Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1928

[p. 802]

Tooneelprijskamp

De Jury, belast met het toekennen van den prijs van 5000 frank, bij de Koninklijke Vlaamsche Academie ingesteld door de ‘Société des Auteurs et Compositeurs dramatiques’. voor den Belgischen schrijver van het beste Vlaamsche tooneelwerk, verschenen gedurende het tijdperk 1926-1927, had te oor deelen over de volgende ingezonden stukken:

1.	Horemans J. Het Waarheidselixir.
2.	Horemans J. Levensarabesken
3.	Schouteden, Ward, Jezabel.
4.	Ysabie, Reinier, Teriadeva.
5.	Ysabie, Reinier, Zannekin.
6.	Putman, Willem, Looping the loop.
7.	Putman, Willem, Het Masker.
8.	Putman, Willem, Van twee Koningskinderen.
9.	Eeckels, Constant. De Bruidschat.
10.	Eeckels, Constant. S^t Franciscus' Wereldvaart.
11.	Eeckels, Constant. Drie Bloempjes uit S^t Franciscus' tuin.
12.	Arents, Prosper. Zooals Pilatus.
13.	Amter, E. Docus uit de Acht Zaligheden.
14.	Speelman, Dirk en Matthys, Edm. Oude en nieuwe Menschen.
15.	De Mont, Paul Smidje Smee.
16.	De Mont, Het Ceding van Onze Heer.
17.	De Mont, Bartel, de sterke Vent.
18.	Schmidt, Ernest George Fries
19.	Vande Velde, Anton Lotje.

Twee andere ingezonden stukken vielen, naar de opvatting van de Jury, buiten prijskamp; het eene als zijnde een omwerking van een reeds in 1925 verschenen tooneelstuk; het andere. als vermeldende op zijn titel zelf 1925 als jaar van verschijning: de Jury was van meening, tegenover die opgave, als stelregel te moeten aannemen dat zij zich daaraan te houden had, al mocht ook de uitgave eerst begin 1926 in den handel zijn verspreid geworden.

De Jury was het eens om den prijs toe te kennen aan ‘Het Geding van Onze Heer’ door Paul De Mont.

[p. 803]

Uit een zoo beperkt aantal werken algemeene beschouwingen af te leiden over het evolueeren, heden ten dage, van onze tooneelletterkunde, zou een roekeloos beginnen zijn. Wel blijkt uit de meeste een jachtig zoeken naar nieuwe wegen, een pogen naar vergeestelijken van den inhoud, naar abstractie, en ook naar sprookjes-fantasie: bondiger gezegd, men stelt vast hoe er afgezwenkt wordt van het werkelijkheidsuitbeelden van vroeger. Naast het bekroonde werk werden Vande Velde's Lotje, Putman's Looping the loop en Schmidt's George Fries als de verdienstelijkste ingezonden stukken beschouwd. Ook verscheidene andere, inzonderheid van J. Horemans, Ward Schouteden en Prosper Arents. leggen getuigenis af van het hooger gehalte van ons tooneel van heden. ‘De vernieuwing van ons tooneel is aan gang’, mogen we de Jury van den Prijskamp der Stad Antwerpen (1924-25) nazeggen.

‘Het Geding van Onze Heer’ werd in dien prijskamp reeds bekroond: Enkel werken, reeds bekroond in de jaarlijksche of driejaarlijksche prijskampen door het Staatsbestuur uitgeschreven, of in den laatsten Beernaert-prijskamp, kunnen, naar luid van Art. 1 van het Prijskamp-reglement, niet in aanmerking komen voor nieuwe bekroning; het stuk van Paul De Mont werd eerst in 1926 uitgegeven (Kortrijk. Jos. Vermaut), en de bekroning te Antwerpen het jaar te voren, valt buiten de uitsluitingsbepaling van het Prijskamp-reglement.

Een aangrijpend stuk. Eigenaardig de bouw: zes tafereelen, opstijgend van het schijnheilig gekonkel der Joodsche ijveraars naar de hoogste instanties toe van het Gerecht, naar Pilatus die uit hooghartig ontzag, en naar Herodes die uit radeloozen angst den Volksprofeet wel zouden willen redden, maar te zwak zijn; het fanatisme, de blinde haat triomfeeren. Pilatus wascht zijn handen, na het Crucifige geveld te hebben. De rechters sussen hun gewetensonrust met een ‘Onze proceduur is onberispelijk’ en ‘Niet wij hebben Hem gevonnist.’

De driftatmosfeer van meedoogenlooze politieke beteugeling waarin de schrijver zijn drama Christi laat ageeren, brengt het gebeuren nader tot ons ontroerd begrijpen. De Oostersche uitbundigheid en beeldspraak werd maatvol getemperd, het heele geding van onrecht modern ingevoeld. Wat heeft de schrijver door dien suffigen bloed van Malchus zijn drie eerste tafereelen volheid van leven geschonken. De eenige die stug voor de waarheid dorst te getuigen, terwijl de vrienden zwijgen, of erger.

[p. 804]

als Petrus hun meester verloochenen, Hem als Judas verraden. Hij wordt er dan ook om geworgd. Hoe werkelijk is ook Judas. hier en in het slottafereel waar hij de penningen de schrapige rechters voor de voeten gooit. Petrus, in zijn verloochening. valt daarentegen zwak, en zijn wroeging vond geen plaats in de gesloten ontwikkeling van het drama. De blanke, serene verschijning van den Godmensch, rijst, statig en onbewogen, in zijn algeheele verlatenheid, zwijgzaam boven het menschelijke driften gewoel uit.

Tegenover het in zekeren zin bij-den-grondsché van de drie eerste tafereelen, stijgen, felkleurig en plastisch, het zwoele Herodes-bedrijf, en dat van de Veroordeeling, en bovenal het ontzettende slottafereel in de voorhalle van Pilatus' paleis. wanneer de duisternis over de aarde zinkt en de bodem schokt en splijt, en de Sanhedrinraad, en Pilatus en Herodes, en Salome en de vrouw van Pilatus bij elkaar de voltooiing van het Kruisoffer verbeiden. Salome stort ter aarde met een doodsgil. Gamaliël, de zwakke, begrijpt. Pilatus, onbewegelijk. ingekrompen als een oude man, ziet den Romeinschen Adelaar voor zijn voeten neergesmakt; en van op Golgotha bazuint het in alle richtingen den uittocht van de Nieuwe Leer.

De hoofdkarakteristiek van dit stuk is zijn strakke bouwen de levensvolle uitbeelding van de figuren: niet hoogste lyrische wijding, niet het diepe trillen van meewarige aandoening. We blijven toeschouwers, en op afstand, geprangd door het tragische mysterie, en vereenzelvigen ons niet met een van de optredenden. En toch wordt heel onze ziel doorhuiverd met afkeer niet voor de slechtheid alleen, maar evenzeer voor de schuldige zwakheid. en gaat naar het Kruis op de rots, dat ons de Liefde predikt als grondslag van alle menschenrecht en kern van alle levenswijsheid.

Door zijn vroegere stukken reeds had Paul De Mont zich een eervolle plaats veroverd onder onze beste tooneelschrijvers. Van den schepper van een werk als dit, mogen zeker hooge verwachtingen gekoesterd worden.

De Voorzitter, O. Wattez.

De Leden, Frank Lateur, Maurits Sabbe; Herman Teirlinck.

De Schrijver, L. Scharpé.