Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1937

[p. 769]

Over het geslacht van aan het Fransch ontleende zaaknamen in het Nederlandsch
Door Dr. Leo Goemans
Werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie

Wat de regeling van de spellingkwestie tusschen Noord en Zuid het meest dreigt in den weg te staan, is een zoogezegd corollarium daarvan dat niet alleen tot de spelling, maar ook tot de taal zelve betrekking heeft, nl. het spraakkundig geslacht.

Het is hier niet de plaats om naar de oplossing van dit lastige vraagstuk te zoeken, dat van practischen aard is. Ik wensch mij te beperken tot het in overweging geven van eenige taalverschijnsels in verband met het genus, taalverschijnsels welke den oorsprong van zekere genusverschillen tusschen het Nederlandsch en de Zuidnederlandsche dialecten aanbelangen.

_**_*

Vooraleer deze kwesties verder te bespreken wensch ik een⁺ eventueel misverstand uit den weg te ruimen.

Een veelgebruikte formule is ‘taalgevoel’. Ook philologen gewagen, in verband met het genus, van ‘taalgevoel in Zuid-Nederland’. Het woord heeft iets geheimzinnigs, omdat men zelden tot de bepaling er van overgaat. Men zou haast denken, dat hier een zeker ‘innatisme’ een rol speelt en dat het toepassen van het woordgenus bij onze dialectsprekers voor een soort van aangeborenheid mag gehouden worden.

Taalgevoel is niets anders dan taalgeheugen⁽¹⁾, bewust of onderbewust taalgeheugen in den ruimsten zin van het woord; in onze dialecten, een auditief en articulatorisch taalgeheugen door uitsluitend mondelinge overlevering opgedaan.

+ Taalgevoel

(1) Geen spraak- zonder hoorvermogen. Doofstommen zijn niet stom-, alleen doofgeboren.

[p. 770]

Ik ken nog totaal ongeletterde menschen die enkel het dialect spreken. Waar hebben ze dat geleerd en hoe?

Naar het gewoon proces der mondelinge taaltraditie, hebben zij duizenden en nog duizenden malen, van moeders schoot af tot het einde der kinderjaren toe in huis en op de straat, de klanken, de woorden, de wendingen van de volkstaal gehoord, en getracht na te zeggen; duizenden malen werden ze in hun articulaties, in het gebruik van woorden en wendingen terechtgewezen en verbeterd, tot ze eindelijk spraken zooals hun omgeving⁽¹⁾. In dit alles was er geen plaats voor iets anders dan voor een langzaam aanwerven van articulatie- en taalgewoonten welke hen in staat stelden door hun taalgenooten als een hunner te worden begrepen, en welke, in de eerste levensjaren opgedaan, tot echte automatismen overgingen. Zoodanig, dat zelfs de herinnering niet overbleef van de daartoe vereischte lange en moeizame inspanning. Het spreken van hun dialect is hun geworden als de gewone bewegingen der ledematen. Niet het minst wordt door hen noch over articulatie noch over de morphologische en syntactische gedaanten van hun taal nagedacht. Dergelijk nadenken is hun zoodanig vreemd, dat het hun een onmogelijke onderneming ware het te beproeven. En vooral over hun articulatie moet men hen niet ondervragen! De aangeworven articulatorische automatismen zijn inderdaad de oudste en de diepste, ze behooren tot de grondvesten van het innerlijk spraakcomplex. Om dit klaar in te zien, hoeven wij niet uitsluitend bij de ongeletterden stil te staan. Onze eigen ervaring leert ons, dat, zoo wij er geen speciaal werk van maken om onze klankarticulaties van het onderbewustzijn tot het be-

(1) Over den overheerschenden invloed op het kind van de gebruikelijke taal der omgeving, leze men het standaardwerk van Prof. A. Grégoire, L'apprentissage du langage (Luik, 1937, p. 266), waar schr. spreekt over ‘la suprématie de la langue usuelle’ van de eerste levensmaanden af. ‘On a vu, zegt hij, que l'enfant se plie très jeune à la tyrannie de celle-ci. Avant même de savoir exprimer ses idées, il emmagasine, par l'effet des mots entendus, des impressions acoustiques et significatives à la fois, qui le dominent et à l'image desquelles il tâchera de façonner son langage.’ En verder, p. 270: ‘Ainsi, de plus en plus, la liberté dont jouit l'enfant, au début de la vie, d'obéir à la mobilité relative de son organisme, cède au frein de l'habitude. Cette habitude, il ne la tire pas de lui-même; c'est son entourage que la lui suggère’. Wundt noemde reeds de kindertaal ein Erzeugnis der Umgebung des Kindes’ (Die Sprache, I, p. 313).

[p. 771]

wustzijn te brengen, waartoe een niet gewone inspanning onontbeerlijk blijkt, die articulaties in het algemeen aan onze ontleding ontsnappen. Trouwens, de ontleding van de taalverschijnsels, in welke taal en van welken aard ook, is niet de zaak van de spraakmakende gemeente.

Het hier besproken woordgeslacht is voor de ongeletterden,⁺ evenals het overige van het taalmateriaal, louter overlevering, zonder meer. De termen mannelijk, vrouwelijk, onzijdig zijn hun volkomen onbekend. Genus heeft slechts eenigen zin voor hen wanneer sexus wordt onderverstaan, al is de betrekking tusschen beide ook niets anders dan een, zij het dan oeroude, conventie. En toch vergissen zij zich al zoo weinig in het gebruik der woordgeslachten in hun tongval als de dialectsprekers van zekere onzer gouwen in het bezigen van de bevestigende of ontkennende antwoordformules ja'k, ja't, ja's, ja'm, neen ek, enz., waar het onderwerp der gestelde vraag als automatisch in zijn verkorte voornaamwoordelijke gedaante verschijnt!

_**_*

Waar vindt het taalgeheugen van onze dialectsprekers den⁺ noodigen steun tot het regelmatig toepassen van het woordgeslacht?

Voor al de znw. welke daartoe aanleiding kunnen geven, in het begrip sexus.

Voor talrijke andere, in de analogie en de traditioneele indeeling der znw. in vaste reeksen van geslachten, hetzij naar hun vorm (prae- of suffix), hetzij naar hun beteekenis (bv. boomen, dranken, dansen, enz.).

