucretius C.T. Den oorspronk aller dingen verklaard. Uit het Latijn, 2^e druk Amsterdam in 8 (Bi Un Amsterdam).

Titus Carus Lucretius, de beroemde dichter, 95 ante C.N., overleden 41 ante C.N., schrijver van De natura rerum.

Geneeskunde. 1728 Ludeman Joh. Chr. Genees- en wysgeerige inwydings twist-reden over zevenderley zoorten van waterzuchtige ziektens. Amsterdam 1728 kl in 8. (Bi Un Amsterdam).
Astrologie. [1757 Ludeman] Spiegel der weereld, of geheime waernemingen van den beruchten astrologist Johan Christophorus Ludeman, verdeelt in twaalf brieven, geschreven aen Meester Franciscus, Te Rotterdam, By Gerrit van Rooye, Boekverkooper in de kleine Draaisteeg. (20 × 15,7 cm, (4) + 430 + 142 pp, Kon Bi Brussel VH 5941).

Het boek begint met het volgend gedicht:

Op den Spiegel der Weerelt, of Geheime waernemingen, Van den beruchten Starrekundigen Ludeman.
 
Gy, die steeds in zeldzaemheden
 
Te onderzoeken, uwen tyd
 
Dag en nachten wild besteden;
 
Aen u word dit werk gewyd,
 
Hier kund Gy, met vreemde zaken
 
Uwen gragen geest vermaken.
 
Hier zal wondre Ludeman,
 
Door 't beschouwen der Planeeten
 
Toonen, hoe hy zaken kan
 
Zeggen, die geen andere weten.
 
Wat geluk, of ongeval,
 
U ooit overkomen zal.
 
Menig deed hy ras verschrikken
 
(Die geloof gaf aan zyn woord)
 
By het opslaan van zyn blikken,
 
Andren heeft hy weêr bekoord
 
Dien hy heils en goeds voorspelde;
 
Of hunn' levensloop vermeldde.
 
Vele hebben hem bespot;
 
Bits gescholden, nors bejegent,
 
Deez hield Ludeman voor zot,
 
Die heeft weer zyn Kunst gezegent,
 
Deez was bly, die weer te ontvreên,
 
Deez ging kwaed, die vrolyk heên.
 
Wilt Ge uw' gragen lust verzaden?
 
Onderzoekt deeze Brieven dan;
 
Leest, herleest, deez bundel blaeden
 
Van den wondren Ludeman
 
Die hy in zyn klugtig leven
 
Aen Franciscus heeft geschreven.

 
Ja, doorblaedt die allen vry,
 
Zonder afkeer, noch vooróórdeel;
 
Want geen Circe's toovery
 
Gaf zyn wetenschapp' ooit voordeel;
 
Neen, alleen de Starrekunst
 
Bood aan Ludeman haer gunst.
 
Gy dan, die in zeldzaemheden
 
Natesporen, uwen tyd
 
Wilt verspillen, en besteden,
 
Aen u word dit werk gewijd:
 
Wilt Ge uw' gragen geest vermaken?
 
Hier zyn duizend vreemde zaken.

Het jaar van verschijning van het boek wordt hier bepaald door de inlichting aan het einde van den 12^en brief op p. 430: Amsterdam 1757.

De brieven zijn opgesteld in het kader van de astrologie. Nochtans in den 2^en brief wordt gehandeld over de schadelijkheid van thee en koffie, van kwade dampen, in den 3^en brief over de waterbekijking in de geneeskunde, in den 5^en brief over de pest, de aardbevingen en orkanen en over den hongersnood in 1772 en 1773, in den 7^en brief over nuttige en schadelijke spijzen.

De volgende 142 pp bevatten bijvoegsels en sleutels voor de twaalf brieven.

