Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1936

(1936)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Bromatologicon of Bibliographie der geschriften over de levensmiddelen tot 1800 in het licht gezonden
(6^e Bijdrage)
Door Prof. Dr. Alb. J.J. Van de Velde.
Werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

Deze zesde bijdrage, ook de laatste van mijn bibliographie der geschriften over de levensmiddelen tot 1800 in het licht gezonden, betreft de werken van de schrijvers wier naam begint met letter Q tot letter Z. Zij bevat 247 titels.

In de vorige bijdragen werd het overzicht verdeeld als volgt:

1^o	-	letter A	203 titels
2^o	-	letter B	189 -
3^o	-	letters D, E, F	211 -
4^o	-	letters G tot L	249 -
5^o	-	letters M tot P	316 -
6^o	-	letters Q tot Z	247 -
			_____
			te zamen 1315 titels

De densiteit van deze bijzondere bibliographie, vóór 1800, kan worden bepaald door het getal 1315.

Het is onmogelijk zulk overzicht volledig op te stellen; later, met de hulp van vriendelijke belangstellenden, hoop ik een aanvullende lijst te kunnen leveren.

Q

Brood. 1757. Quelmalz. De pane succedaneo ex cortice tiliae interiori. 1757 in 4. (cit. door Haller.)

Samuel Theodorus Quelmalz was hoogleeraar te Leipzig.

Cacao. 1720 Quelus, D. Histoire naturelle du cacao et du sucre divisée en deux traitez. 2^e ed. Amsterdam, Strik, 1720 kl in 8.

Voeding. [1607 Quercetanus] Josephi Quercetani, doctoris medicique regii, Tractatus duo: Quorum prior inscribitur Diaeteticon polyhistoricum, alter vero Pharmacopoea dogmaticorum restituta. Opera uticumque varia, magnae utilitatis ac delectationis, quod multa historica, philosophia & medica pretiosis selectisq. Hermeticorum floribus abunde illustrata, tam conservandae sanitati, quam variis curandis morbis necessaria contineant. Cum gratia et Privil. S. Caes. Maiest. Francoforti Praelo Richteriano, Impensis vero Iohann. Theobaldi Schönvvetteri. MDCVII. (22 × 16,3, (4) + 210 pp. Bibl. Univ. Gent Me 943).

Het titelblad draagt de namen van Hippocrates, Hermes, Galenus, Aristoteles. Op p. (4) treft men het portret van den schrijver.

Het boek is in drie deelen verdeeld; het eerste is vooral gewijd aan de psychologie, het tweede bevat hoofdstukken over levensmiddelen, namelijk brood, wijn, water, en over physiologie; in het derde deel is een soort verhandeling over de gezondheidsleer in verband met geneeskunde.

Voeding. [1606 Quercetanus] Jos. Quercetani doctoris medicique regii, Diaeteticon polyhistoricon. Opus utique varium, magnae utilitatis ac delectationis, quod multa Historica, Philosophica, & Medica, tam conservandae sanitati, quam varijs curandis morbis. Parisiis, apud Claudium Morellum, via Jacobaea, ad insigne Fontis. MDCVI, cum privilegio Regis. (16,9 × 10.8 cm., 6 pp. + 463 f^os + (4) pp., Bibl. A.J.J.V.)

Zooals de uitgave van Frankfurt 1607 behelst het boek dezelfde drie deelen.

Van het Diaeteticon van Jozef Duchesne, of Quercetanus worden nog uitgaven genoemd: Ebroduni 1607, Parijs 1615; Geneve 1626; Fransche vertaling St. Omaars 1606; Duitsche vertaling Nurnberg 1686.

Joseph Duchesne, heer de la Violette, Quercetus, A Quercu, Quercetanus, was een Fransche geneeskundige, geboren rond 1544 te Esture in Armagnac, en overleden te Parijs in 1609; hij was hofarts van Hendrik IV. Hij schreef talrijke boeken, waaronder een diaeteticon en een pharmacopee.

Stroop. 1564 Quirico de Augustis. Het licht der Apothekers. Tracteren de confeccie, operatie, oude kenisse van alderhande electuarien, pillen, tronissen, pulvuren, lochsauen, syropen, unguenten, ceroten, olyen, etc. Tantverpen, by my Claes van den Wouwere, 1564, kl in 8, 8 f^os.

R

Kookkunst. 1682 Rabischa, William. The whole body of cookery. London 1682 in 8.

Bier. 1691 Rabischa, William. New art of brewing, and preparing all sorts of liquors. London 1691.

Kookkunst. 1784 Raffald, Elisabeth. The experienced english House Keepers, Cooks, etc. 9^e Ed. London, Baldwin 1784 in 8.

Water. 1768 Ramezzi. Delle terme Porrettana. Roma 1768 in 4.

Specerijen. 1580 von Ramingen, Jacob. Von den Aromaten und wolschmäckenden gantz krefftigen und heilsamen Specereyen (wie man in gemeinem brauch pflegt zunemen) so auss frembden landen zu uns Teutschen gebracht werden. Von ihren edlen Tugendten, unergründlichen und unaussprechlichen Kräfften und vilen wunderbarlichen heylsamen würcklichheyten, nicht allein solcher aromaten sonder auch etlicher Simplicien, so in Teutschen landen wachsen. Strassburg 1580, kl in 8, 62 pp.

Daarin onder meer: peper, honing.

Wijn. 1580 Rasch, J. De vino, Monachii 1580 (cit door Haller).

Wijn. 1582 Rasch, J. Neues Buch vom Bau und Pfleg des Weins, wie man allerley Kräuterwein und Essig und Bier machen und erhalten soll. München 1582. (Cit. door Haller).

Melk. 1754 Raulin, J. Observations de Médicine où l'on trouve des remarques qui tendent à détruire le Préjugé ou l'on est sur l'usage du Lait dans la Pulmonie, avec une dissertation sur les ingrediens de l'air comme cause de maladies. Paris 1754 in 8.

Water. 1772 Raulin, J. Traité analytique des eaux minerales. Paris 1772-1774, 2 vol. in 12.

Joseph Raulin, 1708 † Parijs 1784, geneeskundige van de faculteit van Bordeaux, lid van de Royal Society van London en van de Academie van Berlijn, lijfarts van den Franschen koning en toeziener over de minerale waters.

Water. 1769 Raulin, M. Observations sur l'usage des eaux minérales de Pougues. Avec l'analyse chimique des mêmes eaux par M. Costel, Paris, Edme, 1769 in 12.

Water. 1772 Raulin, M. Traité des eaux minerales de Verdusan (Gers), Paris, Valade, 1772 in 12, 184 + 4 pp.

Water. [1740 Rega] Dissertatio medica de aquis mineralibus iisque saluberrimis Tamad conservandam quam restaurandam valetudinem Fontis Marimontensis, qui ibidem juxta Castrum Regium in Hannoniae Comitatu copiose scaturit. Qua ut prolusione post multimoda & accuratissima experimenta physico-chymica. Aquarum illarum natura, qualitates, efficacia, & virtutes medicae simulque debitus üsdem utendi ad salutem modus dilucide exponuntur. Auctore Henrico Joseph. Rega In Universitate Lovaniensi Medicinae Doctore & Professore Primario, Serenissimae Principis Archiducis Belgii Austriaci Gubernatricis Consiliario & Archiatro. Lovanii, Typis Martini Van Overbeke prope Academiam 1740. Cum Privilegio & Approbatione. (16,7 × 9,8 cm., (10) + 141 pp., Bibl. Univ. Gent Med. 3058, Kon. Bibl. Brussel VB 4104, Bibl. A.J.J.V.)

Privilegie in het Fransch, gedagteekend te Brussel. 20 December 1740. Opdracht aan Aartshertogin Maria-Elisabeth van Oostenrijk. Zeven hoofdstukken waarvan het eerste de streek van Mariemont beschrijft, en het tweede de resultaten van het onderzoek op 4 Augustus 1740 begonnen. Verder wordt de geneeskundige waarde besproken.

Water [1742 Rega]. Supplement Aux Traités précédents des Eaux de Marimont Où l'on confirme leurs Qualités Minérales & Vertus salutaires, tant par des nouvelles preuves faites à Louvain, que par plusieurs Cures communiquées par le Sieur Delval Médecin & Directeur de ces Eaux. On y joint l'analyse des deux autres Fontaines du même endroit, dont l'une est appellée La Roidemont et l'autre La Montaigu. Avec le détail des Maladies auxquelles elles sont convenables. Dedié à son excellence Monseign. le Comte de Harrach. Par les Docteurs & Professeurs Rega et de Villers. A Louvain,

chez Martin van Overbeke. 1742. Avec approbation. (16,6 × 9.5 cm., (8) + 96 pp., Bibl. Univ. Gent Med. 3060).

Die waters zijn ijzerhoudend en blijken gunstig in de behandeling van nierenziekten.

Hendrik-Jozef Rega werd geboren te Leuven in 1690 en overleed aldaar in 1754; hoogleeraar te Leuven.

Voeding. 1774 Regnault. La botanique mise a la portée de tout le monde, ou collection des plantes d'usage dans la médecine, dans les alimens et dans les arts. Paris 1774, 3 vol. in f^o.

Thee. 1734 Reichel, Abrahamus Gottlieb. Dissertatio de veris herbae theae proprietatibus et viribus medicis, praeside Ivone Johanne Stahlio. Exfordiae, typis Heringii 1734 in 4.

Tabak. 1750 Reichel, Chr. Carolus. Dissertatio de tabaco ejusque usu medico. Vitembergae 1750 in 4.

Thee. 1704 Reichenau, Georg. Frid. Gebrauch und Missbrauch der allamodischen Wassergetränke, Thee, etc. Wesel 1704 in 8.

Suiker [1793 Reisig] De suikerraffinadeur; of volledige beschrijving van het suiker, deszelfs aankweking, bereiding en verzending, met de opgave der verschillende bewerking, molens, fabrieken enz. in en buiten Europa. Door J.H. Reisig. Met plaaten. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon. MDCCXCIII. (22,5 × 13,8 cm., (4) + 216 pp., Bibl. A.J.J.V.)

Het boek is opgedragen aan Jan Hendrik van Meeteren door den uitgever Blussé. Het wordt verdeeld in 6 afdeelingen. In de 1^e afdeeling behandelt schrijver het suikerriet in het algemeen, het kweken van het suikerriet, de persmolens, de raffinaderijen, de Amerikaansche plantagiën, de raffinaderijen in West-Indië. Het 2^e deel bespreekt de Hollandsche raffinaderijen en suikerbedrijven, de werktuigen; het 3^e deel, het zuiveren van de suiker en de middelen die daartoe worden gebruikt. In het 4^e deel wordt gesproken van het verscheppen en van het kuischen van hout, vormen, potten en kuipen; in het 5^e deel wordt het gereedschap besproken en het 6^e deel handelt over het werkvolk, dat vooral bestaat uit een meesterknecht, een pannenknecht, zolderknechten en leerjongens. Schr. bekent dat deze

laatste echte slaven zijn, zij ‘moeten de eersten zijn die beginnen en de laatsten die uitscheiden; zij ontvangen het eerste jaar als loon 20 gulden, de kost, en weeklijks 2 stuivers waschloon en een gulden verval’.

Voeding. 1790. Relmer J.C.W. Tafel van de hoeveelheid der oplosbare bestanddeelen, welke uit de gewassen, door water en wijngeest uitgetrokken worden; uit het Hoogduitsch. Amsterdam, Van Es, 1790 in 8.

J.C.W. Remler heeft ook een studie geschreven over het tamarindezuur getrokken uit Tamarindenvruchten van Indië (Acta Acad. Erfurt 1787, Bibl. Univ. Gent Hist. 1898³⁴).

Water. 1629 Remmelin, Joh. Ferinae Weltzheimenses, d.i. Erforschung dess heilsamen Wildbrunnens zu Weltzen, das Thier- oder Wildbad genannt. Augspurg 1619.

Water. 1775 Reuss C.F. Untersuchungen und nachrichten von den berühmten Selter-Wassers Bestandtheilen, Würkungen, richtigen Gebrauch, dieses und anderer Sauerbrunnen. Leipzig 1775.

Wijn. 1677 de Revelois J.B. An vinum Rhemense sit omnium saluberrimum. Paris 1677. (Cit. door Haller).

Wijn. 1798 Reymondin. L'art du vigneron. Lausanne 1798.

Bier. [1779 Richardson] Abrégé theorique de l'art de brasser, contenant Des Essais sur la nature & les propriétés de l'Eau, du Malt ou Dréche, & du Houblon; La Doctrine de la fermentation; l'action de l'Air; les Effets de la Chaleur & du Froid sur les Liqueurs qui fermentent, & la nécessité de l'usage du Thermomètre dans les Brasseries: Traduit de l'Anglois de M.J. Richardson, sur la troisième Edition & sous les yeux de l'Auteur qui a fait à cet Ouvrage plusieurs Additions & Annotations relatives à la Flandre & à la France. Rerum cognoscere causas. Virg. A Lille, Chez C.F.J. Lehoucq, Libraire, rue de St Nicolas. M.DCC.LXXIX. (20,1 × 12,6 cm., XXIII + 100 pp., Bibl. A.J.J.V.)

