Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1935

[p. 347]

Bromatologicon of bibliographie der geschriften over de levensmiddelen tot 1800 in het licht gezonden
(3^e Bijdrage)
Door Prof. Dr. Alb. J.J. Van de Velde
Werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

Mijn eerste bijdrage⁽¹⁾ bedraagt 203 titels, alleen voor letter A. In mijn tweede bijdrage⁽²⁾ verzamelde ik 189 titels voor letter B en 133 titels voor letter C. Deze derde bijdrage omvat de bibliographie voor de letters D, E en F, 85 titels voor D, 78 voor E, en 48 voor F. Voor de 6 eerste letters kon ik aldus 736 titels van geschriften over levensmiddelen van vóór 1800 bijeenbrengen.

(1) Eerste bijdrage. Versl. en Meded. Kon. Vla. Acad., 1933, 247-277.

(2) Tweede bijdrage. Ibid. 1934, 1031-1096.

D

Koffie. 1760 Dalla Bona, Giov. Dell uso e del abuso del caffé, dissertazione storico-fisico-medica. Seconda edizione con aggiunte, mas. sine intorno la cioccolata, ed il rosoli. In Verona, per P. Berno 1760 in 4.

Koffie. 1762 Dalla Bona, Giov. Dell' uso e dell' abuso dell caffé. Dissertazione storico-fisico-medica. 3 ediz. con aggiunte, massime intorno alla cioccolata, ed al rosoli. Livorno, Fantechi, 1762 in 4.

Kookboek. 1769 Dankwerth, Christ. Heinr. Wohleingerichtetes Kochbuch. Hanover 1769 in 8.

[p. 348]

Voeding. 1687 Danz, Jo. Andr. Dissertatio de animalibus usu interdicis Act. Apost. X. Jena 1687 in 4.

Joseph Daquin, geneeskundige, geboren te Chambery in 1757 en daar overleden in 1815, bibliothecaris van de stad en secretaris van de Société d'agriculture te Chambery.

Water. 1773 Daquin, J. Analyse des eaux thermales d'Aix en Savoye. Chambery, 1773, in 8.

Water. 1775 Daquin, J. Analyse des eaux de la Boisse. Chambery, 1775, in 8.

Antiseptische stoffen. [1769 De Boissieu, Bordenave en Godart]. Dissertations sur les antiseptiques, qui ont concouru pour le Prix proposé par l'Académie des Sciences, Arts et Belles-Lettres de Dijon en 1767, dont la première a remporté le Prix, et dont les deux autres ont partagé l'Accessit; imprimés par ordre de l'Académie. A Dijon, chez François Des Ventes, Libraire de Monseigneur le Prince de Condé. A Paris, chez Des Ventes de la Doué, Libraire, rue Saint Jacques, vis-à-vis les Colléges. M DCC LXIX. Avec approbation et Privilège du Roi. (22 × 13.6 cm., XIV + 416 + (8) pp., Bibl. Univ. Gent).

Het officieel verslag door Maret op de zitting van de Academie van Dijon op 16 Aug. 1767 gelezen vermeldt dat de Boissieu den prijs heeft behaald, terwijl Bordenave en Godart een accessit mochten verdeelen.

De verhandeling van de Boissieu ‘docteur en Médecine de la faculté de Montpellier, professeur agrégé au Collège des Médecins de Lyon’ bedraagt pp. 1-138; volgens de proeven van Pringle en Macbride werd vleesch aan de verrotting onderworpen en vergelijkingen gemaakt over den invloed van het luchtledig, van salpeter, zouten, zuren, alkalien, verscheidene plantaardige stoffen.

In een tabel worden de gekende bederfwerende stoffen opgesomd.

De verhandeling van Bordenave ‘professeur royal, commissaire pour les correspondances de l'Academie Royale de chirurgie, Associé des Academies des Sciences de Rouen, de Florence, etc.’ bedraagt pp. 139-244.

De verhandeling van Godart ‘docteur en médecine, de résidence à Vervier près Liege’ bedraagt pp. 245-402 en krijgt den naam van ‘septicologie’.

[p. 349]

Nergens wordt van microben melding gemaakt, alhoewel deze toch reeds ontdekt zijn; geen enkele proef wordt met behulp van het microscoop uitgevoerd, maar schoone volzinnen, met klinkende woorden, zooals deze (p. 298): ‘Fermens putrides. Ces miasmes ainsi retenus s'amassent bientot en si grande quantité que, ne pouvant plus être contenus dans le lieu de leur naissance, ils sont forcés de se répandre dans le voisinage. C'est un torrent, qui se déborde et qui fait irruption de tous cótés; c'est un souffle pestilentiel formé des principes désunis et herissés de mille dards de feu, qui, donnant le branle à chaque element des parties circonvoisines, étendent la putréfaction et lui donnent plus de force, plus d'activité. En effet les corpuscules étant doués chacun d'un mouvement très rapide, il se croisent en mille sens dans leurs directions; ils se brisent, s'attenuent, s'aiguisent réciproquement, et deviennent ainsi d'autant plus putrides, qu'ils sont devenus plus subtiles et plus pénétrans.’

Voeding. [1683 De Heid, A.] 't Nieuw-ligt des Apothekers, of Nieuwegronden en Fondamenten der Artzeni- en Chymise-bereiding. Nuttig voor alle Apothekers en Chirurgijns. Vermeerdert met eenige Nooten en geleerde voorschriften van de Heeren Silvius, Willis, Blankaart. Met een aanhangsel der Misslagen over de Artzenijbereiding. Door A. De Heid, Med. Doctor. Desen vijfde Druk merkelijk vermeerdert. t'Amsterdam, By Jan ten Hoorn, over het Oude Heere Logement, en Jan Bouman, in de Kalver-straat, Boekverkopers, 1683. [14,5 × 8.7 cm., (6) + 524 pp. + tafel, Bibl. A.J.J.V.]

In de voorrede, geteekend uit ‘Amsterdam uyt onze boekwinkels den 23 Oct. 1682’ zeggen Jan ten Hoorn en Jan Bouman dat het boek minder uitgebreid is als de groote pharmacopoea onlangs te Brussel gedrukt en uitgegeven. Nevens pharmaceutische inlichtingen treft men enkele voorschriften over brandewijn (p. 55), fruitmarmelade (p. 151), marsepeyn (p. 155), bescuyt (p. 158), suyker (p. 160) en limonade (p. 406).

Brandewijn. 1753 Dejean. Traité raisonné de la distillation réduite en principes. Avec un traité des odeurs. Paris, Nyon, 1753, in 12.

Eene uitgave te Parijs in 1801 in 2 boekdeelen.

Genotmiddelen [1777 Dejean]. Traité des odeurs, suite du traité de la distillation. Par M. Dejean, Distillateur. Prix 3 liv. A Paris, chez Ch.G.

[p. 350]

le Clerc, Libraire, quai des Augustins, à la Toison d'Or. M. DCC. LXXVII. Avec Approbation et Privilège du Roi. (XII + 492 pp., 16,8 × 9.5 cm., Bibl. A.J.J.V.)

Opgedragen aan gravin de Goeslin is het boek vooral een verzameling van recepten voor vrouwenschoonheid, met enkele inlichtingen over gedistilleerde producten en genotmiddelen.

Dejean was een Fransche chemicus van de 2^e helft van de 18^e eeuw.

Kookboek. 1611. Dekhardt, Joh. Kochbuch. Leipzig, 1611.

Aardappel. [1787 De la Bergerie]. Observations sur la culture et l'emploi des pommes de terre. Par M. dela Bergerie de Bleneau. Mem agric. Paris 1787, trim. automne, pp. 81-85.

Schr. zegt de verdiensten van Parmentier en deelt mede dat de aardappel voor de voeding van den mensch als voor veevoeder kan gebruikt worden.

Vruchten. 1698 dela Perrerie. Nouvelle instruction pour les confitures, les liqueurs et les fruits par N. Prieur de la Perrerie. Paris 1698, in 8.

Tabak. 1751 dela Sone. Jos. Mar. Fr. de la Sone, E tabacum est homini venenum, Paris 1751, in 4.

Tabak. 1677 van Delden. Histoire du tabac, particulièrement du tabac en poudre, par van Delden Laërne K.F., de Prade. Paris 1677, 1716. Duitsche uitgave in 1684 en 1747.

Water [1754 de Limbourg]. Traité des eaux minérales de Spa, Par Jean Philippe de Limbourg, Docteur en Médecine, A Leide, De l'Imp. d'Elie Luzac, fils. MDCCLIV [18.5 × 11.2 cm., (16) + 354 pp., Kon. Bibl. Brussel VB 4102¹].

Het boek is opgedragen aan B.S. Albinus, A. Van Royen, J.D. Gaubius, F. Winter, B.F. Albinus; P. Van Musschenbroek en J. Allamand, hoogleeraren aan de Universiteit te Leiden. In het 1^e deel worden de bronnen en het water beschreven, in het 2^e deel wordt de behandeling van verscheidene ziekten met het water van Spa besproken. Worden genoemd: Pouhon, Geronstère,

[p. 351]

Sauvenière, Groisbeeck, Watroz en Tonnelet. Als ethymologie van deze benamingen wordt gegeven:

Pouhon, Waalsch pouhir, puiser.

Geronstère, misschien uit Geron sa terre.

Sauvenière, Sauerling of Saurbrun of Saurwasser, misschien uit den plantennaam Savinière.

Groisbeeck, van den naam van Baron de Groisbeeck die in 1651 het water gebruikte.

Tonnelet, uit den vroegeren tonvorm van het vat waarin het water gevangen werd.

Watroz, misschien van Wa of waïr, s'enfoncer of s'embourber, en troz of trou.

Water. [1756 de Limbourg]. Traité des eaux minérales de Spa, par Jean-Philippe de Limbourg, Docteur en Médecine. Seconde Edition, revûë, corrigée & augmentée par l'Auteur, à laquelle on a joint une Carte des environs de Spa. A Liege, chez F.J. Desoer, Imprimeur et Libraire, à la Main d'Or, Sous la Tour St. Lambert, & à Spa, en tems de Saison. M. DCC. LVI. [17.2 × 10.7 cm., (12) + 286 + (12) pp., Kon. Bibl. Brussel VB 4102].

Op p. XLII tot p. L vindt men een uitvoerige bibliographie van de schrijvers die over het water van Spa hebben geschreven.

Water. [1766 de Limbourg]. Dissertation sur les bains d'eau simple, Tant par Immersion, qu'en Douches & en Vapeurs. Par Jean-Philippe de Limbourg, Docteur en Medecine et Correspondant de la Société Royale des Sciences de Montpellier. Seconde édition Revûe, corrigée et augmentée. Avec une Addition sur les Bains de Chaufontaine. A Liege, chez F.J. Desoer, Imprimeur-Libraire, à la Croix d'Or, sur le Pont-d'Isle. M. DCC. LXVI. (16.8 × 10,4 cm., 136 pp., Kon. Kibl. Brussel, II, 13487).

Het boek, aan den prins-bisschop van Augsburg opgedragen, wordt gedagteekend van Theux-bij-Spa, 1^en dag van het jaar 1757.

Het bijvoegsel, p. 113, over het water van Chaudfontaine, vermeldt het bijval van het water in dien tijd; dit bijvoegsel verscheen eerst in de Journal Encyclopédique van 1 Juni 1756. Dit water bevat ijzer, zwavel en alkali.

Water [1782 de Limbourg]. Les amusemens de Spa. Seconde édition, revue, corrigée, augmentée et ornée de la Carte du Marquisat de Franchi-

[p. 352]

mont, du Plan de Spa et de quatorze Vues, en taille douce; en deux volumes. Par J.Ph. de Limbourg, Dr. en Méd. de l'Université de Leide; de la Soc. Roy. de Londres; de la Soc. Roy. de Médecine de Paris, de la Soc. d'Emulation de Liége, etc. I. volume. A Amsterdam, chez les Libraires associés. M. DCC. LXXXII [16.2 × 9.7 cm., IV + 243 + (13) pp., Bibl. Univ. Brussel VH 12526].

Dit eerste deel is verdeeld in 13 ‘amusements’ waarin allerlei over de Luiksche streek wordt behandeld, onder meer grond, grondproducten, handel, politiek, wandelingen, verpleging, gezelschap, bezoekers, enz., aldus eene soort gids voor de vreemdelingen die te Spa en te Chaudfontaine wenschen te verblijven.

Water [1783 de Limbourg]. ...II volume... ... MDCC LXXXIII [340 pp...].

Het 2^e deel bevat ‘Amusement’ XIV tot ‘Amusement’ XXV. Beschrijving van den Waterval van Coo, en van de bronnen van Spa.

Water 1770 Delius, H.F. Untersuchungen und Nachrichte von den Gesundbrunnen und Bädern zu Kissingen und Boklet. Erlangen 1770.

Voeding. [1581 De Lobel]. Kruytboeck oft Beschrijvinghe van allerleye Ghewassen, Kruyderen, Hesteren, ende Gheboomten: Deur Matthias De L'Obel Medecijn der Princ. Exc^en T'Antwerpen By Christoffel Plantyn, MDLXXXI (in f^o, 6 lim + 994 + 312 + 15 + 34 pp., Bibl. Univ. Gent, Kon. Bibl. Brussel VB 4211).

Op pp. 34, 35, 36 wordt gehandeld over bier, pp. 30 en 49 over brood, pp. 61 en 65 over suiker en suikerproducten. In het 2^e deel wordt er weder p. 285 over bier gesproken. Beschrijving van planten die als groenten of kruiderijen worden gebruikt zooals ajuin, porei, raap, radijs, mosterd, cichorei, peper, enz.