Medegebonden de volgende verhandeling:

Astrologie [1768 Ludeman] Nieuws Tyding uit de andere Waereld, of Samenspraak tusschen den beroemden Schilder en Schryver Jacob Campo Wyerman; en den beruchten doctor en astrologist Ludeman; Principaal over het lasteren der Patriotten, door Ludeman gedaan in zyn Spiegel der Waereld, of Geheime Waarnemingen. Zyn te bekomen In 's Hage by Bakhuysen, Amst. H. de Wit en Baalde, Rotterdam Weduwe en D. Vis, Delft Smout, Leyden van Zyp, Dort Blusse, Middelburg Gillissen, Utrecht Spruyt, en verders by de meeste Boekverkopers. MDCCLXVIII. (20 × 15,7 cm, 48 pp, Kon Bi Brussel VH 5941).
Geneeskunde. 1760 Ludeman Joh. Christ. Burgerhuysschat. 's Hage 1760 kl in 8; 2^e druk 's Hage sd in 4; 3^e druk 's Hage sd in 4 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1765 Ludeman J.C. Konst-Kabinet van verborgendheden der natuur over sevenhonderd konststukken, als medicijnsche, chi-

mische, sympathetische, magische, oeconomische en mathematische, geheime Konststukken. Alle met groote vlyd byeen verzameld door J.C. Ludeman. In leven beroemd med. Doct. en Chimicus te Amsterdam. 4 stukken in 8, Amsterdam Gerrit Bom 1765-1781; 2^e druk in 8, Amsterdam 1770-1788 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1787 Ludeman Joh. Christ. De goudmyn van Doctor. Arnhem 1787 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Astrologie. 1787 Ludeman Joh. Christ. Triumph zaal voor astrologische voorzeggingen, 2 deelen. Arnhem 1787-1788 in 4 (Bi Un Amsterdam).
Plantenkunde [1757 Ludwig] Historisch-Natuurkundige Onderwysingen over het Ryk der groeijende Lichamen of Planten. Waar in de deelen der Planten, Haare Konst-woordelyke Neder-Duitsche, benevens de Latynsche Benamingen, en de Kruidkundige Bepalingen; vervolgens 't gebruik en de Natuurlyke Uitwerking van elk Deel aan de Plant, tot een Inleiding in de Botanie of Kruid-kundige Studie, duidelyk aangewezen en verklaart zyn. Door Dr Chr: Gottlieb Ludwig. Hoog-Leeraar in de Geneeskunde, & te Leipzig. Vertaalt door J.H. Knoop. Te Leeuwaarden, By R.J. Noordbeek, 1757. (20,1 × 11,6 cm, 309 + (17) pp, Kon Bi Brussel VH 6441).

Voorrede van den schrijver uit Leipzig 1742, voorbericht van den vertaler. Het 1^e deel behandelt de historische beschouwing der planten, het 2^e deel de natuurkundige. Een register met de Nederlandsche kunstwoorden, en een tweede met de Latijnsche en de overeenkomende Nederlandsche.

De verhandeling Institutiones historiae-physicae Regni vegetabilis verscheen te Leipzig in 1742 en in 1757 in 8.

Geneeskunde [1774 Ludwig C.G.]. Gerechtelyke Geneeskunde, door den Heere Christian Gottlieb Ludwig, Deken van de Medicynsche Faculteit op de Hooge-Schoole te Leipzig. Uit het Latyn vertaald door J. Dupont, Medicinae Doctor en Vroedmeester. Tweede Uitgave; Vermeerderd met een Voorberigt. Te Utrecht, By G. van den Brink, Jansz. MDCCLXXIV (21 × 14 cm, XVI + 231 + (12) pp, Bi Un Gent me 3387, Bi Un Amsterdam).

De 1^e uitgave verscheen te Rotterdam 1767 in 8 (Bi Un Amsterdam).

Voorbericht, inleiding. Het 1^e deel handelt over de plichten van den geneesheer in het wel bestieren van het gemeenebest, het 2^e over de plichten van den geneesheer in het verklaren der wetten. Dit 2^e deel betreft het vraagstuk van het burgerlijk recht, van het lijfstraffelijk recht en van het kerkelijk recht. De

Latijnsche uitgave verscheen te Leipzig in 1765 en 1774 onder den naam van Institutiones medicinae forensis.