In zijn inleiding betreurt de schrijver dat de brouwer zoo weinig wetenschappelijke kennis bezit. Hij bespreekt het water, de grondstoffen, gerstmout en hop, de bereiding van het wort, de gisting, het bewaren. Het hoofdstuk over de gisting is natuurlijk in het kader van verouderde begrippen; maar de gist zou

toch de hoofdrol vervullen; daarom moet deze zorgvuldig onderzocht en behandeld worden.

De 3^o Engelsche uitgave verscheen te London in 1777;

Bier. 1777 Richardson, J. Theoretic hints on an improved practice of brewing malt-liquors; the doctrine of fermentation: the agency of air on fermented liquors. London, 3nd ed. 1777.

Koffie. 1728 Richter J. Georg. Untersuchung vom Caffee. 1728 in 4.

Suiker. 1788 Rigby, Edward. Chemical observations on sugar. 1788 in 8.

Arts en landbouwkundige te Norwich.

Brood. 1757 Robinson, N. Treatise on the virtues and efficacy of a crust of bread, eat early in a morning fasting. 2^e Ed. Dublin 1757 in 8.

Honing. 1790 della Rocca. Traité complet sur les abeilles, avec une methode nouvelle de les gouverner, telle qu'elle se pratique à Syra. Paris, Blenet, 1790.

Water. 1634 de Rochas, Henry. Traicté des observations nouvelles et vraye cognoissance des eaux mineralles et de leurs qualités et vertus, cidevant incogneues. Paris, 1634 in 8.

Cacao. 1668 de Rochefort, C. Historische Beschreibung der Antillen Inseln in America. A.d. Franz. Frankfurt, Berlin 1668.

Water. 1757 Rödder B.W. Gründliche Beschreibung des zu Driberg im Hochstifte Paderborn gelegenen Gesund-u. Stahlbrunnen. Nebst ein besond. Brunnen-Diätsregel. Driburg u. Hannover, 1757 in 8.

Tabak. 1791 Roederer, M. Discours sur la prohibition de la culture du tabac. Paris, Impr. nation. 1791 in 8, 29 pp.

Tabak. 1767 Rogers Rob. Eine kurze Nachricht von Nord-Amerika. Göttingen u. Gotha, Dieterich 1767.

Kookkunst. 1560 Romoli Dom. La singolare dottrina di M. Domenico Romoli sopranominato Panunto dell' ufficio dello Scaleo, de i condimenti di tutte le vivande, le stagiono che si convengono a tutti gli animali, uccelli, et pesci. S.l., S.d. (Venezia, Tramezzino 1560).

Water. 1756 Rossigneux. Analyse des fontaines salées de Montmorot et de Salins, 1756 in 4.

Apotheker te Dôle.

Wijn. [1772 Rozier] Mémoire sur la meilleure manière de faire & de gouverner les Vins de Provence soit pour l'usage, soit pour leur faire passer les mers. Ouvrage utile à tous les pays de vignoble. Qui a remporté le prix au jugement de l'Academie de Marseille, en l'année 1770. Par M. l'Abbé Rozier, Chevalier de l'Eglise de Lyon, de l'Academie Royale des Sciences, Beaux-Arts & Belles-Lettres de Lyon, de Villefranche, de la Société Impériale de Physique & de Botanique de Florence, de la Société Economique de Berne, associé à celles de Lyon, de Limoges & d'Orléans, ancien Directeur de l'Ecole Royale de Médecine vétérinaire. O fortunatos nimium sua si bona norint. Virg. A Lausanne, Et se trouve A Lyon, chez L. Rosset, Libraire, rue Mercière. A Paris, chez Le Jay, Libraire, rue Saint Jacques. MDCCLXXII, (21,6 × 13,5 cm., VIII + 350 + (3) pp., 3 platen, Bibl. Univ. Gent HN 851, Kon. Bibl. Brussel III 88.152 A).

Het boek, opgedragen aan hertog de Lavrillière, minister en staats-secretaris, bevat een deel over de bereiding der wijnen (p. p. 1-169), dan een deel over het vernieuwen van een wijngaard (pp. 173-219), een deel over het gebruik der deelen van de druivenplant (pp. 223-255), eindelijk de beschrijving van de werktuigen in de wijnbereiding benuttigd (pp. 259-350). Van dat boek noemt Hoefer een uitgave in 1771 te Marseille.

In 1770 verscheen van Rozier:

Alcohol. 1770 Rozier. De la fermentation et de la meilleure manière de faire l'eau de vie. Lyon 1770 in 8 (Cit. door Haller), 1767, 1777.

François Rozier, landbouwkundige, geboren te Lyon in 1734, en aldaar overleden in 1793. Priester en vriend van J.J. Rousseau met wien hij in de streek van Lyon herboriseerde. In 1771 kwam hij te Parijs en werd eigenaar van de Journal de physique. In 1779 tot prior genoemd, kocht hij het domein van Beauséjour, bij Béziers, waar hij zijn landbouwencyclopedie opstelde. In 1786 kwam hij te Lyon terug, om bestuurder te worden van de landbouwschool. Partijganger van de omwenteling, stierf hij, als hoofd van de kerk van St. Polycarpe, in den nacht van 28-29 September 1793, door een bom getroffen gedurende de belegering van Lyon. Hij was een edele, vrije, moedige geest.

Hij schreef onder meer:

Traité sur la manière de cultiver la navette et le colza, et d'en extraire une huile dépouillée de son mauvais gout et de son odeur désagréable. Paris 1774 in 8.

Vues économiques sur les moulins et les pressions d'huile d'olive, connus en France ou en Italie. Paris 1776 in 4.

Cours complet d'agriculture théorique et pratique. Paris 1781-1793, 9 vol. in 8; vertaald in het Italiaansch, het Spaansch.

Water. [1579 Rulandus] Balnearium restauratum, Martini Rulandi Frisingentis, Medici Palat. & Laugingani: In quo curantur morbi tam Externi, quam Interni per Balneas naturales, artificiales, Insessus, Lixinia, Gudationes itemq. per Scarificationes ac Phlebotomias, distinctum in Lib. III. Opus sic antea non visum, neq; editum. Ad D. Phil. Ludovicum Pal. Principem Bavariae Illustriss. & Basileae. (14,7 × 8,9 cm. (44) + 346 pp., Kon. Bibl. Brussel. VB 4640).

Het jaartal en de uitgever worden op het einde van het boek bekend gemaakt: Basileae Ex officina Henrici Petrina, Anno Salutis, MDLXXIX. Mense Martio.

Water. 1568 Rulandus, Mart. Hydriatice. Aquarum medicarum sectiones quatuor. Dilingae, Seb. Mayer 1568.

Martin Ruland, Freisingen 1532 † Lauingen 1602, arts van Keizer Rudolf II.

Voeding. 1801 Rumford. Recueil de rapports, de mémoires et d'expériences sur les soupes économiques et les fourneaux à la Rumford. Paris, Marchant, 1801.

Benjamin Thompson, graaf Rumford, werd geboren in 1753 te Woburn-Massachusetts, en overleed te Auteuil bij Parijs in 1814. Eerst officier in het Amerikaansch leger kwam hij in 1776 te London waar hij gehecht werd aan het Ministerie van Coloniën en tegelijker tijd de natuur- en de scheikunde bestudeerde. In 1784 kwam hij te Munchen in den dienst van den Keurvorst van Beieren die hem tot graaf verhief. In 1801 vestigde hij zich in Frankrijk, en huwde de weduwe van Lavoisier in 1805.

Kookboek. 1581 Rumpolt Mark. Mainzischen Mund-Kochs neues Kochbuch auf mancherley weise zuzubereiten. Frankfurt, 1581 f^o. Andere uitgaven 1586, 1587, 1676.

Suikergoed. 1544 Ryff, Walther. Confect Buechlin und Hausz Apoteck. Kunstlich zu bereyten, einmachen und recht gebrauchen mancherhandt nutzbare Confect, Latwergen, Conserva oder Conditas, Sirop, Julep und andre künstliche Getränck zum lust un noturfft, sampt notwendigen stücken ausserhalb leibs gebrauchen. Franckfort, Egenolph, 1544 in 4, (32) + 159 pp.

Voeding. 1544 Ryff, Gualth. Spiegel und Regiment der Gesundheit. Frankfurt a.M. 1544.

Dranken. 1545 Ryff, W. Das New gross Distillier Buch, wolgegründeter künstlicher Distillation underweisung und bericht, die fürnembste Distillierte Wasser, kostliche Aquas vitae, Quintam essantiam, Heylsame oel Balsam und dergleichen vil guter Abzug so zu vilfaltigen Kranckheyten fehl un gebrechen menschlichen Coerpers fast nützlich gebraucht werden mögen Recht künstlich und vil auff bequemer art. Franckfurt, Christ. Egenolff 1545, in fol. (6) + 219 pp.

Kookboek. 1545 Ryff, Gualther Hermann. New Kochbuch für die krancken. Franckfurt, Egenolff 1545.

Water. 1549 Ryff. W. Newe heilsame unnd nutzliche Badenfart. Eigendtlicher underschiedung mancherley art un manier der Badt, nit allein der natürlichen warmen Bad, so wir mit gemeinem namen Wildtbadt nennen sonder auch aller gemeinen gebreuchlichen Badt, welche wir durch vilfaltige bequeme mittel inn unseren eignen wonungen und gemachen künstlich und geschicklichen zu bereiten mögen mit nutzlichen und notwendigen bericht. Wirtzburg 1549 in 4.

Suikergoed. [1563 Ryff] Confect Bùch Hauss Apoteck. Kùnstlich zu bereiten, einmachen, und gebrauchen, Wes in Ordenlichen Apotecken, un Hausshaltungen zur Artznei, tàglicher notturfft, unnd auch zum lust, dienlich und nùtz, Trewliche underichtung, So vil dem gemeinē Man nôtig, in Acht theyl kùrtzlich abgetheylt. Inhalt volkomnen Registers. Gualtherus Ryff, Argent, Medicus. Mit Keiserlichen Gnaden unnd Privilegien auff acht jar. In Franckfurt B. et Chr. Agen, Erben. MDLXIII (15,3 × 9,2 cm. (16 pp.) + 343 f^os, Kon. Bibl. Brussel II 65594).

Bespreekt: de likkepotten, de suikerhoudende conserven

de stropen en suikerhoudende dranken, de pharmaceutische producten, de olieën, de zalven, de waterige uittreksels.

Ryff werd geboren te Straatsburg rond het einde van de 15^e eeuw; hij bestudeerde de geneeskunde en werd stadsarts te Nürnberg. In 1540 kwam hij te Mainz, verwierf daar een groote beroemdheid en stierf in 1562.

S

Sacchi. zie Platina.

Wijn. 1661 Sachs Phil. Jac. Vitis viniferae, ejusque partium consideratio, physico-philologico historico medico-chymiae, in qua tam de vite in genere, quam inspecie de ajus pampinis, flore, lachryma, Sarmentis, fructu, vini multivario usu, de spiritu vini, aceto, vini faece et tartaro. Lipsiae, Michaelis 1661, in 8.

Wijn. 1611 Sagittarius, Thom. De vino, Jenae 1611. (cit. door Haller).

Wijn. 1617 Sagittarius, Thom. De cerevisia. Jenae 1611 (cit. door Haller).

Voeding. 1698 de Sainte Marthe, Abel. La manière de nourrir les enfants à la mammelle. Paris, de Luyne 1698.

Voeding. 1628 Sala, Dom. De alimentis et eorum recta administratione. Patavii, Martin, 1628 in 4, VI + 152 + 40 pp.

Haller noemt een uitgave te Venezia 1620.

Wijn. [1714 Sallengre] A.H. L'Eloge de l'Yvresse. A La Haye, chez Pierre Gosse, MDCCXIV. (15,5 × 9.6 cm., (6) + 216 + (4) pp., Kon. Bibl. Brussel III 88175 A).

Schrijver is zeer toegevend, en raadt toch aan niet te veel te overdrijven. De talrijke gunstige uitslagen van wijnverbruik worden besproken. Een uitgave te Parijs in 1798 in 12.

Wijn. [1716 Sallengre] A.H. L'Eloge de l'yvresse. A Utrecht, chez Henri Schouten, Vis à vis le Meertens-brug, MDCCXVI (14,8 × 9,5 cm., (6) + 216 + (4) pp., Kon. Bibl. Brussel III. 22186 A).

Deze uitgave schijnt geen herdruk, maar dezelfde druk te zijn als de uitgave van 1714, met een ander titelblad. Op het titelblad werden met de pen de woorden gebracht: Par Monsieur de Salengre.

Albert Henri de Sallengre, geboren te 's Gravenhage in 1694 en aldaar overleden in 1723, raad van de prinses van Nassau en commissaris voor de finantiën van de Staten-generaal.

Voeding. 1696 Salmon William. The family dictionary or Houshold companion. London 1696.

Water. 1736 de Sauvages. Mémoire sur les eaux minerales d'Alais. S.l. 1736 in 4.

Water. 1485 Savonarola Michaele. De balneis et thermis. Explicit liber de balneis et termis naturalibus omnibus ytalie, proprietatibusque earum. Ferrarie, Gallus 1485 in f^o, 40 f^os.

