Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1937
(1937)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 425]
| |
Zuid- en Noord Nederlandsche Bibliographie over natuurlijke en geneeskundige wetenschappen tot 1800
| |
[pagina 426]
| |
Behoort wellicht tot Van den Groen, Den Nederlandschen Hovenier, of namaaksel daarvan. Bijenteelt. 1711 Anonymus. Den naerstigen byen-houder. Amsterdam 1711 in 4 (Bi Un Amst.). | |
[pagina 427]
| |
ander kwaelen des menschens lichaems. Antwerpen, Jos. Thys 1712 in 18. Van dat boek zijn talrijke uitgaven verschenen waarvan vele in de Bibliotheek van Amsterdam berusten: 9e druk Middelburg 1726, 10e Ghendt 1731, 11e Ghendt 1736, 3e Rotterdam 1749, 11e Dordrecht 1751, Dordrecht 1791, 16e Amsterdam 1800, 17e Amsterdam 1822, 12e Amsterdam sd, 13e Dordrecht sd, 13e Antwerpen sd, 14e Dordrecht sd, 40e Gendt sd.
*** Tuinbouw [1713 Anonymus]. De nieuwe naauwkeurige neederlandse Hovenier, Onderwijsende hoe hier te Lande, onder dit Climaat een Tuin, met sijn Parken, Paaden, Glintingen en Heiningen wel sal aangeleid, en de Boomen aan deese moeten geplant, gesnoeid, aangebonden en onderhouden werden. En op wat wijse men onvrugtbaare Boomen, 't sy Karrel- of Steen-Vrugten Vrugtbaar maaken, en nu wel draagsaam, alsoo bewaaren kan. Ook de regte en seekere manier, om haar Siektens en Ongemakken, waar door se anders in 't geheel of ten deelen ligt vervallen, jaa sterven, voor te koomen en te geneesen; als mede een Beschrijving van alle soort van Rypen en Ongedierten die de vrugten der Bloemen bederven: alles door de Reeden ende Ondervindingen van meer als vijftig jaaren herwaarts bevestigt. Tot Leyden, By Joh. du Vivie, Boekverkooper. MDCCXIII (19,6 × 15,8 cm., (12) + 278 + (10) pp. Kon Bi Brussel VH 6099). Een titelprent verbeeldende een landhuis met een voortuin zeer regelmatig met struiken beplant. Het boek is opgedragen aan Frederik Dekkers, hoogleeraar in de geneeskunde te Leiden, door den uitgever J. Du Vivie. De voorrede tot den lezer is ook door J. Du Vivie geschreven en eindigt met een Nederlandsch gedicht. P. Plemper heeft, in Nederlandsche verzen (62!), een ‘lofkrans om het hoofd van den Neederlandsen hovenier’ gebracht. Het overzicht bedraagt talrijke ongenummerde hoofdstukken, met vele platen en eindigt met twee registers, de eene in de volgorde van het overzicht, de andere alphabetisch. Deze uitgave van 1713 is de eerste. Van dit boek verschenen verscheidene uitgaven: de 1e in 1713, de 2e ook te Leiden bij J. Du Vivie in 1716, de 4e te Leiden bij J.A. Langerak in 1721. In 1735 verscheen een nieuwe druk, ook te Leiden bij J.A. Langerak. Deze drie uitgaven van 1716, 1721 en 1735 worden hier onder beschreven. | |
[pagina 428]
| |
Tuinbouw [1716 Anonymus]. De nieuwe, en naauwkeurige Neederlandse Hovenier,... (zooals 1713)... bevestigt. De tweede Druk. Van veele Fauten verbeeterd. Tot Leyden, By Joh: du Vivie, Boekverkooper. MDCCXVI (22,3 × 17,7 cm., (12) + 276 + (10) pp., Kon Bi Brussel VH 6101). Die uitgave verschilt bijna niet van de eerste: zelfde titelblad, zelfde opdracht, voorrede en gedichten. Tuinbouw [1721 Anonymus]. De nieuwe, en naauw-keurige Neederlandse Hovenier,... (zooals 1713)... bevestigt. De Vierden Druk. Van veele Fauten verbeeterd, en met verscheide Figuuren vercierd. Tot Leyden, By Joh: Arnold: Langerak, Boekverkoper. MDCCXXI. (19,7 × 15.9 cm., (12) + 286 + (10) pp., Kon Bi Brussel VH 6100 A). Zelfde inhoud als de vorige uitgaven. Medegebonden met Register van peeren en appelen 1721, Oeffening moes-tuynen 1721 en kweek-school Hooven en Thuynen 1727. Tuinbouw [1735 Anonymus]. De nieuwe en naauwkeurige Neederlandse Hovenier,... (zooals 1713)... bevestigt. En deeze Nieuwe Druk is Vermeerderd met de voornaamste Gronden van het aankweeken en bebouwen der Boomen tot Espaljers. Van veel Fauten verbeeterd, en met verscheide Figuuren vercierd. Te Leyden, By Joh: Arn: Langerak, Boekverkooper. M.DCC.XXXV. Met Privilegie. (20.4 × 15,8 cm., (18) + 232 + (8) pp., Kon Bi Brussel VH 6103A). De titelprent is nog dezelfde als in de drie eerste uitgaven. De kopij van het privilegie van de Staten van Holland en West-Vriesland is geteekend op 28 Maart 1737 (N.B. de uitgave is van 1735!) door M. van Wassenaar en Willem Buys. De opdracht aan Frederik Dekkers is nu geteekend door Joh. Arn. Langerak, den nieuwen uitgever. De voorrede van den drukker tot den lezer is onveranderd gebleven, doch niet geteekend. De lof krans van P. Plemper is volledig opgenomen, en gevolgd door 3 pp. register der hoofdstukken. Met eenige wijzigingen in de spelling is de tekst dezelfde gebleven. Ten slotte op de 8 laatste ongepagineerde pp. een register in alphabetische orde. Zijn medegebonden: Nauwkeurige waarnemingen 1728, Kweek-School Hooven en Thuynen 1738, Register van peeren en appelen 1721 en Oefening moes-tuynen 1721. Tuinbouw [1717 Anonymus]. Register van alle Soorten van Peeren en Appelen, Met aanwijsing op welke tijd dat yder in haar Soort volkoomen, | |
[pagina 429]
| |
en te regt Ryp sijn. Als meede een Register van alle Soorten van Wyngaarden of Druiven, Persikken, Abricosen, Pruimen, Karssen, Kruisbessen, Aalbessen, Mispelen, Haasennooten, & Verscheide Soorten van Boomgewassen, mitsgaders van de Wilde plantagie. Het welke in onse Taale nooit op deese wijse en ordre is gezien. Uitgegeeven tot een Byvoegsel agter de Nieuwe en Naauwkeurige Neederlandse Hovenier. Te Leiden, By Joh: du Vivie, 1717 (21 × 15.2 cm., (8) + 64 pp., Kon Bi Brussel VH 6545). Voorrede geteekend J. du Vivie. Een bekendmaking van den uitgever vestigt de aandacht op de 3e uitgave van Neederlandse Bloemhof van H. van Oosten, op de 2e uitgave van Nederlandse Hovenier, op den Geoeffende Keuken-Meester, en op de Geneeskonstige Oeffening van Fr. Dekkers. De vruchten worden gerangschikt, met de namen van de varieteiten, volgens de maanden waarop zij rijp zijn. Tuinbouw [1721 Anonymus]. Vermeerdert en vernieuwd Register van meest alle de soorten van Peeren en Appelen, Met aantooning, op welke tyd dat yder in hun Soort volkoomen regt Ryp zyn. Als mede een Aanteekening van de soorten van Wyngaarden, Persikken, Abrikoosen, Pruymen, Kerssen, Vygen, Moerbesien, Okkernooten, Haasenooten, Mispelen, Kruysbeyn, Aalbessen. Als mede Bloemboonen, Boomgewassen, of Wilde Plantagie, Het welk noyt so accuraat op deese ordre en manier is gezien. Strekkende tot Saamenhang en Byvoegzel aan de Nieuwe en Naauwkeurige Neederlandse Hovenier. Den Tweeden Druk, meer als een derde vermeerderd. Te Leyden, By Joh: Arn: Langerak. 1721 (22.3 × 17.7 cm., (8) + 54 + (2) pp., Kon Bi Brussel VH 6100 B en VH 6103 D). Deze 2e vermeerderde uitgave begint met een niet geteekende voorrede tot de liefhebbers van Pomona. Medegebonden met De Nieuwe Nederlandse Hovenier 1721 en 1735. Tuinbouw [1721 Anonymus]. Oeffening en Regte Behandeling Aangaande het Bebouwen der Moes-Tuynen, Onderwijzende de Regte Culture van alle de Moes-Planten Welke tot de Keuken behooren; Als meede om zommige derselve in een Vroeger Tyd te konnen hebben, als die Jaarlijks na ouder gewoonte. Hier by werd ook beschreeven hoe verre zommige derselve dienstig zijn voor de Gezondheyd. Uitgegeven tot een Tweede Vervolg, of Tweede Deel van de Nieuwe en Naauwkeurige Neederlandse Hovenier. Den Tweeden Druk, vermeerderd met een Nieuw Register, van alderhande zoorten van Zaad-bloemen. Te Leyden, By Joh. Arnold Langerak, MDCCXXI (19.7 × 15.9 cm., (6) + 120 pp., Kon Bi Brussel VH 6100 C en VH 6103 E). Medegebonden na De Neederlandse Hovenier 1721 en 1735. De voorrede geteekend J.A.L. vermeldt dat de 1e uitgave in | |
[pagina 430]
| |
1713 verscheen bij den zelfden uitgever. Het boek bedraagt 6 hoofdstukken. Derde Druk, 's Gravenhage 1751 in 4. Tuinbouw [1727 Anonymus]. Kweek-school voor Liefhebbers der Hooven en Thuynen, By manier van Saamenspraak tusschen een Ervaare Kender en nieuwsgierig Leerling, Onderwyzende van het begin af, hoe en op wat manier men de Vrugtboomen, uit Karrels of Pitten, leerd Zaayen, Planten, Enten, Zoogen, Occuleeren en behandelen, tot volkoomen Boomen toe. Om na yders genoegen, het zy tot Naantjes, Arbornains, Laag-, Halv-, of Hoogh-Stammen te houden, en dezelven te zetten tegens Espaljer of Latwerk, en Onder Espaljer; kortom alles hetgeen tot Oeffening, Onderhouding, Cultiveering der Vrugtboomen noodig is. Mitsgaders, een beschryving en benaaminge der fynste en beste Fransche Vrugten, en desselfs hoedanigheden, zoo van smaak, groote, en duurzaamheid. Alsmede, de voornaamste Soorten van Peeren, Appelen, Persiken, Abrikoosen, Wyngaarden, Pruymen, en Kerssen, en op wat tyd dezelven Ryp zyn. Zynde dit Werkje bekwaam en dienstig tot volmaaking van de Nieuwe Naaukeurige Neederlandsche Hoovenier. Benevens nog een verhandeling van veele andere soorten en naamen van Wiltgroeyende Boomen, die tot bemanteling en beschutting konnen dienen. Te Leyden, By Joh. Arnold. Langerak. 1727. (22,3 × 17.7 cm., (8) + 171 pp., Kon Bi Brussel VH 6100 D). Medegebonden met Nieuwe Nederlandse Hovenier 1721. Ongeteekende voorrede en inhoudstafel. Het boek is verdeeld in 8 vraagstukken: het zaad der vruchtboomen, het enten van zaailingen, boomen zonder enten, het kweeken van queepeer, manieren van enten, het planten van vruchtboomen, het kweeken der boomen, beschrijving van vruchten. Vele technische namen door hoveniers gebruikt. Tuinbouw [1738 Anonymus]. Kweek-School voor Liefhebbers der Hooven en Thuynen... (zooals 1727)... konnen dienen. Den Tweeden Druk. Te Leyden, By Joh. Arnold. Langerak, 1738. (20.4 × 15.8 cm., (8) + 171 pp., Kon Bi Brussel VH 6103 C). Zelfde inhoud als de 1e druk in 1727. Landbouw [1729 Anonymus]. Naauw-Keurige Waarneemingen ontrent de seldsaamheeden en uitwerkselen der Natuur, Bestaande in de Konst over de Groeying der Bloemen, Planten & of den Landbouw en het Tuynwerk in haare Volmaaktheid aangetoond: Waar in men ziet het Geheym der vermeerdering van het Gewas van 't Koorn, en de Middelen, om de Inkomsten desselfs Jaarlyks overvloedig meer te doen vermeenigvuldigen, als | |
[pagina 431]
| |
tot nu toe de Inkomsten desselfs van tyd tot tyd zyn geweest. Mitsgaders Nieuwe Ontdekkingen om de Bloemen en de Vrugten grooter te doen werden, te vermeerderen, en veel Schoonder te maaken, als die tot nu toe zyn geweest. Uitgegeeven voor een Toegift of Aanhangsel van de Naauwkeurige Neederlandse Hovenier. Vercierd met noodige Figuuren. Tot Leyden, By Joh: Du Vivie, Boekverkooper. 1719. (21.7 × 16.2 cm., (24) + 375 + (8) pp., Kon Bi Brussel VH 6548). Voorrede van den Schrijver, die teekent N. de Vallemont; bericht van den drukker tot den lezer, geteekend J. du Vivie; Register en bekendmaking over de uitgaven over tuinbouw. Het werk bedraagt 2 deelen: het eerste is een echte verhandeling over plantenphysiologie; in het tweede worden vooral bestudeerd de graangewassen, de tuin en de moestuin. Hier vele woorden door de hoveniers gebruikt. Op het einde een alphabetische register. Landbouw [1728 Anonymus]. Naauwkeurige waarneemingen... (zooals 1719)... Tot Leyden, By Henrik Teering, Boekverkooper. 1728 (20.3 × 15.6 cm., (24) + 375 + (8) pp., Kon Bi Brussel VH 6103 B). Zelfde inhoud als 1719. De inlichtingen van boekverkooper en datum werden geplakt op deze van de uitgave van 1719, zoodanig dat wij hier staan voor een exemplaar van dezelfde uitgave als deze van 1719. Het boek is medegebonden met De Nieuwe Nederlandse Hovenier van 1735.
