Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1937

[p. 739]

Lijkrede van den Zeer Eerw. Kanunnik Amaat Joos
Door Kanunnik J. Jacobs
Werkend Lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

Het past dat de Koninklijke Vlaamsche Academie, die in hare zitting van Mei 1935 te recht hulde gebracht heeft aan de verdiensten van haar tachtigjarig medelid, Kanunnik Amaat Joos, ook op dit oogenblik in 't openbaar hare gevoelens van bewondering en warme genegenheid uitspreekt.

Geboren te Hamme, den 3 Mei 1855 was onze achtbare Collega en in levensjaren en als Academielid de tweede oudste van onze Koninklijke Inrichting. Gesproten uit een echt Vlaamschen stam, die nog immer door zijn overgeërfde deugd- en werkzaamheid uitblinkt, hielp Amaat Joos, na schitterende Humaniora te St-Niklaas gedaan te hebben, als wijsgeer en toekomstig priester, met Jac. Muyldermans, J. Bols, Fl. Spillemaeckers, Gustaaf Janssens, J. De Block, L. Lauwers e.a. den Bond De Jonge Taalvrienden stichten, welke in de jaren 1874-1875 de katholieke Vlaamsche studentenbeweging op de Schelde-Nete- en Rupelboorden in 't leven heeft geroepen. Waar deze baanbrekers ook hun ambt uitoefenden, overal waren zij, lijk zoovele geestelijken uit de 17^de en de 18^de eeuw, nog meer met de pen dan met het woord de wekkers van hun volk. Zij leverden opzienbarende bijdragen in nieuwe bladen en tijdschriften of schreven opvoedende, hartverkwikkende boekjes ten gerieve van hun Vlaamsche stamgenooten.

Nog jong seminarist werd Amaat den 24 September 1879 - 19 maand vóór zijn priesterlijke wijding - tot leeraar benoemd aan 't College te Ronse, en een jaar nadien den 23 Sept. 1880 aan de Normaalschool te St.-Niklaas. Hier wijdde hij in de eerste plaats zijn beste krachten aan het onderricht en de opvoeding der normalisten. In het tijdschrift Het Katholiek Onderwijs verschenen keer op keer van zijne hand Opgaande taal- en letter-

[p. 740]

kundige Lessen, ook stukken van zijn merkwaardige later verschenen Nederlandsche Spraakkunst. Maar daarnaast, te midden van de beslommeringen van het bestuur der Normaalschool, dat hem den 29 December 1892 opgedragen werd, vond hij den tijd om over en voor zijn geliefd volk te schrijven. Uit de laatste 20 jaren der vorige eeuw dagteekenen aldus enkele verhalen en beschrijvingen in een eenvoudige, pakkende taal opgesteld: Een Kranske uit de vroege Lente. Natuurverklarende Sprookjes. Een Studentenreisje in de Antwerpsche Kempen. Vertelsels voor het Vlaamsche Volk. Raadsels van het Vlaamsche Volk.

De uitgave van het lijvig Waasch Idioticon (1900), dat naar het advies onzer beste dialectologen, verre boven de woordenboeken van De Bo, Gezelle, Rutten, Schuermans, Tuerlinckx uitsteekt, gaf aanleiding tot zijn benoeming op 19 Juli 1900 tot briefwisselend lid der Academie. Nooit heeft onze Collega, die om zijn vriendelijk, rechtschapen karakter al spoedig de genegenheid en de achting zijner collega's gewonnen had, de verwachting der Academie beschaamd. Men hoeft slechts de gedenkboeken te raadplegen, waarin de jubileerende Academie in 1911 en 1936 de werkzaamheden harer leden samenvatte om met 'n zekere verbazing vast te stellen, welke werklust en werkkracht, wat al kennis en wetenschap hij als gewoon lid, als lid der Commissie voor Onderwijs of der Commissie voor Middelnederlandsche taal- en letterkunde tot aan zijn dood aan den dag heeft gelegd. Men vergete daarbij niet, dat hij van 1900 tot 1915 de Normaalschool van St.-Niklaas tot een ongehoorden bloei heeft opgevoerd, en dat hij den 29 October 1915 geestelijke bestuurder der Zusters Jozefienen, de bekende ziekenverpleegsters te Gent is geworden. Ik verzwijg hier zijn onverdroten bemoeiingen om vooral gedurende den oorlog het bestaan en het verblijf der Zusters draaglijk te maken, maar moet toch de uitgave vermelden van zijn Gemakkelijke Meditaties voor Zusters Ziekendiensters, die hij in een bevattelijke taal voor het gebruik van buitenshuis vertoevende zusters liet afdrukken.

