Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1933

[p. 836]

Rede van den Heer Herman Teirlinck, bestuurder van de Koninklijke Vlaamsche Aeademie.

Hoe aandachtig wij ook elk woord aanhooren, dat hier gesproken wordt, mij dunkt, wij luisteren de woorden voorbij. De woorden zijn voor onze ontvankelijkheid te kort van duur, te klein van omvang. Eigenlijk belijden wij een wondere vooringenomenheid. Conscience was dit en dat. Conscience heeft zus of zoo geschreven. Neen, Conscience is, en duurt. Is er heuglijker stonde dan deze? Wij zitten samen. Geen wangeluiden rijzen op. Geen lof zelf. Wij loven hem niet. Wij zitten saam om hem te beleven. Heerlijk samenzitten, heerlijk, en gemoedelijk, en vertrouwelijk. Want de ziener, die getuigenis bracht van onze innigste en edelste verwantschap, is onder ons opgeroepen. Hij is onder ons. Geen schim althans, omdaan met de schoone wederglanzen van het verleden. Maar een warme werkelijkheid die de tijdelijke uitzichten van kunst en litteratuur heeft overleefd. Aan 't slot van deze academische hulde is het onze taak zulke actueele waarden te bepalen.

Wij hebben allen, als kind, op Conscience's schoot gezeten, en geluisterd naar die milde verhalen, die onze verbeelding hebben bevolkt met betere menschen dan wij later aan ons zelf hebben ervaren. Met vaderlijk gezag heeft hij zijn hand in de ruimte geheven. En daar wekte hij, alover onze kusten, en onze landen en onze stroomen, alover onze dorpen en steden, alover onze zingende torens, die rijzen in onze misten en in ons licht, daar wekte zijn witte hand een wereld van helden die ons tegelijk vervulde met schaamte en met trots. Zijn woord mag uitgestorven zijn maar het heeft ons een ingediept en rijkbegaafd volksgeheugen geschonken, waar we voor lange jaren nog troost zullen putten, en kracht. Wij waren onszelf vergeten. Wij hadden een gedweeë en ellendige reis aanvaard. Een dreigende muur stond rechtop, in de toekomst. Van waar wij kwamen wisten wij niet meer. Die duistere afstammingen achteraan, daar heeft Conscience een schielijke klaarte op geworpen. Wij zien het roemrijke vaderhuis. Jawel, het is geen historische waarheid. Het is een veel duurzamer en kostbarder waarheid. Zij is voortaan geankerd in het hart van een volk, dat overeind gaat rijzen,

[p. 837]

en zich herinnert. Het herinnert zich. De baan opeens is breed en helder. Aan den horizon daagt, als een blozende morgen, de hoop, de blijde hoop van dat volk.

Maar Conscience gaf ons meer dan een opbeurend en dankbaar geheugen. Hij bereidde de herleving van het nationaal gevoel. Nog niet het onafhankelijk opgaan in de europeesche stroomingen, nog niet, zooals na Guido Geselle toch wèl gebeurde, het willen meedoen aan de verrijking der vormenweelde van de hedendaagsche wereldkultuur, - maar een zich bedenken, voor zichzelf, een zich ontdekken in zich zelf, de kracht in eigenheid beproeven, de zelfstandigheid belijden van den oorspronkelijken levenswortel. De Vlaamsche persoonlijkheid werd door hem aangesproken, en zij heeft getrild, en die trilling heeft haar eenheid bevestigd. Ik zoek een Vlaming om me zelf terug te vinden. Die geheime wederontmoeting, de vreugd van den eenling die zijn gelijkenis in de oogen van de velen, die zijn 's gelijken zijn, ziet veropenbaard, die zalige en veilige versmelting in de diepe warmten van het gemoed, - dat is al te saam de verwekking van die subtiele en sterke saamhoorigheid die lucht en aarde en mensch, als in een zelfde levenslot geklonken, tot een specifiek-vlaamsche identeit opwerkt. Dat is het nationaal gevoel, dat den eenling uit zijn bevangen eenzaamhheid komt redden, en hem aanzet tot naarstige voortvarendheid en vruchtbaren wedijver.