*** Tuinbouw. 1716 Anonymus. Nederlantschen Cruydt-hof in den welcken beschreven wort de cracht ende werckinge der cruyden, by een vergaedert ende in reym gestelt door J.V.M. Antwerpen 1716 in 12. (Bi Un Amst.) | |
[pagina 432]
| |
op soodanige Reysen veel voor-vallende, by-gevoeght. Alles door J.V.B. Chirurgijn binnen Middelburg in Zeelandt. Tot Amsterdam. By de Erve van de Wed. Gijsbert de Groot, en Antony van Dam in Companji, Boekverkopers op de Nieuwen-Dijck, in de Groote-Bybel, 1723. (16.3 × 10.4 cm., (8) + 71 pp., Bi Un Gent me 2981). Nog vóór het titelblad treft men op 8 ongepagineerde pp. een tafel betreffende de heelkunde, en niet behoorende tot het hier voorliggend boek. Het boek zelf bevat een voorrede aan jonge zeevarende heelkundigen, de lijst van geneesmiddelen en werktuigen, daarna voor elk geneesmiddel en werktuigen de noodige inlichtingen. Gezondheidsleer. [1724 Anonymus]. Historisse natuur- en geneeskundige Verhandeling Van de Ziekten der Konstenaars, Ambagtslieden en Handwerkers. Mitzgaders der Geletterde Waar by gevoegt is De onderhouding der Gesondheid, Van de Nonnen die in Kloosters Leven. Te Leyden By Joh. Arnold. Langerak, MDCCXXIV (15.8 × 9.5 cm., (24) + 426 pp., Bi Un Gent me 2790, Bi Un Amsterdam). Voorrede en Register. Het boek bevat, buiten het overzicht (pp. 1-346), nog een bijvoegsel (pp. 347-426), met 42 hoofdstukken in het boek zelf en 13 in het bijvoegsel. Over kunsten en ambachten worden de volgende besproken: delvers in mijnen, vergulders, smeerders met kwikzalf, chemici, potbakkers, koper- en tinwerkers, glazen- en spiegelmakers, schilders, zwavelbewerkers, smeden, pleister- en kalkbewerkers, apothekers, artsen, volders, lederbewerkers, tabakbewerkers, grafmakers, vroedvrouwen, voedsters, wijn- en bierbrouwers, mulders en bakkers, stijfselmakers, korenzifters, steenhouwers, wasschers, vlasbewerkers, stovenmakers, zoutarbeiders; ook staande en zittende arbeiders, joden, loopers, paardenberijders, pakkendragers, vechters, sprekers en zangers, landbouwers, visschers, soldaten, geletterden. In het bijvoegsel worden besproken de boekdrukkers, schrijvers, kruideniers, wevers, houtwerkers, slijpers, steenbakkers, putdelvers, schippers, jagers, zeepzieders, kloosterlingen.
*** Pharmacie [1724 Anonymus]. Enchiridion medicum oft Medicyn Boexken Waer in verhandelt worden vele sieckten, die dagelyckx voorvallen, daer by de remedien om die te genesen. Hier by een Tractatie van De Chi- | |
[pagina 433]
| |
rurgie en de remedien, om vele accidenten te genesen. Oock een Correctie en claer licht aengaende de Pharmacie, om vele medicamenten te bereyden op eene bequame maniere. Waer van diversche vermaerde Doctoren Approbatie hebben gegeven. Uyt-gegeven door een Lief-hebber der selver conste. Den tweeden Druck vermeerdert ende verbeterd. T'Antwerpen, By Jean François Lucas by de Borse aen de zyde van de Mair 1724. Met Approbatie en Privilegie. (15.3 × 9.4 cm., (16) + 76 + (4) + 32 + 86 + (2) pp., Bi Un Gent me 1562, Bi Un Amst.) De 2 eerste pp. van het eerste deeltje ontbreken in het exemplaar van de Gentsche Universiteit. Dat werk is vooral practisch opgesteld, misschien na het lezen van het Enchiridion van 1659 (zie Anon 1659). In een kort bericht verneemt de lezer dat de schrijver zich niet laat kennen. Privilegie uit Brussel 3 Dec. 1722, goedkeuring uit Antwerpen 27 nov. 1721, Mechelen 18 jan. 1722, Antwerpen 8 Oct. 1722, en 21 Nov. 1722. De voorrede komt ernstig op tegen verkeerde praktijken van artsen, vooral in de gasthuizen. Er wordt een uitgave genoemd in 1723, ook te Antwerpen, bij Lucas, wellicht de eerste uitgave. In het 1e deel worden de ziekten besproken; in het 2e deel vindt men de beschrijving der geneesmiddelen die kunnen worden toegepast. Het 3e deel is een verhandeling over pharmacie met een bijzonder titelblad: Clarius et majus lumen Pharmacopoeorum. Dat is claerder en meerder licht der Apothekers. Alwaer wort voor gestelt eene sekere maniere, hoe dat eenige Medicynen, moeten bereyt gemaekt worden, soo Galenice, als Chimice, alles met redenen bewesen, dienende tot onderwysinge van de Leerlingen. t'Antwerpen, By Jean François Lucas by de Borse aen de zyde van de Meir. MDCCXXIV. Met Approbatie en Privilegie. Van dat werk zouden verscheidene uitgaven bestaan, namelijk in 1725 en 1750. Pharmacie. [1724 Anonymus]. Enchiridion medicum oft... (zooals 1724)... selver Konste. Den Derden Druck vermeerdert ende verbetert. T'Antwerpen, By de Weduwe van Jean François Lucas by de Borse aen de zyde van de Mair 1724. Met Approbatie en Privilegie. (15,2 × 9.5 cm., (16) + 76 + (4) + 32 + 86 + (2) pp., Bi Mus. Plantin A 4235). Deze uitgave 1724 van W. Lucas noemt zich de 3e; in hetzelfde jaar verscheen de 2e uitgave bij Lucas zelve. Zelfde inhoud in de beide uitgaven. In het 3e deel Clarius et Majus lumen, treft | |
[pagina 434]
| |
men hetzelfde in de 2 uitgaven; alleen komt hier ook, als naam van uitgever, de weduwe van J.F. Lucas, 1724. Pharmacie [1725 Anonymus]. Enchiridion medicum... (zooals 1724). Den Vierden Druck vermeerdert ende verbetert. T'Antwerpen, By de Weduwe van Jean François Lucas by de Borse aen de zyde van de Mair 1725. Met Approbatie en Privilegie. (zooals 1724, Bi Un Gent me 1563). Dat exemplaar bevat alleen het 1e deel van de uitgave 1724 van de Gentsche Universiteit; dat deel bedraagt echter 78 pp. in plaats van 76. Een exemplaar behoorende tot het Museum Plantin is volledig.: Pharmacie. [1725 Anonymus]. Enchiridion medicum... (zooals 1724). Den Vierden Druck, By de Weduwe van Jean François Lucas by de Borse aen de zyde van de Mair. 1725. Met Approbatie en Privilegie (15.3 × 9.3 cm., (16) + 79 + (4) + 32 + 86 + (2), Bi Mus Plantin A 2171). Zelfde inhoud als de uitgaven van 1724. Pharmacie [1734 Anonymus]. Enchiridion... (zooals 1724, met eenige wijzigingen in de spelling)... Den Vyfden Druck vermeerdert ende verbetert. t'Antwerpen, By Ignatius Vander Hey. Bock-drucker ende Bock-verkooper, Woonende in de Borsse-straet by de Meir, 1734. Met Approbatie en Privilegie. (15.5 × 9.6 cm., (16) + 78 + (6) + 32 + 86 + (2) pp., Bi Un Gent Acc 6429 en 64291) Nagenoeg dezelfde tekst als 1724. Privilegie uit Brussel 1722, goedkeuring uit Antwerpen 1721, uit Mechelen 1722 en uit Antwerpen 8 oct. 1722, 18 Dec. 1722 en 21 Nov. 1722. Pharmacie [1757 Anonymus]. Enchiridion... (zooals 1724)... Den laesten Druk van nieuws oversien, vermeerdert ende verbetert. t'Antwerpen, By de Weduwe van C.J. van der Hey Boekverkoopster op de Meir in den H. Geest. 1757. Met Approbatie en Privilegie. (15.2 × 9.3 cm., (16) + 78 + (1) pp., Bi Un Gent me 1577.) De tekst blijft nagenoeg dezelfde. De goedkeuring van Antwerpen 1721, Mechelen 1722, en Antwerpen 1722 wordt hier nog behouden. Het privilegie is echter geteekend uit Brussel 1 Juli 1757. Het bundeltje bevat slechts het eerste gedeelte. Pharmacie [sd Anonymus] Enchiridion medicum ofte Medecyn-Boecxken, Waer in verhandelt worden vele sieckten die dagelyckx voor vallen, daer by de remedien om die te genesen. Hier by een Tractaetje van de Chirurgie en de remedien, om vele accidenten te genesen. Oock een | |
[pagina 435]
| |
Correctie en Klaer licht aengaende de Pharmacie, om vele medicamenten te bereyden op eene bequame maniere. Waer van diversche vermaerde Doctoren Approbatie hebben gegeven. Uyt-gegeven door een Lief-hebber der selve konste. Den vijfden Druck vermeerdert ende verbetert. Tot Gendt, by Jan Meyer, op d'Hoogpoorte in 't gekroont Sweirt. (14.8 × 9.1 cm., 205 + (2) pp., Bi Un Gent G 2431 en G 24311). Het boekje, zonder datum, gedrukt te Gent, door Jan Meyer, wordt vermeld in de Bibliographie gantoise van Ferd. Vander Haeghen (III, 1861, p. 366); Jan Meyer was drukker tusschen 1737 en 1771, en aldus is het moeilijk den datum van uitgave te bepalen. Het titelprentje is hetzelfde als bij de 4e uitgave 1725 Antwerpen. en verschilt van dit van de 5e uitgave 1734, Antwerpen. De 5 formules van de goedkeuring zijn dezelfde gebleven; het privilegie is echter niet vermeld. De voorrede en de tekst zijn nagenoeg dezelfden als bij de uitgave van 1724; alleen loopt de pagineering door de drie verhandelingen: Enchiridion pp. 13-88, Remedien pp. 89-122, Lumen pharmacopaeorum, pp. 123-205.
*** Water. 1727 Anonymus. Beschrijving van de beroemde vrije rijksen krooningstad Aken, mitsgaders van alle desselfs Fonteinen, en minerale wateren en baden. Leiden 1727. Het voorbericht is geteekend L.T.K.H. 2 III 1727. De beschouwingen zijn getrokken uit de Engelsche verhandelingen van Woodward en van Blairs, alsook uit de Anthologia van Jul. Pontedera, die in 1720 resp. te London en te Pavia verschenen zijn. | |
[pagina 436]
| |
Tuinbouw. 1728 Anonymus]. De naukeurige of de nieuwe Nederlandsche bloem-hof. Leyden 1728 in 8. *** Tuinbouw. [1734 Anonymus]. Flora's Bloemwarande in Holland, Alwaar haare Heerlykheid weêr ten troon werd verhéven, geviert en aangebéden van Flora's Lievelingen. Beschreven door 't Kunstgenootschap e Musis Aeternitas. t'Amsterdam, By Dirk Swart, Boekverkooper in de Oude Lelystraat. 1734 (15.7 × 9.6 cm., (8) + 95 pp., Kon Bi Brussel VH 6785) Voorrede in het kader van de Oudheid: Minerva, Bachus, Pallas, Vulcaan, enz. Letterkundig opstel waarin over bloemen, nu eens in proza dan eens in verzen, wordt behandeld. | |
[pagina 437]
| |
Tuinbouw. [1735 Anonymus]. Flora's Bloemwarande... (zooals 1734)... Tweede deel... 1735. (... (8) + 96 pp....) Medegebonden met 1734 Anon. Dit stuk met een opdracht, in verzen, aan Narcissus, Beminnaar van zijn eigen schaduw. Tuinbouw. [1736 Anonymus]. Flora's Bloemwarande... (zooals 1734)... Derde deel... 1736 (... (8) + 96 pp...) Medegebonden met 1734 en 1735. Opdracht in proza aan de waarzegger van Endor. De drie deelen hebben slechts een letterkundige beteekenis, en zijn geschreven, gedeeltelijk in proza, gedeeltelijk in verzen. *** Natuurkunde [1734 Anonymus]. Uitgeleeze natuurkundige verhandelingen, waar in Berigt gegeeven word van veele voornaame deelen van de natuurkunde en natuurlijke Historie; Als mede van Nieuwe Ontdekkingen, Proeven en Waarnemingen, Door voornaame Natuurkundigen, in verscheide gedeelten des Aardryks, genomen of beschreeven. Eerste deel. Eerste Stukje. Te Amsterdam, By Isaak Tirion, Boekverkooper, op den Nieuwendyk het tweede huis van den Dam, in Hugo Grotius 1734. (20 × 12.5 cm., (16) + 208 pp., Kon Bi Brussel VH 7183) Bevat verhandelingen van J.T. Desaguliers, Reaumur, T. Madden en C. Mortimer, P. van Musschenbroek en de drie volgende anonymen.: Physica. [1734 Anonymus]. Onderzoek der Oorzaken waar door de deelen in een Lighaam saamenhangen. (pp. 94-120) De verklaring ligt in de algemeene aantrekkingskracht welke in alle lichamen wordt gevonden. De samenhang is evenredig met de oppervlakte, uitgezonderd bij buigzame en rekbare lichamen. Pathologie. [1734 Anonymus] Aanmerkingen rakende de Spina bifida (pp. 121-130). Studie van het gezwel op de lendenen of rug van eerstgebooren kinderen, met splijting van de ruggraat. Pathologie. [1734 Anonymus] Korte beschryving van de Plica polonica of Poolse Haairvlegt. (pp. 200-208) Dit gebrek of verwarring van het haar blijkt in Polen een landziekte te zijn. | |
[pagina 438]
| |
Natuurkunde [1735 Anonymus] Uitgeleeze natuurkundige verhandelingen... Eerste deel. Tweede stukje... 1735 (... (8) + 209-460...) Bevat verhandelingen van J. Lulofs, S. Hales, Arn. Marcel, P. Van Musschenbroek, H. Boerhaave en J.T. Desaguliers. Natuurkunde [1736 Anonymus] Uitgeleeze natuurkundige verhandelingen... Tweede deel, Eerste stukje... 1736 (... (4) + 227 pp....) Bevat verhandelingen van A. Marcel, St. Hales, Du Fay, W. Curteis, J.T. Desaguliers, Cr. Mortimer, H. Sloane, Nik. Cyrillus, V. Bacon en den volgenden anonymus: Natuurkunde [1736 Anonymus] Beschryving van een nieuw instrument Om Polus-hoogte of andere Hoogtens op Zee te nemen. (In uitgeleeze natuurkundige verhandelingen, II, 1e, 1736, pp. 5-32) Het bedoeld werktuig is een oktant. Natuurkunde [1739 Anonymus] Uitgeleeze Natuurkundige verhandelingen... Tweede deel, tweede stukje... 1739 (... (4) + pp. 229-484...) Verhandelingen van Centen, Reaumur, De Wind, Steenwyk, Sloane, Martens, Rega, Nettis, Noppe en Bradley. Natuurkunde [1741 Anonymus] Uitgeleeze natuurkundige verhandelingen,... Derde deel. Eerste stukje. Te Amsterdam, By Isaak Tirion, Boekverkooper. 1741 (... (4) + 284 pp....) Verhandelingen van de Gorter, S. Hales, Pointer, Bradley en Jan Noppe. De Kon. Bibliotheek van Brussel bezit slechts deze 5 stukken. De naamregister van Joh. van Abkoude, 1e deel, 1754, vermeldt p. 257: ‘Natuurkundige verhandelingen (uytgeleezene) waarin veele nieuwe ontdekkingen, proeven en waarnemingen, raekende de Natuurkunde, en Natuurlijke Historien, gevonden worden, 8e Amst. Is. Tirion. 5 stukjes, yder stukje a 1 gl en werd nog gedurig vervolgt.