Er bestaat echter een derde geval: de znw. die door zichzelf geen enkele aanduiding verschaffen tot het herkennen van het genus. Op welke gronden steunt hier het taalgeheugen, zoodat de dialectsprekers niet gedurig veroordeeld zijn tot twijfelen en falen? Het antwoord luidt natuurlijk: op indiciën buiten deze znw. aanwezig.

Het kon dan ook vanwege een bekenden Vlaamschen taalgeleerde slechts een boutade zijn, toen hij schreef: ‘Bij ons voelt ieder dialectspreker - en dat wil zeggen nagenoeg de heele bevolking - het geslacht bij al de dialectwoorden, maar niet

+ Taalgeheugen en genus

+ Toepassing van het genus in het dialect.

[p. 772]

alleen omdat lidwoord, adjectief, possessivum, persoonlijke en andere voornaamwoorden verschillend zijn naar het geslacht; veeleer zijn die juist gedifferentieerd, omdat het taalgevoel een verschil maakt’⁽¹⁾.

Integendeel, het taalgeheugen wordt bij onze dialectsprekers onderhouden door de verschillende genusaanduidende bepalingen welke de znw. begeleiden.

⁺ Bij anderen dan dialectsprekers is dit hier evenzoo het geval: zij ervaren deze waarheid het best wanneer zij twijfelen aangaande het genus van een woord bv. in het Nederlandsch, het Fransch, enz. Voor zaaknamen zonder wezenlijke of vormelijke genusaanwijzing, zoeken zij dan zinsdeelen in hun geheugen op te roepen, waar bewuste znw. in verband verschijnen met naar het geslacht gedifferentiëerde adnominale woorden. Ja, men treft in onze Nederlandsche spraakkunsten van te lande, aangaande het genus, regels als de volgende aan: een zelfstandig naamwoord is mannelijk, vrouwelijk of onzijdig naar gelang men het door hij, zij of het kan vervangen: bv. de beuk, hij is; de linde, zij is; de Rijn, hij is; de Schelde, zij is; enz. - wat soms tot de verkeerde opvatting leidde, dat de voornaamwoordelijke aanduiding het eerste, het eigenlijk ‘wetenschappelijke’ criterium van het genusonderscheid bij de sprekenden zou uitmaken. Onzijdige voorbeelden blijven achterwege omdat die in zulk verband al te ongerijmd zouden voorkomen. Daar waar het znw. door het lidwoord het wordt voorafgegaan, blijkt het toch overbodig, zelfs voor een kind van onze lagere scholen, naar een andere genusaanwijzing te zoeken. Indien er in onze officieele taal voor mannelijk en vrouwelijk sterker uiteengehouden vormen van het lidwoord aanwezig waren, wie zou er aan denken zich de vragen hij? of zij? te stellen? Hebben de Duitschers dergelijke vraagstukjes op te lossen? Hebben de Franschen ooit behoefte gevoeld om, in geval van twijfel, zich af te vragen of een znw. kan vervangen worden door de pers. vnw. il of elle? Meer nog, aarzelen Hollanders bij het-namen? Neen, zoo het Zuidnederlandsch onderwijs tot zulke leermiddelen in zake mannelijk en vrouwelijk genus zijn toevlucht neemt, dan wijst dit eenvoudig op de

(1) Leuvensche Bijdragen, Bijblad, XXVII^e Jg., p. 9. De gecursiveerde woorden zijn in den origineelen tekst onderstreept.

+ Toepassing van het genus in aangeleerde talen.

[p. 773]

ontoereikendheid van het verschil tusschen het mannelijk en het vrouwelijk lidwoord der bij ons officieel onderwezen taal: nu dient wel een beroep gedaan op het geheugen om er een naklank op te vangen van de naamwoordelijke aanwijzing⁽¹⁾. Hollanders zijn met die vragen dan ook niet gebaat, omdat het dialect hen in den steek laat en omdat de Hollandsche lagere school de genusverwarring niet heeft gestuit, veeleer in de hand heeft gewerkt.

Het Zuidnederlandsche dialectgebied op weinig na in zijn⁺ geheel (zooals trouwens een deel van het Noordnederlandsche) is dienaangaande goed uitgerust: de van elkaar voldoende scherp onderscheiden vormen van bepaald en onbepaald lidwoord wijzen er onmiskenbaar het genus aan; waar het een in gebreke blijft, daar geeft het andere licht⁽²⁾.

De vergelijkende toestand, wat de vormen van het lidwoord betreft, eenerzijds in de zoogenoemde Beschaafde Spreektaal die wij hier met den term de Hollandsche Spreektaal zullen bestempelen, anderzijds in onze Zuidnederlandsche dialecten⁽³⁾, is de volgende:

Holl. Spr.			Zndl. dial.
man.	vrouw.	onz.	man.	vrouw.	onz.
de	de	het	də, *dən	d, *d'	(ə)t, *(ə)d
een	een	een	(ə)nə, *(ə)nə	ən	ə, *ən

(1) Ik verzoek de mannen van het vak mij den nadruk niet ten kwade te duiden dien ik op deze feiten leg, ten aanzien van de vooroordeelen welke men in dezen te onzent nog constateeren kan.

+ Lidwoordvormen in de Holl. Spreekt. en in Zuidnl. dial.

(2) Cf. Jac. van Ginneken, in Onze Taaltuin, III^e Jg., p. 35, en V^e Jg., p. 355.

(3) De term ‘Zndl. dialecten’ wordt hier en verder gebezigd om een algemeenen toestand te kenmerken, welke zich nagenoeg overal in Zuidnederland voordoet. Beweerd wordt niet, dat in alle Zndl. dialecten al de aangehaalde taalfeiten zich heelemaal op dezelfde wijze vertoonen. Daar waar taalverschijnselen worden aangehaald, zijn die dan ook bepaald aan het Leuvensch dialect ontleend.
De dialectische vorm *əd wordt gehoord naast ət. - Met de m-articulatie van de mannelijke eind-n werd hier geen rekening gehouden. - De met een sterretje aangeteekende vormen verschijnen allêén vóór vocaal-anlaut; *den, *(ə)nen staan ook vóór mannelijke namen met b-, d-, t-, r-anlaut. - Onderscheid tusschen accusatief en nominatief is onbekend.

[p. 774]

Door deze tabel wordt, naar mijn oordeel, het verschil tusschen de Hollandsche Spreektaal en de Zndl. dial. in de houding tegenover het genus goeddeels verklaard.