Christ. Gottlieb Ludwig geboren to Brieg (Silesien) 30 April 1709 en overleden te Leipzig op 7 mei 1773, plant- en geneeskundige, hoogleeraar te Leipzig. Linnaeus, ter eere van Ludwig, gaf den naam Ludwigia aan een plant der familie Onagrarieën.

Ludwig C.F. Zie 1790 Le Blanc L.

Landbouw [1772 Ludwig J.A.J.] Verhandeling over den Aart, de voortplanting, en het veelerhande gebruik der nuttige Aardappelen; door J.A.J. Ludwig, Lid van het Oeconomisch gezelschap in Saxen en den Palts. Uit het Hoogduitsch vertaald, door Cornelius Pereboom, Der Medicynen Doctor, Lid van de Keizerlyke Akademie der Natuuronderzoekeren. Te Hoorn, By T. Tjallingius, En te Amsterdam, By Jan Doll, Boekverkoopers. MDCCLXXII. (21,7 · 13,3 cm, (6) + 105 pp, Bi Un Gent HN 9638, Kon Bi Brussel VH 5982).

Overzicht in 20 hoofdstukken: bibliographie, benaming, oorsprong, voortplanting, maaksel, soorten, groei, verplanting, grondbereiding, oogst, bewaring, gebruik, koken, braden, dranken, nut bij handwerken, veevoeder, ziekten.

Een tweede uitgave te Amsterdam 1775 in 8 (Kon Bi Brussel VH 5983).

Verrotting [1798 Luiscius] Welke zijn de oorzaaken der Verrotting in Plantaartige en Dierlijke zelfstandigheden? en welke zijn de Verschijnsels en Uitwerksels, die door dezelve daar in geboren worden? Door Abraham van Stripiaan Luiscius, Med. Doct. & chemiae lector te Delft, Lid van dit en verscheidene andere geleerde Genootschappen. (In Verhandel. Bot. Gen. Rotterdam 1798 XII pp. 43-154, Bi Un Gent hist 9621).

Nadat hij de warmte, het water en de lucht heeft genoemd als oorzaken van de verrotting, geeft Schr. allerlei uitleggingen waarin van microben niet wordt gewaagd.

Aardkunde [1750 Lulofs] Inleiding tot eene natuur- en wiskundige Beschouwinge des Aardkloots, tot dienst der Landgenooten Beschreeven door Johan Lulofs. Te Leyden en te Zutphen, By Jan en Hermanus Verbeek en Amelis Jan van Hoorn, MDCCL. (25,6 × 20,2 cm, (16) + 648 + (14) pp + 1 portret + 15 platen, Kon Bi Brussel. VH 5608).

Deze prachtige uitgave wordt opgedragen door den schrijver aan den prins van Oranje-Nassau. Het portret naar de natuur door

I. Wandelaar in 1747 geteekend draagt onderaan 6 verzen van Theodoor van Snakenburg:

Johan Lulofs
Hoogleeraar in de Wis- en Sterrekunde als mede in de Wysbegeerte op 's Lands Hooge School te Leiden.

 
Het eerlyk Geldersch hart straalt door in 't vriendlyk weezen.
 
Van Lulofs, dien gy hier naar 't leven ziet verbeeld:
 
De kracht van 't kloek vernuft, dien Wysgeer toegedeeld,
 
Vertoont zich voor den geest van die 's Mans Schriften leezen.
 
Neem vry de proef daar van, en wraak my, zo ik dool,
 
Die hem een hoofdzuil noem van Neêrlands Hoogste School.
 
Theodoor van Snakenburg.

Na de voorrede vindt men de lijst, onder twee deelen, van 20 + 9 hoofdstukken: de gedaante van de aarde, hare grootte en hare bewegingen, de maan, het vaste land, de eilanden en schiereilanden, de bergen en vuurbergen, de zee, de meeren, moerassen, bronnen en rivieren, de dampkring; de breedte der plaatsen, de jaren, jaargetijden, dagen en nachten, de schemeringen, de verwarming, de lengte en de afstand der plaatsen.