*** Geneeskunde (?) 1734 Anonymus. De streelende speelpop van Dr A. Stochius naakt uytgekleet en ten toongestelt door een beminnaar der waarheid. Enckhuizen 1734 in 4. | |
[pagina 439]
| |
Een geschreven aanteekening, aan de binnenzijde van den omslag van het exemplaar van de Gentsche Universiteitsbibliotheek van de 2e uitgave in 1763, luidt: ‘door Pieter de La Court van der Voort, 1e ed. Leyden 1737, 2e ed. Amsterdam 1766.’ (Bi Un Gent Acc 26700). Die 2e uitgave bevat twee aanhangsels die hier niet aanwezig zijn. Het voorbericht aan den lezer is wat langer, omdat daar wordt gezegd dat het boek oorspronkelijk het voortbrengsel is van de ervaring van den niet genoemden schrijver, en niets gemeens heeft met de Snoeikonst der OoftboomenGa naar voetnoot(1) van Goethals, werkelijk een vertaling van het 4e deel | |
[pagina 440]
| |
van de Instruction pour les Jardins Fruitiers, door QuintinyeGa naar voetnoot(1), en met De Nieuwe en Naeuwkeurige Nederlandse Hovenier, ook een vrije vertaling van Quintinye met eenige aanvullingen over Hollandsche en Zeeuwsche gronden; eindelijk kan zulks gezeid worden van den Nederlandse BloemhofGa naar voetnoot(2) van Henr. Van Oosten. Wijn. 1738 Anonymus. Geheym der wijnen ontdekt. 's Gravenhage 1738 (van 't Hoff Labor. Utrecht). De titelplaat verbeeldt mythologische personen aan het studeeren over physische werktuigen; die plaat draagt, als inlichting van uitgave: in 's Gravenhage bij Jacobus de Jongh. Het boekje wordt in vier hoofdstukken verdeeld: barometer of luchtglas, thermometer of weerglas, notiometer of hygrometer, aanmerkingen en aanvullingen. Talrijke figuren. Bij den barometer wordt Toricelli 1643 genoemd. Mersenne, Pascal, Petit, Huigens, Picard hebben den barometer doen kennen en verbeterd. Drebbel blijkt voor de eerste maal een thermometer vervaardigd te hebben, onder den vorm van een luchtthermometer; later werd de thermometer met gekleurden alcohol gevuld en de inlichtingen waren: sterke vorst, getemperde en groote warmte; ook werd kwikzilver gebruikt. Alhoewel zonder graden werd de thermometer gebruikt om koortstoestanden te bepalen. Als hygrometer gebruikte Fontana vlas- en kempdraden; later werd dierendarm gebruikt, soms met een hangend mannetje als wijzer; ook dienden papierreepen, perkamentreepjes, dierenhuidreepjes, houtplankjes, katoen, wol, zijde, spons, stroohalmen, aren van graangewassen. | |
[pagina 441]
| |
Drinkwater. 1740 Anonymus. Ontwerp-beschryving ten einde zoet waater op driederley verscheidene uit de reviere de Vegt te geleiden binnen Amsterdam. Amsterdam 1740 in 4. Alhoewel geen aanduiding van jaar wordt gegeven, kan men 1741 aannemen, omdat feiten van 1740 worden beschreven, en dat de twee vervolgen ook 1741 vermelden. De voorrede is door den uitgever van Esveldt eigenhandig geteekend. De eerste aanteekeningen beginnen met het jaar 289. Overstrooming. [1741 Anonymus] Een historiesche beschryving van duure tyden en hongersnoden, Die God volgens zyn regtvaardig oordeel, verscheide Volkeren, Landen en Steeden: en wel in 't byzonder ons lieve Vaderland, van tyd tot tyd heeft doen gevoelen, om ons daar door tot boete en bekeeringe te brengen. Doormengt met zeer veele aanmerkenswaardige, hartroerende en droevige voorvallen en geschiedenissen, die men nimmer uit zyn geheugenisse behoorde te verliezen. Inzonderheid in de bedroefde Zomer van den Jaare 1709 en 1740. Zynde een vervolg van een Historiesch verhaal, Van veele en nooit meer gehoorde voorvallen, die geschied zyn | |
[pagina 442]
| |
in verscheide harde Winters, By een vergadert, en tot verschrikking van den Zondaar voorgestelt, door den zelven Autheur. Waar agter gevoegt is een Tafel der Graden van de Koude volgens de Termometer van den Jaare 1709, vergeleken met die van den Jaare 1740, waargenomen door een Liefhebber. Te Amsterdam, Arent van Huyssteen, en Steeve van Esveldt. 1741 (15.3 × 9.8 cm., (12) + 319 + (1) pp., Kon Bi Brussel VH 5313). Medegebonden met het boven genoemd stuk. De voorrede is ook eigenhandig geteekend van Esveldt. Het overzicht begint met 141 vóór Christus. De koudegraden zijn volgens Fahrenheit, voor Januari van de jaren 1709 en 1740. Overstrooming. [1741 Anonymus] Aanhangsel Van eene historiesche beschryving van Duure tyden, en Hongersnoden, En wel voornamentlyk een Naaukeurig Vervolg der Watervloeden, Die ons lieve Vaderland in 't laast van den jaare 1740, en in den beginne van dit jaar 1741. Zo jammerlyk getroffen hebben; doormengt met aanmerkelyke gevallen en gepaste overdenkingen om den Zondaar tot inkeer te brengen. By een vergadert en opgeheldert door den zelven Autheur. Vercierd met schoone Kopere Platen, naar het leven getekent. Te Amsterdam, Arent van Huissteen; en Steeve van Esveldt. 1741. (15.3 × 9.8 cm., 134 + (1) pp., Kon Bi Brussel VH 5313). Het exemplaar is geteekend S. Van Esveldt. Het overzicht is in een godsdienstig kader: de overstroomingen om de zondaars te straffen. Twee platen schilderen de verwoestingen van dijkbreuken af. Pharmacie. 1742 Anonymus. Haagsche apotheek. 's Hage 1742 in 4. | |
[pagina 443]
| |
De verhandeling heeft den vorm van een samenspraak tusschen alchemisten en geleerden van de oudheid, en is verdeeld in 20 circuls: de chemia der Ouden, de smaragdynsche tafel van Hermes Trismegistus, de transmutatie der metalen in zilver en in goud, het bedrog met den philosophischen steen, de sofistische alchymist en de chemische filosoof, de volmaakte chemische filosoof, de schrijfwijze der oude chymisten, de daden van Hercules, de steen of zon der filosofen, de kunst waarvan de beginselen niet worden aangetoond, de kunst om den steen der filosofen te maken, de namen van den steen der filosofen, de ver- | |
[pagina 444]
| |
klaringen van die namen, de raadsels op het filosofisch werk toepasselijk, de eenheid en de veelheid der stoffen van den steen, de prijs en waarde van den steen, de plaats waar de steen zich bevindt, de geboorteplaats van de stof van den steen der filosofen, de beste tijd om den steen te maken, de eigenschappen van den kunstenaar die den steen zal maken. Een uitvoerig alphabetisch register, door J. De Bretone, eindigt de verhandeling. Chemie [1747 Anonymus]... Tweede deel... (... VIII + 133 pp. ...). Het 2e deel, zonder register, bedraagt 24 circulen zonder titels; daar wordt gehandeld over de elementen, de mineralen, het vuur, het kwikzilver, weder de bereiding van den steen der filosofen, de soorten vuur. Met philosophische en godsdienstige bespiegelingen worden de alchemischte praktijken uiteengezet. Diergeneeskunde. 1749 Anonymus. Aanmerkingen omtrent de besmettelyke ziekte van het rundvee. Leeuwarden 1749 (Bi Un Amsterdam). In 45 hoofdstukken worden talrijke geneesmiddelen, zindelijkheidsbereidingen en schoonheidsproducten beschreven. Pharmacie. 1751 Anonymus. Jatrophilus liber, Bewijs dat het in ene welgeregelde stad niet behoorde, dat apothekers zieken visiteren, of op hun eigen gezag medecijnen geven. Amsterdam 1751 in 4 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 445]
| |
Het boek bevat twee deelen, het 1e met 16 hoofdstukken, het 2e met 24 hoofdstukken. Buiten de geneesmiddelen, vindt de lezer inlichtingen over eenige levensmiddelen zooals confijten, conserven en geleien, stroop, azijn en oliën, zeezout. Vele technische woorden met de Latijnsche overeenstemmende uitdrukkingen.
*** Tijdschrift [1754-1793 Anonymus]. Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandse Maatschappy der weetenschappen te Haarlem. Eerste deel. Te Haarlem By J. Bosch, Drukker van de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen 1754. Met Privilegie der Ed. Gr. Mog: Heeren Staaten van Holland en Westvriesland (20.1 × 12.4 cm., (6) + 10 + (14) + 811 + (70) pp., Bi Un Gent Hi 2045). Niet genoemd in Delprat 1927, Geschiedenis der Nederl. Geneesk. tijdschriften van 1680 tot 1857. Het boekdeel begint met een schoon titelprent van J.C. Philips, waarover Pr. Langendyk de volgende verzen heeft geschreven: Uitlegging.
Deze eedle Maagd verbeeldt het heil van 't algemeen,
Gezeten op een Troon van goud en elpenbeen.
Haar hand rust op 't Altaar, waar naast zy zit beveiligd;
Doordien haar offer, Godt en 't Vaderland geheiligd,
Haar rust verzekert; daar de Hemel haar verhoort,
En allen laster straft die de offerhand verstoort;
| |
[pagina 446]
| |
Zoals door Kelk en stang te kennen word gegeeven,
Op Cesar Probus munt, door Occoos pen beschreeven.
Dies strekt ze een Zinnebeeld voor Hollands Maatschappy
Der Weetenschappen, die, al 't geen betreklyk zy
Op Kunst, bevinding en Geleertheid, na wil spooren.
Mits dat het nuttig zy, of duister was te vooren.
Zy lokt geleerden en vernustelingen uit,
Om deel te neemen in haar loffelyk besluit;
Waarom de Liefde tot het Vaderland (te kennen
Aan Zeegekransen, daar zy juicht op vlugge pennen)
De Weetenschappen na den Zetel heeft geleid,
Die schriften off'ren, daar hunn' roem door werd verbreid:
De Vrije Kunsten ziet men bezig in haar zaaken;
Nu Mecenaten in een vuur van yver blaaken,
Om zulk een groot ontwerp te brengen in zyn' stand,
Tot 's Hemels eer, en nut van 't vrye Vaderland.
't Stads wapen ciert den troon; om dat in Haerlems muuren
De Maatschappy begon; die eeuwen lang moet duuren,
Met Hollands zeevaardij, de Zenuw van den Staat,
Wier aanwas en geluk haar diepst ter harte gaat.
25
In Haerlem 17 - 54
July
Pr. Langendyk
Het privilegie is geteekend uit den Hage op 3 october 1754. De opdracht aan den vorst is geteekend: De Directeuren van de Hollandse Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem, En uit derzelver Naam C.C.H. Van der Aa. In de voorrede wordt het nut van het Genootschap uiteengezet; op een vergadering gehouden op 21 mei 1752, waaraan deel namen Arent de Raet, Pieter van Scheylenburch, Cornelis Ascanius van Sypesteyn, Antonis Slicher, Joost Huyghens, Andries Heshuysen, Jan Theodorus Koek, werd beslist verhandelingen te laten verschijnen. Werd daarna als secretaris aangesteld C.C.H. Vander Aa, terwijl verscheidene personen aannamen lid te worden, namelijk J. Alberti. J.D. Gaubius, P. Van Musschenbroek. uit Leiden. Op 31 Juli 1754 aanvaardde prins Willem van Oranje den titel van protector der Maatschappij. De geestdrift blijkt bij de oprichting groot te zijn, indien de uitbreiding van het gedicht van den historiograaf Pr. Langendyk daarvan de maat bepalen kan! 8 blzz. verzen! | |
[pagina 447]
| |
Mededeelingen over geneeskunde van W.O. Reitz, T. Schwencke, J.H. Schutte, P. Sannié, J.D. Gaubius, Ch. Chais, over loodverbindingen in wijn door H.D. Gaubius, over electriciteit door J. Engelman; ook over sterrekunde en weerkunde. Aan te stippen de verhandeling van Charles Chais, vertaald door Marten Schagen over de kinderpokken en de inenting (pp. 585-772). Het boekdeel eindigt met een lange lijst aanteekeningen over weerkunde van 1751 tot 1753; 7 platen. [II, 1755]. Tweede Deel. ((14) + 652 + (74) pp.) Zelfde titelprent als bij I: De samenstelling van den raad van directeuren wordt gegeven, en na deze lijst 6 blzz. verzen van Jan Frederik Parvé onder den titel ‘De zanggodinnen aan het spaarne’. Wetenschappelijke verhandelingen van Funn, Basier, Schwenke, Hofman, Gaubius, Funn, Stenhuis, Saunié over geneeskunde, over dierkunde van Allamand, over water van Allamand, over chemie van Schutte, over werktuigkunde van Lulofs. Weerkundige inlichtingen betreffende 1749, 1750, 1754; 8 platen. Weder hier een verhandeling van Gaubius over de inenting der kinderpokjes. [III, 1757]. Derde Deel ((14) + 630 + (72) pp.) Zelfde titelprent als bij I. De lijst der leden bedraagt 22 namen van directeuren en 44 namen van leden. Weerkunde over 1747, 1748, 1755. Verhandelingen over natuurkunde van ten Katen, over geneeskunde van Funn, Baster, ten Haaff, Gebutte, Sannie, Gaubius, van de Coppello, over microscopen van Lyonet, over electriciteit van Engelman. [IV, 1758]. Vierde deel (XXVIII + 614 + 46 + (72) pp.) Bij den titel komt maatschappye voor, terwijl vroeger de titel maatschappy droeg. De titelprent is gewijzigd, niet in de beteekenis, wel in den vorm: de godin zit nu van voren. Als nieuwigheid komt in dit deel de ‘Berichten aan de Maatschappye gegeeven’ onder den vorm van korte aanteekeningen. Een prijzenlijst op p. 45 na de Berichten, leert ons dat de Verhandelingen in den handel verkrijgbaar waren tegen f 2-16 voor het 1e deel, ook voor het 2e deel, f 3 voor het 3e, ook voor het 4e deel. | |
[pagina 448]
| |