_**_*

⁺ Bij zaaknamen die per se geen aanduiding verschaffen tot herkennen van hun woordgeslacht, levert het lidwoord het eerste en zekerste criterium van het genus. Immers het maakt om zoo te zeggen één complex uit met het substantief⁽¹⁾.

En dit geldt natuurlijk niet alleen voor onze taal. A. Meillet schreef zelfs aangaande het Grieksche genus: ‘πατήϱ est reconnu pour masculin à ce qu'il est précédé de ῾ο, μήτηϱ pour féminin à ce qu'il est précédé de ιη.’⁽²⁾. En J. Vendryes ging nog verder toen hij zei: ‘En quoi consiste le genre indo-européen? En une question d'accord.’ En hij voegde daaraan een zin toe waarop ik de aandacht vestig: ‘Le genre a suivi les vicissitudes de l'expression phonétique de l'accord’⁽³⁾. Wat we dan ook vaststellen in de geschiedenis van al de talen waar een lidwoord aanwezig is.

⁺ Voor het Fransch kan men tal van levende voorbeelden van het verschijnsel aanhalen. Het Fransch heeft, zooals al de Romaansche talen op hun weg uit het volkslatijn tot hun huidigen vorm, het onzijdig geslacht der znw. verloren door het phonetisch versmelten van de onzijdige uitgangen met de mannelijke; maar het heeft de aanwinst gedaan van een bepaald en van een onbepaald lidwoord, mannelijk en vrouwelijk. Welnu, de Fransche zaaknamen waarvan het geslacht bij den vreemdeling en bij den Franschman zelf het meest twijfel verwekt, zijn die welke met een klinker of met een h muette aanvangen. We hebben allen gelegenheid te over om te hooren spreken van: une alvéole, une aphte, une astérisque, une astragale, une emplâtre, une entrecôte, une incendie, une obélisque, enz. Voor het woord entrecôte

+ Het lidwoord, criterium van het genus derzaaknamen

(1) In het Deensch en het Zweedsch, ook in het Roemeensch, komt dit innige verband tusschen znw. en artikel tot uiting, zelfs in de schrijftaal, waar beide meestal één woord vormen.

(2) Introduction à l'étude comparative des langues indo-européennes (1912), p. 169.

(3) Le Langage (1921), p. 111.

+ In het Fransch.

[p. 775]

is de toestand haast wanhopig, zoodat het vrouwelijk geslacht (op côte steunend) wellicht eens regel wordt. ‘Quand tout le monde a tort, tout le monde a raison’ is een Fransch gezegde dat mede op de taal toepasselijk is.

Oorzaak der verwarring is, dat de aangehaalde zaaknamen door hun vorm niet aantoonen tot welk geslacht zij behooren, en het zekerst criterium, d.i. een onderscheiden vorm van het lidwoord niet voorhanden is. Vaugelas in zijn Remarques sur la Langue française had dit reeds opgemerkt: ‘la voyelle de l'article qui va devant se mange et oste la connaissance du genre masculin ou féminin; car quand on prononce ou qu'on escrit l'épigramme ou une épigramme, l'oreille ne sçaurait juger du genre’⁽¹⁾. Vaugelas schreef inderdaad in een tijd toen het onbepaald lidwoord un vóór vocaal-anlaut nog regelmatig als une verbonden werd: une homme, une ami, enz.⁽²⁾. Het waargenomen verschijnsel leert ons, dat in het Fransch het criterium van het woordgeslacht op den vorm van het lidwoord steunt⁽³⁾. Zoodanig dat men voor de huidige Fransche taal den regel van het woordgeslacht kan formuleeren als volgt: een zelfstandig naamwoord is mannelijk of vrouwelijk naar gelang het algemeen gebruik dit door le, un, of la, une laat voorafgaan.

Het voorbeeld van het Engelsch genus-verloop leidt tot dezelfde⁺ gevolgtrekking. De taal van den Beowulf kent nog, net als het Hoogduitsch onzer dagen, in het bepaald lidwoord drie geslachten met vier naamvallen, enkelvoud en meervoud. Ze kent dan ook natuurlijk een drievoudig woordgeslacht. Phonetische factoren hebben eerst de mannelijke en vrouwelijke vormen van het bepaald lidwoord tot een enkelen vorm gereduceerd; het onzijdige lidwoord viel weg en er bleef slechts één vorm over voor de drie geslachten in de twee getallen, evenals voor het onbepaald lidwoord enkelvoud. Die phonetische gelijkmaking van beide lidwoorden had tot gevolg den huidigen toestand van het woordgeslacht in de Engelsche taal.

In het Deensch staat het mann. en vrouw. gelijkvormig lidwoord en (den) tegenover het onz. et (det), en het

(1) Kr. Nyrop, Grammaire historique de la langue française, III, § 706.

(2) Dergelijke verbinding wordt trouwens nog soms gehoord, vooral op den kansel.

(3) Cfr. la sentinelle, la vigie, enz.

+ Genusverloop in het Engelsch, enz.

[p. 776]

woordgeslacht verkeert daar ongeveer in hetzelfde stadium als in de Hollandsche Spreektaal, waar de vormen de en het van het bepaald lidwoord nog alleen overblijven om een tweeledige classificeering der znw. toe te laten welke met het genusbegrip schijnbaar niets meer te maken heeft.

_**_*

⁺ Men kan gerust aannemen, dat de toestand van de Hollandsche Spreektaal te dien opzichte het gevolg is van de sedert meer dan drie eeuwen in den sandhi der Hollandsche dialecten begonnen verstomming van de eind-n, -e, -en in het bepaald en het onbepaald lidwoord alsmede in andere adnominale woorden, tevens van de onbetoonde auslaut-e in een aantal substantieven; wat gepaard ging met de hiaatarticulatie: onbetoonde auslaut-e + anlaut-vocaal, een articulatie in de hiaatschuwende Zndl. dialecten volstrekt onbekend. Alles schijnt in de Hollandsche dialecten ten opzichte van het genus toegegaan naar de formule van Vendryes: ‘Le genre a suivi les vicissitudes de l'expression phonétique de l'accord.’ Buiten de klassieke schrijftaal en de literaire traditie om, hebben deze dialecten hun hierboven bepaalde kenmerken aan de Hollandsche Spreektaal opgedrongen.