Op het einde een lijst van kunstwoorden met Latijnsche vertaling en een register van zaken.

Werktuigkunde [1755 Lulofs] Wiskundige en werktuigkundige Beschouwinge der Wind-Molens; door Johan Lulofs. (In Verhandelingen Haarlem II, 1755 pp 525-621, Bi Un Gent Hi 2045).

Lulofs Joh. Zie Anonymus 1735, Duhamel 1760.

Johannes Lulofs geboren 1711 te Zutphen en overleden in 1768 te Leiden, hoogleeraar in de sterre- en wiskunde te Leiden, daarna in de wijsbegeerte. Zijn werk Introductio ad cognitionem atque usum utriusque globi, verscheen in Nederlandsche uitgaven in 1750 en 1763 met titel wiskundige beschouwing des Aartkloots en werd ook door Kästner te Göttingen in het duitsch overgezet.

Lusart Jan Baptista, Brabantsche geneesheer. Zie Abercromby 1691.

Microscoop [1757 Lyonet] Beschryving van een Microscoopstel Geschikt tot het Ontleden van kleine Dieren, mitsgaders eenige Aanmerkingen

over het Vermogen der Vergrootende glazen; door Mr. Pieter Lyonet. (In Verhandel. Haarlem III 1757 pp 378-413, Bi Un Gent Hi 2045).

Beschrijving en gebruik van het stel; onderzoek van diertjes; bespreking van het microscoop van Sommers en Wilson. Studie der vergrootglazen.

Geneeskunde. 1779 Lyonet P. Verklaaring der kankergeneezingen in 's Hage gedaan door Jacques Rainaud, 's Gravenhage 1779 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1780 Lyonet P. Verhandeling over het geneesmiddel van Jacques Raynaud, tegens quaadaartige, invreetende, of kankerachtige verzweeringen. 's Gravenhage 1780 in 8 (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. 1772 Lysons Dan. Verhandeling over de uitwerkingen van de kamfer en calomel in de gal- en rotkoortsen. Rotterdam 1772 in 8. (Bi Un Amsterdam).
Geneeskunde. [1773 Lysons] Praktikal Verhandelingen over de tusschenpoosende koortsen, de waterzugt, ziektens van de lever, vallende ziekte, koliek, Roo-Loop en over de Werking van de Calomel. Door Daniel Lysons, Geneesheer te Bath, en Oud Lid van het Aller-Zielen Genootschap te Oxford. Uit het Engelsch vertaald en vermeerderd met eenige Aanteekeningen en Waarneemingen over de Vallende Ziekte, met gevolg van herstel, door Johannes Veirac, Med. Doct. te Rotterdam. Te Rotterdam, By A. Bothall, D. Vis en P. Holsteyn; MDCCLXXIII (21,8 + 14,1 cm, XXXII + 182 pp, Bi Un Gent me 1889, Bi Un Amsterdam).

Opdracht aan H.D. Gaubius, hoogleeraar te Leiden. Voorrede van den vertaler, voorrede van den schrijver. Het boek bevat 7 verhandelingen zooals in den titel aangeduid. Het calomel wordt bereid uit sublimaat en kwikzilver.

N.B. Dringend verzoek om verbeteringen en aanvullingen!

voetnoot(1): Zie daarover W. Van Lis, geneeskundige en brouwer, door A.J.J. Van de Velde, Versl. en Meded. Kon. Vl. Acad. 1926, 802-807.

Vorige Volgende

Zuid- en Noord-Nederlandsche Bibliographie over Natuur- en Geneeskunde tot 1800 8e Bijdrage (Idema tot Lysons) Door Prof. Dr. A.J.J. Van de Velde Binnenlandsch Eerelid.

I

J

K

L

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

Zuid- en Noord-Nederlandsche Bibliographie over Natuur- en Geneeskunde tot 1800
8^e Bijdrage
(Idema tot Lysons)
Door Prof. Dr. A.J.J. Van de Velde
Binnenlandsch Eerelid.