Weerkunde over 1746, 1756 en 1757. Verhandelingen over biologie van Baster, over geneeskunde van Schwencke, ten Haaff, Gaubius, Doerssel, Sannie, Engelman en Grashuis, over de pokjes van Dryfhout. [V, 1760]. Vyfde deel (zooals 4e deel, XXVIII + 603 + (70) pp.) Weerkunde over 1745, 1758 en 1759. Verhandelingen over chemie van de Creutznach, over plantkunde van Dryfhout, over geneeskunde van ten Haaff, Grashuis, Schwencke, Vander Haar, Sannie, Baster, Van Lil, Goudriaan, Pierlinck, over physica van Hennert, over entingen van Schwencke en van Chais. [VI, 1761]. Zesde deels, 1e stuk. ((8) + VIII + 450 + (46) pp.). Geen titelplaat die in het 2e stuk komt. Weerkunde over 1760 en 1744. Verhandelingen van Camper over dierkunde, van Camper en De Monchy over geneeskunde, van Maty over de pokken, alsook een aantal korte berichten. [VI, 1762]. Zesden deels, tweede stuk. (XXXII + (4) + 451 tot 1015 + 94 + (24) pp.). Hier komt de titelplaat van het 1e deel terug, met de godin naar rechts kijkende. In het voorbericht komt den octroytekst van 1761 waardoor de titel Hollandsche Maatschappij der Weetenschappen officieel wordt erkend. De lijst der leden bedraagt 32 directeuren en 65 gewone leden. Verhandelingen over geneeskunde van Kloekhof, van der Haar, Heunert, Gallandat, ten Haaff, Baster. Vander Haar, over de pokken van Maty, over werktuigkunde van Hennert, over dierkunde van Baster, over pharmacie van Hovius, over diergeneeskunde van Engelman. Daarop volgen korte berichten en weerkundige waarnemingen over de jaren 1758, 1759, 1760 en 1743. [VII, 1763]. VII deels I stuk (XXVIII + 391 + (27) pp.). Op de titelplaat zit weder de godin naar voren te kijken. Verhandelingen over werktuigkunde van Hennert, over geneeskunde van Camper, de Wind, van Eems, over dierkunde van Camper en Baster. Weerkundige waarnemingen over het jaar 1761. | |
[pagina 449]
| |
[VII, 1763]. VII deels II stuk (464 + (2) pp.). Geen titelplaat. Dit deel bevat de antwoorden op prijsvragen van David over vroedkunde, van Ballexferd en van Camper over kinderhygiene. [VIII, 1765]. VIII deel I. Stuk. (XXXII + (4) + 558 pp.). Onder de leden treft men beroemde geleerden, zooals von Haller-Göttingen, Bonnet-Genève, Muller-Petersburg, Gaubius-Leiden, van Swieten, Gronovius-Bazel, Pringle-Londen. Verhandelingen over geneeskunde van van Geuns, van Lil, vander Haar, Wynants, Hofkens, ten Haaff, over toxicologie van Kloekhof, over physika van Bley, over pokken van Schwencke. [VIII, 1765]. VIII deel 2e stuk (288 + (48) pp.). Twee antwoorden van le Francq en van van Hagen op den prijsvraag over de middelen de landen ten meesten voordeele aan te leggen. Daarop volgen korte berichten en weerkundige waarnemingen betreffende de jaren 1762 en 1763. [IX, 1766]. Verhandelingen uitgegeven door de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen, te Haarlem. IX Deels I Stuk. Vervattende Vyf Antwoorden op de Vraage: Hoe moet men het Verstand en het Hart der Kinderen bestieren, enz. Door de Heeren Formey, Hulshoff; Chatelain, vander Palm, en **. Den Eersten met eenen Gouden, de overigen met Zilvere Gedenkpenningen vereerd. Te Haarlem, By J. Bosch, Drukker van de Hollands. Maatsch. der Wetens. Met Privilegie der Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten van Holland en Westvriesland. (XXXIV + 548 pp.). Van dit deel af is de titel gewijzigd. De titelplaat is deze met de godin naar vooren kijkende. Het boek bevat alleen de verhandeling van Formey over zedelijke opvoeding. De titel draagt geen jaartal, het voorbericht wel 1766. [IX, s.d.]. IX Deels II Stuk. Zooals IX, 1e stuk (120 + 304 + 194 + 120 pp.) Het stuk, zonder jaartal, bevat 4 verhandelingen over zedelijke opvoeding. [IX, 1767]. IX Deels III Stuk. Titel zooals deel I tot VIII. (673 + (27) pp.). Verhandelingen over physica van Hennert, over dierkunde van Camper, over pokken van Hovius, over geneeskunde van | |
[pagina 450]
| |
Ottens, van Geuns en Hofkens. Weerkundige waarnemingen over het jaar 1764. [X, 1768]. X Deels I Stuk. (XXXII + (4) + 46 + 458 pp.). Bevat geen verhandelingen over wetenschap en geneeskunde. [X, s d]. X Deels II Stuk (473 + (48) pp.). Dit deel, zonder jaartal, wellicht 1768, omdat het XI deel jaartal 1769 draagt, bevat verhandelingen over geneeskunde van Vander Haar, over physik van Hennert, over kruidkunde van Meese, over dierkunde van de Monchy en Slabber. Weerkundige waarnemingen over de jaren van 1765 en 1766. [XI, 1769]. XI Deel (XXX + 400 pp.). Het stuk begint met een afschrift van het privilegie van 1715 en 1728. Verhandelingen over geneeskunde van van Geuns, Nahuys, Rouppe, vander Haar, over bederfweerende stoffen van Lehman, over mineralen van Lehman, over veeartsenijkunde van de Monchy. [XI, 1769]. XI Deel 2 Stuk (326 + (42) pp.). Antwoorden op prijsvragen. Weerkundige waarnemingen over 1767 en 1768. [XII, 1770]. XII Deel (XXVII + (5) + 422 + 140 + (28) + XXXIV + 4 pp.). De titelprent draagt de godin kijkende naar rechts. Verhandelingen over geneeskunde van Portal, Kriel, van Iperen, Mulder, vander Haar, over pharmacie van Tieboel, over dierkunde van Baster en Domsma, over de pokken van Van Doeveren. Korte berichten, daarna weerkundige inlichtingen betreffende 1769. Register der 12 eerste deelen opgesteld door J. Fl. Martinet, met het jaartal 1772, bevattende de lijst der leden, en in alphabetische orde, de namen van personen en van zaken. De ledenlijst bedraagt 42 namen van directeuren en 110 namen van leden met den datum van verkiezing en den datum van hun overlijden. [XIII, 1771]. XIII Deel (VLI + 611 + (18) pp.). Weder kijkt de godin van de titelprent naar voren. Een enkele | |
[pagina 451]
| |
verhandeling van vander Haar over geneeskunde. Weerkundige waarnemingen betreffende het jaar 1770. [XIII, 1772]. XIII Deels 2 stuk (279 pp.). Een verhandeling van Brugmans over geneeskunde en een van Martinet over landbouw. [XIV, 1773]. XIV Deel (XLVIII + 640 + 96 + 4 + (46) pp.). Op de titelprent treft een variante van de naar voren kijkende godin; er zijn dus drie verschillende prenten in gebruik. Verhandelingen over geneeskunde van Veirac, Tieboel, van Gescher, de Stehlin, over steenkolen, over chemie van Model, van Ypey over plantkunde en van Baster en Boddaert over dierkunde. Korte berichten en weerkundige aanteekeningen over 1771 en 1772. [XV, 1774]. XV Deel (XL + 536 + 38 + (24) pp.). Verhandelingen over geneeskunde van vander Haar, Maas, de Man, Ypey, over biologie van Kloekhof en Carrard, over plantkunde van Gorter, over warenkunde van Falck. Korte berichten en weerkundige waarnemingen over 1773. [XVI, 1775]. XVI Deel (XXXVI + 548 + (6) pp.). Antwoorden over prijsvragen. [XVI, 1776]. XVI Deels 2 stuk (VIII + 382 + (24) pp.). Verhandelingen over geneeskunde van ten Haaff, over antiseptie van Ypey, over plantkunde van Bergius, over hygiene van Dachs, over chemie van Riemsdijk en over verlichten van Marum. Korte berichten en weerkundige aanteekeningen over 1774. [XVII, 1776]. XVII Deel. (XVI + 323 + (3) + 4 pp.). Antwoorden op prijsvragen. [XVII, 1777]. XVII Deels 2 Stuk (XL + 246 + 48 + (24) pp.). Verhandelingen over geneeskunde van de Vries, Monnikhoff, over zijdeworm van van Hasselt, over dierkunde van Camper en van Williamson, over chemie van Martinet en over anatomie van Beuth. Korte berichten en weerkundige aanteekeningen over 1775. | |
[pagina 452]
| |
[XVIII, 1778]. XVIII Deel. (LXIV + 840 pp. + (24) pp.). Verhandeling van Vanden Bosch op den prijsvraag over de ziekten die uit de natuurlijke gesteldheid van het vaderland voortvloeien. Weerkundige berichten over 1776. [XIX, 1779]. XIX Deels I. Stuk (XX + 432 + (48) pp.). De godin van de titelprent draait haar hoofd weder naar rechts. Verhandelingen over geneeskunde van Westenberg, De Bosson en ten Haaff, over pokken van Kloekhof, over landbouw van Baster, van van Hazen, en van Swagerman. Weerkundige berichten over 1777 en 1778. [XIX, 1780]. XIX Deels 2 en 3 Stuk (XXIV + 320 + 174 + (24) pp.). Verhandelingen van Lefranck over landbouw, Hurter over buskruit, van Nielen over pokken, van ten Haaff over chemie, van Gallandat en van Wagler over geneeskunde. Weerkundige berichten over 1779. [XX 1781]. Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem. XX Deels I stuk. Te Haarlem, by Jan van Walré, Junior, Drukker van de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen 1781. Met Privilegie der Edele Groot Mogende Heeren staaten van Holland en West-Vriesland. (XLIII + 330 pp.). Te bemerken dat de drukker Jan van Walré is. De ledenlijst bedraagt thans 54 namen van directeuren en 126 namen van gewone leden, waaronder deze van Pieter van Bleiswyk - Leiden, Pringle - Londen, Bonnet - Genève, de la Lande - Parijs, Morand - Parijs, Bergius - Stockholm, Williamson - Philadelphia, Portal - Montpellier, van Marum - Haarlem, Achard - Berlin, Senebier - Genève, Hope - Edimburg. Verhandeling van Houttuyn over lithologie. [XX 1782]. XX Deels 2 stuk (XXX + 523 + (25) pp.). De drukker voegt aan zijn bevoegdheid: ‘en derzelver oeconomischen Tak’. Verhandelingen over plantkunde van Martinet, Swagerman, Hope en Thunberg, over geneeskunde van van Gescher en Ypey, over pokken van Kloekhof, over dierkunde van Houttuyn. Korte berichten. Weerkundige waarnemingen over 1780. | |
[pagina 453]
| |
[XXI 1784]. XXI Deel (XLVI + 274 + (24) pp.). Jan van Walré noemt zich eenvoudig weder: drukker van de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen. Verhandelingen over geneeskunde van Verryst, du Pui, Bonn, over plantkunde van Swagerman en Burtin, over pokken van Rose en over warenkunde van Houttuyn. Weerkundige berichten over 1781. De Verhandelingen geraken in een vervalperiode. [XXII 1786]. XXII Deel (XLVIII + 479 + (73) pp.). De godin vindt het nu weder goed naar voren te kijken. Verhandelingen over plantkunde van de Gorter en over geneeskunde van de Bosson. Weerkundige waarnemingen voor 1782, 1783 en 1784. [XXIII 1786]. XXIII deel (XXXVII + 184 + 138 + (24) pp.). Het stuk bevat antwoorden op prijsvragen buiten natuurlijke en geneeskundige wetenschappen, korte berichten en weerkundige waarnemingen over het jaar 1785. [XXIV 1787]. XXIV deel (XXX + 462 + (24) pp.). Hier verschijnt de belangrijke studie over de luchtsoorten van Paets van Troostwyk en Deiman. Korte berichten. Waarnemingen over het jaar 1786. [XXV 1788]. XXV deel (XXXII + 498 + (1) pp.). Bekroonde verhandelingen van Veirac over geneeskunde en van van Breda over electriciteit. [XXVI 1789]. XXVI deel (XLIX + 323 pp.). Verhandelingen van Houttuyn over plantkunde en van van Geuns over natuurwetenschappen. [XXVII 1789]. XXVII deel (XXIX + 200 (100) pp.). Verhandeling van Kragtingh over geneeskunde, weerkundige berichten over de jaren 1787, 1788, 1789, 1790, 1791. [XXVIII, 1792]. Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappye der weetenschappen te Haarlem. XXVIII Deel. Te Haerlem en Amsterdam, By C. Plaat en J. Allart, Drukkers van de Hollandsche Maatschappy der Weetenschappen, 1792. Met Privilegie der Ed. Groot Mog. Heeren Staaten van Holland en West-Vriesland. (LXXIII + 532 + XXXII + 264 pp.). | |
[pagina 454]
| |
De drukker Jan van Walré wordt vervangen door C. Plaat en J. Allart; de uitgave verandert daarvoor niet. Het deel bevat verhandelingen van godsdienstigen aard en een zeer belangrijk register van personen en van zaken voor de deelen 12 tot 28 opgesteld door J.F. Martinet. Voorzitter van het Genootschap is J.G. Decker, secretaris C.C.H. vander Aa. [XXIX 1793]. XXIX Deel. (LI + 150 + (24) pp.). Het boek bevat geen verhandelingen over natuur- en geneeskundige wetenschappen. Weerkundige waarnemingen over het jaar 1792. De lijst der leden bedraagt namen van 32 directeuren en van 186 leden. Te vermelden de namen van: Charles Bonnet-Genève, de la Lande - Parijs, Morand - Parijs, Williamson - Philadelphia, Ant. Portal - Montpellier, Van Marum - Haarlem, Achard - Berlin, Jean Senebier - Genève, Paats van Troostwijk - Amsterdam, Jan Deiman - Amsterdam, Buchoz - Parijs, Cassini - Parijs, Joseph Priestley - Birmingham, Lavoisier - Paris, Bertholet - Parijs, Monge - Parijs, Euler - Petersburg, Spallanzani - Pavia, de Morveau - Dijon, Kasteleyn - Amsterdam, Jean Ingenhousz - Weenen, Blagden - London, Crell - Helmstad. De waarde van de uitgave komt met deze van vele leden niet overeen. [XXX 1793]. XXX Deel (XX + 174 + XIV + (2) + 184 + (22) pp.). Dit laatste deel draagt de titelprent met de godin naar voren kijkende. Het bevat een verhandeling over geneeskunde van Kok. Weerkundige berichten over 1793. De secretaris is Martinus Van Marum. Verscheidene prijsvragen worden nog gesteld te beantwoorden tot 1796.