In de Zndl. dialecten is de phonetische evolutie anders uitgevallen en o.a. op zulke wijze, dat in de lidwoorden het genusverschil scherp afgeteekend is gebleven (zie tabel, p. 783). Zoodat deze laatste dialecten dichter bij de literaire traditie staan wat het genus betreft.

Dààr zit, in de diepte der volksspraak, in eeuwenoude, ingewortelde spraakgewoonten, het conflict tusschen de twee principieel tegenovergestelde opvattingen der genuskwestie. Beide steunen, ieder van haar kant, op het levende dialect⁽¹⁾.

_**_*

⁺ Wat niet beteekent dat al de Zndl. dialecten voor alle znw. hetzelfde genus, noch het genus van De Vries en Te Winkel's Woordenlijst der Ned. Taal vertoonen.

+ Het genus in de Holl. Spreekt. en in de Zndl. dial.

(1) Cfr. J. Te Winkel, Geschiedenis der Ndl. Taal, § 43 en vv.; Muller, Spreektaal en Schrijftaal (Taal en Letteren, 1891) en Dr. De Vooys, Verzamelde taalkundige Opstellen (passim).

+ Het genus in het officieel Ndl. en in de Zndl. dial.

[p. 777]

In een studie door Dr. A.E. Van Beughem aan het woordgeslacht in de Zuidnederlandsche dialecten gewijd⁽¹⁾, die een welkome bijdrage uitmaakt tot verrijking der gegevens van het Nederlandsch genus-probleem, stelt schr. als ‘verrassende gevolgtrekkingen’ van zijn onderzoek o.a. het volgende vast:

‘Het aantal mannelijke nw. in het Nl. die in het Znl. een ‘afwijking vertoonen is gering (op ongeveer 1500 afwijkende woorden slechts ± 250).

‘Het aantal vrouwelijke nw. die in het Zn. afwijken, gaan voor ± 5/6 naar het mannelijk en slechts ± een 1/6 naar het onzijdig...

En verder: “Het aantal onzijdige woorden... is veel geringer in het Znl. dan in het Alg. Beschaafd. Ook hier wijkt de groote meerderheid der woorden af naar het mannelijk (op ± 540 woorden gaan er slechts ± 150 naar het vrouwelijk...)”.

Al waarschuwt schr. in nota voor misverstand, wat de uitdrukkingen “afwijken naar” en “overgaan naar” betreft (“met de termen” afwijken’ en ‘overgaan’, zegt hij, wordt hier niet een historisch verloop, maar enkel een moderne toestand bedoeld’), toch ware het m.i. eenvoudig geweest alleen op verschillen te wijzen en de gebezigde termen te vermijden, welke bezwaarlijk in een andere beteekenis kunnen gebruikt worden dan de tot nog toe alleen bekende: niettegenstaande de voorzorg van Dr. V.B. krijgt de lezer den indruk dat de geciteerde Zuidnederlandsche dialecten in honderden gevallen het Nederlandsch woordgenus vooral in een zekere richting hebben veranderd, wat met de feiten misschien niet overeenkomt.

Een kleine brochure welke aan Dr. V.B.'s onderzoek ontging en vóór een 40-tal jaren door mij zonder onderteekening werd uitgegeven⁽²⁾ stelt, wat het genus aangaat, den vergelijkenden toestand van het Leuvensch dialect en van het Nederlandsch

(1) Bijdrage tot de studie van het geslacht der zelfstandige naamwoorden in de Zuid-Nederlandsche dialecten (overdruk uit de Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, VIII, 1934), p. 5.

(2) Voor de Leuvensche schooljeugd. Een kleine bijdrage tot de kennis der geslachten in het Nederlandsch (Leuven, bij J. Savoné-Dekkers en Zoons, 1898).

[p. 778]

in achtereenvolgende lijsten vast: Leuvensch mannelijk - Nederlandsch vrouwelijk (78 woorden), - Nederlandsch onzijdig (47 woorden); Leuvensch vrouwelijk - Nederlandsch mannelijk (31 woorden), - Nederlandsch onzijdig (16 woorden); Leuvensch onzijdig - Nederlandsch mannelijk (2 woorden) - Nederlandsch vrouwelijk (17 woorden). Al hoeft het niet gezegd, dat deze lijsten verre van volledig waren en alleen bedoeld om de aandacht van de Nederlandschleerende jeugd te Leuven op de voornaamste genusverschillen tusschen huis- en schooltaal te vestigen, toch ziet men daar die verschillen nagenoeg in dezelfde verhoudingen als bij Dr. V.B. zich voordoen:

Ndl.	V.B.	Leuv.
Mann. -	Znl. afwijkingen: ± 250/1500	- 33/191
Vrouw. - {	Znl. mann.: ± 5/6	- 78/95
Vrouw. - {	Znl. onz.: ± 1/6	- 17/95
Onz. - {	Znl. mann.: ± 390/540	- 47/63
Onz. - {	Znl. vrouw.: ± 150/540	- 16/63

In mijn Phonetisch en Spraakkundig Overzicht van het Leuvensch Taaleigen, dat ter perse is, werden de vergelijkende lijsten van de brochuur aanzienlijk aangevuld, doch de verhoudingen hebben hun beteekenis niet verloren.

⁺ Zoo wij echter in het Ndl. en in het Zndl. de leenwoorden uitschakelen, dan verandert eenigszins het uitzicht der feiten; o.a. worden dan Dr. V.B. 's gegevens vooral in twee gevallen zeer gereduceerd:

Ndl. vrouw.	V.B. mann. van ± 585 tot ± 300.
Ndl. onz.	V.B. mann. van ± 390 tot ± 150.

Nu weet ik wel, dat de formule ‘leenwoord’ door haar vaagheid eenig gevaar oplevert; maar toch zou het, in statistieken als deze, aanbeveling verdienen een zoo nauwkeurig mogelijk onderscheid te maken tusschen vreemd en inheemsch taalgoed. Voor het klaar inzicht der feiten is zulks van het grootste gewicht. Want opmerkelijk is het aantal gevallen van genusverschil tusschen het geijkte Nederlandsch en de Zuidnederlandsche dialecten in het algemeen, b.v. in onbetwistbaar aan het Fransch ontleende zaaknamen, en het komt me voor dat, zoo er tendenzen

+ Leenwoorden en genuswisseling.