Giovanni Michele Savonarola, 1384 † 1461, Arts en hoogleeraar te Ferrare. Het boek met zijne 40 folios werd rond 1930 door het antiquariaat aangeboden voor 6500 Fr. fr.

Kookboek. 1604 Scappi, B. Opera ristampata con aggiunte. Venice 1604-1605 in 4.

Privaatkok van paus Pius V.

Voeding. 1755 Schaarschmidt. Diaetetic, oder Lehre von der Lebensordnung für Gesunde und Kranke. Berlin 1755 in 8 (Cit. door Haller).

Voeding. 1575 Schaeffer Jo. Jac. Dissertatio de qualitate et quantitate alimentorum, in quantum veterum Romanorum robori vel conservando vel debilitando contulerint. Argentor. 1575 in 4.

Tabak. 1772 Schäffer J.G. Der Gebrauch und Nutzen des Tabackrauchclystiers nebst 2 dazu bequemen Maschinen. Regensb. 1772 in 4.

Tabak. 1644 Schauer Joach. De abusu tabaci ex operibus Jacobi I regis. Rostoch 1644. (Cit. door Haller).

Kookboek. 1704 Schellhammer M.S. Die wal unterwiesene Köchin, 3^e aufl. Braunschweig 1704.

Kookboek. 1723 Schellhammer Maria Sophia Koch-Buch. Rüdiger 1723 in 4.

Kookboek. 1766 Schenk, J. Georg. Compendienses Kochbuch. Langensalza 1766 in 8.

Water. 1799 Schenk, K. Abhandlung über die warmen Quellen und Bäder der Stadt Baden in Niederösterreich. Wien 1799, 146 pp.

Wijn. 1596 Schetner J. Adam. Gründlicher Bericht vom rechten Gebrauch des Weines. Frankfurt 1596. (Cit. door Haller).

Wijn. S.d. Scheuchzer J. Jac. De Vinis. (Cit. door Haller).

Meel. 1760 Scheuchzer J. De alimentis farinosis. Leiden 1760 in 4 (Cit. door Haller).

Water. 1717 Scheuchzer J.J. Beschreibung der Elementen, Grenzen, Bergen, Seen, Flüssen, Brunnen, warmen und kalten Bädern, Mineral-Wassern, Lufft-Geschichten, Steinen, Metallen u. Ueberbleibseln der Sündfluth des Schweizerlandes. Zurich 1717-1718, in 4.

Water. 1770 Schleis B.J. Gründliche Untersuchung deren sauerbrunnen besond. des zu Gross Albertshof ohnweit Sulzbach neuentdeckten Heylbrunns. Sulzbach 1770.

Wijn. 1752 Schmidt G.C. Wahre Eigenschaffen des Rheinweins. Maynz 1752 in 8.

Voeding. 1657 Schnurr, B. Kunst, Hauss- und Wunderbuch, darinnen allerhand nutzliche Sachen, Wunder und Kunststükke begriffen. (Kochen, Vögel, Fischen, Küchen, Baum u. Wurtzgärten, Wein, Essig, Bier, etc.). Franckfurt 1657.

Honing. 1757 Schober, Mich. Gebast. De melle. Vindobon. 1757 in 8. (Cit. door Haller).

Water. 1770 Scholl. Description et analyse des eaux minerales de Loeche en Valais. Trad. de l'Allem. Lyon 1770.

Bier. 1661 Schoockius, Mart. Liber de cervisia. Groningae 1661.

Boter. 1664 Schoockius, Mart. Tractatus de butyro. Groningae 1664 in 16, X + 312 pp.

Martin Schoock, geboren te Utrecht in 1614, overleden te Frankfurt a. Oder in 1665, geraakte in twist met de Cartesianen. Veelzijdig in zijn arbeid, doch ook zeer lichtzinnig.

Tabak. [1692 Schoon] Waare oeffening en ontleding der planten. Handelende Van haren Oorspronk; Ontleedinge; Wijze van Groeyenge; Voorteelinge; Chijmische Ontbindinge; Kragt; Werkinge; Gebruyk; Misbruyk, bysondere Eygenschappen, en eyndelijk haare Siektens en Sterven, & als mede een nette ontvouwinge, va alle dat gene, dat sig, zo in de Lugt, Hemels- Kring, en Aard-kloot vertoond, en 't welk tot Groeyenge, en Voortteelinge der Planten contribueert. Hier nevens werd ter nedergesteld, De Culture ofte Voortqueekinge van de Tabak. Haar Gebruyck, Misbruyk, Kragt en Werkinge, tot een generale Wederlegginge van dat buytensporige Boekje, Tabaks Verhandelinge genaamd, en door Beintema à Peima uytgegeven. Als mede Een klaar Vertoog van de grove Dwalinge en Onkunde der Galenische Schoole, en hare Kruyd-beschrijvers, zo in 't genezen der Sieken, als in de Kruyden hare Kragt en Werkinge te beschrijven. Dit alles op een ware Natuurkunde gebouwd, uytgehaald, en op vaste bewijzen ter neder gesteld en vertoond. Door Theodorus Schoon, Med: Doct. Met Kopere Platen Vercierd. In 's Gravenhage, Bij Meindert Uytwerf, Boekverkoper, in de Halfstraat Anno 1692. (15,5 × 9.5 cm., (54) + 564 + (96) pp., Bibl. Univ. Gent Acc. 5341, Kon. Bibl. Brussel VB 4230).

Het boek, opgedragen aan de regeerders van 's Gravenhage, begint met een opdracht aan Nicolaas van der Hoeck, Anthoni De Veer en Cornelis van Schuylenburg, en een voorrede tot den lezer; daarin wordt de school van Galenus aangevallen en de waarde van de chemie in het licht gesteld. Die voorrede eindigt met de volgende verzen:

 
De Waarheyt staat gelijk een onbeweegde Rots
 
Vast tegen 't Baar-gebots.
 
De tijd, die volgt, sal haar in 't duyster kenbaar maken
 
Gelijk een vuurge Baken.
 
En schoonse Schip-breuk lijdende, ten afgrond ging
 
Gelijk een Drenkeling.
 
Zij klimt weer op, en sal behouden boven drijven
 
En zo onsterflijk blijven.

Na het register der 14 hoofdstukken komen twee Latijnsche gedicht van Abrahamus Coiietus à Vivie, en van Johannes Aegidius Euth, en de volgende Nederlandsche verzen, geteekend Sylvius.

Op de Ontleding en aanqueking der Plantgewassen Door den Heer Theodorus Schoon, Artz. Non inferiora sequutus.
 
Natuur bevat in zig een wonderbaren schat;
 
Die dit begrijpt, blinkt als een vonk van 't ligt gespat.
 
't Wijduitgestrekte rijk van d'edle plantgewassen,
 
Van landen en van lugt, tot bei des werelds assen,
 
Is 't grote werk, dat Schoon kragtdadig hier ontvout,
 
En dus zijn gaven aan d'onsterflijkheid betrout.
 
't Mans wijse ontleding en aanqueking van de planten,
 
In dal, op bergen, en aan alle waterkanten,
 
Vertoont de volheid van een rijkgeladen vliet,
 
Die wen 't hem lust zijn zog in ruimer boezem giet.
 
De Scheikonst, door 't vernuft der wijzen uitgevonden,
 
Dringt in den boezem van natuure, en stelt haar gronden,
 
En op- en onder-gangk, en aart en eigenschap,
 
Door 't kunstig penpenceel, op d'aller hoogste trap;
 
En weet geheimen uit den afgrond op te vissen,
 
Van slegte, willens blind bij 't ligt, geensins te gissen.
 
De ware wetenschap vermêert dus onbevlekt,
 
Gelijk de waterreex den grond der ze' bedekt.
 
't Gewigt van zulk een werk kan maar alleenlijk passen
 
Een bergreus, tegens ramp, als Herkles, opgewassen.
 
clɔ lɔ C XCII
 
Sylvius.

De studie van den tabak wordt gedaan in het kader van de plantkunde en behelst: oorsprong, benamingen, soorten, kenteekens, ontleding; de ontvouwing van den aardbol, lucht en planeten, bouw van de aarde; planten uit zaden, verplantingen, rijpwording, bereiding, chemische ontbinding, krachten, ziekten en sterven van de planten.

Een zeer uitgebreid register, 96 pp. alphabetisch opgesteld, geeft de lijst van persoons- en zakennamen.

Over van Helmont J.B. spreekt schrijver op verscheidene plaatsen:

p. 437: ‘Het zijn de woorden van dien groten verlichten van Helmont, welkers Hooftstukken de t' zamenstellingh der genees-middelen........ en het abuys der Galenische Doctoren te ontdekken, als alle sijn geleerde schriften, ik den ondersoekende ende leergierige Leser recommandere neerstelijk met opmerkinge te door lesen....

p. 438: ‘Om deze mislagh seyt van Helmont dan tegen te gaan, is 't raadsaam in den beginne der siekte een wijs geneesheer te laten roepen....

p. 440 en 441: ‘Voor welke quade opgestelde middelen, en ongefondeerde Galenische Geneesheeren, den voorn: van Helmont de Markgraaf Spinelli Prins der Genouesen waarschoude,....

p. 466: ‘O! domme onwetentheyt, o schadelijke en verderffelijke Genees-heeren! met recht heeft dien verlichten van Helmont geseyt, dat hy sigh erbarmde, als hy die belaechelijcke t' samen stellinge der Galenische schoole sagh en dat de apotheekers die verwarde t' samen stellingen vermengden, om hun winkels daar mede op te vullen;....

Daaruit blijkt in welke eer reeds in 1692 J.B. van Helmont werd gehouden, en op welke wijze in dien tijd over de behandelingen der kwakzalvers werd gedacht.

Wijn. 1767 Schosulan, J. Michael. De vinis. Wien 1767 in 8 (Cit. door Haller).

Brood. 1676 Schrader, F. en Cellarii Justi. De natura panis. Helmstatt 1676 in 4. (Cit. door Haller).

Thee. 1693 Schroer Samuel. Gedanken über das gewöhnliche Theetrinken. Lipsiae 1693 in 4. Frankfurt 1696 in 8 (Cit. door Haller).

Water. 1792 Schroeter D.L.Ph. Neudorfs Asphalt Schwefelquellen i.d. Graffschaft Schaumburg. Rinteln 1792.

Groenten. 1758 Schutzen J.F.K. Abhandlung vom Nutzen und Schaden der Salate überhaupt, und der gewöhnlichsten Salat-Pflanzen insonderheit. Leipzig 1758 in 4. (Cit. door Haller).

Water. 1607 Schwenckfeldt C. Hirschbergischen Warmen Bades in Schlesien. Görlitz 1607, 236 pp.

Wijn, 1710 Schwerin J. David. Der wohlerfahrne Kellermeister, oder Kunstbuch von Wein, Bier, Meth, Brandtewein, etc. Nurnberg 1710 in 8, 1731 in 8. (Cit. door Haller).

Tabak. 1628 Scriverius Petr. Saturnalia, seu de usu et abusu tabaci. Haarlem 1628.

Voeding. 1538 Sebastianus. De secunda valetudine tuenda, in Pauli Aegenita medici clarissimi librum explanatio. Argentorati, Schottum 1538, 8 + 321 + 13 pp.

Kookkunst. 1576 Sebastian. Koch und Kellermeister von allen Speisen, Getränken und Latwerpen, Salzen, Confect, wie man Wein und Essig erziehen, behalten und wiederbringen soll. Francfurt 1576, 1581. (Cit. door Haller).

Voeding. [1650 Sebizius]. De alimentorum facultatibus libri quinque, Ex optimorum Authorum monumentis conscripti & editi A Melchiore Sebizio, med. doct. ac profess. comite palatino Caesareo, et Reip. Argentoratensis Archiatro. Argentinae Ex Officina Joh. Philippi Mûlbii, & Josiae Stedelii. MDCL. (20,2 × 15,6 cm., (26) + 1552 + (48) pp., Bibl. Univ. Gent me 939).

Titelprent waarop Hippocrates, Dioscorides, Galenus en Theophrastes een doek vasthouden met den titel van het boek; opdracht aan Eberhard van Wurtemberg; voorrede gevolgd door een tabel met het plan van het werk, dat in het kader van het galenisme geschreven is. Op het einde een tabel der behandelde stof in de vijf deelen, gevolgd door een alphabetischen register.

Water. 1750 de Secondat. Observations de physique et d'histoire naturelle sur les eaux minerales de Dax, de Bagnières et de Barège, sur l'influence de la pesanteur de l'air dans la chaleur des liqueurs bouillantes et dans leur congellation. Paris, Huart, 1750 in 12.

Jean Baptiste de Secondat, agronoom, 1716 † 1796 te Bordeaux, raad van het parlement van Bordeaux, zoon van Montesquieu.

Wijn. 1725 Sedgwik, James. A new treatise or liquors wherein the use and abuse of wine, maltdrinks water. London 1725 in 8. (Cit. door Haller).

Water. 1736 Seip, J.Ph. Kurtzer Auszug und Unterricht von den Artzney Kräfften und das Gebrauch des Pyrmonter Stahl-Wassers. Hannover 1736.