Matthias de Lobel of De L'Obel werd geboren te Rijssel in 1538, uit eene familie van Vlaamschen oorsprong, studeerde de medicijnen te Montpellier, verbleef als arts te Antwerpen en te Delft, werd lijfarts van den prins van Oranje en eindelijk opzichter van den Koninklijken tuin te Hackney. Hij overleed in 1616 te Highgate bij London. Hij schreef: Stirpium adversaria nova,

[p. 353]

London 1570; Plantarum seu Stirpium historia, Antwerpen 1576; Kruydtboeck, Antwerpen 1581.

Kookboek. 1668 De Lune, Pierre. Le nouveau et parfait cuisinier. Paris, Ribon 1668.

Water. 1756 Demachy. Examen des eaux de Passy. Paris 1756, in 12.

Water. 1757 Demachy. Examen chimique des eaux de Verberie. Paris 1757, in 12.

Alcohol [1775 Demachy]. L'art du distillateur liquoriste; contenant le bruleur d'eaux-de-vie, le fabriquant de liqueurs, le débitant, ou le cafetierlimonadier. Par M. De Machy, de l'Académie des Curieux de la Nature, de celles de Berlin & de Rouen, & Maître Apothicaire de Paris. M. DCC. LXXV. [46 × 29.9 cm., X + 153 pp., Kon. Bib. Brussel, III, 88372 D].

Van dat werk: een uitgave te Parijs 1819 in 4; Duitsche vertaling door Samuel Hahnemann, Leipzig 1785, 2 vol. in 8.

Jacques-François Demachy, Fransche chemicus, geboren te Parijs 30 April 1728 en daar 7 Juli 1803 overleden; eerst apotheker in het militair hospitaal te St-Denis, dan bestuurder van de centrale apotheek der burgerlijke gasthuizen, en censor over de boeken. Zeer reactionair, bestreed hij de chemische omwenteling en de gedachten van Lavoisier.

Demachy deed ook aan letterkunde en dichtkunst: Nouveaux dialogues des morts, Parijs 1755 in 12, enz.

Alcohol. [1780 Demachy]. Art du distillateur liquoriste, contenant le bruleur d'eaux de vie, le fabriquant de liqueurs, le débitant, ou le Caffetier-limonadier, par M. Demachy, de l'Académie des curieux de la nature, de celles de Berlin et de Rouen, et maître apothicaire de Paris. (Arts et Métiers, tome XII, Neufchatel 1780, pp. 239-462, 24.9 × 19.9 cm., Bibl. A.J.J.V.).

Het werk verdeeld in drie deelen, volgens den titel, wordt met 11 platen versierd. Het derde deel bevat de bereidingswijze van talrijke alcoholische dranken.

Azijn. [1780 Demachy]. Art du vinaigrier. Par M. Demachy. Avec des notes par M. Struve, Docteur en médecine, et Membre de la Société Physique de Berne. (Arts et Métiers, tome XII, Neufchatel 1780, pp. 465-534, 24.9 × 19.9 cm., Bibl. A.J.J.V.).

[p. 354]

Schr. beschrijft de azijnzure gisting, de bedrijfsmethoden om azijn te bereiden, het gebruik van azijn tot het bewaren van vruchten en groenten, de vervalschingen en de bereidingen waarin azijn voorkomt.

Andere uitgaven: Paris 1785, 1814, 1820.

Voeding. [1788 Demachy]. Manuel du pharmacien ou instructions sur les différens objets d'Etudes nécessaires aux Elèves en Pharmacie. Par M. Demachy, Censeur Royal, et Démonstrateur d'Histoire naturelle au Collège de Pharmacie de Paris. Tome premier. A Paris, chez Buisson, Libraire, Hotel de Coetlosquet, rue Haute-feuille, n^e 20. 1788. Avec approbation et permission. [21.6 × 13.5 cm., 444 + (2) pp., Kon. Bibl. Brussel, 6^e cl. Dema].

Het boek met een voorrede van niet minder dan 64 pp., waarin de ontwikkeling van de chemie en vooral van de gassen wordt besproken. Daarna komt eene verhandeling over de chemie, algemeen en analytisch, alsook practisch met toepassingen op de 54 chemische bedrijven.

Voeding. [1788 Demachy]. Manuel... Tome Second.... [Ibid., 506 + (2) pp.].

De 36 eerste pp. dragen als inleiding eene rede over de natuurgeschiedenis. Na een overzicht van de drie rijken der natuur, komt een overzicht van de geneeskundige producten met een ontwerp van pharmacopee. Op verscheidene plaatsen treft men aanteekeningen over stropen, brandewijnsoorten en vruchtengeleien.

Water. 1763 Deparcieux. Trois mémoires sur la possibilité et la facilité d'amener auprès de l'Estrapade de Paris les eaux de la rivière d'Yvette. Paris 1763, in 4. Tweede uitgave 1777, in 4.

Water. [1770 Deparcieux]. Troisième mémoire sur l'Yvette. Mèm. Acad. Sciences, Année 1767, Paris 1770, 1-42 pp. (Bibl. Univ. Gent Hist. 1891).

Verhandeling over de mogelijkheid Parijs met het water van de Yvette te bevoorraden, waarin een overzicht wordt gegeven over de middelen die vroeger werden gebruikt om drinkwater naar Parijs te brengen.

[p. 355]

Antoine Deparcieux, wiskundige, geboren op 18 October 1703 te Cessoux-Uzès, overleed te Parijs op 2 September 1768. Zoon van een armen landbouwer, kon hij door zijne studie en zijne kunst om zonnewijzers te vervaardigen zich als zeer ervaren mensch laten kennen. Hij is de geometer in de ‘Homme aux quarante écus’ van Voltaire, lid van de Academie der wetenschappen in 1746 en koninklijke censor, leefde hij steeds in vollen eenvoud.

Water. 1759 de Nihell. Traité des eaux minérales de la ville de Rouen. 1759, in 12.

Water. 1685 Derham. Hydrologia philosophica, or an account of Ilmington waters in Warwickshire, with directions for the Drinking of the same: by Sam. Derham, bachelour in physick lateley of Mad. Hall. Oxon. Oxonii, Joh. Howell, 1685, in 8. Ref. Acta erud. Lipsiae, 1686, p. 444.

Samuel Derham, Engelsche geneeskundige, geboren in 1655 in het grafschap Glocester, doctor in de geneeskunde van de Universiteit Oxford in 1687, overleden 26 Augustus 1689.

Wijn. 1701 de Salins, J.B. Défense des vins de Bourgogne contre le vin de Champagne. Dijon 1701.

Wijn. 1718 de Salins, J.B. Lettre à un magistrat en réponse à un docteur Remois auteur d'un libelle contre la réputation des vins de Beaune, où il est prouvé que le vin de Beaune est plus agréable et plus sain que le vin de Rheims. Paris 1718, in 4.

Water. 1778 Desbrest, M. Traité des eaux minérales de Chateldon, de celles de Vichy et Haute-Rive en Bourbonnois, avec le détail de leurs propriétés médicinales et leur analyse. Moulins et Paris, Didot 1778, in 12.

Water. 1779 Desbrest, M. Lettre à MM. les Auteurs du Journal de Médecine. Clermont-Ferrand, Delcros 1779, in 12, 35 pp.

Antwoord op de opmerkingen betreffende het boek over de minerale waters van Chateldon.

Desbret was beheerder over de minerale en geneeskundige waters van Chateldon.

Saffraan. 1766 Des Essarts. Mémoire sur le safran. Orléans 1766, in 8.

[p. 356]

Graan. [1737 Deslandes]. Verzameling van verscheide natuurkundige verhandelingen en natuurlijke historien, Bekwaam Ter volmakinge dezer wetenschappen; In 't Fransch Beschreven door Den Hr. Des Landes, Lit van de Academie der Wetenschappen, &. &. &. En nu in 't Nederduits gebragt onder het opzicht van een' voornaam' Liefhebber, met Figuren. Te Amsterdam, Bij Jacobus Loveringh, Boekverkooper in de Kalverstraat. 1737 (15.4 × 9.5 cm., (6) + 268 pp., Bibl. A.J.J.V.).

Het boek bevat 9 verhandelingen waarvan de 2^e handelt over: ‘Nieuwe en natuurkundige waarnemingen over de wijs van de Granen te bewaren’ (pp. 81-131). Na een historisch overzicht, zegt schr. dat de bewaring van graan om hongersnood te bestrijden door den koning, aldus door den staat, zou moeten geregeld worden, omdat de handel tot bedrieglijke praktijken zou kunnen overgaan. Nil novi sub solem!

De schrijver doet opmerken dat graan van het buitenland wordt gewisseld tegen schietpoeder en krijgswapens, met uitzondering van de streken van Fez en Marokko: ‘Zynde dien handel verboden in die van Fez en Marokke, byaldien men geen buspoeder in wisseling geeft nevens krijgswapenen en andere oorlogsbehoeftenis; 't Geen de Kristen Vorsten van hunne kant belang hebben om te weigeren.’ En in voetnoot: ‘Men heeft in Vrankrijk het toevoeren van oorlogsbehoeftens aan de Mahomedanen ten allen tijden aangemerkt als een onverschoonelijke misdaadt: En een der voornaamste voorwendsels van welke men zig bediende ter ondergang van den vermaarden Jacobus Coeur, zilverbewaarder van Karel de VII en die alle zijne geltmiddelen bestierden, was, dat hy krygswapenen aan de Saracenen hadt verkogt. ‘Levensmiddelen en doodende werktuigen!

Na de beschrijving van het bouwen van korenzolders worden de woekerdieren beschreven: voor het graan, curculiones, rupsen, kapellen, slakkebyters en anderen waarvan de naam niet wordt gegeven, en voor het meel de meelwormen.

Hoefer noemt een Fransche uitgave van dat werk, doch alleen in 1748-1753: Recueil, de differents traités de physique et d'histoire naturelle, 1748, 1750 en 1753, 3 vol. in 12.

André François Boureau Deslandes, letterkundige van middelmatige waarde, geboren te Pondichery in 1690 en gestorven te Parijs in 1757, hoofd-commissaris van het zeewezen te Rochefort en te Brest.

[p. 357]

Water. [1767 Desmilleville]. Essai historique et analytique des eaux et des boues de Saint Amand, Où l'on examine leurs Principes, leurs Vertus, et particulièrement l'utilité des Etablissements nouveaux relatifs à leur usage. Par le Sieur Desmilleville, Médecin des Hôpitaux du Roi à Lille en Flandres et Intendant de ces Eaux. A Valenciennes chez la Veuve J.B.G. Henry, Imprimeur du Roi. Se trouve à Paris chez Vincent Libraire, et à Lille chez Jacques Libraire. Avec Approbation et Privilège du Roi. [16.4 × 9.8 cm., 128 + (4) pp., Bibl. Univ. Gent med. 3083].

Door de officieële goedkeuring geteekend te Parijs 11 Augustus 1767 kan men aannemen dat het boek s.d. in 1767 zou verschenen zijn. Het boekje bedraagt 8 hoofdstukken waarvan het derde betrekking heeft op het chemisch onderzoek.

Water [1772 Desmilleville]. Journaux des guérisons Opérées par l'usage des Eaux et Boues minérales de St. Amand en Flandres, pendant les saisons de 1767, 1768, 1769, 1770 & 1771. Recueillies par le Sr. Desmilleville, Médecin des Hôpitaux du Roi à Lille, Médecin Inspecteur de l'Hô-pital Militaire, et Intendant des Eaux de St. Amand. A Valenciennes, De l'Imprimerie de la veuve J.B.G. Henry, Imprimeur du Roi 1772. Avec approbation. [16.6 × 9.5 cm. 211 pp., Bibl. Univ. Gent med. 3084].

Allerlei geneeskundige aanteekeningen.

Door het titelblad verneemt men dat Desmilleville, geneeskundige en krijgsarts te Rijssel, beheerder was der bronnen van St-Amand.

Thee en Koffie. 1731 Detharding Georgius. De tribus impostoribus, thea, coffea vita commoda et officinis domesticis. Rostock anno 1731, in 4.

Thee en Koffie. 1738 Detharding, G. Von den drey berüchtigten Verführern des Volkes Thee, Coffee, commoden Tage und Hausapotheke, 1738, in 8. Cosmopoli 1756, in 8.

Hoefer noemt drie Detharding, alle drie Duitsche geneeskundigen: Georges, arts van den hertog van Mecklenburg; zijn zoon Georges, Stralsund (1671 †1747), in 1697 leeraar in de geneeskunde te Rostock en in 1732 te Kopenhagen; Georges-Christoffel, zoon van Georges II, geboren te Rostock in 1699 en overleden te Butzow in 1784, volgde zijn vader op te Rostock, en 1760 hoogleeraar te Butzow. Deze twee laatste hebben zeer veel over geneeskunde gepubliceerd. Hoefer noemt de werken over thee en koffie niet.

[p. 358]

Melk. ca 1770 Dettling, Henr. Suitensis. Vom Molken machen seu opera lactario, ca 1770 (genoemd door Haller).

Wijn 1770. De Vaume. De la fermentation des vins, et de la meilleure manière de faire de l'eau de vie. Lyon 1770, in 8.

Water. [1773 D'Everlange]. Mémoire sur les eaux minérales du Sauchoir par M. l'abbé D'Everlange de Witry. Lu à l'Académie Impériale et Royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles, le 6 octobre 1773. Mém. Acad. Bruxelles I, 1780, 247-262 (Bibl. A.J.J.V.).