[p. 779]

naar een bepaalde genuswisseling aanwezig zijn, deze duidelijker zullen waargenomen worden in een woordmateriaal dat niet den stempel van eeuwenoude spraakgewoonten draagt, maar in leenwoorden welke, als zoovele muntplaten met zeer zwak reliëf, zich gemakkelijk tot herstempeling leenen.

Het apart behandelen van bepaalde leenwoorden brengt dan ook wellicht eenige klaarte bij het zoeken naar het ‘waarom’ van het hooger bedoelde genusverschil, wat steeds het belangrijkst deel van het probleem zal blijven.

In het Aanhangsel van dit artikel treft men lijsten aan van Fransche (of Rom.) zaaknamen welke tevens in het Nederlandsch en in de Zuidnederlandsche dialecten (bepaaldelijk het Leuvensch⁽¹⁾) werden opgenomen, en waarvan vorm noch beteekenis een bijzonder genus suggereeren. Alleen de gevallen welke geen twijfel aangaande de bron der ontleening noch aangaande het genus in het dialect opleveren, zijn opgeteekend.

Hoeft het gezegd, dat het niet mogelijk is tijd en plaats der ontleeningen stipt te bepalen. Alleen de relatieve ouderdom er van kan, naar gelang van den graad der assimileering in taal of dialect, vastgesteld worden: de meest geassimileerde leenwoorden zijn ook die welke het vroegst werden overgenomen. Wat de plaats van de ontleening betreft, het volstaat, met het oog op het hier bedoeld onderzoek, het onderscheid te maken tusschen het officieel Nederlandsch en de Zuidnederlandsche dialecten om de vraag te beantwoorden hoe zich beide tegenover het genus van de Fransche ontleeningen gedragen en welke beider tendenzen in de genusevolutie zijn.

Al is het genus door de Vries en Te Winkel en door de woordenboeken aangeduid niet in ieder geval van willekeur vrij te pleiten, al zijn de lijsten van het Aanhangsel niet volledig, toch beschikt men daar over een voldoend aantal gegevens om de kansen van vergissing, in conclusies van algemeenen aard, welke uit de beschouwing er van voortvloeien, tot een minimum te kunnen herleiden.

_**_*

(1) In de meeste gevallen is er overeenkomst van genus in de Zndl. dialecten. Cfr. Dr. van Beughem, op. cit.

[p. 780]

De tabellen van het Aanhangsel kunnen samengevat worden als volgt:

Fransch > Nederlandsch

a)	Fr. mannelijke zaaknamen worden in het Nederlandsch overgenomen - overwegend in het onzijdig geslacht (lijsten I, A. en B.) - soms in het vrouwelijk geslacht (lijst I, C.) - zelden in het mannelijk geslacht (lijst I, D.)
b)	Fr. vrouwelijke zaaknamen worden in het Nederlandsch overgenomen - in het onzijdig geslacht (lijsten II, A. en B.) - in het vrouwelijk geslacht (lijsten II, C., D. en E.)

Fransch > Zuidnederlandsche dialecten.

a)	Fr. mannelijke zaaknamen worden in de Zndl. dial. overgenomen - overwegend in het mannelijk geslacht (lijsten I, A., C. en D.) - in het onzijdig geslacht (lijst I, B.)
b)	Fr. vrouwelijke zaaknamen worden in de Zndl. dial. overgenomen - overwegend in het vrouwelijk geslacht (lijsten II, A. en C.) - in het onzijdig geslacht (lijsten II, B. en E.) - zelden in het mannelijk geslacht (lijst II, D.)

Een eerste conclusie is, dat de Zndl. dialecten veel dichter bij het oorspronkelijk genus der ontleeningen staan, wat niet moeilijk te verklaren valt: de dialectsprekers die dgl. znw. in de volkstaal gangbaar hebben gemaakt, waren min of meer tweetaligen⁽¹⁾.

Vervolgens, wat het Nederlandsch betreft, blijkt uit de lijsten, dat de ontleeningen uit het Fransch de vrouwelijke en de mannelijke, maar vooral deze laatste, een sterke

(1) Ook de inheemsche woorden in het dialect, welke in genus met het Nederlandsch verschillen, komen te dien opzichte meestal met de oudere middelnederlandsche taaltoestanden overeen, (cfr. mijn studie Het dialect van Leuven (1897), Vormleer, A.). Isid. Teirlinck heeft in zijn Klank- en Vormleer van het Zuid-Oostvlaandersch Dialect (1924) hetzelfde vastgesteld. Onze dialecten zijn in menig opzicht zeer conservatief gebleven.

[p. 781]

neiging vertoonen om tot het onzijdig geslacht over te gaan; dat de mannelijke zelden mannelijk blijven en de vrouwelijke onzijdig worden of vrouwelijk blijven.

Ook in de Zndl. dialecten gaat het Fr. leenwoord soms tot het onzijdig geslacht over. Maar hoe het overwegend aantal gevallen te verklaren van mannelijke en vrouwelijke leenwoorden uit het Fransch welke in het Nederlandsch tot het onzijdige geslacht behooren?

_**_*

In het hooger aangehaald Phonetisch en Spraakkundig Overzicht⁺ van het Leuvensch Taaleigen wordt naar de oorzaak van genuswijzigingen in het dialect gezocht. ‘Zekere eigenlijke genuswijzigingen in het dialect, schreef ik daar, hebben een phonetische oorzaak, zooals reeds door Colinet (Leuv. Bijdragen, 1896, p. 131 en 194) en door mij (ibid., 1897, p. 144) werd aangeduid, en door Pauwels (ibid., 1931, p. 84 en vv.) voor het dialect van Aarschot meer in bijzonderheden werd nagegaan. Zulke wijzigingen vertoonen zich voor de woorden bij dewelke de in de volkstaal gebezigde namen van het bepaald lidwoord tusschen twee geslachten verwarring konden stichten.’ Zoo konden onzijdige znw. met vocaal-anlaut tot het vrouwelijk geslacht overgaan door verwarring van het lidwoord (he)t>'d met het lidwoord d(e)>d', b.v.: 't ei>dial. vrouwelijk d'a: r; 't oog> dial. vrouwelijk d'oog; naast 't hart>dial. 'd èt dat onzijdig bleef Omgekeerd gingen vrouwelijke zaaknamen tot het onzijdig over door verwarring van het vrouw. met het onz.lidw. d(e)> t' >'t vóór zekere consonanten, b.v.: de speen>d'speen>dial. 't speen⁽¹⁾.