Water. 1740 Seip, J.Ph. Pyrmontische Mineral-Wasser und Stahl-Brunnen. Hannover 1740.

Water. 1750 Seip. J.Ph. Beschreibung der Pyrmontischen Mineralwasser und Stahlbrunnen. Hannover und Pyrmont 1750, 4 aufl. in 8, 654 pp.

Koffie. 1730 Serer, Joseph. Lettera sopra la bevanda del caffé Europaeo. Verona 1730. (Cit. door Haller).

Wijn. 1724 Shaw, P. The juice of the grape: or wine preferable to water. London 1724, first edition.

Water. 1767 Shaw, P. Methode générale d'analyses, ou recherches physiques sur les moyens de connaître toutes les eaux minérales, trad. de l'anglais par Coste. 1767 in 12. 390 pp.

Voeding. [1791 Shaw]. Nieuwe huislyke Geneeskunde, of Raadgeeving voor de gezondheid van den gemeenen man; behelzende eene beschryving van de ziekten, derzelver oorzaaken, kentekenens voortekenen en hulpmiddelen, gevolgd naar de beste geneeskundige schryvers, en gestaafd door eene veeljaarige eigene ondervinding, door Pieter Shaw, M.D. Naar den vyfden druk uit het Engelsch vertaald. Eerste deel. Te Amsterdam, by J.B. Elwe, 1791. (21,6 × 14 cm., (26) + 596 pp.) - Id. Tweede deel (16) + 412 + 12 pp. register, Kon. Bibl. Brussel VB 46281).

Het boek bevat over voeding alleen enkele inlichtingen over de moedermelk, in het 2^e deel, pp. 176-178.

Thee. 1730 Short, Thomas. A dissertation upon tea. London 1730 in 4.

Voeding. 1750 Short, Thomas. Discourse on tea, sugar, milk, made wines, spirits, punch, tobacco, with plain and useful rules for gouty people. London 1750 in 8.

Vruchten. 1794 Sickler J.V. Der Deutsche Obstgàrtner, herausg. von Sickler, 22 Bd. mit 22 Portr. u. 422 color. u. schwarz. Kpfrtaf. Weimar, Verlag Industrie Comptoir 1794 -1804 in 8. (Kon. Bibl. Brussel II 5056).

Bier. 1771 Simon, J. Christ. Kunst des Bierbrauens, nach richtigen Gründen der Chymie und Oeconomie. Dresden 1771 in 8. (Cit. door Haller).

Alcohol. 1765 Simon, J. Christ. Vollständig oeconomisches Unterricht vom Brandweinbrennen, Essig-Brauen, etc. Dresden, 1765.

Bier. 1641 Sitonus J.B. De cerevisia. In miscellaneis medicis curiosis. Patavii 1641. (Cit. door Haller). Nog uitgaven in 1669, 1676, 1723.

Water. 1723 Smith J. Curoisities of common water, or the advantages in preventing and curing many distempers. 2^d ed. Lon. 1723.

Water. 1726 Smith J. Traité des vertus médicinales de l'eau commune. Et le grand febrifuge du docteur Hancock, traduit de l'anglois. On y a ajouté les thèses de Messieurs Hecquet et Geoffroy, avec quelques reflexions sur le remède de l'eau à la glace. 2^e édition. Paris Cavelier, 1726 in 12.

Wijn. 1622 Soderini, Giovan Vettorio. Coltivazione Toscana delle viti e d'alcuni alberi. Vel S. Giovandettorio Soderini e del signer Bernardo Davanzati Bostichi. Aggiuntori di nuovo in quest'ultima impressione la Coltivazione degli Ulivi del Clarrissimo Signor Piero Vettori. Firenze, Appresso J. Giunti, 1622, 3 deelen in 1 boek in 4, 2 + 107 + IV + 36 + 46 pp.

Wijn. [1734 Soderini] Trattato della Coltivazione delle viti e del frutto, che se ne puo cavare di Giovanvettorio Soderini gentiluomo Fiorentino In Firenze. Appresso Domenico Maria Manni. MDCCXXXIV. Con licenza de'superiori. (21,9 × 15,5 cm., XVIIII + 136 pp., Kon. Bibl. Brussel. II 6260).

Wijn. [1806 Soderini]. Trattato della Coltivazione delle viti e del frutto che se ne puo cavare. di Giovanvettorio Soderini Gentiluomo Fiorentino. Milano Dalla Societa Tipografica de' Classici Italiani, contrada di S. Margherita, n^o1118. Anno 1806 (20,6 × 12,4 cm., 253 pp., Bibl. Univ. Gent HN 1180¹).

Deze uitgave bevat een portret van den schrijver en den zelfden tekst als de uitgave van 1734.

Giovan-Vettorio Soderini, landbouwkundige, geboren in 1526 te Florence, en aldaar overleden in 1596. Na zijn studiën te Bologne werd hij ter dood veroordeeld om tegen de Medicis samengezworen te hebben; door groothertog Ferdinand I werd hij echter voor zijn gansche leven naar Cedri gezonden, waar hij zich toelegde op den landbouw en daarin zeer ervaren werd.

De eerste uitgave van zijn werk over den wijngaard verscheen te Florence in 1600; verdere uitgaven in 1610, 1622, 1734 volgens Hoefer.

Wijn. 1790 Speechly, W.A treatise on the culture of the vine, exhibit. new and advant. methods of propagating, cultivating and training that plant, so as to render it abundantly fruitful. York 1790 in 4.

Wijn [1821 Speechly] A treatise on the culture of the vine; with new hints on the formation of vineyards in England. A treatise on the culture of the pine apple, and the management of the Hothouse. By William Speechly. The third edition. London: Printed for Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, Paternoster-row. 1821. (22,6 × 14 cm., 363 pp., Kon. Bibl. Brussel II 16 606).

Het deel over wijngaard behelst pp. 1-232, dit over den ananas pp. 233-363. De voorrede is geteekend uit Welbeck, 1 Mei 1789.

Wijn. 1642 Sperling, Joh. De uva musta et vitro disputatio. Witteberg 1642 in 4 (Cit. door Haller).

Koffie. 1699 Spon, Jacob. Tractatus novi de potu caphé, de chinensium the et de chocolata. Genevae, Cramer, 1699.

Koffie. 1705 Spon, Jacob. Bevanda asiatica hoc est physiologia potus cafe. Lipsiae 1705 in 4.

Jacob Spon, geboren te Lyon in 1647 en overleden te Vevey in 1685, oudheid- en geneeskundige, reisde veel; vriend van Vaillant en van Dufour. Buiten talrijke werken over oudheidkunde en reizen, heeft hij de verhandelingen van Dufour over koffie, thee, chocolade in het Latijn vertaald.

Gisting. 1697 Stahl, G.E. Zymotechnia fundamentalis seu fermentationis theoria generalis. Berlin 1697, 200 pp.

De beroemde Georg. Ernst Stahl, geneeskundige en stichter van de theorie van het phlogiston, werd geboren te Anspach in 1660 en overleed te Berlijn in 1734.

Brood. 1277 Stahl, Iv. Joh. De pane, potissimum triticeo, Erford 1727 in 4 (Cit. door Haller).

Tabak. 1732 Stahl, Iv. Joh. De tabaci effectibus salutaribus et nocivis, 1732 in 4.

Chocolade. 1736 Stahl, Iv. Joh. De chocolata Indorum, ejusque viribus medicis. 1736 in 4.

Koffie. 1731 Stahl, Iv. Joh. De usu et effectibus potus coffeae. 1731 in 4

Thee. 1734 Stahl, Iv. Joh. De veris herbae theae proprietatibus et viribus medicis. 1734 in 4.

Tabak. 1669 Stella, B. Il tabacco. Si tratta dell' origine, historia, uso et furno in medicina della pianta tabacco. Roma 1669, 480 pp.

Bier. 1676 Stengel, Just. Bewerte Bierkünste, Welcher massen das Bier in diesen Landen allerhand Auffmerckungen nach, mit dem Maltz un dem Brauen zuverfertigen und wie auch dasselbige Gut: Wehr und schmackhafftig zu machen. Regenspurg 1676 in 4. (zeldzaam!).

Wijn. 1736 Stenzel, C.G., De vini, alimenti ac medicamenti optimi virtute, 1736 in 4. (Cit. door Haller).

Wijn. 1545 Stephanus, Car. Vineto, nel quale brevemente si narrano i nomi latini antichi ed volgari delle viti e delle uve; con tutto quello die appertiene alla cultura delle vigne. Venetia, Vaugris 1545.

Voeding. [1550 Stephanus] Caroli Stephani, de nutrimentis, ad Baillyum, libri tres. Parisiis, Ex officina Rob. Steph. typographi Regii. M.D.L. Cum privilegio. (16,6 × 10,8 cm., 156 + 20 pp. register, Bibl. Univ. Gent Me 3309 en Acc 6420²).

De meeste levensmiddelen worden besproken: brood, water, wijn, bier, vleesch, eieren, melk, boter, kaas, visch, vruchten olieën, honing, suiker, azijn, zout, in het 2^e boek een studie over de voeding zelf, in betrekking, in het 3^e deel, met de gezondheid. Een uitgebreide alphabetische lijst.

Water. 1689 Stisser, J.A. Aquarum Horn husanarum examen chemico-physicum. Helmstadii 1689 in 4.

Bier. 1750 Stok, J. Christ. De cerevisiae salubritate suspecta. Jena 1750 in 4. (Cit. door Haller).

Voeding. 1538 Stockar, Johann. Ain grundtlichs warhaftigs Regi-

ment, wie man sich mit aller speyss, getranck, und früchten halten sol. MDXXXVIII, Gedruckt zu Augspurg durch Philipp Volhart, in 4.

Water. 1721 Stoker, L. Thermographia Budensis, seu scrutinium physico-medicum aquarum mineralium Budae scaturientium. Budapest, Veith 1721.

Koffie. 1685 Straus, Laur. De coffea, 1666 in 4. Engelsche uitgave 1685 in 12 (Cit. door Haller).

Voeding. 1619 Suri, J. Petr. De alimentis. Francofurti 1619 in f^o.

Voeding. [1664 Swalve] Querelae & Opprobria ventriculi; sive αϱοσοποποιια Ejusdem naturalia sua sibi vendicantis, & Abusus Tam Diaeteticos, quam Pharmaceuticos perstringentis. Opera ac Studio Bernhardi Swalve Med. Amstelodami. Ex Officina Joannis Janssonii à Waesberge, & Elizei Weyerstraten. Anno 1664. (12,1 × 7,2 cm., (16) + 321 + (11) pp., Bibl. Univ. Gent A 35524).

Als titelprent een man aan tafel, bezig met eten en drinken. Het boek is opgedragen aan Jongstal, Saeckma en Knyff; na de opdracht en de voorrede een Latijnsch gedicht. Studie van de vertering van het voedsel gevolgd door deze van eenige voedingstoffen.

Vruchten. 1727 Switzer, St. Practical Kitchen Gardiner: directions for the melonry, Kitchen garden and potagery. 1727 in 8.

Voeding. [1538 Symeon Sethi]. Symeonis Sethi magistri Antiochiae, syntagma per literarum ordinem, de cibariorum facultate, Lilio Gregorio Gyraldo Ferrariense interprete. Basileae, apud Michaelem Isingrinum 1538 (16,3 × 10,4, 200 pp., Bibl. Univ. Gent A 6420).

In alphabetische orde worden de voedingsmiddelen besproken, eerst in de Grieksche, dan in de Latijnsche taal.

Symeon, die te Constantinopel op het einde van de 11^e eeuw leefde, heeft in dat boek samengevat wat in dien tijd in den handel met het verre Oosten belangrijk was.

T

Water. 1581 Tabernaemontanus, Jac. Theod. Neuw Wasserschatz, Das ist: Von allen heylsamen metallischen minerischen Bädern und Wasser, sonderlich aber von den neuwen erfundenen sawebrunnen zu Langen Schwalbach. Franckfurt A.M. Nic. Bassaeus, 1581, 665 pp.

Jac. Theod. Tabernaemontanus, geboren te Berg-Zabern, en overleden in 1590 te Heidelberg, geneeskundige, arts van den elector. Hoefer noemt uitgaven in 1584, 1593 en 1608.

Kookkunst. 1375 Taillevent. Le viandier de Guillaume Tirel dit de Taillevent, enfant de cuisine de la Reine Jehanne d'Evreux. Publié sur le Manuscrit de la Bibliothèque nationale. Paris Techener, 1892, in 8.

Dit werk werd rond 1375 opgesteld, en schijnt het eerste kookboek te zijn, in het Fransch geschreven.

Water. 1789 Tailly, Pierre. Lettres vosgiennes, ou lettres écrites de Plombières. Liège, Bassompierre, 1789 in 12.

Tabak. 1683 Tappe, Jac. Oratio de tabaco, Helmstad 1653, 1673, 1689. (Cit. door Haller).

Water. 1755 Tardy, E. Dissertation sur le transport des eaux de Vichy, avec la manière de se conduire avec succès dans leur usage. Moulins, Faure, 1755, in 12, 16 + 152 pp.