Dat is het, wat men onder 't licht van een kaarsje in het boek van Conscience heeft gelezen, dat is het wat de verbeelding in dat schamel licht heeft ontstoken, dien wijden fieren brand waar we onze waardigheid van maatschappelijken Vlaming hebben voelen stijgen in de vereenzelviging van onze menschelijke waardigheid.

Een derden schat bracht ons de erfenis van den braven Man. Die is van uitzonderlijke waarde. Conscience was een voorlichter zonder beklemdheid, maar vooral een strijder zonder haat. Zijn werk is in volstrekten zin een góed werk. Het betracht de volmaaktheid van ons moreel wezen. Het leert ons zuiver en eenvoudig te zijn. Het leert ons moedig en edel te zijn. Het leert ons eerlijk en rechtschapen te zijn. Het leert ons trouw en teer en offervaardig te zijn. Het leert ons echt en schoon te zijn. Zooveel vlijt en argeloosheid kan sommigen doen glimlachen. Maar het geestelijk apostolaat van een schrijver is ten slotte van ruimere beteekenis dan zijne esthetiek. En ik beaam met dankbare gretigheid het oordeel van Prof. Prinsen, den nuchteren en bevoegden Noord-Nederlandschen kriticus, waar hij zegt:

[p. 838]

‘Gezegend het volk, dat in een Conscience zijn vader erkent, gezegend verre boven dat andere volk dat in een Cats een paar eeuwen te voren weerklank vond voor zijn beste en heiligste gevoelens. Want wat een eenvoudige zuivere reinheid, wat een vreedzame zachtmoedigheid, wat een opofferende liefde, wat een stille innige vroomheid, wat een grootsche, forsche idealen van moed en vaderlandsche glorie stroomen uit het werk, uit het hart van dien simpelen Antwerpschen jongen over zijn volk. Wat wordt tegenover het zijne het werk van een Cremer b.v. voor ons dood, verglaasd poppenspel in al zijn knapheid en handigheid? Hoe voelt men in Conscience niet den artist die kunstmatig in elkaar zet en welberedeneerd zijn preekje houden wil, - maar het hart, dat zich geeft.’

Het hart dat zich geeft. Het hart dat andere harten zoekt. Het hart dat, de Hemel zij dank, zoovele harten heeft gevonden!

Conscience is vijftig jaar geleden, gestorven. Het is mogelijk dat veel van wat hij schreef al zwaarder met den dag den stempel van onze sterflijkheid moet dragen. Boven die litteraire vergankelijkheid straalt aandurend uit de getuigenis die hij ons bracht van vier tresoren: een eigen traditie, een nationale zelfstandigheid, een hooger geweten, een diep menschelijke liefde.

Dat zulke getuigenis in dees land met begeerige erkenning wordt bejegend, bewijst de verheugende en veelzijdige toetreding van vandaag. Het gaat niet goed met onzen tijd. De volkeren zijn gejaagd en angstig. Er dreigt gevaar. De veiligheid van huisgezin en peiselijken arbeid komt in 't gedrang. Over de geheele wereld is het maatschappelijk lichaam met koortsen aangetast.

Die ziekte is heden wanorde, morgen wellicht ontbinding.

Maar vergaderingen als deze zijn teekenend en heilzaam.

Wij zijn uit alle streken en steden, uit alle standen en gezindheden hier bijeengekomen. De allerhoogsten onder ons zitten met de allernederigsten aan, in eene zelfde overgave. Het is of een groote familie, die anders in de algemeene ontreddering zou vergaan, zich weer vereent, en kracht aan eendracht wil ontleenen. Een doode dichter zit aan onzen haard.... Godlof! een volk dat zulke diepe solidariteit met vroome eensgezindheid kan belijden, het leeft, het heeft een ziel, een droom, een toekomst!

De Koninklijke Vlaamsche Academie verheugt zich om een dergelijk betoog. Met geestdrift heeft zij het initiatief van deze plechtige Conscience-hulde waargenomen. Met fierheid

[p. 839]

begroet zij de talrijke opkomst, die hare onderneming tot een blijden bijval opvoert. Met ernst wijst zij op de leering die daarin besloten ligt.

En met eerbied en bewondering buigt zij voor onzen Koning, onze Koningin, onzen Kroonprins en onze Kroonprinses, wier aanwezigheid aan de patriarcale viering een ongeëvenaarden luister bijzet en de vaderlandsche beteekenis ervan met soeverein gezag bekrachtigt.