Het water van de bron Sauchoir, gelegen een half uur van Doornik is ijzerhoudend en met zure reactie.

De abt d'Everlange de Vitry, opperbeheerder van ‘des Cabinets des raretés’ eere-almoezenier van het hof, kanunnik van de hoofdkerk van Doornik, werd op 1 februari 1769 tot lid gekozen van de Academie van Brussel. In 1789 verscheen van hem een Recueil de divers mémoires. (Tournai, Warlé, in 8, VI + 128 pp.)

Wijn. ca 1770 De Vernier. Sur l'excellence des vins de l'Auvergne sous les Romains, la cause de leurs mauvaises qualités, et les moyens d'y remédier. Ca 1770. (Cit. door Haller).

Water. 1782 Didelot. Avis aux personnes qui font usage des eaux de Plombières, ou Traité des eaux minérales. Bruyères, Vivot, 1782, in 8, 283 pp.

Nicolas Didelot, Fransche medicus, geboren te Bruyères, heelkundige van den koning van Polen.

Water. 1732 Dietmann, J.M. Examen Thermarum Austriaco-Badensium earum usus et abusus, d.i. Untersuchung des Nieder-Oesterreichischen Badner Bads, dessen Gebrauch und Missbrauch, Viennae 1732, in 4, 32 pp.

Brandewijn. 1668 Digby. Choice and experimented receipts in physik and chirurgy, as also cordial and distilled waters and spirits, perfumes and other curiosities, London 1668, in 8.

Kenelm Digby was een Engelsche natuurkundige, geboren in 1603 te London en aldaar overleden in 1665; hij had een bewogen leven in het midden van de godsdienstige moeilijkheden in Engeland en maakte zich beroemd door zijn ‘Poeder de Sympathie’ waarmede op afstand de wonden genezen.

[p. 359]

Rembert Dodoens (Doedesz, Joenkem, Dodonaeus) werd geboren te Mechelen in 1517, studeerde te Leuven de medecijnen, werd in 1548 stadsarts te Mechelen, tusschen 1574 en 1579 lijfarts van Maximiliaan II en van Rudolf II, en eindelijk in 1582 hoogleeraar te Leiden waar hij in 1585 stierf⁽¹⁾. Men vindt aanteekeningen over levensmiddelen in twee van zijne werken:

Graan en bier. [1552 Dodoens]. Remberti Dodonaei Mechliniensis, de frugum Historia, Liber unus. Ejusdem epistolae duae, Una de Farre, Chondro, Trago, Ptisana, Crimno & Alica. Altera de Zytho, & Cerevisia. Antverpiae. Ex officina Joannis Loei. MDLII. (16 × 10.6 cm., 95 f^os, Bibl. Univ. Gent A 11460).

Bevat namelijk de beschrijving van de graangewassen; op verso van f^o 92 tot verso van f^o 94, is er een brief van Dodoens aan Vischaven over het bier.

Voeding. [1644 Dodoens]. Cruydt-Boeck Remberti Dodonaei, volghens sijne laetste verbeteringhe: met Büvoeghsels achter elck Capitel, uyt verscheyden Cruydt-beschrijvers: Item, in 't laetste een Beschrijvinghe van de Indiaensche ghewassen, meest ghetrocken uyt de schriften van Carolus Clusius. Nu wederom van nieuws oversien ende verbetert. T'Antwerpen. Inde Plantijnsche Druckerije van Balthasar Moretus. M. DC. XLIV. (38.3 × 24.6 cm., (34) + 1492 + (60) pp., Bibl. A.J.J.V.).

Van de kruidboeken van Dodoens verschenen Latijnsche uitgaven: 1553 Antwerpen, 1559 Antwerpen, 1583 Antwerpen, 1616 Antwerpen; Vlaamsche uitgaven: 1554 Antwerpen, 1563 Antwerpen, 1608 Leyden, 1618 Leyden, 1644 Antwerpen; Fransche uitgave, 1557 Antwerpen; Engelsche uitgave, 1578 Londen⁽²⁾

Op vele plaatsen van het kruidboek komen aanteekeningen voor over talrijke eetbare gewassen, en over levensmiddelen zooals brood (p. 794 enz.), bier (p. 391 enz.), meel (p. 805 enz.), wijn (p. 173 enz.).

Meel. 1562. Donati, Antonius. De manna differentius, ac viribus, deque eas dignoscendi via ac ratione. Venetiis, Salertinati, 1562, in 4, 46 pp.

(1) Cf. Van de Velde A.J.J. De kruidboeken van Dodoens, Clusius en de Lobel. Kon. Vla. Acad. 1927, 13-41.

(2) Meer daarover in mijne verhandeling, op. citat. p. 28-31.

[p. 360]

Voeding. 1542 Dryander, D. Joann. Der gantzen Artzenei gemeyner inhalt weseinem artzt bede in der theoric und practic zusteht. Mit auzeuge bewerter Artzneienn, zu allen leiblichen gebrechenn durch naturliche mittel, hiebei beneden des menschen corpers anatomei warhafft contrafeyt und beschriben. Allen Artzten, und einieder zu sein selbs, und seins nebsten notursst dienlich wol zu haben und zuwissen. Newlich in truct verordnet durch. Franctfurt am Meyn, Egenoff, 1542 in fol, 110 f^o.

Het werk bevat 32 pp. over voeding, met figuren van dieren en planten in de voeding gebruikt, en 10 pp. over dranken, voornamelijk over wijn.

Water. 1649 Dubé, Paul. De mineralium natura in universum. Ubi praesertim de aqua minerali fontis Escarleiarum vulgo des Escharlis propre Montargium, cujus vires in usum medicum expenduntur. Paris, Piot, 1649, 126 pp.

Paul Dubé, Fransche geneeskundige, alleen door zijne verhandelingen gekend.

Visch. 1559 Dubravius, Jan. De piscinis et piscium qui in eis aluntur libri V. Item Xenocratis de alimento ex aquatilibus graece et latine nunc primum aeditus, cum scholiis Conr. Gesneri. Zurich 1559.

Hoefer geeft 1596 op, over dat boek van Jan Dubraut, oorspronkelijk Skala, geschiedkundige geboren te Pilsen, en overleden in 1553.

Water. [1780 Duchanoy]. Essais sur l'art d'imiter les eaux minérales, ou De la Connoissance des Eaux Minérales & de la manière de les procurer, en les composant soi-même, dans tous les tems & dans tous les lieux. Par M. Duchanoy, Docteur-Régent de la Faculté de Médecine de Paris et de l'Académie des Sciences, Arts & Belles-Lettres de Dijon. Non auro myrrhaque bibunt sed gurgite pleno: Vita redit; satis est papulis. Lucan: Phars. Lib. IV. Prix, 3 liv. relié. A Paris, chez Mequignon l'aîné, Libraire, rue des Cordeliers, vis-à-vis S. Côme. MDCCLXXX. Avec Approbation et Privilège du Roi. [VII + XXIX + 402 + (4) pp., 16.5 × 9.5 cm., Bibl. A.J.J.V.].

Het werk bevat veel bibliographie; onder meer worden genoemd Hoffman, Sclare, Venel, Black, Shaw, Rouelle, Priestley, Browring, Bewly, Magbride, Pringle, Haller, Lane, Cavendish,

[p. 361]

Mayer, Crans, Smeth, Jacquin, de Chaulnes, Hume, Monnet, Achard, Fontana, Bertholet.

De minerale waters worden verdeeld in koude en in warme; onder de koude, worden de gashoudende, de alkalische, de ijzerhoudende genoemd; onder de warme, de geestige, de zeepachtige, de zwavelhoudende, de zoutige, de modders. Aanteekeningen worden gegeven over talrijke bronnen.

Water. 1675 Duclos. Observations sur les eaux minérales de plusieurs provinces de France, faites en l'Académie Royale des Sciences en l'année 1676 et 1671. Paris, impr. Royale, 1675, in 12.

Eene uitgave te Amsterdam in 1743, en een Latijnsche vertaling. Leiden 1685 in 12.

Water. [1731 Duclos]. Observations sur les eaux minérales de plusieurs Provinces de France, faites en l'Académie Roïale des Sciences, en l'année 1670 et 1671. Mem. Acad. Sciences, Paris 1731, IV, pp. 43-119 (Bibl. Univ. Gent Hi 1891).

Samuel Cottereau Duclos was raadgever en gewone arts van den koning van Frankrijk; geboren te Parijs en overleden in 1715 was hij een der eerste leden van de Academie der wetenschappen.

Het onderzoek van het water bestaat in het bepalen van de organoleptische eigenschappen, het soortelijk gewicht, het kleuren met looistof-uittreksels, het kleuren aan de lucht of bij het verwarmen, de gedragswijze bij het distilleeren, het uitdampingsrest, de werking op verscheidene zouten zooals kwikchloride, natriumcarbonaat, de werking op lakmoes en viooltjesstroop, de gedragswijze van het uitdampingsrest, namelijk door behandeling met azijnzuur en door verhitten.

Worden onderzocht de waters van Bourbon Lancq, Evahon, Balleruc, Barbazan, Bareges, Bagnieres, Digne, Bourbonne, Bourbon l'Archambault, Chaudefaigues, Mont d'or, Neris, Esvahon, Grille de Vichy, Sail lez Chateau-Morand, Encausse, Premeau, Bardon, Vichy, Vic le Comte, Vic en Carladois, Martres de Veyre, Jaude, Capvert, Anailles, Jonas, Sainte Reine, Auteuil, Passy, Bievre, Chateau Gontier, Vaujoux, Rocheposay, Pons, Montendre, Fonsrouilleuse, Mans, Belesme, Verberie, Forges, Saint Paul

[p. 362]

de Roüen, Bourberouge, Montbosq, Hebecrevon, Provins, Apougny, Vahlo, Chastelguyon, Besse, Saint Pierre de Clermont, Chamonat, Vernet, Saint Pardoux, Traulière, Saint Parise, Pougues, Saint Mion, Saint Floret, Pontgibault, Josse, Saint Arban, Pont de Camarets, Vahls, Chartres, Spa.

De minerale waters worden onder 8 soorten gebracht.

Koloniale waren. [1693 Dufour]. Traitez Nouveaux et curieux du café, du thé et du chocolate. Ouvrage également nécessaire aux Medecins, & à tous ceux qui aiment leur santé. Par Philippe Sylvestre Dufour. A quoi on a adjouté dans cette Edition, la meilleure de toutes les methodes, qui manquoit à ce Livre, pour composer l'excellent chocolate. Par Mr. St. Disdier. Troisième Edition. A La Haye, chez Adrian Moetjens, Marchand-Libraire prez la Cour, à la Librairie Françoise. M. DC XCIII. (13.3 × 8.0 cm., 404 pp. + 4 pp. inhoudstafel, Bibl. Univ. Gent Me 3336).

Koffie pp. 15-185, thee pp. 189-256, chocolade pp. 259-404; zelfde inhoud als de uitgave van 1685.

Er wordt een 2^e uitgave genoemd in 1688 te Lyon:

1688 Dufour. Traitez nouveaux et curieux du café, du thé et du chocolate, Ouvrage également nécessaire aux medecins et à tous ceux qui aiment leur santé, par Philippe Sylvestre Dufour. Lyon 1688, 2^e édition 450 pp., in 12.

Haller noemt uitgaven te Lyon 1671, 1675 en 1688, La Haye 1685 en 1693. De eerste uitgave verscheen volgens Hoefer te Lyon 1671 in 12; het eerste deel is eene vertaling van Naironi over de koffie, het tweede deel is getrokken uit Alexandre de Rhodes; het derde is een herdruk van de vertaling van René Moreau van het boek van Antoon Colmenero. De andere uitgaven zijn volgens Hoefer: Lyon 1684 in 12, den Haag 1635 in 12.

Koloniale waren. [1685 Dufour]. Traitez Nouveaux & curieux du café, du thé et du chocolate. Ouvrage également necessaire aux médecins, & à tous ceux qui aiment leur santé. Par Philippe Sylvestre Dufour. A quoy on a adjouté dans cette Edition, la meilleure de toutes les méthodes, qui manquoit à ce Livre, pour composer l'excellent chocolate. Suivant la copie de Lyon. A La Haye, chez Adrian Moetjens, Marchand-Libraire prez la Cour, à la Librairie Françoise. M DC LXXXV. (12.9 × 7.8 cm., 403 pp. + 4 pp. inhoudstafel, Bibl. Univ. Gent A 46332).

[p. 363]

Het boekje begint met een brief aan ridder Valon, heer van Janlis en van Veuchey, en werd volgens de verklaring van Falconet, te Lyon 10 Mei 1684 opgesteld om licht te werpen op de eigenschappen van de koffie. Het opstel bedraagt voor de koffie de pp. 15 tot 185, voor de thee de pp. 189 tot 256, voor de chocolade de pp. 259 tot 403.

De koffie herstelt en wekt op, en is beter voor rustige menschen die weinig eten en geen wijn drinken; het is niet aan te raden de koffie in overmaat te gebruiken. Thee is een gezond product, maar met kleine hoeveelheid te drinken; de hoeveelheid chocolade moet ook worden beperkt.

De hier vermelde kopij van Lyon 1685 bedraagt 20+452 pp.