Thee. 1699 Techni Theoph. vier sonderbare und allgemeine Gesundheits-mittel, des chineser Thee, turkischen Caffees, spanischen Chocolato und deutschen Tabacks. Augspurg 1699. (Cit. door Haller).

Voeding. 1536 Textor, J. Ravisius Nivernensis, Cornucopiae J.R. Textoris N. quo continentur loca diversis rebus per orbem abundantia. Libellus de ne vestiaria, ex Lazaro Bayfio decerptus. Summa rei vasculariae ex Bayfio. De re hortensi libellus sane elegans, herbarum, florum ac fructicum, qui in hortis conseri solent. Basil. 1536 in 8.

Johan Ravisius Textor, of Tixier, heer van Ravisi, geboren te St Saulge rond 1480, en overleden te Parijs in 1524, rector van het Collège de Navarre, en in 1520 rector van de Universiteit te Parijs.

Wijn. 1604 Textor, Vincent. Traité de la nature du vin, et de l'abus tant d'icelui que des autres breuvages. Genève 1604. (Cit. door Haller).

Graan. 1783 Tessier, Henri Alexandre. Traité des maladies des grains. Paris, Herissant 1783 in 8.

Voeding. [1787 Tessier] Encyclopédie methodique. Agriculture, par M. l'Abbé Tessier, Docteur-Régent de la Faculté de Médecine, de l'Academie Royale des Sciences, de la Société Royale de Médecine, M. Thouin & M. Fougeroux de Bondaroy, de l'Academie Royale des Sciences. Tome premier. A Paris, chez Panekoucke, Librairie, Hotel de Thou, rue des Poitevins; A Liège, chez Plomteux, Imprimeur des Etats. MDCCLXXXVII Avec approbation et Privilège du Roi (26,1 × 20.4 cm., 772 pp., Bibl. Univ. Gent, Phil. 44).

Voorrede van Tessier over de geschiedenis van den landbouw en over de middelen om den landbouw in Frankrijk te verbeteren (305 pp.). Daarna komen korte berichten van Tessier over den landbouw, van Thouin over den tuinbouw. Het woordenboek bedraagt de woorden aal tot Axul.

Voeding [1791 Tessier²] Encyclopédie methodique, Agriculture, Par M. l'Abbé Tessier, Docteur-Régent de la Faculté de Médecine, de l'Academie royale des Sciences, de la Société Royale de Médecine, & M. Thouin, de l'Academie Royale des Sciences. Tome second. A Paris, chez Panckoucke. Hotel de Thou, rue des Poitevins. MDCCXCI. (ibid., 848 pp., ibid.).

Woordenboek gaande van babeurre tot ceterée.

Voeding. [1793 Tessier³]. Encyclopédie méthodique. Agriculture,, Par le Citoyen Tessier, Docteur-Régent de la Faculté de Médecine, de l'Academie des Sciences, de la Société de Médecine & le Citoyen Thouin, de l'Academie des Sciences. Tome troisième. A Paris, chez Panckoucke, Imprimeur-Libraire, rue des Poitevins, N^o 18. MDCCXCIII. (ibid., 744 pp., ibid).

Het woordenboek bespreekt de woorden chable tot cytise. Het titelblad is een typische oorkonde betreffende de Fransche omwenteling.

Voeding [1796 Tessier⁴]. Encyclopédie méthodique. Agriculture, Par les Citoyens Tessier & Thouin, membres de l'Institut National des Sciences & Arts. Tome quatrième. A Paris, chez H. Agasse, Imprimeur-Libraire. rue des Poitevins n^o 18. An IV^e, MDCCXCVI (ibid., 718 pp., ibid).

De woorden van dactyle tot hyssope.

Voeding. [1813 Tessier⁵]. Encyclopédie méthodique. Agriculture, par MM. Tesssier, Thouin & Bosc, de l'Institut impérial de France. Tome cinquième. A Paris chez H. Agasse, Imprimeur-Libraire, rue des Poitevins, n^o 6. MDCCCXIII. (ibid., 736 pp., ibid.).

De woorden van iberide tot pomme de terre.

Voeding. [1816 Tessier⁶]. Encyclopédie méthodique, Agriculture, par MM. Tessier, Thouin & Bosc, de l'Institut de France. Tome sixième. A Paris, chez Mme Veuve Agasse, Imprimeur Libraire, rue des Poitevins, n^o 6. MDCCCXVI (ibid., 643 pp., ibid.).

Woorden van pommeliëre tot zuccagny; tabel van de Latijnsche namen van het woordenboek.

Voeding [1821 Tessier⁷] Encyclopédie méthodique. Agriculture, par MM. Tessier, Thouin & Bosc, de l'Institut de France, du Conseil d'Agriculture près le Ministre de l'intérieur, de la Société royale et centrale d'Agriculture, et autres Sociétés savantes, nationales ou étrangères. Tome septième. Dictionnaire de la culture des arbres et de l'aménagement des forêts, par MM. Bosc & Baudrillard, Employé supérieur de l'Administration forestière. A Paris, chez Mme Veuve Agasse, Imprimeur-Libraire, rue des Poitevins, n^o 6. MDCCCXXI. (ibid., VII + 826 pp., ibid.).

In dit woordenboek worden fruitboomen en wijn besproken.

Kruiderijen [1794 Tessier]. Mémoire sur l'importation et les progrès des arbres à épicerie dans les colonies françaises. Par M. l'Abbé Tessier Hist. et mém. Acad. Sciences, Année 1789, Paris, an II, 585-596 pp., Bibl. Univ. Gent Hi 1891.

Bijzonderheden over het invoeren van planten van kruidnagels, muskaatnoot, kaneel en peper.

Graan. [1798 Tessier] Mémoire sur la partie glutineuse du froment. Par Tessier. (Mém. Inst. Nat. Sc. et Arts pour l'an VI, tome I, Paris an VI, pp. 549-557, Bibl. Univ. Gent A 24096²).

De kleefstof, die den naam krijgt van ‘Matiére végétoanimale’, is in mindere mate aanwezig in de harde soorten.

Alexandre Henri Tessier, landbouwkundige geboren te Angerville in 1741 en overleden te Parijs in 1837. Priester, doctor-regent van de faculteit der geneeskunde te Parijs, lid van de Academie des Sciences. Door de omwenteling werd hij benoemd tot bestuurder van het Bureau d'agriculture, om daarna algemeen toeziener te worden van de Bergeries nationales.

In 1811 verscheen van hem te Parijs: Instruction sur la manière de cultiver la betterave, et sur les procédés à suivre pour l'extraction du sucre contenue dans cette racine (met Deyeux).

Tabak. 1713 Thebesii, Georg. Dan. Vom Taback. Halle 1713 in 4. 1751 in 4. (Cit. door Haller.)

Bier. 1671 Thevard, Jac. An Parisinis spumae cerevisiae fermentatae usus salubris. Paris, 1671 (Cit. door Haller).

Water. 1612 Thurneisser zu Thurm Leonhart. Zehen Bücher von kalten, warmen, minerischen und metallischen Wassern. Strassburg, Zetzner, 1612 in f^o.

Dit werk verscheen in eerste uitgave in 1572 in f^o te Frankfurt a.O.

Leonhart Thurneisser, geboren te Basel in 1531, overleed te Keulen in 1596; hij had een zeer bewogen leven, tot dat hij door artshertog Ferdinand rond 1560 belast werd met het opzoeken van waardevolle mineralenlagen; in 1570 werd hij lijfarts van den elector van Brandenburg, om weder bewogen te leven en zich aan goudtransmutatie over te leveren, waardoor hij met bedrog zeer rijk wist te worden.

Melk. 1725 Ter Braak, B. Eerste melk der zuigelingen. Leiden 1725 in 8.

Thee. 1687 Thile Joh. en Kirchmayer C.C. De usu et abusu potus calidi cum herba thea. Wittenberg 1687, 1690 (Cit. door Haller).

Tabak [1644 Thorius] Hymnus Tabaci autore Raphaële Thorio. Ultrajecti, Pro Davide ab Hoogenhuysen Anno clɔ lɔ CXLIV. (12,5 × 7 cm., pp. 227-305, medegebonden met 1644 Everart, enz., Kon. Bibl. Brussel VB 4284).

Lang gedicht in twee boeken.

Tabak. 1800 Thorius Raph. De poeto su tabaco carminum libri II, curante Fr. Josepho Mariano Velloso. Lisbon 1800 in 4.

Honing. 1744 Thorley, J. Enquiry into the nature, order, and government of bees. London 1744 in 8.

Koffie. 1697 Thuillier, Matth. en le Tonnellier Petri. E potus caffee cum lacte salubrior. Paris 1697. (Cit. door Haller).

Graan. 1755 Tillet, Cl. Dissertation sur la cause qui corrompt et noircit les grains de bled dans les epis, et sur les moyens de prevenir ces accidens. Paris 1755.

Graan. 1756 Tillet, Cl. Precis des expériences faites à Trianon sur la corruption des bleds et sur les moyens de les prevenir. Troyes 1756 in 12.

Graan. 1755 Tillet, Cl. Suite des expériences et reflexions relatives à la dissertation sur la cause qui corrompt et qui noircit les grains de bled dans les epis. Paris 1755 in 4.

Koffie. 1757 Tolomas, P. Dissertation sur le caffee. Paris 1757 in 12. (Cit. door Haller).

Water. 1761 Tondu de Nangis, Jean. Analyse des eaux minérales de Merlange, près de Montereau Fautyonne. Paris, Quillau, 1761 in 12.

Schr. was notaris van de baillage de Beaumont sur Oise.

Koffie, s.d. Tozzi Luc. De potu coffeae, de sinensium thea et de chocolate. (Cit. door Haller).

Water. 1775 Trécourt. Apologie des eaux minérales de Saint-Amand. Cambrai, Berthoud, 1775 in 12, 8 + 87 pp.

Hop. 1759 Tresenreuter Joach. Friedr. Wirthschafftliche und rechtliche Abhandlung von dem Hopfen. Nürnberg, Lochner 1759, 294 pp. (Cit. door Katal. 63 van Antiquariat J. Halle, München).

Wijn. 1581 Trinkwein's Alexen, Kellermeisters des Stiftes Maynz, neue und bewährte Kunststücke, wie man die Wein erhalten, und abgefallenen Weinen wieder helfen. Heidelberg 1581, 1585 (Cit. door Haller).

Water. 1762 Troschel H.G.N. Erforderliche Nachrichten von dem Biliner Sauer-Brunnen nach den neuesten Aufsuchung des wahren reinen Quell-Wassers, 1762 in 8.

Bier. 1691 Tryon, Th. A new art of brewing beer, ale and other sorts of liquors. 2^e Ed. London 1691, 137 pp.

Wijn. 1600 Turnebus A. Libelli de vini calore et methodo. Paris 1600, kl. in 8.

Wijn. [1701 Turnebus]. Adriani Turnebi de vino ac ejus usu et abusu libellus. (In Thesaurus Graecarum ab Jac. Gronovio, vol. 9, Lugd. Batav., van der Aa 1701, Bibl. Univ. Gent, pp. 519-535, Hi 3848).

U

Voeding. 1526 Ulstadius, Philippus. Coelum philosophorum seu de secretis naturae liber. Argentoragi, Grienynger MDXXVI in f^o.

Voeding. [1543 Ulstadius]. Coelum philosophorum, seu secreta naturae, Id est, quomodo non solum e vino, sed etiam ex omnibus metallis, fructibus, Carne, ovis, radicibus, herbis, & aliis quam plurimis Quinta Essentia sine Aqua vitae, ad conservationem humani corporis debeat educi, Liber tum medicis ac chirurgis tum pharmacopolis, Imo & omnibus sanitatis retinendae studiosis, pernecessarius, ex variis authoribus, Joāne de Rupescissa, Raymudo, Lullio, Arnoldo de Villa nova, Albertoq, Magno, a Philippo Ulstadio adiectis Clarissimis figuris, collectus. Parisiis, Vaeneunt Apud Viuantium Gaultherot, in via Jacobea, tub Intersignio Sancti Martini. 1543. (16,3 × 10,4 cm., (16 pp.) + 95 f^os, Bibl. Univ. Gent Ma 1337)

Opdracht uit Freiberg-Zwitserland van 1543.

Voeding. [1553 Ulstadius], Coelum philosophorum, seu liber de secretis Naturae, per Philippum Ulstadium ex variis Autoribus accurate selectus, varüsque figuris illustratus. Nunc recens adiecimus Joan. Anto. Campesii, Directorium summae summarum medicinae. In virtute et fortuna. Lugduni, Apud Gulielmum Rouillium, sub scuto Veneto. 1553. Cum privilegio Regis. (11,9 × 8,0 cm., 431 + (13) pp. Bibl. A.J.J.V.)

Privilegie van 11 Sept, 1550 uit Germain en Laye. Opdracht uit Freiburg-Zwitserland van 1543. Alchemische verhandeling waarin de distillatie van wijn, en andere voedingsmiddelen zooals vleesch, eieren wordt besproken; de distillatie levert levenswater (aqua vitae) met bijzondere hoedanigheden voor het menschelijke lichaam gunstig.