*** Geneeskunde. 1754 Anonymus. Collegie der medecynen, opgericht door Hare Keyserlijcke ende Coninghlijcke Majesteyt voor de Stadt ende landen van Dendermonde, Brussel 1754 in 4 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 455]
| |
omtrent 11 uuren voorgevallen is. Behelzende... Door J.G.M. Te Leeuwarden, Gedrukt by Abraham Ferwerda. (20,8 × 11.6 cm., 38 pp., Kon Bi Brussel VH 5219 A). Bevat 5 mededeelingen, over de wijze waarop de aardschudding gebeurde, over vroegere schuddingen in Nederland, over de oorzaken der schuddingen, over de oorzaken van de beschreven aardschudding, en over de gevolgen van die schudding. Zooals blijkt uit een stukje medegebonden, zou de mededeeling zijn van Johan Georg Muller, predikant te Leeuwarden. Het jaar van uitgave kan vastgesteld worden door het stukje, medegebonden, van J.G. Muller, p. 39. Natuurkunde [1755 Anonymus]. Natuurkundige Aanmerkingen en Onderstellinge, Waar door uytgelegt kan werden de wyze, op welke de zeldzame Water-beroeringe, die er zoo in Gelderland, Holland en Utrecht, als elders, Op Saturdag den 1 November 1755. Des morgens omtrent 11 uuren gebeurt is, heeft kunnen geschieden... (Latijnsche citaat op 5 regels)... In 's Gravenhage, By Ottho van Thol, M. DCC. LV. (20.8 × 11.6 cm., 22 pp., Kon Bi Brussel VH 5219 c). Medegebonden met Anon. 1755 en Muller 1755, is het stukje gedagteekend 12 nov. 1755. De bewegingen en golvingen worden uitgelegd door onderaardsche vuur of wind. Schr. onderscheidt horizontale, hellende en golvende bewegingen. Geneeskunde. [1755 Anonymus]. Verzameling van genees-, heelen artzenykundige aanmerkingen en waarneemingen over opmerkelyke en zeldzame zaaken en gevallen, betreffende deeze weetenschappen. In 't Fransch te Parys uitgegeeven, door den heer S.*** Medicinae Doctor op de Universiteit aldaar. Nu in 't Neederduitsch vertaalt en vermeerdert. Eerste Deel. Te Delft By Reinier Boitet, 1755. (21.7 × 13.3 cm., (38) + 572 pp., Bi Un Gent me 1783, Bi Un Amsterdam, Kon Bi Brussel. Titelprent, voorrede, bladwijzer, voorrede van den Franschen uitgever, geneeskundige teekens, voorrede van den Nederlandschen uitgever. De aanteekeningen worden bijeengebracht onder de rubrieken geneeskunde, heelkunde, artsenijkunde. Geneeskunde. [1756 Anonymus] Verzameling van genees... vermeerdert. Tweede deel. Te Delft. By Reinier Boitet, 1756. (... (10) + 650 pp....). Hier ook komen de aanteekeningen onder de drie zelfde rubrieken als in het 1e deel. De meeste dezer aanteekeningen zijn onder den vorm van brieven van verscheidene artsen. | |
[pagina 456]
| |
Ziekenzorg. 1757 Anonymus. Kort vertoog en noodig berigt, wegens de onbestaanbaarheyt en bedriegelijkheyt der hedendaagsche societeiten, opgeregt tot ondersteuning van zieken, bejaarden en weduwen binnen Amsteldam in 1757 en 1758. Amsterdam in 4 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 457]
| |
nette Beschryving om jaerlyks overvloedig Druiven in de open Lucht; ook by vervroeging in stook- en andere Warme Kassen, voort te brengen; alsmede Om onfeilbaer Ananas-Vrugten, ook Citroen-, Limoen-, Oranje-Boomen, en andere Gewassen van warmer Luchtstreek, onder onze koude voort te queeken en te vermenigvuldigen, nevens een Berigt om de benoodigde Weer-Glazen daer toe te maken; nog Beproefde Waerneemingen wegens het Voortteelen van Aerd- en Warmoes-Vrugten, het behandelen der Moestuinen, het aanleggen der Broeibakken voor Meloenen en soortgelyke Gewassen, en hoe men de beste Meloenen in dezelven kanteelen enz. Alles in den tyd van Vyftig Jaeren ondervonden, aengetekend, omstandig beschreven en met daer toe noodige Plaeten opgehelderd. Tweede druk. Vermeerderd met twee Aenhangzels, handelende over het aenleggen der Trekkassen voor de Persikken enz. en over het kweeken der Bloemen. Te Amsterdam, By K.V. Tongerlo en F. Houttuin. MDCCLXIII (27 × 21.3 cm., XVI + 522 pp. + bladwyzer, Bi Un Gent Acc 26700). Aan de binnenzijde van den omslag van dat exemplaar vindt men een geschreven aanteekening: ‘door Pieter de La Court van der Voort, 1e ed. Leyden 1737, 3e ed. Amsterdam 1766’. Het boek, waarvan de inhoud door den titel wordt teruggegeven, begint met een bericht van den uitgever tot den lezer, een missive aan het publiek door de letters N.N. geteekend, en een register der hoofddeelen, bedraagt 2 deelen: het 1e deel met 5 boeken handelende over vermaakplanten, houtgewassen, bloemen en vruchten, wijngaard, wilde boomen; het 2e deel bedraagt 3 boeken over teelen en behandelen van planten en gereedschap daartoe noodig. De aangekondigde aanhangsels nemen pp. 415 tot 522 in. Het werk bevat een groot aantal Nederlandsche soort- en varieteitsnamen en verscheidene platen. Anatomie. 1763 Anonymus. Catalogus van heel- en ontleedkunstige instrumenten. Amsterdam 1763 in 8 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 458]
| |
Niet genoemd in Delprat 1927, Geschiedenis der Nederl. Geneesk. tijdschriften van 1680 tot 1857. Het boek bevat vooraan een schoone titelprent geteekend S. Fokke, verbeeldende allerlei werktuigen door geleerden gebruikt, en een bibliotheek op den achtergrond. In het voorbericht wordt de indeeling van het werk dat 31 deelen in 8 bedraagt aangekondigd; zes afdeelingen: algemeene bespiegelingen, samenstel der natuurlijke geschiedenis des aardrijks, samenstel van de kunsten en wetenschappen die niet wiskundig zijn, wis- en meetkunde met de werktuigkunde, levensbeschrijving van de beroemste wijsgeeren en wiskundigen, mengelwerk over vernuft en geleerdheid. Het overzicht heeft den vorm van samenspraken tusschen Euphrosyne en Cleonicus, en bedraagt 17 + 8 + 13 + 14 zulke samenspraken. De tekst wordt bezaaid met stukken in verzen en met platen. Onder de behandelde stof: aantrekking, barometer, buskruit, cometen, dampkring, eclips, planetarium, hygrometer, kompas, jaargetijden, lucht, nevel, nonius, pomp, regen, planeten, sterren, telescoop, thermometer, winden, zon. Alphabetisch register op de laatste blzz. Bibliographisch overzicht van het werk (tusschen haakjes de volgorde in de Kon. Bibliotheek). | |
[pagina 459]
| |
[1e II 1770]. Algemeene oefenschoole... (zooals 1763)... Tweede deel... Te Amsteldam, By Pieter Meyer, op den Dam, MDCCLXX (... (4) + 417 + (5) pp... II). Samenspraken ten getalle van 16 + 24, van denzelfden aard als bij het 1e boekdeel van 1763. Als onderwerp: aarde, brandglazen, comeeten, geluid, gezigt, gezigtkundige werktuigen, sterren, jaargetijden, lenzen, maan, microscopen, muziektuigen, rivieren, telescoop, zee, zon. [1e III 1772]. Algemeene oefenschoole... (zooals 1763)... Derde deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, op den Dam, MDCCLXXXII. (... 492 pp... III). Samenspraken ten getalle van 22 + 5 + 6, zonder platen noch teekeningen. Viervoetige dieren, vogelen, visschen, insekten, planten, delfstoffen. Het overzicht blijft in het kader van algemeen onderwijs voor het publiek. [2e I 1763]. Algemeene oefenschoole van Konsten en Weetenschappen. Tweede afdeeling; behelzende de Natuurlyke historie des aardryks. Eerste deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, vooraan op den Vygendam, MD CCLXIII (22 × 13.8 cm., 528 + (8) pp., Kon Bi Brussel VH 8822 IV). Natuurgeschiedenis van de verschillende graafschappen van Engeland, met inlichtingen over aardrijkskunde en geschiedenis. Op p. 43 een lijst van planten met Nederlandsche en Latijnsche namen. [2e II 1770]. Algemeene oefenschoole... Tweede deel. Te Amsteldam, By Pieter Meijer op den Dam. MDCCLXX (... 523 + (7) ...). Vervolg der studie over de graafschappen van Engeland. [2e III 1782]. Algemeene oefenschoole... Derde deel... MDCCLXXXII (... 807 pp...). Natuurkundige aardbeschrijving van Europa, Azië, Afrika, Amerika. [3e I 1763]. Algemeene oefenschoole van Konsten en Weetenschappen Derde afdeeling; Behelzende de weetenschappen die niet wiskonstig, en onder den naam van fraaije letteren bekend zyn. Eerste deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, vooraan op den Vygendam, MDCCLXIII. (22 × 13.8 cm., 478 + (5) pp., Kon Bi Brussel VH 8822). Over natuurlijke godgeleerdheid. | |
[pagina 460]
| |
[3e II 1770]. Algemeene oefenschoole... Tweede deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, op den Dam. (... 478 + (8) pp.... De staatkunde van Mohammed, de algemeene geschiedenis en de redeneerkunde. [3e III 1782]. Algemeene oefenschoole... Derde deel... MDCCLXXXII (... 556 pp...). De rederijkkunst. [4e I 1763]. Algemeene oefenschoole van Konsten en Weetenschappen. Vierde afdeeling; behelzende de wiskonstige weetenschappen en 't geen tot dezelve behoort. Eerste deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, vooraan op den Vygendam, MDCCLXIII (22 × 13.8 cm., 509 + (3) pp., Kon Bi Brussel VH 8822). Grondbeginsels der rekenkunst, van de algebra, de geometrie, de naderkunst. [4e II 1770]. Algemeene oefenschoole... Tweede deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, op den Dam, MDCCLXX (... 460 + (4) pp....). Wiskunde toegepast op de werktuigkunde, gezigtskunde, teekenkunde in perspectief, driehoeksmeetingen, loxodromica of stuurmanskunst, busschieterij. [4e III 1782]. Algemeene oefenschoole... Derde deel... MDCCL XXXII. (359 + (6) pp.). Bevat namelijk inlichtingen over slinger, balans, bewegingen, chronologie, zonnewijzer, eklipsen, tijdrekening, hemelsche bewegingen, jaartellingen, uurwerken, maanstelsel, planeten, enz. [5e I 1763]. Algemeene Oefenschoole van Konsten en Weetenschappen. Vyfde afdeeling; behelzende eene beknopte Leevensbeschryving der beroemste wysgeeren, die van de vroegste oudheid tot den tegenwoordigen tyd gebloeid hebben. Eerste deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, vooraan op den Vygendam. MDCCLXIII (22 × 13.8 cm., 250 pp., Kon Bi Brussel VH 8822). | |
[pagina 461]
| |
[5e III 1782]. Algemeene Oefenschoole... Derde deel.... MDCCLXXXII (... 187 + (1) pp..). Over dauw, suikerriet en suiker, krankzinnighuizen, wormen in dierenlichamen, insecten, paarden, schulpvisschen, licht en kleuren, lusthoven, koraal, enz. [6e II 1763]. Algemeene Oefenschoole... Tweede deel... MDCCLXIII (... 514 + (4) pp....). Over dauw, ademhaling, komeeten, honger en dorst, bevrozen mensch, zeebodem, verrotting, azuursteen, enz. [6e III 1763]. Derde deel... MDCCLXIII (... 513 + (4) pp....). Over beeren, wormen, gezondheid, komeeten, zonsopgaan, winterverblijven der oievaren, stoken van zeewater, draakworm, enz. [6e IV 1763]. Vierde deel... MDCCLXIII (... 508 + (4) pp....). Over verrekijkers, dauw, zijdeworm, het rijk der planten, het rijk der dieren, enz. [6e V 1763]. Vyfde deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, vooraan op den Vygendam. MDCCLXIII. (22 × 13.8 cm., 658 + (4) pp.). Allerlei onderwerpen, waaronder het geluid, de eeuwigheid, God, welsprekendheid, zeevaart, opvoeding, oorlog, bijgeloof, geschiedenis van Rusland, zedeleer. Het volgend gedicht, zonder dichtersnaam, treft men op p. 241: Aan den Oorlog.
Afgryslyk Vloekgedrocht, in 's afgronds kolk geboren,
't Welk uw' bebloeden troon by stervende offers sticht!
Wie kan den sterveling uw' woesten aart doen hooren?
De kunst stelt uwe woede alleen op 't staauwste in 't licht.
Kan 't zyn dat gy der Vorsten hart,
Ondanks uw snoodheid, houd verward?
| |
[pagina 462]
| |
Betrêen we uw praalplaats eens, 't verblyf der yslykheden,
Daar menig schoone leest vertrapt ligt en verminkt,
Door 't blinkend staal gewond, door 't vluchtend ros vertreeden,
Terwijl de beveende aard' het bloed by teugen drinkt,
Wat hart, hoe moedig, zucht dan niet,
Wanneer het all' die rampen ziet?
Daar 't akelig gezicht der opgespalkte monden,
't Misvormde ligchaam, het zieltogend wee en ach,
Der ongekwetsten hart straks kwetst met diepe wonden,
En daar de ziel bezwykt voor 't kermen en 't geklag;
Daar ziet men hoe, in wraak en haat,
De mensch het vee te boven gaat.
Wie schetst ons naar den eisch de grootheid uwer plagen?
Verwoesting volgt u steeds, die pest voor stad en land.
Het slagveld is vervuld met nagebleven maagen,
Betreurende elk op 't hoogst' zyn allerdierbaarst pand.
De vrouw ziet hier haar echtgenoot
Rampzalig worstlen met den dood.
Waar zal, na 't eind' des slags, het oog zich heenen wenden,
Daar 't niet verneemen zal alle uwe onmenschelykheên?
Hoe menig stedeling, gedompeld in elenden,
Ziet, met den landman, 't all' door 't woest geweld vertreên?
De Honger, 't Pestvuur, Ziekte en Dood,
Zyn wrange vruchten uit uw' schoot.
De snoode Vleijery, die in het hof haar' tempel,
In weêrwil van de Deugd, steeds vest op 't woest geweld,
Verbant de elenden van den vorstelyken drempel,
En noemt een' moordenaar een' onverwinbren held:
Ja vlecht voor menig monsterdier
Nog zegekransen van laauwrier.
Ach! mogt der Vorsten hart den wreeden oorlog vloeken!
Dat eens menschlievendheid hun weeldrig oog ontsloot!
Ach! mogten zy geen' roem in 't bloed eens vyands zoeken;
Opdat het menschdom 't zoet der vrede steeds genoot!