Koloniale waren. 1686 Dufour, Ph.S. Drey neue curieuse Tractätgen von dem Trancke Cafe, Sinetischen The und der Chocolata, welcke nach ihren Eigenschafften, Gewächs, Fortpflantzung, Praeparirung, Tugenden und herrlichen Nutzen, sehr curieus beschrieben und nummehro in die Hochteutsche Sprache übersetzet, von dem, welcher sich jederzeit nennet Theae potum maxime colens Budissin, Arnsts, 1686, in 8.

Philippe Sylvestre Dufour is een oudheidkundige, geboren in 1622 te Manosque in Provence, en overleden te Vevey in Zwitserland in 1687. Zijn naam, oorspronkelijk Sylvestre, veranderde hij in Dufour, volgens den naam van zijn oom, Annibal Dufour, wiens erfgenaam hij was. Eerst handelaar in drogerijen te Lyon, werd hij daarna verzamelaar van oudheden die hij bij gelegenheid wist te verkoopen. Kort vóór de intrekking van het edict van Nantes, werd zijn leven als protestant onveilig en vluchtte hij naar Zwitserland, waar hij kort nadien te Vevey overleed.

Voeding. 1672 Dufour de la Crespelière. Commentaire sur l'Ecole de Salerne. Paris, Clousier 1672.

Graan. [1754 Duhamel du Monceau]. Traité de la conservation des grains, et en particulier du froment. Par M. Duhamel du Monceau, de l'Académie Royale des Sciences, de la Société Royale de Londres, Honoraire de la Société d'Edimbourg et de l'Académie de Marine; Inspecteur Général de la Marine. Avec Figures en Taille-douce. Nouvelle Edition corrigée et augmentée. A Paris, chez Hippolyte-Louis Guérin, et Louis-François Delatour, rue St. Jacques, à S. Thomas d'Aquin. M DCC LIV. Avec Approbation et Privilège du Roi. (16.8 × 9.4 cm., XLII + 311 pp., Bibl. A.J.J.V., Kon. Bibl. Brussel S II 20238).

[p. 364]

In den tijd van Schr. was de voortbrengst van tarwe in Frankrijk meer als voldoende voor de bevoorrading van de inwoners. Een overschot kon aldus bewaard worden voor de jaren van onvoldoenden oogst. Daarom is het noodig de voorwaarden van de bewaring zorgvuldig te bestudeeren.

Een derde uitgave in 8 te Parijs in 1768, de I^e uitgave zou van 1753 zijn, Parijs in 12.

Graan [1755 Duhamel du Monceau]. Abhandlung von der Erhaltung des Getreides und besonders des Weizens. Uebers. von J.D. Titius. Leipzig, 1755.

Wijn. [1759 Duhamel du Monceau]. Traité sur la nature et sur la culture de la vigne; sur le vin, la façon de le faire, et la manière de le bien gouverner. A l'usage des différens Vignobles du Royaume de France. Seconde édition. Augmentée et corrigée, par M. Bidot, de l'Académie d'Agriculture de Florence en Toscane, & Officier de la Maison du Roi. Et revue par M. du Hamel du Monceau, de l'Académie Roïale des Sciences, de la Société Roïale de Londres, des Académies de Palerme & de Besançon, Honoraire de la Société d'Edimbourg, et de l'Académie de Marine, Inspecteur général de la Marine. Avec Figures. Tome premier. A Paris, chez Savoye, Libraire, rue S. Jacques, à l'Espérance. M DCC LIX. Avec Approbation et Privilège du Roi. (16.4 × 9.8 cm., XXIV + 534 pp., Kon. Bibl. Brussel III 88236 A).

Ibid. tome second. (... (8) + 304 pp....).

De eerste uitgave verscheen in 1754. De bereiding en de bewaring van den wijn treft men in het tweede deel. De wijn wordt een gunstigen drank genoemd: door het brood wordt de mensch in staat gebracht werkzaam te zijn; door den wijn kan de mensch zijn werk verrichten met moed en genoegen.

Voeding. [1763 Duhamel du Monceau]. Eléments d'Agriculture, par M. Duhamel du Monceau, de l'Académie Royale des Sciences; de la Société Royale de Londres; des Académies de Palerme et de Besançon; Honoraire de la Société d'Edimbourg et de l'Académie de Marine; Associé à plusieurs Sociétés d'Agriculture; Inspecteur-Général de la Marine. Avec Figures en Taille-douce. Tome premier. A Paris, chez H.L. Guérin et L.F. Delatour, rue S. Jacques, à S. Thomas d'Aquin. M DCC LXIII. Avec Privilège du Roi. (16.5 × 9.6 cm., XXIV + 499 pp., Bibl. A.J.J.V.).

De deelen III, IV en V bespreken het graan.

[p. 365]

Voeding. [1763 Duhamel du Monceau]. Eléments... Tome second... (... VIII + 410 pp...)

In deel VIII de studie van de bijzonderste graangewassen, in deel IV van den aardappel, den topinamboer en de raapsoorten.

Vruchten. [1768 Duhamel du Monceau]. Traité des arbres fruitiers; contenant leur figure, leur description, leur culture, &. Par M. Duhamel du Monceau, de l'Académie Royale des Sciences; de la Société royale de Londres; des Académies de Petersbourg, de Palerme, & de l'Institut de Bologne; Honoraire de la Société d'Edimbourg, & de l'Académie de Marine; Associé à plusieurs Sociétés d'Agriculture; Inspecteur général de la Marine. Tome premier. A Paris, chez Saillant, Libraire, rue Saint Jean de Beauvais. Desaint, Libraire, rue du Foin. M DCC LXVIII. Avec Approbation et Privilège du Roi. (32.6 × 24.2 cm., titelplaat, XXIX + 337 pp., Kon. Bibl. Brussel VII 6549).

Ibid... Tome second... (... 280 pp...).

Prachtige uitgave met talrijke koperplaten. Een tweede uitgave in 3 boekdeelen verscheen in 1782.

Meel. [1777 Duhamel du Monceau]. Fabrique de l'Amidon par M. Duhamel du Monceau. Description des Arts et métiers. Neufchatel, tome VIII, 1777. (24.8 × 19.5 cm., pp. 441-458, Bibl. A.J.J.V.).

Schr. zegt dat zijne verhandeling reeds in 1772 verscheen: Methoden om het zetmeel te trekken uit de tarwekorrels, uit de wortels van Arum en van Asphodelus, uit de knollen van den aardappel, uit de kastanjen. Gewoonlijk laat men eerst het materiaal gedeeltelijk bederven om de eiwitstoffen gemakkelijker te kunnen verwijderen.

Hoefer noemt een uitgave te Parijs 1775 in f^o

Visch. 1769 Duhamel. Traité général des pêches maritimes, des rivières et des étangs. Paris 1769-1782, 3 vol. in fo.

Suiker [1781 Duhamel du Monceau]. Art de raffiner le sucre par M. Duhamel du Monceau. Description des Arts et Métiers, Neufchatel, tome XV, 1781 (24.8 × 19.5 cm., pp. 447-550, Bibl. A.J.J.V.).

Bereiding van verscheidene soorten. Lijst der technische

[p. 366]

woorden in het bedrijf benuttigd. Haller en Hoefer noemten eene uitgave in f^o in 1764 te Parijs en een Duitsche vertaling in 4 te Königsberg in 1765.

Vruchten. [1782 Duhamel du Monceau]. Traité des arbres fruitiers, contenant leur figure, leur description, leur culture, & par M. du Hamel du Monceau, De l'Académie Royale des Sciences; de la Société Royale de Londres; des Académies de Petersbourg, de Palerme et de l'Institut de Bologne; Honoraire de la Société d'Edimbourg, et de l'Académie de Marine; Associé à plusieurs Sociétés d'Agriculture; Inspecteur général de la Marine. Tome premier. A Paris, Et se vend à Bruxelles, chez J.L. De Boubers, Imprimeur-Libraire, rue d'Assaut. MDCCLXXXII. (20.1 × 12.4, 320 pp., Kon. Bibl. Brussel, 5^e Cl IV 3).

Ibid. tome second. (... 338 pp...).

Ibid. tome troisième. (... 260 pp...).

Grondige studie van de belangrijkste fruitsoorten met een alphabetische lijst der varieteiten. Eene uitgave in 2 boekdeelen in 4 te Parijs in 1768.

Henri Louis Duhamel du Monceau, plant- en landbouwkundige geboren te Parijs in 1700 en aldaar in 1782 overleden. Toeziener van het zeewezen, lid van de Academie der wetenschappen te Parijs, van de Royal Society te London, was hij vooral een man van studie, die talrijke werken heeft geschreven, bijna uitsluitend op het gebied der bedrijven.

Koffie. 1705 Duncan Daniel. Avis salutaire à tout le monde contre l'abus des choses chaudes, et particulièrement du caffée et du thée. Rotterdam 1705, in 8.

Engelsche tekst, in 1706 in 8, volgens Hoefer in 1716.

Koffie. 1707 Duncan, Daniel. Von dem Missbrauch heisser und hitziger Geträncke, sonderlich aber des Caffees, Schockolate und Thees. Leipzig 1707, in 8.

De arts Daniel Duncan werd geboren te Montaubau in 1649 en overleed te London in 1735. Slachtoffer van de godsdienstige oorlogen verliet hij Frankrijk, en leefde opvolgentlijk te Genève, Berne, Berlijn, den Haag en eindelijk London.

[p. 367]

Chocolade. 1661 Dupont, Michael. An salubris usus chocolatae. Paris 1661.

Voeding. 1565 Durante, Castor. De bonitate et vitio alimentorum. Pisauri 1565, in 4.

Van Castor Duranti overleden te Viterbe rond, 1590 den arts van Sixtus V, noemt men eene uitgave te Rome 1585 in f^o en te Pisauri 1594 in 4.

Voeding. 1588 Durante. Il Tesoro della Sanita di Castor Durante de Gualdo. Nel quale s'insegna il modo di conservar la sanita, et prolongar la vita. Et si tratta della natura de cibi, et de rimedii de nocumenti, loro, con la tarola della cose piu notabili. Bergamo, Comino Ventura, 1588, in 8, 155 pp.

Na die eerste uitgave, Venetia 1606, Venetia 1620, Roma 1632, Trevigi 1653, Venetia 1668. Hoefer noemt uitgaven Venetia 1586 en 1629 in 8, Rome 1632 in 8.

Tabak. 1644 Durante. In tabacum epigramma, Utrecht 1644, in 4.

Zout [1773 Durondeau].. Mémoire sur la nature du sel commun dont les anciens Belges et Germains faisoient usage. Par M. Durondeau, Lu à la Séance du 24 Juin 1773. Mem. Acad. Bruxelles, I, 1780, 357-367 (Bibl. A.J.J.V.).

De benaming Zoutleeuw (zout en leeuw of loo) herinnert aan vroegere zouthoudende meeren. Waar geen zout werd aangetroffen, werd door het verbranden van hout het noodig zout verkregen; Agricola noemde dat zout halinitrum. Uit turf kan ook zout worden getrokken. Schr. bespreekt dan de antiseptische waarde van zoutsoorten, in betrekking met de beweringen van Pringle.

Voeding. 1759 Dussans, J. An aër alimentum, medicamentum, venenum? Paris, Quillau 1759.

Water. 1603 Duval Jacques. L'hydrotherapeutique des fontaines médicinales, nouvellement découvertes aux environs de Rouen, tres utiles et profitables à un chacun. Rouen, Besongne, 1603, in 12.

Jacques Duval, heer van Hectomare en van Houvel, genees-

[p. 368]

kundige en hoogleeraar in de geneeskunde, werd geboren te Evreux in het midden van de 16^e eeuw en overleed te Rowaan rond 1615.

Dranken. [1728 Du Verger]. Traité des liqueurs, esprits et essences, Et la maniére de s'en servir utilement. Par François Guislier Du Verger, Maître distilateur en art de chimie à Paris, établi à Brusselle. A Louvain, chez Guillaume Stryckwant, à la Lampe d'or. MDCCXXVIII. Avec approbation de la Faculté de Medecine de l'Université de Louvain. (14.9 × 8.8 cm., 26 lim + 169 + (7) pp., Bibl. A.J.J.V., Kon. Bibl. Brussel, II, 86132).

De opdracht is aan Joseph-Lothaire, comte de Kinigsegg. De voorrede kondigt de verdeeling in vier deelen aan: het eerste over verfrisschende dranken, het tweede over brandewijn en likeuren, het derde over thee, koffie en chocolade, het vierde over geesten en essentiën.

Brood. 1733 Du Vernoy, Eman. Maur. An panis jurulentus ad spissitudinem glutinosam percoctus insalubris. Paris 1733, in 4.

Water. 1736 Duvernoy, B.C. De fontibus soteriis sulphureis Reutlingensi atque Bahlingensi. Tubingen 1736, in 4.

E

Water. 1758 Edel, L. Fons aquae salientis in vitam oder der so vortrefflich als heilsame Rippoltzauer Gesundheitsbrunnen, beschrieben nach seinen Eigenschaften und Wirkungen. Freiburg 1758.

Kookkunst. 1745 Eger, S. Leipziger Koch-Buch 1745.

Kookkunst. 1722 Eibellyn, Anna Catharina. Handschriftliches Kochbuch von 1722-1725.

Tabak. 1756 Einichen, Gottl. Aug. De tabaco Giessen 1756, in 4.

Brood. 1646 Elbing, J. Nic. De pane. Gedan. 1646 in 4.

Voeding. 1755 Eller, J.T. Bewijs dat het gebruik van koperen vaten niet zoo schaadlijk is als men sedert eenigen tijd heeft voorgegeven. Rotterdam, Beman 1755, in 8.