Voeding. [1557 Ulstadius]. Coelum philosophorum, seu liber de

secretis Naturae, per Philippum Ulstadium ex variis autoribus accurate selectus variisque figuris illustratus. Nunc recens adiecimus Joan. Anto. Campesii Directorium summae summarum Medicinae. Lugduni, Apud Gulielmum Rouillium. MDLVII. Cum privilegio Regis. (12,3 × 7,7 cm., 431 + (13) pp., Bibl. Univ. Gent Phys. 195).

Het boekje bevat nog altijd de opdracht van 1543. Het privilegie is nog cok van Sept. 1550.

Philipp Ulstad, geneeskundige te Nuremberg, leefde in de 1^e helft van de 16^e eeuw; hij studeerde te Freyburg en werd aldaar professor in de geneeskunde.

V.

Voeding. [1714 Valentini] Museum museorum Oder Vollstàndige Schau Buhne aller Materialen und Specereyen, nebst deren Natùrlichen Beschreibung, Election, Nutzen und Gebrauch, Aus andern Material = Kunst = und Naturalien = Kammern, Oost- und West = Indischen Reiss = Beschreibungen, Curiozen Zeit = und Tag-Registren, Natur = und Artzney = Kùndigern, wie auch selbst = eigenen Erfahrung, Zum Vorschub Der Studirenden Jugend, Materialisten, Apothecker und deren Visitatoren, wie auch anderen Kùnstler, als Jubelirer, Mahler, Fàrber, u.s.w. also verfasset, und Mit etlich Hundert sauberen Kupfferstùcken unter Augen geleget, Von D. Michael Bernhard Valentini, Ihro Hoch = Fùrstl. Burcht. der verwittibten Frau Landgràfin zu Hessen = Darmstadt, Leib = und Hof = Medico, der Artzney und Natùrl. Wissenschafften Prof. Ord. zu Giessen, auch verschiedener Curiosen Academien in Teutschland und Italien Collegâ. Zweyte Edition. Franckfurt am Mayn, Verlegt von Johann David Zunners Sel. Erben, und Johann Adam Jungen. Im Jahr Christi MDCC XIV. (38,4 × 23,9 cm., (28) + 520 + 76 + 119 + (12) pp., Kon. Bibl. Brussel Muller 4499).

Titelblad met afbeelding van talrijke natuurlijke voortbrengselen en ingepakte producten. Het boek is opgedragen aan Elisabeth Dorothea von Hessen, begint met Duitsche gedichten en met een voorrede gedagteekend uit Giessen 20 Maart 1704. Een rijke lijst van geraadpleegde boeken eindigt de inleiding tot het boek. Het eerste deel handelt over mineralen en metalen (pp. 1-106), met inbegrip van de waterbronnen en de baden. In het tweede deel worden de planten besproken (pp. 107-416) met de producten die er uit worden getrokken, namelijk suiker, vruchten, zaden. Het derde deel behoort tot het dierenrijk (pp. 417-520).

Het tweede deel van het werk bevat aanteekeningen over verzamelingsproducten en physische onderzoekingen, zonder betrekking op voedingsmiddelen.

De 1^e uitgave verscheen in 1704, ook te Frankfurt bij Zunner.

Water [1709 de Vallemont]. La physique occulte, Ou traité de la baguette divinatoire, Et de son utilité pour la découverte des sources d'eau, des minières, des trésors cachez, des voleurs et des meurtriers fugitifs. Avec des principes qui expliquent les phénomènes les plus obscurs de la nature. Par M.L.L. de Vallemont, Pr. D. en Th. Augmenté en cette Edition, d'un Traité de la Connaissance des Causes Magnétiques des Cures sympathiques, des Transplantations & comment agissent les Philtres. Par un Curieux de la Nature. Augmentée de plusieurs pièces, A Paris, chez Jean Boudot, Rüe St. Jaques. MDCCIX. Avec Privilege du Roi. (14,3 × 8,0 cm., (14) + 422 + 34 + (7) pp., Kon. Bibl. Brussel III 89710 A.)

Het gebruik van de wichelroede om waterbronnen te ontdekken wordt uitgelegd door de dampen die uit het water ontstaan en de roede doen hellen.

Voeding. [1734 de Vallemont] Curiositéz de la nature et de l'art sur la végétation, ou L'Agriculture, et le Jardinage dans leur perfection: où l'on voit le secret de la Multiplication du Blé, & les moyens d'augmenter considérablement le Revenu des Biens de la Campagne. De nouvelles découvertes pour grossir, multiplier, & embellir les Fleurs & les Fruits, & Nouvelle édition Revûë, corrigée & augmentée. I. De la Culture du Jardin Potager. II. De la Culture du Jardin Fruitier. Par Mr. L'Abbé de Vallemont. Tome I. A Bruxelles, chez Jean Leonard, Libraire-Imprimeur, rue de la Cour 1734. Avec approbation et privilège. (16 × 9,7 cm., (24) + 322 + (5) pp., Bibl. Univ. Gent 152T7; Kon. Bibl. Brussel III 63.593 A).

Het grootste deel van het werk bespreekt verschijnselen zonder wetenschappelijken grond.

Voeding [1734 de Vallemont²]. Curiositez.... Tome II.....(397 + (8) pp.)

Het 2^e deel bevat ook een aantal geheimen getrokken uit de werken van de alchemisten.

Water. [1747 de Vallemont] La physique occulte, ou Traité de la Baguette divinatoire. Tome premier. A La Haye. Chez Adrien Moetgens, à la

Lunette. MDCCXLVII. (18,5 × 11,3 cm., (23) + 275 pp.) Tome second. (246 pp., Bibl. Univ. Gent Ma 1235).

Pierre le Lorrain, abbé de Vallemont, geboren in 1649 te Pont-Audemer, waar hij overleed in 1721, studeerde te Rouen en te Parijs. Zijn werk dat zeer uitgebreid is heeft geen echte waarde. Van zijn Physique occulte verschenen uitgaven te Parijs in 1693, 1709 te Amsterdam in 1696, te Den Haag in 1722, te Parijs in 1729 en 1758. Hoefer noemt de uitgave van 1747 niet. De Curiositez de la nature verscheen te Parijs 1703, 1705, 1709 en 1753.

Water. 1699 Vallerius, Nic. Tentamine physico-chymica circa aquas thermales. Lugduni Batav., Boutesteyn, 1699.

Wijn. 1734 Vallisneri, Ant. Dell'uso e dell' abuso delle bevande e bagnature calde, o fredde; dissertazione de potu vini calidi. Napoli, Gessari 1734.

Pasteibakkerij. Ca 1750 Vanden Breuk, Gerrit. t' Zaamenspraaken tusschen een Mevrouw, Banketbakker en Confiturier, over het bereiden, gereed maaken en bakken, 4^e uitgave. Amsterdam, ca 1750.

Geneeskunde [1752 Vander Heyden]. Discursus quinque magistri Hermanni Vanderheyden medici Pensionarii Gandavensium. In quibus clare & compendiose deducuntur, Seri-lactis in Fluxu torminali, & maxime Dysenterico. Aquae frigidae inter inauditos & incredibiles alios affectus, Podagrae dolores vel sistentis, vel mirabiliter demulcentis, & Ischiadicos novitios penitus exterminantis, & secure absque omni suppuratione & defiguratione primo apparatu persanantis vulnera. Et Aceti vini, in praeservatione à Peste & ejusdem curatione, aliisque morbis venenatis, ut in praecautione ab Hydrophobia, praestantissimae facultates explicantur, & commendantur. Multis additis observationibus novis & scitu necessariis. Lugduni Batavorum, Apud J. Severinum, 1752. Prostant Lovanii Apud Joan. Franc. Van Overbeke, Sub signo Lampadis Aureae. (15,1 × 9,6 cm., (8) + 103 + (12) pp., Kon. Bibl. Brussel, III 17419).

Melkwei werkt gunstig tegen buikloop, koud water voor de genezing van wonden, wijnazijn tegen de pest.

Tabak [1634 Van de Venne] A. Van de Venne Sinne-Vonck op den Hollandtschen Turf, Ende des zelfs wonder Veen-Brandt: in Gedicht uytgeschildert, en aen-gewesen op de Haagsche Turf-marct. Hier nog bij ge-

voegt een vermakelijcken Hollandtschen Sinne-Droom op het Nieuw Wijs-Mal van den Ouden Italiaanschen Smit; Mitsgaders De Vindinge der Tabacks Wonder-Smoock. Rijckelijk verciert met Konstbeelden. In s'Graven- Hage, Bij Adriaan van de Venne, Schilder ende sijne Erffgenamē te koope op de Turf Markt, in de drie Leer Konstē. Wt-gevormt in de Poëtische Druckerye van Isaac Burchoorn, 1634. (12,2 × 9,5 cm., 111 + (32) + 108 + (2) pp., Bibl. Univ. Gent AC 29554).

Dit zeldzaam boekje draagt aan het begin, verso van den band deze geschreven woorden: ‘Prudens van Duyse, ten geschenke van den Heer Bortier aan de Panne bij Veurne, Augustus 1846’. Het eerste deel (111 pp.) met het portret van den Schilder-Schrijver bestaat uit gedichten over de turf. Het tweede deel ((32) + 108 + (2) pp.) heeft als titelblad:

A. van de Vennes Hollandsche Sinne-Droom op het nieuw Wys-Mal van den Ouden Italiaensche Smit, Ende des selfs gevonden Tabacks-Wonder-Smoock: door Maet-Reden, en verçierlijcke Wijs-Beelden in sichtigh uytgedicht, Tot by-voeginge aan de Sinne-Voncken op den Hollandschen Turff. In 's Graven Hage Voor Adriaen van de Venne gedruckt, en bij hem, ende sijne, te koop op de Turf-Marct, inde drie Leer-Konsten, 1634.

In de talrijke verzen van verscheidene huldegedichten en van het stukje Wijs-Mal, wordt over den tabak als levensmiddel niets gezegd. Een oordeel op litterair gebied, over dat werkje met spottende richting, valt buiten het kader van mijne verhandeling.

Bier. [1745 Van Lis] Brouwkunde of Verhandeling van het Voornaamste dat tot een Brouwery of Moutery en het Brouwen en Mouten behoort; alsmede een Korte Beschryving van het Bier, deszelfs hoofdstoffen, enz. Te zamen gestelt door W. Van Lis, Med. Doctor en Brouwer te Rotterdam. Te Rotterdam, by Philippus en Jacobus Losel, Boekverkoopers op de Hoogstraat, en op de Blaak op de hoek van de Nieuwestraat 1745. (19,5 × 13 cm., 12 + 111 + 8 blzz., Bibl. A.J.J.V.).

Het werd opgedragen aan Joh. Oosterdyk Schacht, hoogleeraar in de Geneeskunde te Utrecht, Johan Drost, Cornelis Van Putten, Johannes Van der Zee en Cornelius Leonardus Van Amsterdam, alle vier geneeskundigen te Rotterdam, Joris Petry, apotheker te Rotterdam en Isaac De Witt, heelkundige te Rotterdam.

De voorrede begint op dezelfde wijze als in het boek van

1793, maar van den derden volzin af verschilt het volledig; deze voorrede die trouwens zeer kort is is van den tekst van de opdracht voorafgegaan. Het gedicht werd, slechts met enkele taalkundige wijzigingen die hooger aangeduid zijn, letterlijk in de uitgave van 1793 afgeschreven.

Wat den vakkundigen tekst betreft, is de inhoud verdeeld in 9 hoofdstukken: het gereedschap van de brouwerij en de mouterij (blzz. 1-13), het brouwen (blzz. 14-20), de biersoorten (blzz. 20-26), de stoffen die smaak en geur van het bier versterken (26-34), het brouwen in betrekking met de jaargetijden (blzz. 34-35), de bewaring van het bier (blzz. 36-38), de bereiding en de zuivering (blzz. 38-43); de verbetering van zieke bieren (blz. 43-46), de krachten van het bier (blzz. 47-111). Vooral in dit laatste gedeelte voelt men dat de schrijver die een ervaren brouwer is, ook een geneeskundige is, daar de toevoeging van verscheidene kruiden wordt besproken en de meeningen van eenige oudere geleerden zooals Boyle, Glauber, Barnerus, Boerhaave, Dodoens worden teruggegeven. Over het algemeen spreekt zich Van Lis gunstig uit over de weldoende werking van lichte biersoorten op den mensch.

Bier. [1793 Van Lis]. Den volmaekten bierbrouwer, onderwyzende: I De Instructie van de waere kennisse der Ingredienten en Ustencilen noodig tot het Bier-Brouwen, II De Bereydinge en Bewerkinge van het Bier-Brouwen, III De wyze om veelderleye soorten van Bieren te Brouwen, benevens de Konstbehandelingen der zelve, IV Hoe de Brouw-Kunde moet bewerkt worden, V De uytgelezene Waernemingen over de Bieren, de zelve goed te houden, te verbeteren en te bewaeren, VI Van de toe-gemaekte Bieren, VII De geexperimenteerde Geheymen der Bieren, benevens de uytmuntende Konst-Stukken der zelve, VIII De noodige Beschryvinge van de Brouw-Hop en Gerste, en hoe men tot de waere kennisse sal konnen geraeken Als mede de beste en voordeeligste wyze om te bereyden en te maeken alderleye soorten van Azynen, en de voortreffelykste Geheymen der selve.