+ Phonetische oorzaak van genuswisseling in Zndl. dial.

(1) Zoover onze Ndl. teksten reiken, stelt men, in al onze dialecten, de caduciteit van e in pro- en enclisis vast. Zonder o.m. te gewagen van van den lidwoordvorm des >ds >ts >s als in tsoons, savonts, sconinx, enz., wijs ik op in Mndl. teksten menigvuldig voorkomende gevallen van het lidw. de tusschen een voorzetsel en een znw. tot d of t gereduceerd: int sale; int stat; aen, int stede, in, opt zee (uitdrukkingen als in stede, op school, op straat, op zolder, enz. zijn ontstaan uit geleidelijke slijtage van het lidw. tot nul). Meer nog, men treft in Mndl. teksten den overgang aan van het onz. lidw. t tot d vóór zekere consonanten en vóór de vocalen: dleven, dwater; dabijt (het habijt), doghe (het oog), enz. In I.B. Kolthoff's studie over het Substantief in het Nederlandsch der 16^e eeuw, tref ik nog deze voorbeelden aan welke met de besproken gevallen in nauw verband staan: int schuere, int schuyte, (p. 59) int gevanckenisse, 't menschelycheyt (p. 45).

[p. 782]

Niet ontleende znw. gaan in het Leuv. als in de andere Zndl. dialecten zeer zelden van het onzijdig naar het mannelijk geslacht over: dit gebeurt soms o.a. wanneer, door het veelvuldig gebruik van een znw. met vocaal- of b-, d-, t-, r-anlaut achter voorzetsels, de datiefvorm den voor het mannelijk lidwoord wordt aangezien, bv. ‘donker’ in spreekwijzen als ‘in, met, vóór den donker’. Het tegenovergestelde geval: mannelijk> onzijdig is nog zeldzamer, gezien de van elkaar al te duidelijk afwijkende lidwoordvormen.

Hoe dan uit te leggen, dat een zeker aantal aan het Fransch ontleende zaaknamen (cfr. lijsten I, B; II, B.) toch in onze dialecten als onzijdig voorkomen? Wanneer men in de lijst de znw. uitschakelt waarvan het genus door den uitgang schijnt bepaald te worden en die wellicht door de school of door de kazerne in het dialect zijn gedrongen, dan blijven er haast geen over die, met het mannelijk bepaald lidwoord na regelmatige apocope van eind-n⁽¹⁾, nl. de, verbonden, niet in den zinsandhi het lot van zekere oorspronkelijk vrouwelijke znw. konden ondergaan, als: de speen>t' speen>'t speen; de fabriek>t' fabriek>'t fabriek.

_**_*

⁺ Verre van mij te beweren, dat iedere Nederlandsche genuswijziging in de lijsten van het Aanhangsel opgenomen aan louter sandhi-werking zou toe te schrijven zijn. De analogie heeft zoowel in het genus als in de andere verschijnselen der taal haar rol gespeeld. Maar de overgang van het buitengewoon groot aantal Fransche mannelijke zaaknamen tot het onzijdig geslacht in het Nederlandsch tegenover de betrekkelijk zeldzame gevallen van deze wijziging in de Zndl. dialecten, is een typisch feit dat niet kan geloochend worden. Hoe dit feit te verklaren?

_**_*

De Hollandsche dialecten hebben een overwegenden invloed op het heele genusregiem der huidige Hollandsche Spreektaal geoefend. Die invloed dagteekent ongetwijfeld van ouds. Zou

(1) Vóór de znw. met een anderen anlaut dan vocaal of b-, d-, t-, r-.

+ Phonetische oorzaak van genuswisseling in Holl. dial.

[p. 783]

het Nederlandsche genus van aan het Fransch ontleende zaaknamen aan dien invloed zijn ontsnapt? Dergelijke uitzondering is, naar mijn oordeel, niet te denken.

Een der oorzaken van het hier beschouwde genusverschil tusschen het Nederlandsch en de Zndl. dialecten ligt zeer waarschijnlijk in den reeds vroeg gedifferentieerden vorm van de lidwoorden der laatstgenoemde en dat der Hollandsche dialecten.

De twee dialectengroepen verkeerden ten anderen in een verschillende positie tegenover de Fransche ontleeningen. Deze waren steeds veel talrijker in Zuid- dan in Noord-Nederland. Doorgaans bleven ze in Zuid-Nederland meer rechtstreeks onder den invloed van de oorspronkelijke woorden, zoo wat het genus als wat de beteekenis en de uitspraak betreft⁽¹⁾. Dank zij het merkbaar onderscheid tusschen hunne mannelijke en vrouwelijke lidwoorden konden de Zndl. dialecten het Fransche woordgeslacht meestal duidelijk laten gelden en behouden.

In de Hollandsche dialecten was een eerste aanleiding tot genusverwarring, wat de zaaknamen aangaat, het reeds vroeg samenvallen, onder de werking van den sandhi, van de mannelijke en de vrouwelijke vormen der lidwoorden: de, een. De tweede was het algemeen verduisteren van het genusbegrip door het afslijten der genusverschillen ook in de andere adnominale woorden. Men voege daarbij de reduceering in den zinsandhi van het mannelijk en het vrouwelijk lidwoord de tot t' vóór zekere anlautconsonanten, waardoor verwarring kwam te ontstaan tusschen het mannelijk of het vrouwelijk geslacht eenerzijds, en het onzijdig geslacht anderzijds.

Zouden de talrijke gevallen van Fransche mannelijke en vrouwelijke zaaknamen tot Nederlandsche onzijdige geworden niet op rekening kunnen gesteld worden van eenige standaardgevallen van dergelijken overgang in de Hollandsche dialecten?

Op deze vraag kunnen alleen Hollandsche dialectologen met een voldoende phonetisch-historische documenteering antwoorden. Ik laat hun graag het laatste woord over deze hypothese.

(1) De uitspraak vooral in de burgertaal.

[p. 784]

Aanhangsel
Lijsten van Fransche zaaknamen tevens in het Nederlandsch en in de Zuidndl. dialecten Lopgenomen.

N.B. - De cursief gedrukte woorden zijn die welke in het dialect, wat betreft de klanken of het accent, of beide, geassimileerd zijn.