[p. 369]

Nederlandsche vertaling van een werk van Johan-Theodor Eller, geneeskundige, geboren te Pleskau in 1689 en overleden in 1760, arts van den koning en bestuurder van het geneeskundig college van Berlijn.

Koffie. 1774 Ellis, John. An historical account of coffee, with botanical description of the tree. London 1774, in 4.

Duitsche vertaling in 1776 onder den titel: Geschichte des Thee's und Caffee's nach John Coakley Lettsome and John Ellis. Leipzig 1776 in 8.

John Ellis, natuuronderzoeker, overleden te Londen in 1776, maakte zich beroemd met zijne waarnemingen over de Corallinen, zoophyten en over de plantenzaden.

Koffie. [1781 Eloy]. Examen de la question medico-politique: Si l'usage habituel du Caffé est avantageux on doit être mis au rang des choses indifférentes à la conservation de la santé; s'il peut se concilier avec le bien de l'Etat dans les Provinces Belgiques, ou s'il est nuisible et contraire à tous egards? Par N.F.J. Eloy, Conseiller-Medecin de feu S.A.R. le Duc Charles-Alexandre de Lorraine & de Bar &, &, &. Medecin-Pensionnaire de la ville de Mons, Correspondant de la Société Royale de Medecine de Paris. A Mons, chez H. Hoyois, Imprimeur-Libraire, rue de la Clef. (20.7 × 12.8 cm., XLIV + 47 pp., Bibl. Univ. Gent Me 3319, Kon. Bibl. Brussel II 34477 vol. 2 n^o 16).

De datum van het werk wordt door de toelating tot drukken aan het einde van het boek bekend gemaakt. In de zeer lange voorrede, en in de studie zelf, wordt de zaak ongunstig beschouwd. De schrijver is toch meer van oordeel dat het gebruik van de koffie, dat zoozeer is toegenomen, meer den handel der brouwers en aldus de staatsrechten benadeelt dan de openbare gezondheid.

Thee. [1750 Eloy]. Réflexions sur l'usage du thé Dans lesquelles, après avoir fait l'Histoire de cette Boisson étrangère, on donne les précautions nécessaires pour la prendre avec avantage. Par N*** Licentié en Medecine. A Mons, chez Plon, Imprimeur, rue de Nimy 1750. Avec permission. (14.6 × 8.7 cm., 56 pp., Kon. Bibl. Brussel II 55812^a).

Dat boekje dat aan Eloy wordt toegeschreven, bestrijdt hevig het gebruik van thee, vooral onder de vrouwen.

[p. 370]

Thee [1751 Eloy]. Reflexions sur une brochure intitulée: apologie du thé, pour servir d'étrennes à l'auteur de cet ouvrage. Par N***, Licentié en Medecine... Procul omnis esto clamor et ira. Horat. Lib. III Ode VIII. A Mons, chez Plon Imprimeur, ruë de Nimy. 1751. Avec permission. (13.9 × 8.2 cm., 73 pp., Kon. Bibl. Brussel II 55812^D). 52

Ook aan Eloy toegeschreven, en het gebruik bestrijdend.

Nicolas François Joseph Eloy, arts geboren te Mons 20 September 1714 en aldaar overleden op 10 Maart 1788. Hij studeerde te Leuven en te Parijs, werd 1752 geneesheer-pensionaris van Mons en in 1754 arts van hertog Karel de Lorraine, gouverneur der Nederlanden. Hij schreef: Dictionnaire historique de la médecine ancienne et moderne, verschenen te Luik 1755, 2 vol. in 8; Mons 1778, 4 vol. in 8; vertaald in het Italiaansch, 7 vol. in 8.

Distillatie. [1674 Elsholt]. Jo. Sig. Elsholtii Destillatoria curiosa, sive Ratio ducendi liquores coloratos per alembicum, hactenus sinon ignota, certe minus observata atque cognita. Accedunt Utis Udenii & Guerneri Rolfincii non-Entia chymica. Berolini, Typis Rungianis, Impensis Ruperti Volcheri. A. ClƆ lƆ CLXXIV. (16 × 8.8 cm., titelprent, (12) + 176 pp., Bibl. A.J.J.V., Bibl. Brit. Mus.).

Het zeldzaam boekje bevat de ‘Destillatoria curiosa’ van Jo. Sig. Elsholt met een brief van Caspar Marchius uit Berlijn (pp. 1-94), de ‘non entia chymica’ van Utis Udenius of catalogus der producten getrokken uit planten, dieren, mineralen (pp. 95-140), de ‘chimia’ van Guerner Rolfincius (pp. 141-176).

Distillatie. 1677 Elsholt. The Curious Distillatory; or the art of distilling coloured liquors, spirits, oyls,... put into English by F. Sherley. London 1677, 8^e. (Brit. Mus.).

Voeding. 1682 Elsholt. Diaeteticon, das ist Newes Tischbuch oder Unterricht von Erhaltung guter Gesundheit durch eine erkentliche Diät. Cölln an der Spree 1682, 4^o. (Brit. Mus.).

Johann Sigismund Elsholt was hofarts van den elector te Berlijn en bestuurder van den plantentuin; hij was de eerste om met gunstig gevolg intraveineuse inspuitingen bij den mensch te doen. Geboren te Frankfurt a.O. in 1623 overleed hij in 1688.

Water. 1705 Emeric Antoine Aucane. Analyse des eaux minérales

[p. 371]

de la ville d'Aix en Provence. Avec des reflexions sur leurs vertus et sur l'usage qu'on doit en faire. Avignon 1705 in 12.

Thee. 1698 Emmerich, Georg. Theelogia ejusque infusum seu de usu potus theae. Koenigsberg, 1698, in 4.

Georges Emmerich, geneeskundige, geboren te Koenigsberg in 1672, en overleden in 1727; doctor van de Universiteit te Leiden, en van af 1693, hoogleeraar te Koenigsberg.

Pasteibakkerij [1768 Emy]. L'art de bien faire les glaces d'office ou les vrais principes pour congeler tous les rafraichissements. La manière de préparer toutes sortes de Compositions, la façon de les faire prendre, d'en former des Fruits, Cannelons, & toutes sortes de Fromages. Le tout expliqué avec précision selon l'usage actuel. Avec un traité sur les mousses. Ouvrage très utile à ceux qui font des Glaces ou Fromages glacés. Orné de Gravures en taille-douce. Par M. Emy, officier. Prix, 2 liv. 10 sols broché; 3 liv. relié. A Paris, chez Le Clerc, Libraire, quai des Augustins, à la Toison d'or. M DCCLXVIII. Avec Approbation et Privilège du Roi. (16.0 x 9.5 cm., VIII + 242 + (3) pp., Kon. Bibl. Brussel III 42461 A).

Volgens schr. zijn ijsroom en ijsbereidingen van gunstigen invloed op de gezondheid. De titelprent verbeeldt eene groep engels die aan het bereiden zijn van ijsroom; een der engels neemt zijn vlucht om ijsroom te gaan aanbieden aan God.

Graan. 1758 Engel, Samuel. Abhandlung vom Roste im Getraide. Tiguri 1758, in 8.

Aardappel. 1771 Engel, Samuel. Traité de la nature, de la culture et de l'utilité des pommes de terre par un ami des hommes. Lausanne 1771, in 8.

Samuel Engel, geboren in 1702 en aldaar overleden in 1784, economist; hij bestudeerde nauwkeurig het inrichten van voorraadmagazijnen.

Graan. 1772 Engel. Essai sur la manière la plus sure d'établir un système de police des grains. Nion 1772.

Voeding. [1556 Eobanus]. De tuenda bona valetudine, libellus Eobani Hessi, Commentariis doctissimis illustratus a Joan. Placotomo, in Academia Regiomontana Professore, medico. In quibus multa erudite explicantur, studiosis Philosophiae plurimum profutura. Ejusdem, De natura

[p. 372]

& viribus Cerevisiarum opusculum. De Causis, Praeservatione, & Curatione ebrietatis, dissertationes. Coena Baptistae Fierae, de Herbarum virtutibus, & ea Medicae artis parte, quae in victus ratione consistit. Strabi Galli poëtae Hortulus amoenissimus. Cum Gratia et Privilegio Imperiali. Franc. Apud Haer. Chr. Egen. (16.3 × 10.1 cm., 156 f^os + 6 pp. index, Anno MDLVI aan het einde van index, Kon. Bibl. Brussel II 52261).

Na eenige bespiegelingen over de algemeene gezondheid, wordt een overzicht gegeven van de levensmiddelen, vleesch, groenten en vruchten, visschen, eieren, kaas, melk, boter, wijn, azijn, water, bier. Over bier en dronkenschap wordt lang uitgeweid. Daarna de coena van Bapt. Fiera (f^o 122-147) en de hortulus van Strabus Gallus (f^o 147-156).

Voeding. [1568 Eobanus]. Saluberrima bonae valetudinis tuendae praecepta Eobani Hessi, Poetae festiuissimi, Elegiaco carmine, ad imitationem Galeni, conscripta, nouisq; Commentariis a Petro Hassardo Armenteriano, Medico & Chirurgo, illustrata. Nec cito, nec temere. Cum Gratia & Priuil. Imp. ad octenniù. Francofordiae, Apud haeredes Christiani Egenolphi. Anno MDLXVIII (14.3 × 9.1 cm., 63 f^o, Bibl. Univ. Gent A 9116).

Eobanus was dichter en geschiedkundige, geboren te Bockendorff in Hessen in 1488; hij doceerde te Erfurt, te Nurenberg, en opnieuw te Erfurt waar hij in 1540 overleed. Zijn werk over de gezondheid werd uitgegeven door den geneeskundige Petrus Hassardus; de opdracht is geteekend Maart 1568, uit Brussel in Brabant.

Vruchten. 1669 Erresalde, P. Nouveaux Secrets rares et curieux, donnés charitablement au public par une personne de condition, contenant divers remèdes epprouvez, utiles et profitables pour toutes sortes de maladies. Seconde édition, augmentée de remèdes très souverains pour se penser de la Maladie contagieuse, et se préserver d'icelle. Avec divers secrets pour le conservation de la Beauté des Dames, et une nouvele manière pour faire toutes sortes de confitures, tant seiches que liquides. Paris, J.-B. Loyson, 1669, in 12.

Estienne Charles, Stephanus, Stevens Karel, geboren in 1504 en overleden in 1564, was doctor in de geneeskunde en drukker. In 1554 verscheen voor de eerste maal het Praedium rusticum, waarin over landbouw, tuinbouw, enz. wordt gehandeld. De schoonzoon van Estienne Charles, Liebault Jean (ca 1535 †1596)

[p. 373]

geneeskundige en landbouwkundige, vertaalde het Praedium rusticum in het Fransch onder den titel l'Agriculture et Maison rustique waarvan talrijke uitgaven het licht zagen, en waarvan vertalingen werden gemaakt, in het Nederlandsch, Engelsch, Duitsch en Italiaansch.

In het bibliographisch overzicht over Estienne hebben wij de volgende verkortingen gebruikt: BP voor Nationale Bibliotheek te Parijs, BA voor Bibliotheek Universiteit Amsterdam, BM voor Bibliotheek Britisch Museum te London.

[1535 Estienne]. De Re hortênsi libellus, vulgaria herborum, florum ac fruticum, qui in hortis conseri solent nomina Latinis vocibus efferre docens ex probatis authoribus. In puerorum gratiam atq; utilitatem. Parisiis. Ex officina Roberti Stephani. MD XXXV (16.5 × 10.5 cm., 199 pp. + index, Bibl. Univ. Gent hist. 213, BP BM).

1536 Estienne. Ibid., in 8, 1536, 96 pp. (BP).

1536 Estienne. Ibid. in 8, 1536, Parisiis, apud J. Foucher, 99 pp. (BP, BM).

1536 Estienne. Ibid. in 8, 1536, Lugduni. apud S. Gryphium. 97 pp. (BP, BM).

1536 Estienne. Ibid. in 8, 1536, Lugduni, apud haeredes S. Vincentii, 88 pp. (BP, BM).

[1539 Estienne]. De re hortensi libellus, vulgaria herbarum, florum ac fruticum, qui in hortis côseri solent, nomina, Latinis vocibus efferre docens et probatis authoribus: in adolescetulorum gratiam, multo quam antea locupletiōr factus. Cui nuper additus est alius libellus. De cultu et satione hortorū, et antiquorū sententia. Cum privilegio regis. Parisiis. Ex officina Rob. Stephani. MDXXXIX (15.6 × 10.2 cm., 140 pp. Bibl. Univ. Gent HN579, BP).

1545 Estienne. Ibid. Lutetiae, in 8, 1545, 142 pp. (BP, BM).

1545 Estienne. Die Carlo Stephano le Herbe, fiori, stirpi, che si piantano ne gli horti, con le voci loro piu propie et accommodate. Tradotto in italiano per Pietro Lauro... Vinegia, Vaugris, 1545, in 8, 69 f^os (BP, BM).

1554 Estienne. Praedium rusticum, in quo cujusvis soli vel culti vel inculti plantarum vocabula ac descriptiones, earumque conserendarum atque excolendarum instrumenta suo ordine describuntur... auctore C. Stephano. Lutetiae, apud Stephanum, in 8, 648 pp. (BP, BM).