Seer dienstig en nuttig voor Brouwers, Bier-stekers, Azynleggers, en alle Leerlingen der Brouw-Kunde.

Alles nauwkeurig uyt veel-jaerige ondervindinge opgesteld Door W.V.L. Br. en Med. D. Tweeden druk. Prys, seventhien-stuyvers en half, ingenaeyd. Tot Brussel, men vind-se te koopen tot Gend, by Ph. en P. Gimblet, Boekdrukkers en Boekverkoopers op de Koornmerkt, 1793. (20 11,5 cm., 30 + 137 + 7 blzz., Bibl. A.J.J.V.).

Het boek werd geschreven door Wouters Van LisGa naar voetnoot(1) en behelst 8 deelen: bereiding, verbetering, geneeskundige producten, waarnemingen, hopbewerkingen, mouterij, krachten van het bier, bier-azijn.

Na de voorrede, komt het volgend gelegenheidsgedicht.

Dichtjen oP dE Brouw-Kunde,

beschreven door W.V.L. Br. Med. D.
 
De blonde Ceres, opgehult
 
Met eenen krans van koorenairen,
 
Treed door een zee van goude baren,
 
Terwyl-se mild de schueren vult:
 
Haer sorg versorgt ons brood, sy schenkt ons frissche dranken,
 
En noopt wat adem haelt haer gulle gunst te danken.
 
En Gy, dit toond uw wetenschap
 
Ons, in haer diepste binnekoren:
 
Hier sien wy Mout, uyt Gerst geboren,
 
Verwisselen van trap tot trap.
 
Soo weet uw brave konst Natuer voor 't oog te ontleden,
 
Sy toond der Schepslen nut, in haer verborgentheden.
 
Hier leerd sy ons, aen stroom en bron,
 
Den aerd en kracht des Waters kennen,
 
Of, hooger swevende op haer pennen,
 
Wat werking lucht, saisoen' en son
 
Verricht in suyver vocht, of wel gekokte sappen:
 
En toetst, aen 't nut gebruyk, een iders eygenschappen.
 
ô Welbedachte drank, ô Bier!
 
Wie moet uw deugden niet beminnen?
 
Laet dolle en dronke Wynpopinnen
 
U vloeken met een heesch getier!
 
Geen opgeswollen breyn door Bacchus nat bestoven,
 
Belet uw nut gebruyk, kan Ceres luyster dooven.
 
Hoe blyft U 't menschdom niet verpligt
 
Gy heelt en zalft de lichaems-qualen

 
Daer goude middel-maet de schaelen
 
Mag vullen, en de sorg verlicht:
 
De Schey-kunst die haer hulp leent om uw aert t'ontbinden,
 
Weet in uw deugd' en kracht eene Artzeny te vinden.
 
Wien 't lust soeke ongemeene stof
 
Uyt verre luchten, landen, baren:
 
Hier siet men 't met den 't soete paren;
 
Geleertheyd geeft den schryver lof,
 
En schenkt hem, om zyn vlyt en iver meê te cieren,
 
Een' Krans van Ceres groen en Phebus lauwerieren.
 
Amicitiae ergo.

Wijn. 1770 Vanne. Mémoire sur la manière de bruler ou de distiller les vins le plus avantageuse, relativement à la quantité d'eau de vie, et à l'épargne des frais. Lyon, 1770 in 8.

Vanne was apotheker te Besançon.

Brood. 1710 Vesti, Justi. De panis usu alimentoso et medicamentoso. Erford 1710 in 4 (Cit. door Haller).

Water. 1699 Vicarius, Jo. Jac. Franc. Hydrophylacium novum, seu discursus de aquis salubribus mineralibus vere novus. Authore Jo. Jacobo Francisco Vicario, philisophiae et medicinae doctore, ac in Universitate Friburgensi professore publico. Ulmae Suevorum, apud Laurentium Kronigerum et Haeredes Goebelii, 1699 in 8.

Specerijen. S.d. Vielheuer, Chr. Gründliche Beschreibung fremder Materialen und Specerijen Ursprung, Wachstum, Herkommen und derselben Natur und Eigenschaften.

Wijn. 1482 de Villanova Arnoldus. Von Bewahrung, Bereitung und Brauchung der Weine. Augsburg 1482.

Gezondheid. [1509 de Villanova]. Hec sunt opera Arnaldi de Villa nova nuperrime recognita acemēdata diligentiq; opere impressaque in hoc volumine continentur. (31,1 × 21,4 cm., (gf^os) + 317 f^os, Bibl. Univ. Gent Me 46).

De uitgave wordt ingelicht op het einde f^o 317: Explicit opus Magistri Arnaldi de villa Nova. Lugduni impressum per Franciscum Fradin: anno dn̄i M.CCCCC IX, die vero XX mensis Decembris. Op p. 67 komt het tractaat De regimine

sanitatis, op p. 130 De regimine sanitatis salernitano, op p. 201 de verhandeling over de bereiding der voedingstoffen; op p. 202 het tractaat De vinis. Het overige heeft betrekking op geneeskunde en pharmacie, met alchemische et astrologische bespiegelingen.

Gezondheid [1582 de Villanova] Conservandae bonae valetudinis praecepta longe saluberrima, regi Angliae quondam a Doctoribus Scholae Salernitanae versibus conscripta: nunc demum non intergritati solum atque nitori suo restituta, sed rhytmis quoq; Germanicis illustrata. Cum luculenta & succineta Arnoldi Villanovani, medici ac Philosophi praestantissimi, in singula capita Exegesi. Per Joannem Curionem Berchensem, celeberrime Erphordianae Reipub. Medicum Physicum, ita nunc denuo, mutatis & recisit nonnullis, ac innumeris ferme sublatis mendis recognita & repurgata, ut novum opus jure videri possit. Accesserunt & alia quaedam lectu non indigna, quae sequenti indicantur pagina. Cum privilegio imperiali. Franc. Apud Haered. Christ. Egenol. Anno M.D.LXXXII. (15,9 × 9,8 cm., (8f^o) + 280 f^os + 9 pp. register, Bibl. Univ. Gent med. 3283).

Buiten de bespreking van de gezondheidsregelen, bevat het boekje inlichtingen over verscheidene voedingsstoffen. Op f^o 155 (verso) bij hoofdstuk 52 over het zout treft men het zoutbakje in hout, zooals het nog heden voorkomt. Hoofdstuk 30 (f^o 113) handelt over de visschen, hoofdstuk 34 (f^o 175 verso) over koemelk.

Kookkunst. 1748 Vincent de la Chapelle. Le nouveau cuisinier royal en bourgeois, ou cuisinier moderne. Qui apprend à ordonner toutes sortes de repas en gras et en maigre. Par M. Messialot, augmenté de nouveaux ragouts par le sieur Vincent de la Chapelle. Paris, Saugrain, 1748, 3 vol. in 12.

Voeding. [1597 Viringus] Doctoris Joannis W. Viringi presbyteri, et canonici Atrebatensis, De jeiunio, et abstinentia medico ecelesiastici Libri quinque. Qui abstinens est adijciet vitam. Non satiari cibis saluberrimum Eccles. 37. Hippoc. in epidem. Rigiaci Atrebatium, ex officina Gulielmi Riverii, MDXCVII. (18,4 × 13 cm., (24) + 160 pp., Kon. Bibl. Brussel III 17638).

Opgedragen aan artshertog Albert van Oostenrijk met niet minder dan 16 gedichten in de Latijnsche en Grieksche taal. En na de 5 boeken, nog 6 Latijnsche gedichten.

Voeding. 1667 Visscher, A. De diaeta. Lugd. Batav. Elsevir. 1667.

Tabak. 1650 Vitaliani, Ant. De abusu tabaci. Rom 1650. (Cit. door Haller).

Melk. [1783 Vloers] Pensées sur le lait doux et le tabac en poudre, A portée des connaissances de chacun. Par M. Vloers Lic. en Med. A. Anvers, de l'Imprimerie de C.M. Spanoghe, à la rue dite de Suyker-ruye. 1783. (21 × 12,5 cm., 115 pp., Bibl. Univ. Gent, Med. 3327).

Het werk is geschreven in de Latijnsche en in de Fransche taal. Het begint met een ‘Epitre dédicatoire à l'homme sans préjugés’ en is geteekend ‘Homme sans préjugés, v.t.h.s.M. Vloers’.

Schrijver komt op tegen de bewering dat de versche melk de oorzaak is van ‘Brandigen afgang’; hij is van oordeel dat de melk gemakkelijk verteert en hij geeft de lijst van de talrijke toepassingen in de geneeskunde.

Kookkunst. 1690 Vogel J.W. Vollstandiges Kochbuch. Nurnberg 1690 in 4. (cit door Haller).

Melk. [1775 Voltelen] Observationes chemico-medicae de lacte humano, ejusque cum asinino et ovillo comparatione, quas una cum subnexis quaestionibus, auspiciis dei O.M., praeside Johanne Davide Hahnio, A.L.M. Philos et Med. doctore ac professore ordinario Die VIII. Junii CIɔ Iɔ CCLXXV. H.L.Q.S. Publice defendet Floris Jacobus Voltelen, Ex Promontorio Bonae spei Batavus, Auctor, Trajecti Batavorum, Ex Officinâ Abrahami Van Paddenburg, Academiae Typographi. (24,2 20,3 cm., (6) + 60 (10) pp., Bibl. Lab. Levensm. Univ. Gent).

Studie van vrouwenmelk, melk van ezelin en melk van het schaap. Werking van zouten, van plantaardige producten, van de warmte. Geen quantitatieve gegevens.

Na het proefschrift komen de gewone stellingen ten getalle van 16, een Latijnsch gedicht van P. Boeldaert, en Nederlandsche verzen van den student J. Voorduin.

Ter gelegentheid dat de Wel Edele Heer Floris Jacobus Voltelen zyne scheikundige waarnemingen over de melk opentlyk verdedigde.
 
Wie zou naar eisch den roem der Scheikonst kunnen maelen
 
Gedaald uit 's Hemelszaalen,
 
Tot nut van mensch en vee, op dit beneden rond,
 
In 's waarelds morgenstond?
 
Zij wykt geen andre konst, en rekent hare dagen
 
Van voor des Zondvloeds plagen.
 
In Tubalkains brein, naar luid van 't heilig blad,
 
Heeft zy reeds plaats gehad.
 
Dus zag haar Asien het eerst te voorschyn treden
 
Gedoscht in ruwe kleden.
 
Van hier, zooals men leest, was 't, dat zy nam de wyk
 
Naar 't Africaansche Ryk:
 
Daar was zy wellekoom by nyvre Egyptenaaren
 
Vol vinding, zeer ervaaren;
 
Wier zorg van de Aardrykskunde en Meetkonst jn die tyd
 
En starren werd gewyd.
 
Gelyk de gouden zon niet aanstonds al haar straalen
 
Op 'r aardryk neer laat daalen,
 
Maar langsaam klimt en gloeit, tot zy uit haren trans
 
't Heel al verlicht met glans;
 
Zoo zag men ook dees konst al meer en meerder bloeyen,
 
In algemeenheid groeyen;
 
Zoo dat Egypten zelfs, bij de Oudheid hoog geroemd,
 
Is naar heur naam genoemd.
 
Wat wonderen zag men haar in dien tyd reeds bedryven,
 
Te veel om te beschryven!
 
Tuig' Mozes, die door haar, zoo als 't verhaal ons leert,
 
'T Goud heeft in drank verkeert!
 
Van daar begaf zy zich, verbeterd als by trappen,
 
Met andre Wetenschappen,
 
Naar 't leerziek Griekenland. Daar op trok zy van hier
 
Naar Pers en Arabier.
 
Van daar de Waareld door, tot w'eindelyk haar zien praalen
 
Gelyk de Middagstraalen;
 
Terwyl z'als Grootvorstin in 't ryk der kundigheid
 
Schier 't grootste licht verspreidt

 
Wie kon op juisten toon al die veranderingen
 
En lotgevallen zingen?
 
Die z'op dees lange reis in vroegre en laatre stond
 
Geduurig ondervond.
 
'K zwyg, hoe het bygeloof, in verouderde tyden,
 
Der Scheikonst wierook wydde?
 
Als of zij s' leevensdraad kon rekken naar heur wil:
 
'K blyf van die trotscheid stil.
 
'K lach vry om Paracels: helaas! hij is verdweenen...
 
Die zon heeft uitgeschenen.
 
'T Elixir deugde niet; wis had die goede Vriend
 
Er zich wel van bediend.
 
Is Helmont ook niet meer? waar Lullius gebleven...?
 
Die zoo veel wondren schreeven.
 
Waar gy Artephius? 't Orakel van uw tyd ...?
 
Zy zyn heur leven kwyt.
 
Geen sterfling toch kan ooit de vastbepaalde wetten
 
Der Opperheers verzetten.
 
Hy, die zulks stout bestond, zag ras zyn trots bestaan
 
In ydlen wind vergaan.
 
Meer glory kreeg de konst daarna door Sylviussen,
 
Tacheenen, Schuiliussen,
 
Hombergen, Lemerys en andren, wier naam
 
Blyft leven door de faam.
 