Welnu die onderlegde paedagoog, die kranige schoolbestuurder, die heilige priester was immer in de Academie een voorbeeld van stiptheid en verbazende werkkracht. Natuurlijk ging zijn voorliefde naar de studie van al wat het goede Vlaamsche volk kenmerkt of grooter maken kan. Trouwens er loopt een vaste lijn door het lange, zoo wel gevulde leven van onzen afgestorven

[p. 741]

vriend. Hij beminde zijn volk, hij stond in den dienst van dat volk; hij wilde het gaaf en voornaam, groot en machtig, ontwikkeld en godsdienstig. Dat was het levensprogramma van dien edelen, karaktervollen man, die tevens een man was van de daad.

Hij wou alhier een beter onderwijs: en daarom stelde hij, ervaren paedagoog, in een lezing aan de schoolbesturen voor zooveel mogelijk leerkrachten uit het milieu zelf, uit de gemeente te benoemen. Meer dan eens drong hij in zijn Voordrachten aan op de verlichting van het overladen leerprogramma der normaalschool. Hij vroeg in het Lager Onderwijs een ruimer aandeel voor het individueel onderricht. Hij pleitte voor een keurige, beschaafde uitspraak en menigvuldige spreekoefeningen.

Hij wou de studenten bekwamen tot knappe schrijvers: en daarom vestigde hij de aandacht op het nut van een rijke, wel bestuurde boekerij, op den muzikalen zinstoon, op den dynamischen klemtoon en op het licht in de beeldspraak. Tot zesmaal toe sprak hij ter Academie over de gevoelstaal, zooals die zich in de volkstaal voordoet. Hij toonde hoe deze de algemeen letterkundige taal kan verrijken en verfrisschen. Hij handelde verder over rhythmus en stafrijm bij onze beste dichters die men op de normaalschool moet leeren genieten. Hij vergde van de onderwijzers en de leeraars een strenge, doch immer aanmoedigende verbetering van de opstellen en wees de leerkrachten naar de gave Vlaamsche volkstaal als naar een onuitputbare bron, die de stijve, versteende boekentaal lenig en levendig helpt maken.

Hij wou de taalgelijkheid in feite: uit naam der Academie schreef hij met zijn vriend G. Segers aan den Heer Minister van Onderwijs om den ondergeschikten toestand aan te klagen, waarin de Vlaamsche kandidaat-inspecteurs zich in 1912 nog bevonden tegenover de Waalsche. Het onderwijs door het Fransch hiet hij een ketterij, en bewees in een klemmend betoog de doelmatigheid van het onderricht door middel van de moedertaal.

Hij wou eindelijk het gezond verstand, de vaardigheden van het Vlaamsche volk, de verdiensten van onze beste letterkundigen door het nageslacht beter doen waardeeren: en hij schreef zijn boek Levenswijsheid en Menschenkennis, een merkwaardig artikel over den dichtzin van het volk, de Verzameling: Folklore in Vlaanderen, en de heerlijke levensschetsen van Guido Gezelle en Alfons Janssens. Wij zwijgen hier nog over een dozijn verslagen, die hij uitbracht over ingezonden vaak ingewikkelde verhandelingen.

[p. 742]

Pas twee maand geleden verzette hij zich, als Vlaming, nog hardnekkig tegen de onvoorwaardelijke bekroning van een lijvig, doch onvolledig handschrift.

Geen wonder dan dat de hoogste onderscheidingen dien geleerden man te beurt vielen. In 1905 tot eerekanunnik van St-Baafs bevorderd; in 1908 tot lid benoemd van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, werd hij in 1914 tot bestuurder der Academie aangesteld, en vervulde hij dit ambt - eenig feit in de geschiedenis der Academie - gedurende zes beroerde jaren. Toen zagen we den trouwen vaderlander fier en waardig het hoofd bieden aan den vreemden, onrechtvaardigen indringer, en na den oorlog in tijden van verwarring al zijn invloed gebruiken om onvoorzichtige collega's recht te laten wedervaren. In October 1936 heeft Zijn Majesteit de Koning hem tot groot officier in de Leopoldsorde verheven. Op Zondag, 15 Augustus, feestdag van O.L.-Vrouw Hemelvaart, heeft de Koning der koningen zijn trouwen dienaar bezocht, en hem, we verhopen het, met de onvergankelijke kroon der gelukzaligen vereerd.

Dit te weten, diepbeproefde familieleden, die in hem een verkleefden broeder, een wijzen raadsman verliest, is voor U een troost. Met welbehagen ziet hij thans op U neder, op U, broeder, vader van een kroostrijk gezin, strijdend voorman, rasechten Vlaming, op u neven en nichten, die even als hij rechte wegen bewandelt, en hetzelfde Vlaamsch christelijk ideaal nastreeft.

Zijn geestelijk testament heeft hij U stervend veropenbaard: ‘Als 't God belieft, zegde hij, wil ik nog eenige jaren leven: er blijft nog zooveel goed te doen’. Zulke taal past voorwaar in den mond van den man, dien we allen om zijn minzaam, edelmoedig karakter hebben hooggeschat. Waarde Vriend, anderen dan Gij in den bloei hunner jaren zullen uit dankbaarheid Uw laatsten wil in vervulling doen gaan. En Gij, leef gelukkig: tot wederziens bij den Heer!