[p. 374]

1629 Estienne. Id. Parisiis, apud Pelicanum, in 8, 599 pp. (BP, BM).

1564 Estienne. L'agriculture et maison rustique de M. Charles Estienne... en laquelle est contenu tout ce qui peut estre requis pour bastir maison champestre, nourrir et médiciner bestiail et volaille... Paris, Du Puis, 1564, in 4, 155 ff. (BP).

[1565 Estienne]. L'agriculture et maison rustique de M. Charles Estienne, docteur en medecine. En laquelle est contenu tout ce qui peut estre requis, pour bastir maison châpestre, nourrir et medeciner, bestiail & volaille de toutes sortes, dresser jardins, tant potagers que parterres, gouverner mousches à miel, planter & enter toute sorte d'arbres fruitiers, entretenir les prez, viviers & estangs, labourer les terres à grains, façonner les vignes, planter bois de haute fustaye et taillis, bastir la Garenne, la Haironniere et le parc pour les bestes sauvages. Plus un bref recueil de la chasse et de la Fauconnerie. A Lyon, par Jan Martin. MDLXV (12 × 7 cm., 28 im + 587 pp. + table, Bibl. Univ. Gent HN 632).

1565 Estienne. Ibid. Anvers, Plantin, 1565.

1567 Estienne. Ibid. Paris, 1567, in 4.

1570 Estienne. L'agriculture et maison rustique... Paris 1570, in 4 (BM)

1574? Estienne. Ibid., in 4. Paris? 1574? (BM).

[1577 Estienne]. L'agriculture et maison rustique de Maistres Charles Estienne, & Jean Liebault, Docteurs en Medecine.

En laquelle est contenu tout ce qui peut estre requis pour bastir maison champestre, prevoir les changemens & diversitez des temps, cognoistre les mouvemens & facultez tant du Soleil que de la Lune sur les choses rustiques: medeciner les Laboureurs malades: nourrir & medeciner bestail & volaille de toutes sortes, dresser jardin tant potager, medecinal, que parterre, avec ample description de l'herbe Petum, & de la racine de Mechoacam: planter, enter, & gouverner les Orangers, Citronniers, & autres arbres estrangers: Gouverner les mousches à miel: faire conserver, confire les fruits, fleurs, racines et escorces: preparer le miel & la cire: planter, enter, & medeciner toutes sortes d'arbres fruictiers: faire le cidre, pommé, peré, & les huiles: distiler les eaux & huiles, ou quintes essences de toute matiere rustique, avec plusieurs pourtraicts d'alambics pour la distilation d'icelles: nourrir & entretenir le ver filant la soye: faire, & entretenir les prez, viviers & estangs: pescher les poissons: mesurer & labourer les terres à grains: boulanger le pain: façonner les vignes, preparer vins medicinaux: planter bois de haute fustaye & taillis: bastir la Garenne, la Haironniere, & le parc pour les bestes sauvages.

[p. 375]

Plus un bref recueil des chasses du Cerf, du Sanglier, du Lievre, du Regnard, du Bléreau, du Connil, et du Loup: Et de la Fauconnerie.

Le tout reveu, corrigé et augmenté outre les precedentes impressions.

A Luneville. Par Charles de la Fontaine. MDLXXVII (25.6 × 18 cm., (8) + 459 + (26) + 34 pp., Kon. Bibl. Brussel VB 4136^a).

Dit schoon werk is verdeeld in 6 boeken; het is door Jean Riebault opgedragen aan ‘Jaques de Crussel, Duc d'Uzés, Pair de France, Compte de Crussol, et Prince de Soyon’. Vóór het eerste boek treft men een lang gedicht: ‘Louange de la vie rustique’. Na de 26 blzz. tafels komt, op 34 blzz.:

La chasse du loup, nécessaire à la maison rustique. Par Jean de Clamorgan, Seigneur de Saane, premier Capitaine de la marine de Ponant. En laquelle est contenuë la nature des Loups, et la manière de les prendre, tant par chiens, filets, piéges, qu'autres instruments: le tout enrichy de plusieurs figures et pourtraicts representez apres le naturel. Au roy Charles IX, MDLXXVII.

1583 Estienne. L'agriculture et maison rustique de M. Charles Estienne et Jean Liebault. Edition dernière... augmentée... Paris, Du Puys, 1583, in 4, 394 pp. (BP).

[1586 Estienne]. L'agriculture, et maison rustique de MM. Charles Estienne, et Jean Liebault, Docteurs en Medecine. Edition dernière, reveüe & augmentée de beaucoup, dont le contenu se void en la page suivante. Plus un brief recueil des chasses du Cerf, du Sanglier, du Lievre, du Renard, du Blereau, du Connil, du Loup, des Oyseaux, & de la Fauconnerie. A Monseigneur le Duc d'Uzès, Pair de France, Comte de Crussol, Seigneur d'Assier, et Prince de Soyon. A Paris, Pour Jaques Du-puys. MDLXXXVI, avec privilège du Roy. (23 × 15.6 cm., (16) + 395 + (48) + 19 pp., Kon. Bibl. Brussel VB 4136 B).

Het boek dat 7 deelen bevat begint met 4 gedichten: 1^o Le Seigneur de Chastellus a maîstre Jean Liebault, docteur en medecine, 2^o M. Jean de Mayerne, surnommé Turquet, medecin à Monsieur Liebault; 3^o Du mesme, à un certain detracteur; 4^o Du mesme à un certain imprimeur. Dit laatste stukje legt uit hoe het komt dat een aantal onregelmatige uitgaven en namaaksels verschenen zijn:

Du mesme a un certain imprimeur.

[p. 376]

 

Celuy qui desroba le feu de dans les cieux,

 

En fut enfin puni par arrest des grands Dieux,

 

Toy, qui veux le semblable en ceste maison faire,

 

Garde d'estre repris comme un sot plagiaire.

De verhandeling ‘La chasse du Loup’ draagt als bibliographische inlichting: A Lyon, Pour Jaques du Puys, MDLXXXIII, aldus te Lyon en 3 jaren vóór het hoofddeel van het werk te Parijs in 1586 in het licht gezonden.

1598 Estienne. Ibid. Reveuë et augmentée. Paris 1598, in 4 (BM).

1601 Estienne. Ibid. Edition dernière... augmentée de beaucoup... Geneve? 1601, in 8 (BM).

[1625 Estienne]. L'agriculture et maison rustique, de MM. Charles Etienne et Jean Liebault, docteurs en medecine, Reveuë & augmentée de beaucoup, dont le contenu se voit en la page suyvante. Plus un bref recueil des Chasses du Cerf, du Sanglier, du Lièvre, du Renard, du Blereau, du Cornil, du Loup, des Oiseaux, et de la Fauconnerie. Item la fabrique & usage de la Jauge, ou Diapason. Plus a esté adiousté en ceste derniere edition une instruction pour sçavoir en quels temps, mois, Lune, et saison on doit semer & replanter, selon le pays froid et chaud, pour faire advancer & retarder les semences de toutes sortes de graines. Dernière édition. A Rouen, chez Romain de Beauvais, près le grand portail nostre Dame. MDCXXV (22.7 × 16.8 cm., 16 lim + 675 pp + table + 30 pp. + 20 pp., Bibl. univ. Gent HN 335, BM).

1632 Estienne. Ibid. Rouen 1632, in 4 (BM).

1637 Estienne. L'agriculture et maison rustique, de MM. Charles Estienne et Jean Liétaud... reveuë et augmentée... Dernière édition. Lyon, Rigaud et Borde, 1637, in 4, 709 pp. (BP).

1640 Estienne. Ibid. Dernière édition. Paris, de la Vigne, 1640, 2 parties en 1 vol. in 4^o (BP).

1641 Estienne. Ibid. Rouen, Berthelin, 1641, 2 parties en 1 vol., in 4^o (BP).

1658 Estienne. Ibid. Rouen, Geoffroy, 1658, 2 parties en 1 vol., in 4^o (BP).

1658 Estienne. Ibid. Rouen, Malassis, 1658, 2 parties en 1 vol., in 4^o (BP).

[p. 377]

1676 Estienne. Ibid. Rouen, Machuel, 1676, 2 parties en 1 vol., in 4^o (BP).

1680. Estienne. Ibid. Lyon, Molin 1680, in 4, 658 pp. (BP).

1689 Estienne. Ibid. Lyon, Carteron et Any, 1689, in 4, 658 pp. (BP, BM).

[1566 Estienne]. De Landwinninge ende Hoeve van M. Kaerle Stevens, Doctoor in de Medecijne. Wt de Fransoysche sprake in de nederduytsche overgheset. Wat in desen Boeck begrepen is, suldy inde navolgende Pagie vinden. T'Antwerpen, Ghedruct by Christoffel Plantyn. MDLXVI. Met privliegie. (16.2 × 9.8 cm., 415 pp. Bibl. Univ. Gent Jur. 10747, BP).

Privilegie geteekend te Brussel op 7 en 18 April 1565; voorrede van Christoffel Plantijn den 20 Mei 1566.

[1582 Estienne]. De Landtwinninghe Ende Hoeve van M. Kaerle Stevens, ende M. Jan Liebaut, Beyde Doctooren in de Medicijne. Wt de Fransoische Spraecke in de Nederduytsche overgheset. Den laetsten druck, oversien ende vermeerdert, waer af het inhoudt in de naevolghende pagie cortelijck begrepen staet. t'Antwerpen, By Christoffel Plantijn in den gulden Passer. MDL XXXII (21.5 × 15.2 cm., Mus. Plantin Antw. A51, 8 lim + 707 + 13 pp.).

De voorrede, gericht tot Jan van Stralen, ‘Heer van Merxem, Dambrugghe, enz. Amptman der stadt van Antwerpen’, vermeldt dat het boek de vertaling is van La Maison Rustique de M. Charles Estienne, door Plantin in 1565 gedrukt. De voorrede is geteekend van Christoffel Plantijn op 25 Augusti 1582.

Het 2^e boek met 73 hoofdstukken bespreekt de groenseltuin en de kruiden, de bieënteelt; het 3^e boek met 87 hoofdstukken den boomgaard, de vruchten en de vruchtenbereidingen. In het 5^e boek met 21 hoofdstukken wordt gehandeld over bakkerij en brouwerij en het 6^e boek met 22 hoofdstukken over wijngaard en wijn.

[1588 Estienne]. De Veltbouw ofte Lantwinninghe: inhoudende eene rechte wel bestellinghe eenes hofs te bouwen: Cruydthoven ende Fruythoven te maecken: alderhande boomen te planten: Byen te houden: te distilleren: beemden, vijvers en staende watere te maken, én̄ die te onderhouden: visschen te vangen, ackerlandt te winnen: wijngaerden te oefenen: medicinale wijnen te bereydē: parck voor wilde beesten te maken midts-

[p. 378]

gaders de Wolvejacht. Alles beschreven van M. Kaerle Stevens, ende M. Jan Liebaut, beyde Doctooren in de Medicijne. En nu vermeerdert door den welgheleerden Heer Melchior Sebizius Silesius der Artseney Doctor. Int omslaen deses blads hebdy den inhoudt deses Boecx int cort. Tot Amstelredam, Ghedruckt by Cornelis Claesz. Opt Water int Schrijfboeck, CIƆ lƆ LXXXVIII (30.2 × 18.8 cm., 261 pp. + 3 pp. inhoud, Bibl. Is. Teirlinck).

[1594 Estienne]. De Veltbouw ofte Lantwinninghe: inhoudende eene rechte wel bestellinghe eenes hofs te bouwen: Cruydthoven ende Fruythoven te maecken; alderhande boomen te planten: Byen te houden; te distillerē; beemden, vijvers ende staende wateren te maken, en̄ die te onderhouden: visschen te vanghen: Ackerlandt te winnen: Wijngaerden te oeffenen: medicinale wijnen te bereyden: parck voor wilde Beesten te maecken midsgaders de Wolvejacht. Alles beschreven van M. Kaerle Stevens, ende M. Jan Liebaut, Beyde Doctooren in de Medicijne. En nu vermeerdert door den welgheleerden Heer Melchior Sebizius Silesius der Artseney Doctor. Int om slaen deses blats hebdy den inhout deses Boecx int cort. Tot Amsterdam, By Cornelis Claesz. wonende opt Water int Schrijfboeck CIƆ lƆ XCIIII (28 × 18,3 cm., 261 pp., Bibl. univ. Gent. Acc 8522 en Acc 8981).

Het boek van 1588 dient beschouwd te worden als de 1^e vermeerderde uitgave, het boek van 1594 als de tweede. Indeeling in 10 boeken: in het 2^e boek de kruidhoven en de bieënteelt, in het 3^e boek de vruchtboomen, de vruchten en de vruchtenbereidingen, in het 7^e boek, de bakkerij en de brouwerij, in het 8^e boek de wijngaard en de wijn.

1627 Estienne. De Velt-bow, ofte Landt-winninghe... alles beschreven van M. Kaerle Stevens ende M. Jan Libaut... ende nu vermeerdert door... Melchior Sebizius... Amstelredam, H. Laurentz, 1627 in fol., 259 pp. (BP).

1662 Estienne. Hofstede en landt-huys, vervatende niet alleen de beschrijvinge, plaatsche, bestieringe en waarneminge van een bequame hofstede, kruyd- en moeshof, boter- en kaasmaken, etc., maar ook van paarden, muylen, ezelen, enz. Beschreven door Kar. Stevens, Jan Libaut, Ad. Lonicerus e.a. Alsmede, de verhandeling van kinderpokken en maselen door Korn. van Someren. Dordrecht 1662, in 4. (BA, BM).