Dan had het altoos juichens stof,
En 't aardryk wierd een hemelhof.
| |
[pagina 463]
| |
[6e VI 1770]. Algemeene oefenschoole... (zooals V) Zesde deel... MDCCLXX (... 522 + (4) pp.... VH 8822 VI). Dit 6e boekdeel is het vervolg van de 6e afdeeling; het bevat onder meer overzichten over de thee, een fabel over den aap, over den smaak, over eeretitels, enz. [6e VII 1770]. Algemeene oefenschoole... (zooals V) zevende deel. Te Amsteldam, By Pieter Meyer, op den Dam, MDCCLXX (... 520 + (4) pp.). Behoort ook tot de 6e afdeeling en bevat overzichten over het geneesmiddel, over den slaap, een fabel over den berg en den dichter, gedachten over den mensch, gebreken der studeerende jeugd, de polypus, enz. [6e VIII 1770]. Algemeene oefenschoole... (zooals V) Agtste deel... MDCCLXX (... 628 + (4) pp.). Onder meer: opvoeding der kinderen, overweging over den dood, de pest te Constantinopel, de zeilsteen, enz. [6e IX 1770]. Algemeene oefenschoole... (zooals V) Negende deel... MDCCLXX (... 520 + (4) pp.). Bericht over de kwikzilvermijn van Idria, over reuzen, tweeslachtige dieren, voedselverteering bij de struisvogels, gedaantewisseling der dieren, over dwergen, enz. [6e X 1770]. Algemeene oefenschoole... Tiende deel... MDCCLXX (... 440 + (4) pp... VH 8822 X). Over papiermaken in het Oosten, over gezichtskunde, de Ichneumonvlieg, de honig, hervoortbrenging en zelfs herstelling bij dieren en planten, over kleine wezens, aardwormen, bewaring van eikels, verwen van leder, enz. Op p 301, in een overzicht van het kleine leven in de natuur wordt van van Leeuwenhoek gezegd: ‘want de heer Leeuwenhoek, die groote verrekijker der natuurlijke historie, en nauwkeurige waarneemer van de geringste werken des Scheppers, heeft deeze dingen voor de uiterlijke zinnen klaar en vatbaar gemaakt...’ [6e XI 1782]. Algemeene oefenschoole... Elfde deel... MDCCLXXXII (... 520 + (4) pp.). De hoedanigheden van een geneesheer, de oogenvlekken, aal, slangen, houtmieren en vuurvliegen van Guiana, kwakzalverij | |
[pagina 464]
| |
in de geneeskunst, enz. Op p. 353, een curieus opstel: de mensch doet nooit meer kwaad, dan wanneer hij niets, of niet genoeg te doen heeft. [6e XII 1782]. Algemeene oefenschoole... Twaalfde deel... MDCCLXXXII (... 520 pp...). Dit 12e boekdeel behoorende nog tot de 6e afdeeling bevat geen inhoudstafel; die tafel bevindt zich einde XV. Het beoefenen der natuur, een reis rond de wereld, gelijkheid tusschen planten en dieren, waarnemingen over gezichtskunde, de bieën, enz. [6e XIII 1782]. Algemeene oefenschoole... Dertiende deel... MDCCLXXXII. (... 520 + (4) pp.... VH 8822 XIII.) Nog altijd de 6e afdeeling. Vergelijking tusschen os en paard, aanmerkingen over de warmte, enz. [6e XIV 1782]. Algemeene oefenschoole... Veertiende deel... MDCCLXXXII. (... 520 + (4) pp...). Over papierfabriek, natuurlijke historie van de wesp, aanmerkingen over wijn, brandewijn en azijn, de huis- en schoorsteenzwaluw, natuurlijke historie van de krokodil, het zintuig van het gehoor. [6e XV 1782]. Algemeene oefenschoole... Vyftiende deel... MDCCLXXXII. (... 377 + (3) pp...). Dit deel bevat het verslag van de reis om de wereld van Forster in 1772-1775, raadgevingen voor geleerden ter bewaring van hunne gezondheid, enz. Buiten lichaamsoefeningen moeten studeerenden zich matig voeden, spaarzaam zijn van zure en weinig verteerbare spijzen; hun avondmaal moet gering en vroeg zijn; als drank, water, licht bier, wijn met water, water met een weinig brandewijn. [6e XVI 1782]. Algemeene bladwysers van de voornaamste zaaken, welke voorkomen in de ses afdeelingen der algemeene Oefenschoole van | |
[pagina 465]
| |
Konsten en Weetenschappen. In XXX deelen uitgegeeven. Te Amsterdam, By Pieter Meyer, op den Dam. MDCCLXXXII. (22 × 13.8 cm., 52 + 34 + 38 + 34 + 38 + 65 pp., Kon Bi Brussel VH 8822). Voor elk der zes afdeelingen van het werk in 30 boekdeelen, is er een bijzonder bladwijzer.
*** Honingbijen. 1764 Anonymus. Ontdekking van de staatkunde der natuur, of beschryving van het wonderbaar gemeenebest der honing-byen en zyde wurmen. Amsterdam 1764 in 8 (Bi Un Amsterdam). Opdracht aan Gerard Bosch gedagteekend Utrecht 26 April 1764. Het werk bedraagt 9 hoofdstukken over de anatomie van den voet, de verstuiking, de diastasis (uitwijking van beenderen), de ontwrichting met of zonder fractuur, met of zonder wonde. Natuurlijke wetenschappen. [1765 Anonymus] Beredeneerde en Systematische Catalogus Van eene, by uitstek, fraije en weergaloze Verzameling, zoo van Inlandsche als Uitheemsche Viervoetige Dieren, Vogelen, Gedeeltens van Dieren en Planten, Gekorvene Dieren, Zee-Hoorens en Schulpen, Zee-Koraalen, Mineraalen en verdere Bergstoffen en Versteeningen, Kunstwerken en Physische Instrumenten. Zynde alle de dierlyke Lichaamen op het konstigste in derzelver natuurlykste Standen, Aart en houding, opgezet, en, op eene byzondere wyze, voor alle bederf beveiligd. Alles, met oneindige moeiten en kosten, in zeer veele Jaaren hier te Land by een verzameld. Door ***. En welke geheele verzameling, of afzonderlyke gedeeltens daar van, den Liefhebberen tot den 6 den Mey deses Jaars, ten billyken pryze, uit de hand te koop word aangeboden. Zullende anderzinds (de onderhandsche Verkooping in het geheel of ten deele niet geschiedende) deze Verzameling, of het onverkogte van dezelve, op den 20 Mey 1765 en volgende dagen worden geveild en verkogt, in 's Gravenhage. Ten huize van de Wed. Wegman, in het Gort straatje naast den Boekverkooper Gaillard. Door Pieter van Os, Boekverkooper op de Plaats in 's Gravenhage, By wien benodigd onderricht, en dese Catalogus, te bekoomen is. MDCCLXV. (19.3 × 11.3 cm., XVI + 134 pp., Kon Bi Brussel VH 6988). | |
[pagina 466]
| |
Deze merkwaardige catalogus begint met een voorrede, gevolgd door een Fransche preface, en betreft de verzamelingen van den genaamden Vroeg. De Nederlandsche namen zijn vergezeld van de Latijnsche, met verwijzing naar de werken van Linnaeus, Sulzer, Rumphius, Gualtieri, d'Argenville, Peyssonel, Reaumur, Ellis, Donati, Baster, de Marsilli, Wallerius. Interessante bron van wetenschappelijke woorden. Pharmacie. 1766 Anonymus. De nieuwe Nederduitsch apotheek, gevende een duidelijk en klaar onderwijs wegens de beste dagelijks gebruikte artzenykundige bereidingen. 2e druk Leyden 1766 in 8. | |
[pagina 467]
| |
geschikt, en ongemeen wel bewaerd; tans verkogt zal worden, op Woensdag den 18 Juny 1766, en volgende dagen, 's morgens ten 9. en 's namiddags ten 3. uuren, te Amsterdam, ten huize van F. Staeleman, Kastelein in de Kolveniers Doelen, in de Doelestraet: Door de Makelaers Jakob Posthumus, Nikolaes Blinkvliet, en Pieter Posthumus: By welke, als ook by hunne Korrespondenten in de andere steden en buiten 's Lands, de Katalogus te bekomen is. Zullende alles daegs voor de Verkooping te zien zyn. Te Amsterdam, By P. Meyer, Boekverkooper, vooraen op den Vygendam. (19.8 × 12.6 cm., 76 pp., Kon Bi Brussel VH 7244). De catalogus in het Nederlandsch en in het Latijn is opgesteld volgens het stelsel van Linnaeus, en het Museum van Rumphius. Tusschengebrachte bladen vermelden de prijzen van de veiling. Heelkunde [1767 Anonymus] Manier om de ettergezwellen, Welke onder het bereik des Heelmeesters zyn, te openen en te behandelen; als mede de hulpmiddelen hier toe dienstig. Dicam insigne, recens, adhuc indictum ore alio, Hor. Lib. III. Od. XIX. Uit het Fransch vertaalt. Te Rotterdam, By Abraham Bothall en Dirk Vis, Boekverkoopers. 1767. (21.4 × 13.9 cm., (14) + 398 pp., Bi Un Gent me 2575, Bi Un Amsterdam). De verhandeling is een antwoord op een vraag gesteld in 1761 en 1763 door de Kon. Academie der Heelkunde van Frankrijk. Schr. bespreekt de ettergezwellen der zachte en der harde deelen, alsook de anderen; de inwendingen van mond, keel, borst, buik, de uitwendigen van de vetrok, de spieren en de klieren. Ook worden de ettergezwellen verdeeld in dezen van het celachtig weefsel der beenderen, van het apophysis-lichaam, van de holligheid der grove beenderen en der zachte deelen die met beenderen bedekt zijn. Ten slotte worden bestudeerd de ettergezwellen in de geledingen, de vliezige en peesachtige deelen, onder de nagelen van handen en voeten, en in de kraakbeenige deelen. Geneeskunde. 1767 Anonymus. Hand-boek der genees- en heelkunde, voor arme en rijke. Leeuwarden 1767 in 8; 2e druk Leeuwarden 1769; 3e druk Leeuwarden 1776 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 468]
| |
Niet genoemd in Delprat 1927, Geschiedenis der Nederl. Geneesk. Tijdschriften van 1680 tot 1857. | |
[pagina 469]
| |
Vóór den titel komt een schoone titelprent door H. Nieuwenhuysen geteekend en door J.V. Schloy geëtst. Die prent zal men in de volgende deelen terugvinden, met de uitlegging in verzen door J.J. Brahe neergeschreven. De ledenlijst van het Zeeuwsch Genootschap leert ons dat Jan Jacob Brahe, predikant in de Nederduitsche Gemeente te Vlissingen, de tweede Secretaris was van het Genootschap. Tot voorzitter werd op 25 januari 1769 gekozen Isaac Winckelman, raad en oud-burgemeester te Vlissingen, commis generaal van Zeeland; tegelijkertijd werden aangesteld als vice-praesident Paul Changuion, raad, secretaris en pensionaris honorair te Vlissingen, - als schatbewaarder David Henri Gallandat, anatomiae, chirurgiae et artis obstretricandi lector, heel- en vroedmeester te Vlissingen, - en als 1e secretaris Justus Tjeenk, predikant in de Engelsche Gemeente te Vlissingen. Uitlegging der Titelplaat.
De Wysheid, fier geseten op haar Throon,
Beschouwt men in Minerve's Wapenrusting;
Doch, warsch van fabeldicht en valsche Go'on
Schept ze in Gods boek haar grootste zielsverlusting.
Twee Zuilen, die 't gewelssel van haar Kerk
Aan d'eenen kant bouwkunstig onderschraagen,
Vertoonen 't Zeeuwsch en Vlissings wapenmerk,
En Willems beeld, wien 't werk wordt opgedragen,
Doorluchtig Hoofd van onze Maatschappij,
Die, Schoon noch in heur zwakke en kindsche jaaren,
Hem d'Eersteling haer's arbeids, vlug en bly,
Voor de oogen brengt, met lust om voort te vaaren.
De Tafel met den Voorgrond, ryk bedekt
Met Tekenschets van Kunst en Wetenschappen,
En 't Vergezicht, dat ginder d'aandacht wekt
Ter zyde van Gordyn en Tempeltrappen,
Getuigen, dat de weetzucht, vlyt en lust,
Door de Eer gespoord, aan Zeelands verste paalen
In onze Vest noch niet zyn uitgebluscht:
Men tracht door nut 'er mede een Prijs te haalen.
Handhaving van den Godsdienst en het Recht,
Geneesbehulp, tot steun van 't menschlyk leven,
't Natuurboek, door Gods hand ons voorgelegd,
't Natuurboek, door zyne Almacht zelf beschreven,
De Meetkunst, in haar takken ruim verspreidt,
De Schilderkunst, zoo fix in kleur en trekken,
| |
[pagina 470]
| |
De Puikmusyk, die harten opwaarts leidt,
Haar Zuster, die de dofheid zelf kan wekken,
't Vermogen om door 't helder Spiegelglas
Het Starrenheir aan 't menschlyk ook te klemmen,
Of, door behulp van Graadboog en Kompas,
Op verren tocht een dolle zee te temmen;
Historiekunst, die 't oude in 't nieuw herschept,
Die munt en steen van vroeger eeuw doet tuigen,
Die honing zelfs uit bittren alzem lept,
En uit vergift weet artzeny te zuigen,
En wat zich meer liet schetzen op de print,
Zyn beeldspraak van het doel, waar heen wy trachten.
Is 't werk gering? wie deugd en wysheid mint,
Heeft eindlyk op zyn arbeid vrucht te wachten.
Dus huwt m' in 't ryk van onzen Waterleeuw
De Scheepvaardij met de oefning der verstanden.
Der braaven gunst zal hy by den noesten Zeeuw
Den yvergloed noch sterker doen ontbranden.
J.J. Brahe.