I. - Fransche mannelijke Zaaknamen.

A. - Fransch: mannelijk>Nederlandsch: onzijdig (Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: mannelijk).

as	contraste	ensemble	moment	réservoir
abc	convoi	entrepôt	négligé	ressort
album^(a)	couvert^(d)	festival	numéro	restant
article	crayon	feuilleton	pardon	restaurant
asthme^(b)	décor	fiasco	parfum	résumé
balcon	déficit	galon	parterre	retour
belvédère	défilé	génie	passe-partout	revenu
billard	déjeuner	gramme	patron^(g)	salon
bock	dépôt	hasard	pendant	souper
bureau	dessert	instinct	pourcent	souvenir
cadeau	détail	intervalle	plateau	subside
cadre	dîner	journal	pot-pourri	superflu
café^(c)	diplôme	jubilé	prétexte	synonyme
cahier	discours	kilo	problème	tableau
calibre	domicile	laudanum	profil	talus
caoutchouc	domino^(e)	lorgnon	quatuor	tarif
carnaval	drame	loto	qui-vive	teint
carré	duel	lustre	rayon	télégramme
casino	duo	mariage	record	terrain
cirque	écarté	maximum	reçu	théâtre
cliché	égoïsme^(f)	médaillon	refrain	trimestre
comité	élastique	menu	régal	trio
concours	élixir	mérinos	régime	type
confort	émail	minimum	registre	volume
congé	embarras	molleton	rendez-vous

(a) De aan de Ndl. onz. znw. op -a, -um, -ismus beantwoordende dialectische woorden zijn rechtstreeks aan de Fr. vormen ontleend, b.v.: asthme, diplôme, drame, thème; arsenic, athénée, musée, conservatoire, répertoire. Maken uitzondering woorden als: album, harmonium, laudanum, sanatorium, ultimatum, enz., alle mannelijk. De woorden op -isme die een leerstelsel aanduiden, zijn ook onzijdig in het dialect; de andere zijn mannelijk: égoïsme, mécanisme, enz.; de eerste zijn klaarblijkelijk geleerde woorden.

(d) Dial. couvert, met uitgesproken eind-t, bet.: kaft, en is onzijdig; met Fr. uitspr. bet.: servies, en is mannelijk.

(b) De aan de Ndl. onz. znw. op -a, -um, -ismus beantwoordende dialectische woorden zijn rechtstreeks aan de Fr. vormen ontleend, b.v.: asthme, diplôme, drame, thème; arsenic, athénée, musée, conservatoire, répertoire. Maken uitzondering woorden als: album, harmonium, laudanum, sanatorium, ultimatum, enz., alle mannelijk. De woorden op -isme die een leerstelsel aanduiden, zijn ook onzijdig in het dialect; de andere zijn mannelijk: égoïsme, mécanisme, enz.; de eerste zijn klaarblijkelijk geleerde woorden.

(g) Met Fr. uitspr. in het dial., bet. patron: baas; in de bet. van beschermheilige of van model, luidt het: patroon, potroon.

(c) Dial. café met accent op de eerste syllabe, bet.: koffie; met accent op de tweede: koffiehuis; allebei mannelijk.

(e) Het domino-spel.

(f) De aan de Ndl. onz. znw. op -a, -um, -ismus beantwoordende dialectische woorden zijn rechtstreeks aan de Fr. vormen ontleend, b.v.: asthme, diplôme, drame, thème; arsenic, athénée, musée, conservatoire, répertoire. Maken uitzondering woorden als: album, harmonium, laudanum, sanatorium, ultimatum, enz., alle mannelijk. De woorden op -isme die een leerstelsel aanduiden, zijn ook onzijdig in het dialect; de andere zijn mannelijk: égoïsme, mécanisme, enz.; de eerste zijn klaarblijkelijk geleerde woorden.

[p. 785]

Opmerkingen. - De namen van de kerkelijke gebeden zijn mannelijk in het dialect: ave, credo, requiem, enz.; ook die van muziektermen: allegro, andante, duo, trio, quatuor, enz.

[p. 786]

B. - Fransch: mannelijk>Nederlandsch: onzijdig (Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: onzijdig).

ballet^(a)	compliment^(d)	document	noviciat^(f)
bataillon^(b)	complot	escadron	peloton
buffet	concert	exemple	plafond^(g)
cabinet	congrès	exploit	plan
cachet	contrat	extrait	procès
cachot	corset	fondement	profit
cadavre	costume	fragment	quartier
canon	couple (paar)	guichet	résultat
capital^(c)	crédit	ivoire	schandaal
carton	cristal	matériel^(e)	sénat
ciment	crucifix	ministère	succès
collège

(a) De woorden eindigende in 't Ndl. op -aal, -aat, -ent, -et, welke ook in het dial. als oude en geassimileerde ontleeningen voorkomen, schijnen regelmatig naar het onzijdig te zijn overgegaan: arsenaal, metaal, signaal, enz.; certificaat, formaat, mandaat, magistraat, enz.; abonnement, ameublement, element, instrument, logement, monument, ornement, reglement, testament, enz.; billet, budget, couplet, fleuret, parquet, piquet, rivet, enz. dialect. onzijdig; naast alphabe(t), beigne(t), bide(t), bracele(t), carne(t), chevale(t), menue(t), pistole(t), plume(t), quinque(t) dialect. mannelijk; gile(t), alleen is onzijdig (einde(t) wordt als korte of lange é uitgesproken volgens het geval).

(d) De woorden eindigende in 't Ndl. op -aal, -aat, -ent, -et, welke ook in het dial. als oude en geassimileerde ontleeningen voorkomen, schijnen regelmatig naar het onzijdig te zijn overgegaan: arsenaal, metaal, signaal, enz.; certificaat, formaat, mandaat, magistraat, enz.; abonnement, ameublement, element, instrument, logement, monument, ornement, reglement, testament, enz.; billet, budget, couplet, fleuret, parquet, piquet, rivet, enz. dialect. onzijdig; naast alphabe(t), beigne(t), bide(t), bracele(t), carne(t), chevale(t), menue(t), pistole(t), plume(t), quinque(t) dialect. mannelijk; gile(t), alleen is onzijdig (einde(t) wordt als korte of lange é uitgesproken volgens het geval).