1600 Estienne. Maison rustique, or the countrie Farme... Translated into English by R. Surflet. London 1600, in 4 (BM).

[p. 379]

1606 Estienne. Ibid. London 1606, in 4 (BM).

1616 Estienne. Now... augmented... by G. Markham. London 1616, f^o (BM).

1588 Estienne. XV Bücher von dem Feldbaw und recht volkommener Wolbestellung eines bekömmlichen Landsitzes... deren etliche vorlängst von Carolo Stephano und Joh. Libalto frantzösisch vorkommen... Melchiore Sebizio... inn Teutsch gebracht... Strassburg, Jobin, 1588 in fol, 773 PP. (BP, BM).

1592 Estienne. Ibid. 1592 in f^o, 773 pp. (BP).

1591 Estienne. Agricoltura nuova et casa di villa, di Carlo Stefano... tradotta dal Kr. Hercole Cato... Venetia, presso Aldo, 1591, in 4, 511 pp. (BP).

1581 Estienne. L'agricoltura et casa di villa di C. Stephano. nuovamente tradotta dal cavaliere H. Cats. Vinegia 1581 in 4 (BM).

1623 Estienne. Ibid. Venetia 1623, in 4 (BM).

1677 Estienne. L'agricoltura e casa di villa, di Carlo Stefano... nuovamente tradotta dal cav. Hercole Cato... Venetia, Prodotti, 1677, in 4, 368 pp.

1536 Estienne. Seminarium, sive plantarium earum arborum quae post hortos conseri solent, quarum nomina, fructus, item etiam conserendi vocabula apud authores bene recepta, hoc libello declarantur, Auctore C. Stephano. Parisiis, excud. R. Stephanus, 1536, in 8, 107 pp. (BP, BM).

1537 Estienne. Ibid. Lugduni, apud haeredes S. Vincentii. 1537, in 8, 96 pp. (BP).

1540 Estienne. Seminarium et plantarium fructiferarum praesertim arborum quae post hortos conseri solent, denuo auctum... Huic accessit alter libellus de conserendis arboribus in seminario. Auctore C. Stephano. Parisiis, ex officina R. Stephano, 1540, in 8, 193 pp. (BP, BM).

1548 Estienne. Ibid., Parisiis, in 8, 180 pp. (BP, BM).

1545 Estienne. Di Carlo Stefano Seminario, over plantario de gli alberi che si piantano, con i doro nomi, e i fruti parimente... Tradotti in lingua italiana per Pietro Lauro... Venegia, Vaugris, 1545, in 8, 67 pp. (BP, BM).

[p. 380]

1538. Estienne Sylva, Frutetum, collis. Auctore C. Stephano. Parisiis, apud F. Stephano, 1538, in 8, 56 f^o (BP, BM).

1537 Estienne. Vinetum, in quo varia vitium, uvarum, vinorum antiqua latine vulgariaque nomina, item ea quae ad vitium contitionem ac culturam ab antiquis rei rusticae scriptoribus expressa sunt... continentur. auctore C. Stephano. Parisiis, apud F. Stephanum, 1537, in 8, 73 pp. (BP, BM).

1545 Estienne. Vineto di Carlo Stephano... con tutto quello che appertiene alla cultura delle vigne... Venetia, Vaugris, 1545, in 8, 52 pp. (BP, BM).

Voeding. 1736 Etlinger, J. De corporis humani nutritione. Altd. 1736.

Koffie. 1791. Ettore, Juliano. Notizie istorico-fisiche sul café. Roma 1791, in 8.

Appelwijn. 1670 Evelyn, John. Sylva; or a discourse of forest-trees. Second edition, to which is added Pomona, or an appendix concerning fruit trees in relation to cider; concerning cider, by Dr Beale, sir Paul Neil, John Newburgh, Dr. Smith, Capt. S. Taylor and D. Collwall; and the Kalendarium. 1670, in f^o.

Hoefer noemt uitgaven in 1664 en in 1676.

Geboren te Wotton in 1620 en overleden in 1705, was John Evelyn een mensch van gewichtigen invloed; koningsgezind onder Karel II en Jacob II, werd hij onderkanselier.

Tabak. [1587 Everaert]. De herba panacea, quam alii tabacum, alii petum, ant nicotianam vocant, brevis commentariolus. Quo admirandae ac prorsus divinae huius Peruanae stirpis facultates et usus explicantur. Ab Aegidio Everarto Antuerpiano, Philiatro in ordinem redactus. Caetera pagina sequens indicabit. Antverpiae. Apud Joannam Bellerum MDLXXXVII. (11.3 × 7.8 cm., 56 pp., Bibl. Univ. Gent Acc 3997 en G 8339; Kon. Bibl. Brussel II 72339).

De verhandeling over tabak behelst alleen de eerste 56 pp., en begint met een epigramma van C. Durant, arts van Sixtus V te Rome (p. 4). De eigenschappen van den tabak zijn doorgaans gunstig. Voor Durant zelf zijn de eigenschappen van den tabak,

[p. 381]

die te Rome door Kardinaal de St-Croix werd ingevoerd, buitengewoon merkwaardig.

Hoefer noemt eene uitgave te Antwerpen in 1583 in 16, waarvan het werk van 1587 ook te Antwerpen de tweede is; de derde uitgave verscheen te Utrecht in 1644 met verscheidene verhandelingen.

Tabak [1644 Everart]. De herba panacea, quam alii tabacum, alii petum, aut nicotianam vocant, Brevis Commentariolus. Qua admirandae ac prorsus divinae huyus Peruanae stirpis facultates & usus explicantur. auctore Aegidio Everarto, Antverpiano. Ultrajecti, Pro Davide ab Hoogenhuysen. Anno CIƆ lƆ CXLIV. (12.5 × 7.0 cm., 58 pp., Kon. Bibl. Brussel VB 4284).

Gelijkt op de uitgave van 1587. Gebonden met andere geschriften over tabak met opeenvolgende pagineering: J. Neandri tabacologia (Ultrajecti 1644, pp. 61-146), Epistolae de tabaco (Ultrajecti 1644, pp. 149-197), Misocapnus sive de abusu Tobacci lusus regius (Ultrajecti 1644, pp. 199-223), Hymnus Tabaci autore Raphaele Thorio (Ultrajecti 1644, pp. 227-305). De pagineering is op verscheidene plaatsen gebrekkig.

Everaerts of Everard, geboren te Berg-op-Zoom, oefende de geneeskunde te Antwerpen.

Thee en Koffie. 1708 Ewaldt, Benjamin. Consilium de usu herbae et potus theae et coffeae. Berolin., 1708, in 4.

Geneeskundige geboren te Danzig in 1674 en overleden in 1719; hij studeerde te Koenigsberg. Erfurt ou Halle, werd doctor in 1697 en arts te Koenigsberg van af 1701, waar hij ook hoogleeraar werd.

Bier. 1689 Eysel, J. Phil. De cerevisia Erfurtensi. 1689, in 4.

Een latere uitgave in 1727 in 4 van Eysel, geneeskundige, geboren te Erfurt 1652, en overleden in 1717, arts te Erfurt en dan hoogleeraar.

Chocolade. 1694 Eysel, J.P. Dissertatio de chocolatae usu et abusu. Erfurt 1694, in 4.

[p. 382]

Thee en koffie. 1695 Eysson, Rud. Groot misbruyk van de thee en coffee. Haag 1695, in 4.

Rudolf Eysson, arts te Groningen, overleden in 1706.

F

Chocolade. 1712 Aloisius a Fabbra. De cocholatae, caphe, herba the, salviae, & rorismarini viribus. 1712, in 4.

a Fabbra was leeraar in de geneeskunde in het lyceum van Ferrare. Hoefer spreekt van Luigi della Fabbra of Fabra, geboren te Ferrare in 1655 en aldaar overleden in 1723.

Wijn. 1790 Fabbroni, Adam. Kunst nach vernüngftigen Grundsäzzen Wein zu verfertigen. Aus den Italien mit Zusäzzen von Sam. Hahnemann. Leipzig, Barth, 1790, 278 pp.

Thee. 1715 Faber, J. Franc. Nic. De theae helvetico. Basil. 1715, in 4.

Koffie. 1767 Faber, J. Gottfr. Aug. De potu coffeae. Rinteln 1767, in 4.

Water. 1773 Fabert. Essai historique sur les eaux de Luxeuil. Paris, Vincent 1773, in 12.

Water [1734 Fabricius]. Hydrotheologie oder Versuch, durch aufmerksame Betrachtung der Eigenschaften, reichen Austheilung und Bewegung Der Wasser, die Menschen zur Liebe und Bewunderung Ihres Gutigsten, Weisesten, Màchtigsten Schòpfers zu ermuntern. Ausgefertiget von Jo. Alberto Fabricio, D. und Prof. Publ. des Gymnasii zu Hamburg. Nebst einem Verzeichniss von alten und neuen See- und Wasser-Rechten, wie auch Materien und Schriften, die dahin gehören, unter XL Titul gebracht. Hamburg, bey Kònig und Richter, 1734 (16.5 × 9.5 cm., (26) + 436 pp., Bibl. Univ. Gent Math. 879).

De titelprent verbeeldt de zon die zich menigvuldig in de baren der zee weerspiegelt. Drie boeken als verdeeling van het werk over de algemeene eigenschappen, de verspreiding, de beweging van het water. Het werk is Martin Lucas Schele, burgemeester van Hamburg opgedragen.

[p. 383]

Water. [1741 Fabricius]. Theologie de l'eau, ou essai sur la bonté, la sagesse et la puissance de Dieu, manifestées dans la création de l'eau. Traduit de l'Allemand de Mr Jean Albert Fabricius, Docteur en Théologie et Professeur au Collège de Hambourg. Avec de nouvelles Remarques communiquées au Traducteur. A La Haye, chez Pierre Paupie MDCCXLI. (19.4 × 12.1 cm., XI + 420 pp., Bibl. A.J.J.V., Bibl. Univ. Gent Th 222, Kon. Bibl. Brussel VH 2209).

Het werk is vooral van natuurkundigen, en minder van theologischen aard. In drie boeken worden besproken de eigenschappen, de verspreiding, de beweging van het water.

Jean Albert Fabricius, geboren te Leipzig in 1668 en overleden te Hamburg in 1736, studeerde in de geneeskunde, de theologie, de letterkunde; hij was hoogleeraar in de philosophie te Hamburg en weigerde achtereenvolgens den leerstoel van theologie te Greisswald, te Wittemberg, omdat hij geen andere voldoening zocht dan een vaste en zekere bediening die hem toeliet te studeeren. Hij heeft zeer veel gepubliceerd. Zijne Hydrotheologie in 1734 te Hamburg verschenen werd in het Fransch vertaald door Burnand, La Haye 1741 in 8 en Parijs 1743 in 8.

Tabak. 1699 Fagon. Guid. Crescentii Fagon, archiatrorum comitis, E frequens usus tabaci vitam hominem reddit. Paris, 1699. (Cit. door Haller).

Meel. 1700 Fagon. Sur le blé cornu en ergot et sur l'espèce de gangrène qu'ils procure à ceux qui en mangent la farine. Mem. Acad. Sc. Paris, 1700.

Gui Crescent Fagon, genees- en plantkundige, geboren te Parijs 1638, overleden in 1718, doctor in de geneeskunde in 1664 met een proefschrift over de bloedsomloop, leeraar van plantkunde en chemie in de Jardin du Roi, eerste arts in 1693 van Lodewijk XIV, in 1699 lid van de Academie van wetenschappen. Zijne hooge geleerdheid wordt in de Eloge in Memoires Acad. Sciences van 1718, p. 94, bepaald.

Thee. 1739 Falconet. Cam. en Bertin J.E. Non E potus thea ad sannorum diaetam pertinet. Paris 1739.

Camille Falconet, genees- en letterkundige, geboren te Lyon

[p. 384]

1671, doctor in de geneeskunde te Avignon, overleden te Parijs in 1762, arts van den koning.

Water. 1773 Farjon, Jacques. Essai sur les eaux thermales de Balaruc. Ou l'on assigne leurs vertus; la manière dont on les emploie, les préparations nécessaires avant leur usage; et les maladies auxquelles elles sont utiles. Montpellier, Rigaud et Pons 1773, in 8.

Chocolade. [1728 Felici]. Parere intorno all'uso della cioccolata Scritto in una Lettera dal conte dottor Gio: Batista Felici All'illustrin. Signora Lisabetta Girolami d'Ambra. In Firenze. Appresso Giuseppe manni MDCC XXVIII. Con Licenza de' Superiori. (21 × 14.7 cm., XII + 88 pp., Kon. Bibl. Brussel II 42176).

Brief van 10 Dec. 1727 gevolgd door gedichten van eenige Florentijnsche dichters, waarin de waarde van chocolade wordt vastgesteld.

Koffie. 1718 Fermelhuys, J. Bapt. An a potu coffeae frequentior apoplexia. Paris 1718, in 4.

Wijn. 1706 Fermelhuys, J.B. Lettre à l'auteur de la thèse qui conclut que le vin de Rheims est plus agréable et plus sain que le vin de Bourgogne. Paris 1706, in 4.

Tabak. 1645 Ferrant, Louis. Traité du tabac en sternutatoire. Bourges 1645, in 4.

Tabak. 1753 Ferrein, Anton. en Missa Henri. Michael. An a tabaci frequenti usu vita brevior, Paris 1753, in 4.

Antoine Ferrein, geneeskundige, 1693 + 1769, leeraar aan de College de France in 1742.

Melk. 1785 Ferris, S. A dissertation on milk. London 1785. Prizeessay of the Harveian Society of Edimburgh.

