Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1934

[p. 325]

Een tweede exemplaar van de Plantiniaansche Reinaert-uitgave (1566) ontdekt
door Herman Teirlinck, werkend lid der Koninklijke Vlaamsche Academie.

In 1924 bezorgden Dr. Maurits Sabbe en Dr. Leonard Willems eene merkwaardige herdruk van het tweetalig volksboekje bij Plantijn in 1566 verschenen. Deze herdruk, die van de Plantiniaansche persen zelf kwam en aanspraak maken scheen op al de waarborgen van een fac-simile-uitgave, werd vervaardigd naar het unicum dat in de bibliotheek van München berust.

Toevallig heb ik, enkele maanden geleden, de hand gelegd op een tweede oorspronkelijk exemplaar van het zoo zeldzame boek.

In 1901 kocht de Brusselsche boekbinder Desamblanx op een openbare veiling ter zaal Bluff (thans Fiévez) een heterocliet pakje, waarvan de herkomst niet nader te bepalen is. Het kostte hem 27 frank en had oogenschijnlijk geen bijzonder bibliofiel karakter. Daartusschen stak een exemplaar van Reinaert de Vos, Reinier le Renart.

Het is niet zeker dat de heer Desamblanx aanvankelijk de kostbaarheid van zijn aankoop heeft ingezien. Hij bewaarde het tot in 1927 en stond het toen af aan graaf Willy de Hemricourt de Grunne. In de overigens merkwaardige boekenkast van dezen bibliofiel trof ik het in Sept. 1933 aan.

Het exemplaar is in allerbesten staat. Het steekt in een gewoon lederen bandje met gouden floroenen versierd en dat van het einde XVII^e, begin XVIII^e eeuw moet dagteekenen. Op het binnenblad ervan staat een notatie in potlood: ‘vendu 220 frs. vente Magni Anvers 1892’ en op de recto het getal 4580, dat mij als het nummer van een boekerijkataloog voorkomt. Op de verso van het schutblad een tweede notatie: ‘Funck, 384’.

Deze gegevens kunnen wellicht het spoor van de herkomst doen vinden, en het is heel waarschijnlijk, dat wij hier het boekje

[p. 326]

voorhanden hebben waarvan J.F. Willems in zijn inleiding gewaagt, maar dat hij bekent nooit te hebben mogen zien.

Hier dient opgemerkt, dat J.F. Willems (pp. XLVIII-XLIX) de titel opgeeft met de volgende fouten:

Allemand iplv.: alleman

nederduytsch iplv.: neder Duytsch

tresioyeuse - tresoyeuse

francois - françois

't Antwerpen - tAntwerpen

in 't jaer - intjaer

en in den gulden Passer is in zijn opgave weggevallen.

J.F. Willems voegt erbij: ‘Ik heb het boekje nergens kunnen vinden’.

Maar de bron, waar hij putte, was verder onberispelijk. De telling is volkomen juist: ‘klein 8^o, 160 bladzijden van 2 kolommen, in 70 kapittels afgebeeld, met houtsneden’.

Omtrent de identiteit kan niet getwijfeld worden.

Ik heb het exemplaar van de Grunne met den herdruk van Sabbe en Willems geconfronteerd, en hieruit bevonden:

1^o dat het volkomen en in alle opzichten hetzelfde boek is als het Munchner-model,

2^o dat de herdruk echter, hoe smaakvol en nauwkeurig ook, op verre na geen ‘fac-smile’ mag heeten.

Het de Grunne-exemplaar beslaat tien katernen in acht gevouwen, dus 160 bladzijden, op 2 kolommen, de eerste kolom van recto is Vlaamsch, de eerste kolom van verso is Fransch.

De afmetingen zijn de volgende, band afgerekend:

hoogte 156 mm.

breedte 95 mm.

dikte 9 mm.

Het boek is gelisseerd. Naar de meening van den heer Desamblanx, die mij op dat gebied bevoegd toeschijnt, is de rand bij het later inbinden verminderd of een weinig afgesneden. Indien de herdruk van Sabbe en Willems de afmetingen van het Münchnermodel heeft aangenomen, dan zou het exemplaar van de Grunne, tegenover dat van München, door het rogneeren, merkelijk kleiner zijn geworden.

Het vertoont wijders geen pikuren en is alleszins gaaf bewaard.

De fac-simile-herdruk, blad aan blad bij den oorspronke-

[p. 327]

lijken tekst van het de Grunne-exemplaar vergeleken, geeft aanleiding tot de volgende vaststellingen.

a)	Er zijn zetfouten, letterverspringingen, verschuivingen, foutieve aansluitingen, enz.: het grootste getal betreft de verbindingsteekens.
b)	Er zijn vergissingen in het aanwenden van de lettertypen, afgezien van het feit dat het spiegelblad grooter is geworden.
c)	Er zijn verkeerde signaturen en reclamen.

Ik ben overtuigd, dat de geleerde bezorgers van het facsimile achteraf deze onnauwkeurigheden hebben ontdekt en opgeteekend. Mijn inzicht was niet hen terecht te wijzen, maar zij zullen het met mij eens zijn dat een geheel betrouwbare facsimile-uitgave alleen door photographische methoden vervaardigd kan worden. Elke typographische copie, al is zij dan als deze nog zoo precies en zorgzaam, kundig en kunstig opgesteld, blijft een artistieke curiositeit, en levert voor den argeloozen raadpleger gevaren op die niet te onderschatten zijn.

Wat er ook van zij, de ontdekking van een tweede exemplaar van het Plantiniaansch volksboekje vermindert deze gevaren. Zij versterkt ons tevens in de hoop dat er wellicht nog meer exemplaren aan de strengheden van den toenmaligen Index zijn ontsnapt, die in eendere voorwaarden door toeval kunnen teruggevonden worden. Desamblanx en de Grunne wisten aanvankelijk wel dat zij met een fraaie Plantiniaansche uitgave hadden te doen, maar niet met een Reinaert-Unicum van zoo uitzonderlijke waarde.

Verheugend is ten slotte het feit dat dees boekje in het eigen land is bewaard. Ik was meermaals in de gelegenheid het karakter en de belangloosheid van Graaf Willy de Hemricourt de Grunne te waardeeren, en het is in mijn oogen niet uitgesloten, dat het zeldzaam kleinood eindelijk in eene officieele bibliotheek zal worden ondergebracht.