Tot dat, gelyk zomtyds een star in 't schemerend duister
 
Op 't onverwagtst zyn luister
 
En wyd en zyd verspreidt, zoo ook aan 't Leydsch Atheen
 
Boerhaave straks verscheen;
 
Wiens scherp vernuft wel ras verdreef het ydel gissen,
 
Waar in men vaak kan missen.
 
Wat zyt gy scheikonst niet, o glory van mijn dicht!
 
Aan zulk een man verpligt?
 
Wie drong ooit dieper door met zyn bespiegelingen
 
In 't hart der vreemdste dingen?
 
'T Geen 't oog ontvlugten mogt, 't gevoel ooit kon ontgaan,
 
Deed hem Vulkaan verstaan.
 
Te recht treedt gy, myn Vriend! met andre Letterbraven,
 
Die om den eerprys draven,
 
Op dit zoo loflyk spoor; Ovar gy met kragt aan elk
 
Den aart vertoont der Melk;
 
Haar zoorten gadeslaat; en wondre zeldzaamheden
 
Door 't vuur ons gaat ontleden:
 
Terwyl g'ook teffens leert, hoe, en in wat geval,
 
Zy niet, of schaden zal?

 
Dit heet zich zelven met een dubblen krans vercieren
 
Van Mirthen en Lauwrieren;
 
Den bleeken nyd ten spyt, langs Glorys steile baan
 
Manmoedig heen te gaan.
 
Vaar voort zoo, Waarde Vriend! de konst aan u verpligten!
 
Zoo zult g'u zelv' ook stigten
 
Een Eerzuil, die den tyd verduurt, gelyk een rots
 
Het wind en zeegeklots.
 
J. Voorduin,
 
Med. Stud.

Kookkunst. 1647 Vonlett, Jaque. La vraye mettode de bien trancher les viandes tout à l'Italienne qu'à la main et les differentes façons de peler et de servir touttes sortes de fruits, et le moyen d'en faire diverses figures, par Jaque Vonlett, fribourgeois. Lyon 1647. Recueilli, mis en ordre et préfacé par Charles de Salverte. Dijon, ed. du Raisin, 1926 in 4, 40 pp.

W

Voeding. 1699 Waal, H. Politia medica seu diaeteticon politico medicum, id est theses medicae de diaeta. Pragae 1699, in 12, 127 pp.

Voeding. 1621 Wagner, Barthol. Vier und zwaintzig Tisch Reguln: nach dem Alphabet. Wie man sich über Tisch solle verhalten, als Messigkeit in Speiss und Tranck uben, und die Unmässigkeit, in Essen, Trincken, auch anderer Lastern fliehen und meiden. Augsburg, Sara Mangin f. Joh. Kruger. 1621.

Water. 1773 Wagner, Luc. Dissertatio medico chemica de aquis medicatis magni princip. Transylvaniae. Viennae 1773.

Thee. 1685 Waldschmidt J. Jac. De potu theae. 1685 (cit. door Haller).

Gezondheid. [1691 Waldschmidt] Johannis Jacobi Waldschmidt, Medicinae Doct. Archiatri Hassiaci, & in Acad. Marpurgensi Med. Profess. Primar. Physices autem Ordinarii, nunc B. Praxis Medicinae Rationalis succincta, per Casus tradita, Et in Appendice Monitis Medico-Practicis necessarüs illustrata per plurimos Morbos. Quibus accesserunt notae Ejusdem ad Praxin Chirurgicam Barbette; nec non ad Casus Baldas. Timaei à Güldenklee. Omnia ad mentem Cartesii. Cum Praefatione Johannis Dolaei, Med. Doct. Consiliarii ac Archiatri Hassiaci, Caesareo-Leopoldinae Academ. Natur. Curios. Collegae, dicti Andromachi. Parisiis, sumptibus Societatis. Anno clɔ lɔ CXCI. (15,6 × 9,2 cm., (12) + 874 + (19) pp., Bibl. Univ. Gent med. 1541).

Passim enkele woorden over levensmiddelen in betrekking met de geneeskunde, namelijk over thee.

Wijn. 1760 Wallerius Jo God. De prima vinorum origine casuali. Holm. 1760 in 4.

Honing. 1720 Warder, Jos. The true amozons, or the monarchy of bees. London, Pomberton and Taylor 1720.

Bier. 1762 Watkins, Georg. The complete english brewer. London 1762 in 12 (Cit door Haller).

Voeding. 1716 Weber en Clauder. De nutritione. Jena 1716.

Water. 1589 Wecker, J.J. Nüzliches Büchlein von mancherley Wassern, Oelen und Weinen 1589. (Cit. door Haller).

Water. 1593 Wecker, J.J. Nüzliches Büchlein von allerley Wassern und Weinen. Basil. 1593. (Cit. door Haller).

Gezondheid. [1598 Wecker] De Secretis libri XVII. Ex variis Authoribus collecti, methodiceq; digesti, & aucti per Joan. Jacobum Weckerum; Basiliensem, Medicum Colmariensem. Accessit Index locupletissimus. Basileae, Typis Conradi Waldkirchii, sumptibus Episcopianorum. clɔ lc XCIIX (16,8 × 10,7 cm., (16) + 667 + (27) pp., Bibl. Univ. Gent A5250).

17 Boeken; passim inlichtingen over levensmiddelen, namelijk over wijn.

Wijn. 1603 Wecker. De vinis Basil. 1603. (Cit. door Haller).

Kookboek. 1788 Weiler, S.J. Augsburgisches Kochbuch, 2^e Aufl.

Water. 1709 Werloschnigg, J.B. Neu eröffneter Wasserschatz, d.i. Kurtze Beschreibung dess Heyl-Wunder Brunn und Bads, welches in Königreich Böheimb auf d. Hoch-Gräfl. Nutzischen Gut Umblowitz, hervorquellet, mit samt S. Mineralien, Krafft, Würckung, etc. Lintz 1709 in 12

Tabak. 1660 Westermann, A. Groote Christelijke zeevaert, in 26 predicatien, in maniere van een zee-pastille. Amsterdam 1660.

Gedicht over tabak.

Water [1788 Westrumb]. Joh. Fried. Westrumb Apotheker in Hameln physikalisch-chemische Beschreibung von der Lage und den Bestandtheilen des Driburger Mineral-wassers. Erfurt 1788 bey Georg Adam Keyser. (21,2 × 17,2 cm., 50 pp. In Acta Acad. Erfurt 1788, Bibl. Univ. Gent Hist. 1898 ³⁵).

Het water van Driburg bevat koolzuur en heeft een zure reactie; het bevat ook ijzer, chloornatrium, chloorcalcium, chloormagnesium, magnesiumsulfaat, calciumsulfaat, carbonaten, van ijzer, calcium en magnesium.

Alcohol. [1796 Westrumb]. Bemerkungen und Vorschlàge fùr Branntweinbrenner. Von Johann Friedrich Westrumb, Berg-Commissair, Senator, verschiedener Gesellschaften Mitglied, und Apotheker. Zweite verbesserte, vermehrte und mit Anmerkungen vom Herrn Apotheker Grave versehene Auflage. Mit einem Kupfer. Hannover, beiden Gebrùdern Hahn, 1796. (17,8 × 10,6 cm., XXXV + 228 pp., Kon. Bibl. Brussel 7^e ClVI).

Raadgevingen om de hoedanigheid van de gist te verbeteren en de distilleerinrichtingen op de hoogte van den vooruitgang te brengen.

Water. [1797 Westrumb] Von den neuen muriatisch-salinischen Mineralquelle zu Pyrmont, nebst einer chemischen Prüfung ihres Mineralwassers. Von Johann Friedrich Westrumb, Bergcommissair, Senator und Apotheker, Hannover, bei den Gebrüdern Hahn, 1797. (18,5 × 10.2 cm., XVI + 87 pp., Kon. Bibl. Brussel 6^e Cl West.)

Schr. geeft de samenstelling: harsstof, zoutzure bitteraarde en kalkaarde, zout, Glauberzout, gyps, aluinaarde, magnesium- en calciumcarbonaat, magnesiumsulfaat.

Alcohol [1803 Westrumb]. Bemerkungen und Vorschlàge fùr Branntweinbrenner. Von Johann Friedrich Westrumb, Berg-Commissair, Senator, verschiedener Gesellschaften Mitglied und Apotheker. Dritte, verbesserte, mit neuen Zusàtzen versehene und mit den Anmerkungen des Hernn Apotheker, Grave, zum ersten Abdruck dieser Schrift, begleitete Auflage. Mit einem Kupfer. Hannover, bey den Gebrùdern Hahn. 1803 (20,5 × 14,4 cm., XLIV + 286 pp., Kon. Bibl. Brussel 7^eClVI).

Wijn. [1655 Whitaker] Tractatus de sanguine uvae, ejusque natura et usu, diaetetice & pharmaceutice, Per Tobiam Whitakerum med. D. Ovid. Vade, sed incultus, qualem decet exulis esse, Infelix, habitum temporis

hujus habe. Francofurti, Ex Officina Typographica Wolfgangi Hoffmanni. Anno MDCLV. (15,3 × 9,2 cm., 118 pp., Bibl. Univ. Gent A 64281).

Wijn. ca 1684 Whitchall, Robert. The English Rechabite, or, a Defyance to Bacchus and his works: a poem in LXVII Hexasticks; wherein is rendered a plenary and full account how wines are pejorated or reduced from better to worse. London, ca 1684, in f^o.

Voeding. 1765 Wieckhoff, J. De alimentorum in chylum mutatione. Lugd. 1765.

Water. 1754 Wildvogel, C. Libellus de balneis et balneotoribus. Francof. 1754 in 4.

Voeding [1563 Willich]. Judocus. Ars magirica, hoc est coquinaria, de cibariis, ferculis opsoniis, alimentis & postibus diversis parandis, eorumq; facultatibus. Liber Medicis, philologis, & sanitatis tuendae studiosis omnibus apprime utilis...... (Onleesbaar!) ......Medico & Theologo, Academiae Francfordianae cis Viadrum professore doctissimo, nunc primum editus. Huic accedit Bifrontis Rhaeti de operibus lactariis epistola. Cum indice rerum & verborum. Tiguri apud jacobum Gesnerum (15 × 10,1 cm., (16) + 227 + (28) pp., Bibl. Univ. Gent A 5337).

74 hoofdstukken over levensmiddelen, oorsprong, bereiding en gebruik.

Wirtsung Chr., Zie Baten.

Bier. 1684 Wolf, Jac. De cerevisia Naumburgensi. Jenae 1684 in 4. (Cit. door Haller).

Wijn. 1678 Worlidge, J. Vinetum Britannicum; ora treatise of cider, and other wines and drinks extracted from fruits growing in this kingdom. London 1678 in 8.

Bier. 1692 Worth, Guil. Petr. Cerevisiarii comes or the art of brewing and the right way to resine bottlebeer and cyder. London 1692 in 12. (Cit. door Haller).

Z

Water. 1746 Zaisenhauzen. Nachricht histor. - Physicalische v.d. Zaysenhauser - mineralischen Bronnen u. Bad bey dem Würtenberg. Stuttgart 1746 in 8.

Koffie. 1755 Zanichelli, J. Jac. Osservazioni intorno all abuso della coffea ed alla virtute di un nuovo te Veneziano. Venez. 1755 in 4. (Cit. door Haller).

Planten. 1767 Zanon, Ant. Della coltivazione e dell uso delle patata e d'altre piante comestibili. Venez. 1767.

Voeding. 1713 Zellweger, L. De nutritione animalis. Lugd. 1713.

Voeding. 1771 Zeneroli, L. Auvertimenti dietetici ossia maniera di vivere da osserv. dalli concorrenti alle terme Porettane. Bol. 1771.

Kookkunst. 1791. Zierikhoven. Cathar. Volkomen Neerlandsch Kookkundig woordenboek. Campen 1791.

Voeding. 1744 Zincken, G.H. Allgemeines oeconomisches Lexicon. 2^e Ed. Leipzig 1744.

Voediàg. 1769 Zuckert, Joh. Fridrix. Materia alimentaria. Berolini in 8, 1769, 425 pp.

Planten. 1773 Zuckert, J.F. Von den Speisen aus dem Pflanzenreich. Berlin 1773.

Voeding. 1775 Zuckert, J.D. Allgemeine Abhandlung von den Nahrungsmitteln 1775.

Voeding. 1790 Zweerts, P. Of de mensch van natuur een vleeschetend schepsel zij. Alkmaar 1790.

N.B. Verzoek om verbeteringen en aanvullingen.

voetnoot(1): Zie daarover: W. Van Lis, geneeskundige en brouwer, door A.J.J. Vande Velde. Versl. en Meded. van de Kon. Vl. Acad., 1926, 802-807.

Vorige Volgende

Bromatologicon of Bibliographie der geschriften over de levensmiddelen tot 1800 in het licht gezonden (6e Bijdrage) Door Prof. Dr. Alb. J.J. Van de Velde. Werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

Q

R

S

T

U

V.

W

Z

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

Bromatologicon of Bibliographie der geschriften over de levensmiddelen tot 1800 in het licht gezonden
(6^e Bijdrage)
Door Prof. Dr. Alb. J.J. Van de Velde.
Werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.