Melk. 1787 Ferris, S. Ueber die Milch. Deutsch herausgegeben von C.F. Michaelis. Leipzig 1787, in 8.

Wijn. 1606 Ferro Josue. Tractat von Bereitung des Weins zur Gesundheit und Nuzbarkeit des Menschen. Strasburg 1606.

[p. 385]

Water. 1732 Feuerlein, G.Chr. Heylsbroninsches Zeugnuss der göttlichen Güte und Vorsorge bey dem in dem Closter Heylsbronn befindl, Heylbronnen, dessen Curen, Gehalt, Kraft, Gebrauch, etc. Nurnberg, 1732.

Georges Christoffel Feuerlein, geneeskundige, Nuremberg 1694 †1756. Hoefer brengt dit boek in 1730, Jöcher in 1732 ook laat Jöcher G.C. Feuerlein sterven tusschen 1755 en 1767.

Wijn. 1593 Fineo, G.A. Il rimedio infallibile che conserva le quarantine d'anni il vino in ogni paese souza potersi mai gustare. Roma 1593.

Wijn. 1611 Fineo, G.A. Il vaso di vetro quasi infrangibile dove non si guasta mai vino. Che non si potra rompere salvo col maglio di ferro et si fa piccolo quanto si vuole. Roma 1611.

Vleesch. 1721 Fischer, Jo. Andr. De antiquissimo fruendae carnis usu. Erford. 1721, in 4.

Koffie. 1725 Fischer, Jo. Andr. De potus coffeae usu et abusu. 1725, in 4.

Johan Andreas Fischer, geneeskundige, geboren te Erfurt in 1667, aldaar overleden in 1729, doctor in de geneeskunde van de Universiteit Leipzig, hoogleeraar te Erfurt.

Voeding. 1692 Flamant. Les règles de la santé avec une table alphabétique de tous les alimens, Lyon 1692, in 12.

Water. 1697 Floyer, J. Enquiry into the right use and absuses of the hot, cold und temperate baths in England. Added: Extract of Dr. Jone's Treaty on Buxton-Bath. Letter from Dr. Clayton, concerning the use of St Mungus- Well. Abstract of some cures performd by the Bath at Buxton. London 1697, in 8. (1^e uitgave).

Water 1706 Floyer, J. The history of cold bathing: both ancien and modern. In two parts. The second, treading of the genuine use of hot and cold baths, by E. Baynard, 2^d edition, London 1706.

John Floyer, geneeskundige, 1649 †1734, doctor van de Universiteit Oxford in 1680.

Water. 1784 Fontana, Felice. Anweisung das Eudiometer des Herrn Abt von Fontana zu verfertigen... ingleichen durch eine sehr einfache Ein-

[p. 386]

richtung in Kurzer Zeit Mineralwasser zu verfertigen von J.F. Luz. Nurnberg und Leipzig, 1784, in 8. (Bibl. Brit. Mus.).

Abbé Félice Fontana, natuuronderzoeker 1730 † Florence 1803, leeraar te Pisa.

Water. 1686 Fouet, Claude. Nouveau sistème des bains et eaux minérales de Vichy, fondé sur plusieurs belles expériences, et sur la doctrine de l'acide et de l'alcaly. Ouvrage curieux et nécessaire à tous les physiciens et aux malades, ausquels il donne de grandes lumières sur la nature et sur les effets des bains et eaux minérales en général. Paris, Pepie 1686, in 12.

Water. 1679 Fouet, Claude. Le secret des bains et eaux minérales de Vichy en Bourbonnois. Paris, de Varennes 1679, in 12.

Water. 1686 Fouet, Claude. Le secret des bains et eaux minérales de Vichy en Bourbonnois, dans lequel sont contenues beaucoup de recherches et pensées curieuses, utiles et nécessaires pour les malades qui ont besoin des eaux minérales en général. Paris, d'Houry 1686, in 12.

Mad. Fouquet heeft in 1679 een boekje laten verschijnen getiteld Recueil de remèdes faciles et domestiques; dat boekje draagt de inlichting van eene 2^e uitgave, zonder naam van schrijver, verschenen te Dijon (Ressayre) 1679 (Bilb. Univ. Gent Me 1001). Daarvan latere uitgaven: Bruxelles (Fricx) 1691 (Kon. Bibl. Brussel II 67543), Lyon (Certe) 1696 (Bibl. Univ. Gent Me 1019), Amsterdam (Roger) 6^e édition 1704 (Kon. Bibl. Brussel II 65373), Paris (Musier) 1739 (Bibl. Univ. Gent Med. 1007), Utrecht (Ne'aulme) 8^e edition 1741 (Bibl. Univ. Gent Med. 1002).

Dit werk bevat vooral eene lijst van geneesmiddelen van practischen aard, bestemd voor het huisgezin. In de uitgaven van 1704, 1739 en 1741 wordt melding gemaakt van eene verhandeling over de melk, en in de uitgave van 1739 treft men een zeer korte verhandeling over tabak.

Melk. [1704 Fouquet]. Recueil et suite des remedes faciles et domestiques, choisis, experimentez et très aprouvez pour toutes sortes de maladies internes & externes, & difficiles à guerir, Recueillis par Madame Fouquet. Sixieme edition. Augmentée de divers Secrets qu'on a mis à la fin, avec un Regime de vie pour chaque Complexion, & pour chaque Maladie, & un Traitté du Lait. A Amsterdam. Aux dépens d'Estienne Roger, Marchand Libraire, chez qui l'on trouve un assortiment général de toute sorte

[p. 387]

de Musique. MDCCLV (16 × 9.2 cm., XLIV + 597 + (27) pp., Kon. Bibl. Brussel II 65373).

Het boek bevat twee deelen, het 1^e pp. 1-134, het 2^e pp. 135-597. Maar in de inleiding pp. XXIX-XLIV treft men eene verhandeling over de melk: ‘Les vertus & qualités du lait, ceux qui en doivent user, et la manière de le prendre dans les maladies où il est propre.’ In deze verhandeling worden vooral de geneeskundige eigenschappen besproken, die als zeer voordeelig worden beschouwd.

Melk. [1739 Fouquet]. Recueil des remedes faciles et domestiques, choisis, experimentez, et très-aprouvez pour toutes sortes de Maladies internes et externes, & difficiles à guérir. Recuëillis par les ordres charitables de l'Illustre et Pieuse Madame Fouquet, pour soulager les pauvres Malades. Revû & corrigé de quantité de fautes qui s'étoient glissées dans les précédentes Editions, & augmenté de plusieurs Remedes qui se sont trouvez de plus dans le Manuscrit de la dite Dame: Avec un Régime de vie pour chaque compléxion & pour chaque Maladie; & un Traité du Lait. Tome premier. A Paris, chez Jean Musier, à la descente du Pont-Neuf, au coin de la ruë de Nevers, à l'Olivier. MDCCXXXIX. Avec privilège du Roy. (16.6 × 9.4 cm., (20) + 449 + (17) pp., Bibl. Univ. Gent med. 1007). 91

Zelfde tekst voor de verhandeling over de melk, hier gebracht op pp. 430-449. Op hygienisch gebied wordt alleen aangeraden de melk zoo versch mogelijk te gebruiken, en de toestellen bij het melken benuttigd zeer zindelijk te houden. Ook wordt aangeraden aan deze die met het melken belast zijn zindelijk te zijn.

Tabak. [1739 Fouquet]. Recueil... (zooals tome I)... de la dite Dame: Avec un Traité de l'usage du Tabac & de ses Proprietez. Tome second... (... 466 + (2) pp...).

De verhandeling over den tabak bedraagt slechts pp. 464 tot 466. De werking van den tabak is gewoonlijk gunstig.

Melk. [1741 Fouquet]. Recueil des Remedes faciles et domestiques, choisis, expérimentez & très aprouvez pour toutes sortes de maladies internes et externes, & difficiles à guerir, Recueillis par Madame Fouquet. Huitième Edition, augmentée de divers Secrets qu'on a mis à la fin, avec un Regime de vie pour chaque Complexion, & pour chaque Maladie, & un Traité du Lait. Tome I. A Utrecht, Chés Etienne Néaulme, MDCCXLI

[p. 388]

(15,5 × 9.6 cm., titelprent, 14 + XLIV + 134 pp.; het 2^e deel pp. 135-597; 25 pp. tafels. Bibl. Univ. Gent 1002).

De verhandeling over de melk bevindt zich, zooals in de uitgave Amsterdam 1704, in de inleiding, op pp. XXIX-XLIV. Het boek zelf is een herdruk van dit van 1704, waarin de pagineering wordt geëerbiedigd.

Water. 1788 Fourcroy. Analyse chimique de l'eau sulfureuse d'Enghien pour servir à l'histoire des eaux sulfureuses en general. 1788, in 8.

Antoine François, graaf de Fourcroy, chemicus, geboren te Parijs in 1755 en aldaar overleden in 1809.

Water. 1779 Fourcy, M. Analyse des eaux alkalino-martiales de Trye le chateau. Amsterdam 1779, in 12.

Water. 1665 François (Le P. Jean Fr.). L'art des fontaines, c'est à dire pour trouver, esprouver, assembler, mesurer, distribuer et conduire les sources dans les lieux publics et particuliers: d'en rendre la conduite perpétuelle, et de donner par art des eaux courantes aux lieux où elles manquent par nature. Edition seconde. Rennes, Hallandays, 1665, in 4.

Thee. 1700 Francus (Johann). Veronica Theezaus id est collatio veronicae europae cum thea chinitico. Lipsiae et Coburgi 1700, in 16.

Johan Franck gaf aan Veronica officinalis den naam van Europeesche thee.

Brandewijn. 1664 French, John. The art of distillation: or a Treatise of the Choicest Spaygrical Preparations, Experiments, and Curiosities performed by way of Distillation. Together with the Description of the choicest Furnaces and Vessels used by ancient and modern Chymists. And the Anotomy of Gold and Silver, with the Chiefest Preparations and Curiosities thereof; together with their virtues... To which is added Calcination and Sublimation: in Two Books. As also, The London Distiller, exactly and truly shewing the way to draw all sorts of Spirits and Strong-Waters; Together with their Virtues, and other excellent waters. In 4. E Cotes for T. Williams London 1664.

John French, geneeskundige van het Engelsch leger, geboren rond 1616 en overleden te Boulogne in 1657: De eerste uitgave van zijn Art of distillation verscheen te London, 1651 in 4.

[p. 389]

Koffie. 1657 Fresbauch (Hilarii). Disputationes de esculentis et potulentis: de cafei stupendis laudibus. Gratianopoli 1657, in 4.

Voeding. [1568 Fridaevallis]. Hugonis Fridaevallis Sampaulini, De tuenda sanitate, Libri VI. Antverpiae, Ec officina Christophori Plantini MDLXVIII. (17 × 10,5 cm., 262 + (8) pp., Bibl. Univ. Gent A 10507).

In liber I vindt men eene studie over de elementen, in liber II de beschrijving van de graangewassen, verscheidene zaden en vruchten, kruiden, wortels, zwammen, vruchten, in liber III de eigenschappen van het vleesch van verscheidene dieren, de melk, de boter en de kaas, in liber IV de beschrijving van een groot aantal visschen en weekdieren, en van eenige kruiderijen. Liber V handelt over water, wijn en dranken, liber VI over baden, sexuëel leven, en geestesstoornissen.

Voeding. 1559 Fries (Laurentius). Beschreibung von allerley Speisen zur menschlichen Nahrung. Muhlhausen, 1559.

Voeding. 1638 Frugoli (Anton). Pratica e Scalcaria, intitolata pianta di delicati frutti da servirsi a qualsivoglia mensa, con molti avvertimenti circaa ll'honorato officio di salco. Con un trattato dell' inventori delle vivande, e bevande, con antiche, come moderne, nuov. ritrovato e tradotto di lingua armenia. Con la qualita e stagione di tutti bi cibi da grasso e da magro, e lor cucina di vivande diversi. Ristampato di nuovo con la giunta del Discorso del Trinciante. Roma, Franc. Cavalli 1638.

Water. 1552 Fuchs (Remaclus Lymburgensis). Historia omnium aquarumque in communi hodie practicantium sunt usu, vires, et recta eas distillandi ratio. Parisiis 1552, in 12.

Fuchs geboren in Limburg, studeerde te Luik en overleed aldaar in 1587.

Water. 1794 Fuchs. Analyse de l'eau minérale de Geroldsgrun ou Langenau dans le Voigtland. Ann. Chimie Crell 1794.

Wijn. 1536 Funatelli, Antonii de vino et facultatibus vini. Venetiae 1536, in 4; Tiguri 1577.

Voeding. [1592 Fumatelli]. Antonii Fumatelli Veronensis, medici doctoris longe celeberrimi, Tractatus XXIII: Varia doctrina referti, non

[p. 390]

solum Medicis, verum etiam Philosophis, omnibusque qui bonam valetudinem tueri volunt, & quae noxia sunt, vitare, magnopere utiles et necessarii. Catalogum omnium Tractatuum aversa pagina indicabit. Cum indice rerum & verborum memorabilium longe copiosis. Magdeburgi Impensis Johan. Franckij, MDXCII. (31.2 × 20.1 cm., (36) + 603 pp., Kon. Bibl. Brussel VB 4433).

Ten opzichte van de voeding bevat het boek de volgende verhandelingen: De balneis aquae potabilis libellus, De vini facultatibus commentarius.

N.B. Verzoek om verbeteringen en aanvullingen!