Terwijl Willem de Vijfde, prins van Oranje en Nassau tot protector uitgeroepen werd, zetelden de regeerende burgemeester van Vlissingen, Anthoni Pieter Lambrechtsen, heer van Ritthem, en de regeerende burgemeester van Middelburg Herman Evertsen in den raad van directeuren die 29 leden telde. De ledenlijst bedraagt 54 namen, waaronder deze van natuuronderzoekers van gezag, zooals Martinus Slabber te Oudelande, Job Baster te Zierikzee, Pieter Boddaert te Utrecht, Nicolaus Laurentius Burman te Amsterdam, Arnoud Vosmeer te 's Gravenhage, Hieronymus David Gaubius te Haarlem. Het boekdeel wordt aan Willem den Vijfden opgedragen. De geschiedenis van het Zeeuwsch Genootschap vertelt hoe de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem een groote intellectueele leemte kwam vullen, en dat daarna andere soortgelijke genootschappen tot stand kwamen, zooals de Maatschappij der vaderlandsche letteren te Leiden, het Genootschap ter bevorderinge van 't Vaderlandsche recht te Groningen, en van den hooimaand 1765 af het Genootschap ter bevorderinge van nuttige kunsten en wetenschappen te Vlissingen. De zegel van het nieuw genootschap was een rots in zee, waarop de zeven vrije kunsten met het bijschrift ‘non sordent in undis.’ De wetten van het Genootschap bedragen (blzz. XI-XVI) | |
[pagina 471]
| |
9 artikelen. In het begin van 1769 kreeg het genootschap den naam van Zeewsch Genootschap der wetenschappen te Vlissingen, en van het begin af werden talrijke mededeelingen ter opname in de verhandelingen aangeboden. Ook werd beslist prijsvragen te stichten ten einde de intellectualiteit aan te moedigen. Het eerste deel bevat, op het gebied van de geneeskunde, werken van G. de Witt, O. Reitz, G.H. Gallandat, P. de Wind, F.H. Gram, - van de chemie, werken van J.A. Schlosser, - van de biologie, werken van M. Slabber, L. Bomme, - van luchtgesteldheid, waarnemingen door A. Muller. [II 1771]. Tweede deel. Te Middelburg, By Pieter Gillissen, Drukker van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1771. (LVIII + 645 blzz.). De uitlegging in verzen van de titelprent ontbreekt. De eerste algemeene vergadering van het Genootschap werd gehouden op 25 Herfstmaand des jaars 1770, en bij deze gelegenheid hield de voorzitter Winckelman een redevoering over den vooruitgang der wetenschappen in Nederland sedert het begin van de 18e eeuw. Hij noemde van Til, Mark, Witzius, Vitringa, d'Outrein, Burman, van Alphen, Hellenbroek, van den Honerts, Fabricius, Lampe, Wesselius, Gerdes, Gaurin, Hartman, Venema, Gurtlerus, Andala, Plevier, Hoffman, Van Zon, Barentz, Hofstede, Schacht als godgeleerden, - Voet, Rucker, Voorde, Wieling, Wesseling, van de Water, Moerman, Noest, van Eck, Otto, Trotz, Schomaker, Noodt, Westenberg, Mauricius, Meerman, van Hasselt, Heineccius, Huber, Bynkershoek als rechtsgeleerden, - de Gorter, Oosterdyk, van Swieten, Schwenke, Vink, Baster, Sandifort, Camper, Grashuis, Kloekhof, de Monchy, van Geuns, Nahuis, van Ruysch, Albinus als geneeskundigen - Boerhaave. Gaubius als scheikundigen, - Wachendorf, Burman, Camper, Gronovius, de Gorter, van Rooyen, Baster en Meese als kruidkundigen, - Titsing, Saunce, ten Haaf, van der Haar, van Gescher als heelkundigen, - Deventer, Plevier, Roonhuizen, Camper, de Gorter, de Wind, Gallandat, als heelkundigen, - 's Gravenzande, Musschenbroek als natuurkundigen, - Ode, Klinkenberg, Schim, Nettis, de Munck, Lulofs als sterrekundigen, - Bernoulli, Heunert, Blassiere, Wolfram, Reitz als wiskundigen, - Coehoorn, Ypey, Klinkenberg, de Creutznach, Liestinck als werktuigkundigen, - Leeuwenhoek, Swammerdam, | |
[pagina 472]
| |
Nieuwentyt, Schlosser, Vosmaer, Baster, Houttuyn, Boddaert, Lyonnet, Francq, van Berkhey, Fermin, Nozeman als natuuronderzoekers. Daarna werden eerepenningen verleend aan de schrijvers van antwoorden op opgestelde vraagstukken. Onder de nieuwe gestelde vragen, treft men dezen die bewijst hoe reeds het onderzoek met de proeven belang had verwekt: Mag een Natuuronderzoeker uit de reeds gemaakte waarnemingen en proefondervindingen gevolgen trekken ter uitvorschinge van de nog onbekende oorzaken der verschijnselen. Het getal der leden steeg met 43 nieuwe inschrijvingen. Het tweede deel bevat het gebied van geneeskunde, werken van Macquet, Tieboel, van Gesscher, Oosterdyk, Hussem, - van de biologie, werken van Bomme. Rechtover blz. 1 treft men een fraaie plaat met de twee zijden van de penning ter belooning van de bekroonde prijsvragen geschonken. Aan de eene zijde: een spelonk in zee met de kunsten en de woorden ‘non sordent in undis, Societ. scient. Batavo. Fless. praemium’; aan de keerzijde: Minerva en de woorden ‘Calcar honos; C.P. Amstel J.C. Inv. Del., B.G.V. Calker exc.’. De plaat zelf is geteekend J.v. Schley. [III 1773]. Derde deel. Te Middelburg, By Pieter Gillissen, Drukker van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, MDCCLXXIII. (LXXXVI + 662 blzz.). Zelfde titelprent en zelfde gedicht als in het eerste deel. Het boek begint met de uitdrukking van vreugdegevoelens ‘in een tijd van aangenaame vrede, en onder 't heuchelyk genot van de heilryke vryheid’. Op de 2e algemeene vergadering, den 20 van herfstmaand 1771, sprak de voorzitter Winckelman over de voornaamste redenen, waarom de kunsten en wetenschappen de verwachte vorderingen niet maakten: de verkeerde opvoeding der kinderen ‘welker geheugen te veel gevergd, maar hun oordeel te weinig opgescherpt wordt’, de onkunde betreffende de letteroefeningen, en ook de weinige aanmoedigingen die de letteroefeningen ontvangen. Dat wordt in 1771 gezeid en is nog altijd waarheid. Onder de gestelde prijsvragen treffen wij deze die voor Nederland van groot belang is: ‘Hoe kunnen de vallen of grond- | |
[pagina 473]
| |
braken in de zeedijken, voornamelijk die der provincie Zeeland, best en minst kostbaar voorgekomen worden’? De 3e algemeene vergadering werd op 29 van wynmaand 1772 gehouden; door Te Water werd een verslag over Romeinsche en Bataafsche oudheden opgemaakt. De lijst der verhandelingen wordt voorafgegaan door een lang gedicht als herinnering op de grondlegging en de herstelling der Nederlandsche vrijheid in 1572. Drie antwoorden, alle drie in de mededeelingen opgenomen, werden over het vraagstuk der zeedijken ingezonden en bekroond; de schrijvers zijn B. Nebbens te Middelburg, B. Renou en C. Dekanter te Zierikzee. De andere mededeelingen op wetenschappelijk of geneeskundig gebieden zijn van Bomme, Baster, Bergius, Lefrancq en Radermacher over biologie, - Gallandat, Nahuys, Van Nooten, Dewind en Muller, Veirac, Le Roy over geneeskunde. [IV 1775]. Vierde deel. Te Middelburg, by Pieter Gillissen, Drukker van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, MDCCLXXV. (XXXII + 675 blzz.). Zelfde titelprent en gedicht als in het eerste deel. Algemeene vergaderingen werden gehouden op 7 september 1773, 26 Juli 1774. Onder de gestelde prijsvragen treft men er een over landbouw in Zeeland, en een over besmettelijke ziekten in Oostindië, namelijk over de rotkoorts (febris maligna putrida). Antwoorden op de vraag ‘Mag een natuuronderzoeker, uit de reeds gemaakte waarnemingen, verdere gevolgen trekken ter uitvorsching van de nog onbekende oorzaken der verschijnselen?’ werden ingediend door Josua van Iperen, predikant te Vere, J. Pap de Fagaras, en P. Fermin, geneeskundige te Maastricht. Die drie antwoorden bedragen te samen 416 blzz., zijn zeer langdradig en kunnen moeilijk kort worden samengevat; het ware echter belangrijk die eens volledig te bespreken. Over geneeskunde schrijft Bonn, over lijkenbehandeling Te Water, die het gedacht de lijken niet meer in de kerken te begraven verdedigt, maar op daartoe gepaste gronden, op zeker afstand van bewoonde plaatsen. [V 1776]. Vyfde deel. Te Middelburg, by Pieter Gillissen, Drukker van het Zeeuwsch Genootschap der wetenschappen, MDCCLXXVI. (20.6 × 12.8 cm.), LXXII + 629 blzz.). | |
[pagina 474]
| |
Zelfde titelprent met uitleggingsgedicht als in het 1e deel. Onder voorzitterschap van Winckelmann hield het Genootschap een algemeene vergadering op 23 Oogst 1775; de voorzitter besprak de jaarmarkten en kermissen in Holland. Ook op 30 Oogst 1776 werd een algemeene vergadering bijeengeroepen waarop werd bekend gemaakt dat Johannes Veirac, doctor in de geneeskunde te Rotterdam, het vraagstuk over de besmettelijke rotkoorts gunstig had beantwoord. De ledenlijst vermeldt 171 namen; protector blijft Willem V, prins van Oranje en Nassau, voorzitter is J. Winckelman, commis-generaal van Zeeland, ondervoorzitter P. Changuion, schatbewaarder Gallandat, eerste secretaris J. Tjeenk en tweede secretaris J.W. Te Water. Onder de gedrukte verhandelingen treffen wij: - over geneeskunde Swagerman, Greeve, DeWitt, Dinckler, Gallandat, Reitz, - over biologie Swagerman. [VI 1778]. Zesde deel... MDCCLXXVIII. (20.6 × 12.8 cm., LXVII + 664 blzz.). Zelfde titelprent met zelfde uitleggingsgedicht. Een algemeene vergadering had plaats op 29 Augustus 1777. De gepubliceerde verhandelingen zijn geteekend, voor de geneeskunde door Veirac, Hussem, Bonn, Dupont, De Beunie, Greeve, Mirandolle van Ghert, - voor de biologie door Bomme en van Iperen; Veirac raadt aan kinauittreksels tegen de koorts. Onder de schrijvers dient J.B. De Beunie als Belg genoemd te worden; als doctor in de geneeskunde te Antwerpen gevestigd zond hij aan het Genootschap een verhandeling getiteld: Wonderbaar geval nopens eene subite genezinge van eene vallende ziekte, door koud water (blzz. 587-600). [VII 1780]. Zevende deel... MDCCLXXX (20.6 × 12.8 cm., XXIX + 401 + 276 pp.). Zelfde titelprent en uitleggingsgedicht. Algemeene vergaderingen hadden plaats op 1 wintermaand 1778, 10 Augustus 1779, en 9 Augustus 1780. De verhandelingen zijn deze van Bicker, Veirac, Oosterdyk en Ellerbeek over geneeskunde, - Bomme en Swagerman over biologie. | |
[pagina 475]
| |
[VIII 1782]. Achtste deel... MDCCLXXXII. (20.6 × 12.8 cm., CXXXVI + 539 pp.). Zelfde titelprent en uitleggingsgedicht. Het geschiedkundig gedeelte betreffende het genootschap, dat zeer kort in het 7e deel was, is hier buitengewoon uitgebreid. De algemeene vergadering werden gehouden op 1 wintermaand 1778, 10 oogstmaand 1779, 9 oogstmaand 1780 en 28 oogstmaand 1781. Als verhandelingen treffen wij deze van Krom, van der Palm, van Voorts, Nahuys over onderwijs, - van Mechain, Fokker over sterrekunde. [IX 1782]. Negende deel... MDCCLXXXII (XXI + 574 pp.). Zelfde titelprent en uitleggingsgedicht; de titelprent van het 8e deel is zichtbaar aan duidelijkheid verminderd, en is hier in het 9e deel vernieuwd, met de inlichtingen onderaan: H. Nieuwenhuysen inv., P. Gillissen excud., A. Hulk Jacobsz. sculps. In zijn rede op de algemeene vergadering van 27 oogstmaand 1782 geeft de voorzitter Winckelman een lange levensschets, met de lijst zijner werken, van het afgestorven lid David Henry Gallandat, geboren in 1732, lector in de ontleed- en in de vroedkunde te Vlissingen. De ledenlijst telt 174 namen, waaronder dezen van Joseph Ghesquiere, historieschrijver te Brussel. Verhandelingen in dit deel over geneeskunde, van Swagerman, Hussem, Greeve, Van Wy, Van Ghert, Watervliet, van Solingen, De Puyt, - over natuurlijke wetenschappen, van Houttuyn, Gallandat, Watervliet. [X 1784]. Tiende deel... MDCCLXXXIV (XXIX + 636 pp.). Zelfde titelprent en uitleggingsgedicht. De algemeene jaarlijksche vergadering werd gehouden op 7 wijnmaand 1783; door den dood van den 1en secretaris J. Tjeenk werd deze plaats ingenomen door J.W. te Water, terwijl als 2e secretaris G. Kuipers, predikant te Vlissingen werd genoemd. De schatbewaarder D.H. Gallandat werd vervangen door F.A. van Rosevelt-Cateau, schepen en raad te Vlissingen. Onder de gestelde prijsvragen dient de volgende vermeld te worden: ‘zijn er geene algemeene en bijzondere gebreken in de inrichtinge en leerwijze onzer Vaderlandsche Hoogeschoolen? Welke zijn de voornaamste? en wat kan tot verbeteringe daar van in 't werk gesteld worden, | |
[pagina 476]
| |
tot spoedigere voortzettinge van allerlei wetenschappen, en ter meerdere beschavinge onzer natie?’ De mededeelingen betreffen de geneeskunde: Calleufels, Harger, De Wind, Voltelen, Van Solingen; de warenkunde: Houttuyn. Deze laatste verhandeling bespreekt het onderscheid tusschen zwarte en witte peper. [XI 1786]. Elfde deel... MDCCLXXXVI (LXIV + 508 pp.). Zelfde titelprent en uitleggingsgedicht. Het verslag van den secretaris vermeldt de benoeming als leden, van Dr. Callenfels, schepen der stad Sluis in Vlaanderen, en Dr. Burtin, geneesheer te Brussel. Ook werden leden in Frankrijk gevonden, zooals de ingenieur Georgert te Havre-de-Grace. De rede van den voorzitter Winckelman vermeldt dat de antwoorden op de prijsvragen in het Nederlandsch, Latijn of Fransch mogen opgesteld worden. De ledenlijst draagt 194 namen. Onder de mededeelingen, deze over de geneeskunde van Petersen Michell, De Wind, - over natuurlijke wetenschappen van Houttuyn, Watervliet en Martinet. [XII 1786]. Twaalfde deel... MDCCLXXXVI (1e stuk, XXIX + 345 pp.; 2e stuk, LXXII + 153 pp.). Zelfde titelprent en uitleggingsgedicht. Onder de nieuwe leden komen Belgen meer voor: J.B. Jacobs geneeskundigeprofessor te Gent, de Launy, secretaris van den koning te Brussel, Caels geneesheer te Brussel. Onder de mededeelingen deze over kaneel. Het 2e stuk van het 12e deel heeft als titel: Beredeneerd register van alle verhandelingen en stukken, die in de eerste twaalf deelen der Verhandelingen van het Zeeuwsche Genootschap der wetenschappen te Vlissinge geplaatst zyn: saamgesteld door A. Dryfhout, A.L.M. Phil. en Theol. Doct. Lid van verscheidene geleerde Maatschappyen; secretaris van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te Vlissinge; en predikant te Middelburg. Twaalfden deels tweede stuk. Te Middelburg: by Pieter Gillissen, Drukker van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, MDCCLXXXIX. Zooals het hierboven wordt aangekondigd bevat dit stuk de lijst der leden, de lijst der verhandelingen en der prijsvragen in de 12 eerste deelen, met een uitgebreid register van zaken. | |
[pagina 477]
| |
In de ledenlijst worden vermeld als voorzitter I. Winckelman, als ondervoorzitter C.C. Bertling, als thesaurier F.A. van Roseveld-Catteau, als secretaris H. Van Roijen. De prijsvragen zijn ten getalle van 36. [XIII 1786]. Dertiende deel... MDCCLXXXVI. (X + 558 pp.). Zelfde titelprent met uitleggingen in verzen. De gedrukte mededeelingen worden geteekend door Kayzer, Van Breda en Gallandat over geneeskunde. [XIV 1790]. Veertiende deel... MDCCLXXXX (LI + 582 pp.). Nog altijd zelfde titelprent en gedicht. Het voorbericht zinspeelt op de verwoestingstooneelen te Vlissingen in het jaar 1787, waardoor het verschijnen van het 14e deel een groote vertraging leed. Belangrijk is vast te stellen dat vóór 1800 het belang van de wiskundige wetenschappen reeds begrepen werd; wij zien daarover een vraag stellen: ‘De wis- natuur- en teekenkunde voor eenen bykans algemeenen invloed op alle kunsten en handwerken zynde: wordt gevraagd op te geven: welk het beste middel zy, om die kundigheden algemeener in trein te brengen; en derzelver aanleering, voor minvermogenden, gemakkelijker te maken?’ In 1786 werd P. Changuion, ondervoorzitter, van het genootschap vervangen door Cornelis Christiaan Bartling, raad en burgemeester van Vlissingen. Hetzelfde jaar werd als 1e secretaris Gerrardus Kuipers vervangen door Abraham Van Doorn, raad en adjunct pensionaris te Vlissingen, en in 1788 door Henricus van Royen, rector der Latijnsche Scholen te Vlissingen. Een algemeene vergadering werd gehouden op 7 wynmaand 1789. Het voorbericht wordt geteekend 27 wynmaand 1789 door den anderen secretaris A. Dryfhout. De verhandelingen zijn geteekend door Verwyk, Haack, Luchtmans, Thomassen A Thuessink, De Wind, Martinet, van Solingen, De Puyt, Was, Watervliet, Metzlaar. [XV 1792]. Vyftiende deel... MDCCLXXXXII. (LXIV + 58 + 512 pp.). Zelfde titelprent en zelfde gedicht. In 1790 werd een algemeene vergadering gehouden op 20 wijnmaand. Vragen worden gesteld om tot 1794 beantwoord te worden. Het voorbericht van | |
[pagina 478]
| |
den secretaris Dryfhout op 26 zomermaand 1792 vermeldt de ‘de gevaarlyke ongesteldheid van den, sedert des Genootschaps oprichting Praesider enden Heer Directeur, Mr. Isaac Winckelman’. Onder de nieuwe leden treffen wij ‘l'Abbé Mann, secrétaire perpetuel de l'Academie Imperiale et Royale des sciences et belles lettres te Brussel’. Na een lofrede op Mr Johan Adriaen van de Perre, die 58 blzz. bedraagt, komen de 4 verhandelingen als antwoord op de prijsvragen ingediend: deze van Solingen over wiskunde, deze van Muller over handel, deze van de Moraaz over de kinderpokjes, deze van Pardon over het bevorderen van geleerde genootschappen. Onder de voordeelen der wiskundige wetenschappen noemt van Solingen de richting naar persoonlijke gedachten die onafhankelijk maken van blindelings opvolgen van stelsels van ouders en leeraren, en naar streng redeneren; dit belangrijk stuk bevat een volledig leerprogramma en eindigt met de prachtige woorden: ‘zooveel mooglijk werksaam zijn’.