(f) De woorden eindigende in 't Ndl. op -aal, -aat, -ent, -et, welke ook in het dial. als oude en geassimileerde ontleeningen voorkomen, schijnen regelmatig naar het onzijdig te zijn overgegaan: arsenaal, metaal, signaal, enz.; certificaat, formaat, mandaat, magistraat, enz.; abonnement, ameublement, element, instrument, logement, monument, ornement, reglement, testament, enz.; billet, budget, couplet, fleuret, parquet, piquet, rivet, enz. dialect. onzijdig; naast alphabe(t), beigne(t), bide(t), bracele(t), carne(t), chevale(t), menue(t), pistole(t), plume(t), quinque(t) dialect. mannelijk; gile(t), alleen is onzijdig (einde(t) wordt als korte of lange é uitgesproken volgens het geval).

(b) De Fransche mann. zaaknamen op -on worden in het dial. als mann. overgenomen behalve de oudste ontleeningen: blason, citron, pavillon, sermon, waarvan de uitgang, zooals in 't Ndl., -oen klinkt in de drie eerste en -oon (scherpl. o) in het laatste. Blazoen, paviljoen en sermoen zijn zoowel dial. als Ndl. onzijdig; citroen is Leuv. vrouwelijk. De andere door het dial. aan het Fr. ontleende woorden op -on, de meeste met de Fr. uitspraak d.i. nasale o (bonbon, capuchon, carafon, ceinturon, chiffon, clairon, échantillon, fourgon, guéridon, macaron, manchon, piston), eenige met de Ndl. -on (bouillon, galon), eenige met beide uitspraken (bidon, medaillon, salon, talon), zijn mannelijk, behalve deze welke op de lijst voorkomen en waarvan de uitgang als Ndl. -on wordt uitgesproken.

(g) Uitgespr. zonder d, met Ndl. on.

(c) De woorden eindigende in 't Ndl. op -aal, -aat, -ent, -et, welke ook in het dial. als oude en geassimileerde ontleeningen voorkomen, schijnen regelmatig naar het onzijdig te zijn overgegaan: arsenaal, metaal, signaal, enz.; certificaat, formaat, mandaat, magistraat, enz.; abonnement, ameublement, element, instrument, logement, monument, ornement, reglement, testament, enz.; billet, budget, couplet, fleuret, parquet, piquet, rivet, enz. dialect. onzijdig; naast alphabe(t), beigne(t), bide(t), bracele(t), carne(t), chevale(t), menue(t), pistole(t), plume(t), quinque(t) dialect. mannelijk; gile(t), alleen is onzijdig (einde(t) wordt als korte of lange é uitgesproken volgens het geval).

(e) Het dialect kent alleen den vorm die aan het Ndl. ‘materiaal’ beantwoordt.

C. - Fransch: mannelijk>Nederlandsch: vrouwelijk (Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: mannelijk)

acte	candelabre	genièvre	panache	sabre	thé
agenda	caprice^(a)	géranium	paragraphe	safran	tilbury
alinéa	carambole	globe	paraphe	shako	toupet
alun	centime	gramophone	paraplu	sirop	trafic
amidon	châle	guano	parasol	sofa	tram
anchois	choléra	jury	pétrole	solfège	triomphe^(e)
blâme	clavecimble	kiosque	piano	store	tuba
boa	club	macaroni	porte-monnaie	tabac^(d)	tunnel
bocal	coke	madère^(b)	quinquet	tabouret	uniforme
buste	concombre	maïs	réséda	talc	vase
cacao	cosmétique	menuet	réverbère	tamtam	vaudeville
cactus	coupon	naphte	révolver	tampon	vélo
camée	croup	opéra	rhum	télégraphe	vestiaire
camphre	écho	paletot	riz	téléphone	voile
canapé	frac

(a) In den zin van: gril; caprice (liefje) is vrouwelijk.

(e) Troef (kaartspel).

(d) Komt in het dial. van een vorm toebak.

(b) De namen van wijnen zijn alle mannelijk in het dialect. Zoo ook die van dansen: zie lijst II, D.

[p. 788-789]

D. - Fransch: mannelijk>Nederlandsch nannelijk (Zndl. dial. inz. Leuv.: mannelijk).

bazar	corridor	fauteuil	omnibus
bouillon	crocodile	flacon	passe-port^(b)
cache-nez	divan	fourgon	voile^(c)
cancer	domino^(a)	galop

Opmerking⁽¹⁾.

(b) Ndl. pas; dial. ook: pas en paspoort.

(c) Ndl. en dial. vool.

(a) De vermomming.

(1) Fr. man. citron is Ndl. man., dial. vrouw.; Fr. man. tapis is Ndl. onz., dial. vrouw.; Fr. man. étalage is Ndl. en dial. vrouw.

II. - Fransche vrouwelijke Zaaknamen.

A.	- Fransch: vrouwelijk>Nederlandsch: onzijdig Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: vrouwelijk).
B.	- Fransch: vrouwelijk>Nederlandsch: onzijdig Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: onzijdig).
C.	- Fransch: vrouwelijk>Nederlandsch: vrouwelij Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: vrouwelijk).
D.	- Fransch: vrouwelijk>Nederlandsch: vrouwelij Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: mannelijk).
E.	- Fransch: vrouwelijk>Nederlandsch: vrouwelij Zuidndl. dial. inz. Leuvensch: onzijdig).

A.		B.		C.		D.	E.
affiche	once	aventure	fortune	blouse	cotelette	canelle^(a)	chasuble^(a)
carcasse	pédale	banqueroute	fourchette^(c)	calebasse	cour^(d)	mazurka	machine
carpette	pincette	camisole	garnison	calèche	étagère	minute
courtine^(a)	plaine^(b)	dispute	garniture	calotte	fanfare	mule^(b)
cuirasse	portière	douzaine	part^(d)	carafe	faveur	pantoufle
dictée	serviette	étamine’^(a)	patente	cartouche^(a)	giraffe	plante
horloge	terrasse	façon^(b)	posture	colonne^(b)	manchette	polka
lancette	valise	faillite	toilette	comète	omelette	queue (billard)
lorgnette		figure	truelle^(e)	cornette	patte (belegsel)	redowa
				corvée^(c)		valse

(a) kaneel,

(a) kazuifel.

(c) vorket,

(d) achterplaats.

(a) gordijn,

(b) plein.

(b) muil.

(d) paart,

(a) stramijn,

(a) kardoes,

(b) fatsoen,

(b) kolom,

(e) truweel.

(c) karwei,