Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1931

[p. 245]

Zaak Eupen.
Verslag van den heer Prof. Dr. Mansion,
Werkend lid.

In 1920 zijn door de Kon. Vlaamsche Academie herhaaldelijk pogingen gedaan om de aandacht van de Regeering op het belang van het behoud en de bescherming van het Nederlandsch in den vroegeren kreits Eupen te vestigen. Men vindt deze onder andere belichaamd in het uitgebreid verslag in vorm van brief aan den heer Eersten Minister gestuurd op 31 December 1920 (Versl. en Meded. 1920, blz. 943-958). Kennisgeving van ontvangst gewerd ons op 20 Januari 1921 (Versl. en Med. 1921, blz. 63). Dit is echter het laatste wat de Academie over haar dringend betoog van officieele zijde te hooren kreeg.

Onze Koninklijke instelling zou met dat stilzwijgen van de overheid genoegen kunnen nemen, als in stede van woorden haar met daden geantwoord was.

Tot haar spijt echter moet zij vaststellen dat met het verslag, dat zij aan den Eersten Minister zond, niet de minste rekening is gehouden. In het gebied van Eupen, is men in het bestuur, in rechtszaken, in de school, in de betrekkingen met het publiek getrouw gebleven aan het richtsnoer destijds door Luit.-gen. Baltia in practijk gevolgd, zoo niet uitdrukkelijk verkondigd: bevoorrechten van het Fransch, handhaven van het Duitsch, negeeren van het Nederlandsch.

Deze toestand noopt ons nog eens de stem te verheffen en, hoewel ongevraagd, ons advies uit te brengen. De inwoners van Eupen en het omliggende zijn, wat de taal betreft, Limburgers; zij hebben dus het recht, gelijk de overige Limburgers, gelijk de overige Vlamingen, in de eigen taal, d.i. in het Nederlandsch, te worden geregeerd, onderwezen, berecht. Meer zelfs: niet alleen is zulks het recht der Eupenaars, maar het is ook de plicht der Regeering daarvoor te zorgen, ook buiten elke klacht of eisch van de bevolking. De wet blijft wet, ook tegenover onverschilligen, ook tegenover hen die lijdelijk verkrachting der wet zouden verdragen, ook tegenover eene bevolking waarvan zekere elementen onder den invloed van vreemde opruiers voor terugkeer tot Duitschland ijveren.

[p. 246]

Het betoog ruim tien jaar geleden door de Koninklijke Vlaamsche Academie opgesteld, blijft nog heden van waarde. Het is niet weerlegd; geen enkel nieuw wetenschappelijk element is aan het licht gekomen dat aan de conclusiën van onze vroegere bewijsvoering iets zou afgedaan hebben. Wij herhalen dus nogmaals wat toen reeds uiteengezet werd.

1^o Het Eupensch dialect is niet Hoogduitsch, wel Nederduitsch in ruimen zin, daar het de kenmerken van het Hoogduitsch, nl. de hd. klankverschuiving volkomen mist. Aan den éénen kant, in het Hoogduitsch, wordt de p tot pf en f, de t tot z en ss, de k tot ch veranderd (Pfad, schlafen, Zeit, Wasser, machen); aan den anderen blijven in al de genoemde gevallen de consonanten ongewijzigd in het Nederlandsch en Nederduitsch, dus: pad, slapen, tijd, water, maken. Het Eupensch heeft p, niet pf of f; t, niet z of ss; k niet ch, in de betrokken gevallen. Alleen enkele woorden ich, mich, zweemen naar den Duitschen vorm. Maar dit is alleen het geval waar de overige Limburgsche tongvallen eveneens ch hebben. Zij bewijzen dus niet dat Eupen Hoogduitsch is, maar wel Limburgsch, zooals wij altijd beweerd hebben.

2^o Dat oorspronkelijk Limburgsch dialect heeft door invloed van de school, van den kansel, van de betrekkingen met Aken en met het Duitsche rijk ook eenige Duitsche woorden en woordvormen opgenomen. Welk percentsgewijze berekend gehalte moet aangenomen worden, zal er van afhangen, welk gedeelte der bevolking beschouwd wordt. Blijkbaar zal bij de meest ontwikkelden de Duitsche invloed het sterkst zijn, terwijl de zuiver-dialectsprekers, vooral van de oudere generatie, een veel minder gemengden woordenschat zullen bezigen. Wat er ook van zij, het karakter eener gemengde taal, hoe gering ook de vermenging moge zijn, kan men aan het Eupensch niet ontkennen. Het is Nederlandsch, maar houdt ook enkele Duitsche elementen in.