Het 15e deel is het laatste stuk van de verzameling; en inderdaad de Catalogus van het British Museum gaat ook niet verder: 15 deelen, Middelburg 1769-1792. Een kleine aanteekening vermeldt daarenboven: ‘In the year 1801 the seat of the Academy (Zeeuwsch Genootschap te Vlissingen) was removed to Middelburg’. Dezelfde catalogus vermeldt verder het bestaan van Nieuwe verhandelingen, deel 1 tot 5, Middelburg 1807-1835 in 8; Nieuwe werken, Middelburg 1845, etc. in 8; vroegere en latere mededeelingen voornamelijk in betrekking tot Zeeland, Middelburg 1856 etc., in 8e In 1869 verscheen te Middelburg het Verslag van het verhandelde in de algemeene vergadering ter viering van het eeuwfeest van het Zeeuwsch Genootschap gehouden den 7 April 1869.
*** Kinderpokken. 1769 Anonymus. Brief van een vriend aan zyn vriend in Zeeland over de thans in gebruik zynde inëntinge der besmettelijke ziekte, omtrent het gesonde rundvee. Amsterdam 1769 in 8. (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 479]
| |
gezelschap van Utrechtsche heelmeesters. Utrecht 1769 in 8 (Bi Un Amsterdam). Het boekje beschrijft slechts enkele diersoorten, namelijk de Lucrocuta, de Mantichora, den pardel of Panthera en Leopardus, den tijger, de Hyena, de meerkat of Sagovin, den Tatou, het varkenshert of Babiroesa, den zeeeenhoorn, den zeeleeuw, den haai, het waterpaard of Hippokampus, de vliegende visch of Milvus, den hazelhaai of Galeus, de jachtvisch of Reversus, de zeevorsch of meerduivel; van de gekorven diertjes, de bieën, de springhanen, den tor, de mieren, de molkrekels, het haft en de zijdeworm. Voor ieder dier een afbeelding. Verfkunst, ca 1770 Anonymus. De Geheime Illumineerkonst; behelzende I. Hoe men allerlei zoorten van Verwen konstig bereiden en nuttig gebruiken zal; nevens het Geheim om de beste Carmyn en Ultermarein te maken. II Het maken van Chineesche en alle andere zoorten van vernissen bakken, en der zelver gebruiken, III. Eene duidelyke Onderrichting om allerlei Voorwerpen naar het leven te schilderen. IV. De schilderkonst in Minjatuur; nevens een grondig Onderwys in de Tekenkonst, en te leeren schilderen zonder Meester, mitsgaders de beste manier om Craijons te maken. V. Eene Beschryving van het schilderen der Swarte Konst Prenten, de wyze om deselve op het Glas te brengen, en de Glas-Schilderkonst. IV Het vergulden van allerlei Metaalen, dezelve te doen smelten, tot Poeder te maken, en daar mede aan te leggen. VII. Allerlei Stoffen te Verwen, Plysterwerken aan te leggen, Hoornwerk te maken, allerlei Figuren en Beelden daar van te Drukken, benevens eene Onderrichting om op alle Metaalen te Etzen, | |
[pagina 480]
| |
Indiaansch Kabinetwerk te maken en uittesnyden. VIII Veele fraaije Geheimen om allerlei zoort van Gesteenten voor Konst na te maken, en in haare Natuur te vertoonen, nevens nog zeer veele fraaije zaaken en verborgen Wetenschappen meer. Alles met groote moeite en vlyt in een reeks van Jaren by een verzamelt, door een Voornaam Liefhebber der Konsten. 3 stukken gr in 8. Amsterdam, Gerrit Bom, ca 1770. De dagteekening van het boekje wordt gegeven op p. 33, aldus 1771, jaar waarin de laatste waarnemingen over rundpest worden genomen. De ziekte wordt ‘betrappelijk’ genoemd; de ‘besmetheyt’ verspreidt zich door aanraking met zieke dieren, besmette stallen, mest, hooi, stroo, kleederen, doorvoeren op plaatsen waar zieke dieren voorbijgingen, zelfs door honden en katten die in de besmette stallen waren geweest. Geneeskunde. 1771 Anonymus. De pligten van een geneesheer, mitsgaders de wijze op welke men de ware waarnemingen in de natuurkunde kan best voortzetten. Uit het Engelsch vertaald. Amsterdam 1771 in 8 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 481]
| |
Het 1e deel bespreekt de natuurgesteldheden, in betrekking met den ongehuwden staat en het beteugelen van de liefdedrift, dan de hulpmiddelen om die drift aan te prikkelen, de machteloosheid, de vermenging, de onvruchtbaarheid. In het 2e deel, het huwelijk, de huwelijksgewoonten onder de volkeren, de invloed van het huwelijk op de gezondheid, de teeldeelen, de huwbaarheid en de maagddom, het zaadvocht, de maandstonden, de voortteling. Ontleedkunde. 1772 Anonymus. Kweekschool der ontleedkunde. Amsterdam 1772 in 8 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 482]
| |
Zeer uitgebreide lijst met Nederlandschen en Franschen tekst, waarin de soortennamen en deze twee talen en ook in het Latijn vermeld worden. Gezondheid. 1773 Anonymus. XXV Brieven ter bewaring der gezondheid. Amsterdam 1773 in 8 (Bi Un Amsterdam). | |
[pagina 483]
| |
Het werk is verdeeld in 24 hoofdstukken waarin de anatomische beschrijving der vrouwelijke geslachtsdeelen en van het kind, normaal en anormaal, voorkomt. Werktuigen en bewerkingen in alle mogelijke gevallen. Schr. spreekt van de tangen van Smellie en Levret; Palfijn wordt niet genoemd.
*** Tijdschrift (1774-1798 Anonymus) Verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der proefondervindelyke wysbegeerte te Rotterdam. Eerste deel. Te Rotterdam, By Reinier Arrenberg, 1774. Met Previlegie van de Edele Groot Mogende Heeren Staaten van Holland en Westfriesland. (26.6 × 21.2 cm., (4) + LXI + (3) + XIV + 15 tot 583 + (1) pp., Bi A.J.J.V., Bi Un Gent Hi 9621). Niet genoemd in Delprat 1927, Geschiedenis der Nederl. Geneesk. Tijdschriften van 1680 tot 1857. Opgedragen aan Willem den vijfden van Oranje en Nassau; de stichter van het Genootschap, die de noodige gelden voor de oprichting schenkt, laat zich niet kennen; aldus kwam van af Maart 1769 het genootschap tot stand. De vergaderinge begonnen de 30 juni 1769 onder het voorzitterschap van Meester P. Boogaert, Regeerend burgemeester van Rotterdam. | |
[pagina 484]
| |
Op 30 Maart 1770 werd aan de Heeren Staaten van Holland door de Hollandsche Maatschappij der wetenschappen te Haarlem een verzoek om de nieuwe maatschappij niet te herkennen. In Mei 1770 teekenen de directeuren van de Rotterdamsche maatschappij protest aan en geven vooral als bewijs het duidelijk verschil van titel, waardoor alle verwarring onmogelijk is; op 5 Juli van hetzelfde jaar werd het octroy verleend. In de standregelen van het Genootschap wordt aangekondigd de studie over natuurkunde, kruidkunde, scheikunde, natuurlijke historie, ontleedkunde, natuurkunde van het menschenlichaam, genees- en heelkunde; prijsvragen zullen worden uitgeloofd, verhandelingen zullen worden gepubliceerd, vergaderingen elke maand op den eersten donderdag met een algemeene vergadering den tweeden maandag van Augustus. Er worden drie vragen gesteld over watergenie en de bekomen antwoorden worden vermeld. De ledenlijst draagt namen van maecenaten, honoraire leden, leden administrateurs en directeurs, consultanten en correspondenten, en gewone leden. Als 1e secretaris Reinier Arrenberg, courantier te Rotterdam. Mededeelingen van Hoogendijk en Hennert over physica, - van Camper, Schwenke over biologie, - van Camper, Veirac, Nozeman, Heiligers, Ten Haaff, Kole over geneeskunde. [II 1775]. Tweede deel (XXIV + 207 + (1) pp.). De praeses magnificus is nog P. Boogaert, bijgestaan door de twee secretarissen L. Bicker en R. Arrenberg. Mededeelingen van Rienk Jelgerhuis, over brandstoffen, Agge Roskam Kool en Bloys van Treslong over landbouw, Bezoet en Schouten en de Witt over pathologie, List over hars, en Kogel de Jonge over een lucht pomp. [III 1778]. Derde deel (XX + 288 pp.). De 6e algemeene vergadering werd gehouden op 12 Augustus 1776 onder voorzitterschap van Salomon de Monchy. Dit deel bevat slechts een verhandeling over geneeskunde, namelijk van A. Bonn. | |
[pagina 485]
| |
[IV 1779]. Vierde deel (XXII + 289 pp.). Dit deel bevat de verslagen der algemeene vergaderingen gehouden op 11 Aug. 1777 en 10 Aug. 1778, de eerste onder het voorzitterschap van L. Bicker, de tweede van C. Nozeman. Mededeelingen van J. Veirac over de inenting, van J. Van Lil over het gebruik van colophonium, van Agge Roskam Kool over gerst en tarwe, van L. Bicker over de molenroeden en over roodvonk en van Dirk Scholl over de afscheiding van het elleboogsbeen. [V 1781]. Vyfde deel. (XXIV + 228 pp.). De algemeene vergadering van 9 Augustus 1779 werd voorgezeten door C. Noseman, deze van 14 Augustus 1770 door S. de Monchy. Verhandelingen van Deiman en Paets van Troostwyk over de vaste lucht, van B. Tiboel over het zelfde onderwerp, van ten Haaff over zoutenaanslag der turfkoolen, van ten Haaff over breuken, van Gescher, ten Haaff, van Wy en Baggers over geneeskunde. [VI 1781]. Ibid. Zesde deel (XIX + VI + 160 + 30 pp.). Verslag van de vergadering van 13 Aug. 1781 onder voorzitterschap van L. Bicker. Mededeelingen van van Marum over bescherming tegen luchtelectriciteit, van van der Haar over verloskunde, van W. van Lis over verloskunde, van J. Ingenhousz over de gedephlogisteerde lucht. De 30 laatste blz. houden een bladwijzer van de 6 eerste deelen, onder jaartal 1784, in alphabetische orde. [VII 1783]. Zevende deel (XXVI + 274 pp.) Uitgever: Reinier Arrenberg en zoon. De vergadering van 12 Aug. 1782 werd voorgezeten door C. Nozeman, deze van 11 Aug. 1783 door P. Hartog. Verhandelingen over het levensbeginsel van A. Ypey, over landbouw van Verstolk, Gronau, Bloys van Treslong, over electriciteit van van Marum en Paets van Troostwyk, over beenderenbesmetting door vander Haer, over heelkunde door vander Haar en ten Haaf. [VIII 1787]. Agtste deel. Te Rotterdam, By Dirk en Ary Vis, 1787. Met Privilegie.... | |
[pagina 486]
| |
De vergadering van 9 Aug. 1784 werd voorgezeten door S. de Monchy, deze van 9 Aug. 1785 door L. Bicker, deze van 14 Aug. 1786 door P. Hartog, deze van 1[...] Aug. 1787 door L. Bicker; de bespreking ging vooral over de prijsvragen. De 1e secretaris is nog altijd L. Bicker, maar als 2e secretaris treedt nu op Pieter van Swieten, medec. doctor te Rotterdam. Verhandelingen van M. Van Marum en Paets van Troostwyk over uitdampingen van moerassen, putten en kelders, door Paets van Troostwijk en Deiman over electriciteit. [IX 1790]. Negende deel. (XXXIV + (2) + 257 pp.). De stichter van het genootschap, tot nu toe onbekend gebleven wordt ter gelegenheid van zijn overlijden op 3 Juli 1788 bekend gemaakt: Steven Hoogendyk, wiens portret door P. Stolker werd geteekend en door R. Vinkeles geëtst, werd geboren te Rotterdam op 1 April 1698. Van hem is de beschrijving van den pyrometer (1e deel, 1774); bevoegde werktuigkundige, gebruikte hij een deel van zijn vermogen, en door arbeid en door erfenis verzameld, om het genootschap te stichten. Bijzonderheden over zijn leven worden medegedeeld. Er werd in 1788 geen algemeene vergadering gehouden; de vergadering van 10 Aug. 1789 werd voorgezeten door P. Hartog. De 1e secretaris is Gerhardus Gijsbertus ten Haaff, de 2e Olivier Christian Eijckma. Verhandelingen van Bicker, Coopmans en Pott over geneeskunde, van Vander Sande over het Engelsch zout, van Nozeman, over de zoetwaterspongie. [X 1796]. Tiende deel. Te Rotterdam, By Dirk Vis, Boekverkooper, 1796 ((8) + 222 pp.). Verhandeling over geneeskunde van D. Heilbron. [XI 1798]. Elfde deel, 1798 (LIII + (3) + 363 pp.). Het 11e deel geeft verslag over de werkzaamheden van het genootschap tusschen 1789 en 1797; in 1790 werd J. Bichon praeses magnificus. Door te weinig of onvoldoende antwoorden, werden in 1790 en 1791 geen vergadering gehouden; in 1792 op 13 Augustus werd een algemeene vergadering onder voorzitterschap van L. Bicker, op 12 Augustus 1793 onder voorzitterschap | |
[pagina 487]
| |
van G.G. ten Haaff, op 11 Augustus 1794 onder P. Hartog; geen vergadering in 1795; onder C.G. ten Haaff als voorzitter werd een vergadering gehouden op 20 Augustus 1796, onder O.C. Eickma op 12 Augustus 1797. Verhandelingen over geneeskunde van a Tuessink, vander Leeuw, Bicker, Robol, van Haaften, Heilbron, Van Maanen. [XII 1798]. Twaalfde deel. 1798 (XIV + (2) + 268 pp.). Een algemeene vergadering werd gehouden op 11 Augustus 1798 onder voorzitterschap van Lambertus Bicker, die van het begin af van het Genootschap zeer werkzaam bleef; op deze vergadering werden van Mons, hoogleeraar te Brussel en Kock med. doct. en secretaris van het genootschap Aegrotantibus te Brussel tot leden correspondenten genoemd. Verhandeling van Luïscius over de oorzaaken der verrottingen. |
|