3^o De derde nationale taal, het Fransch, is in het district Eupen volkomen vreemd. Het is niet, gelijk te Malmédy, de beschaafde taal die aan het plaatselijk dialect beantwoordt, want dit laatste is, zooals boven betoogd, Nederlandsch. Het Fransch is eene onlangs ingevoerde taal, die te Eupen en in het omliggende niet op hare plaats is, aangezien het er noch door de meer ontwikkelden, noch door de massa van het volk gebezigd wordt. Het invoeren van het Fransch is een maatregel van bestuurlijken aard

[p. 247]

geweest. Eupen behoort (waarom?) tot de provincie Luik, die het Fransch als bestuurstaal gebruikt. Dus moet, voor het gemak der ambtenaren, Eupen ook in het Fransch beheerd worden.

De toestand is dus, om de zaak nog eens samen te vatten, als volgt: De taal van Eupen is Limburgsch, dus Nederlandsch. De beschaafde taal van Eupen zou bijgevolg, als overal elders, ook in het bestuur, in het gerecht en in de school, Nederlandsch dienen te zijn. Dat vroeger den Eupenaars het Duitsch werd opgedrongen, doet daaraan niets af. En ten slotte is het Fransch te Eupen eene volkomen vreemde taal.

De eenige logische gevolgtrekking zou dus zijn: Nederlandsch hoofdtaal en, als tweede taal, naar gelang de omstandigheden, of het Duitsch om de betrekkingen met Aken en andere Duitsche steden, of het Fransch met het oog op nabijheid van Franschsprekende bevolkingen, als die van Verviers of Malmédy.

In plaats daarvan is de eigen taal de eenige die niet meetelt; en als nationale taal wordt den Eupenaars opgedrongen eene vreemde taal, nl. of het Fransch of het Duitsch.

Is deze handelwijze redelijk, is zij eenigszins te verdedigen? - Ja, in één geval: als men de germanisatie in de hand wil werken. Wil men bij de Eupenaars den indruk vestigen dat zij Duitschers zijn, dat zij afgescheiden broeders zijn van de bewoners van het Duitsche rijk, ja dan is het een uitstekend middel daartoe, hun wijs te maken dat hunne taal Duitsch is en Duitsch moet blijven. Wil men hun verder vijandschap voor het Belgisch regime inboezemen, ze tot haters van ons vaderland maken, dan moet men maar eenvoudig voortgaan: de gevolgen zullen niet uitblijven. Het practisch voordeel van de kennis van het Fransch kan iedereen wel inzien. Maar wie eenigermate locale eigenliefde bezit, wie iets voelt voor de eigen cultuur op eigen bodem, die moet beseffen dat het opdringen van het Fransch vroeger of later beteekent onteigening van die overgeleverde cultuur, ontvreemding van den eigen bodem; die kan de thans gevolgde politiek niet anders beschouwen dan als eene gewelddadige annexatie van de geesteswaarden, volgende op gebiedsannexatie.

Wat vraagt nu de Koninklijke Vlaamsche Academie?

Dat men het Nederlandsch met macht van wapenen invoert en het aan de bevolking tegen wil en dank opdringt? Dat het Fransch en het Hoogduitsch beide uitgesloten worden om hunne

[p. 248]

plaats enkel en alleen aan het Nederlandsch te verzekeren? - Neen; in 1920 hebben wij allerminst voor dergelijke maatregelen geijverd en thans, in 1931, zijn wij er verre van iets van dien aard te willen eischen.

Maar, overwegende dat het Nederlandsch eigenlijk de taal is van Eupen en van het omliggende;

Dat wij bijgevolg in de Nederlandsche taal een uitstekend middel hebben om voor de Eupenaars te doen blijken dat zij met de andere Nederlandsch sprekende Belgen, nl. met de Limburgers, één van taal zijn;

Dat het dus in vaderlandsch opzicht van het grootste belang is die taalkundige banden, die bestaan tusschen Eupen en de rest van België, te versterken en nauwer aan te halen;

is de Koninklijke Vlaamsche Academie van meening, dat aan het Nederlandsch in het onderwijs, in het bestuur, in de rechtspraak, de ruimste uitbreiding moet gegeven worden die de omstandigheden toelaten.

Aangezien echter het Hoogduitsch, krachtens eene meer dan honderdjarige overlevering eene aanzienlijke plaats in het geestelijk leven der Eupenaars ingenomen heeft en dank zij de betrekkingen die de naburigheid van Duitschland meebrengt ook een practisch belang oplevert;

Aangezien de kennis van het Fransch eveneens in Eupen groot nut heeft en aangemoedigd dient te worden;

vraagt de Koninklijke Vlaamsche Academie behoud van deze twee talen in officieele aangelegenheden, maar naast het Nederlandsch en met dien verstande dat al de rechten die het Hoogduitsch bezit of bezeten heeft, ook aan het Nederlandsch toegekend en verzekerd worden;

dat het Fransch altijd de tweede plaats bekleedt en niet als hoofdtaal beschouwd wordt in een gewest waar het niemands moedertaal is.

Met deze oplossing kan iedereen vrede nemen, zij zal niemand kwetsen. Vrijheid wordt aan allen verzekerd en aan de drie nationale talen wordt de plaats toegewezen die hun van rechtswege en op grond der plaatselijke omstandigheden toekomt.