Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1927

[p. 985]

Suiker pinije
Een herinnering aan de Gentsche folklore-tentoonstelling van juli 1927.
door Dr. J. Vercoullie, werkend lid

Deze tentoonstelling heeft een warme belangstelling genoten en haar inrichters verdienen al onze hulde. Voor deze gelegenheid nu had de Gentsche firma Ed. De Vynck, Steendam, eenige stalen van oude spekkensoorten hermaakt en uitgestald. Daaronder waren de suiker pinijen (te Gent schreef men doorgaans pineie).

SCHUERMANS alleen, zoover ik weet, behandelt het woord en nl. tweemaal:

1.	i.v. pinijn, Z pin. Suiker pinijn, een soort van wit-suikeren babbelaar die zeer licht in den mond smelt (Antw.). [Z. pin, aan 't begin van 't art. beteekent dat onder pin een ander woord pinijn behandeld wordt, dat = gierig].
2.	i.v. suikerpenijn, gedraaide suiker, die met zoethoutsap bereid is, fr. sucre tors (Br. Antw.) In Holstein zegt men: benit, sukkerbenit, 't welk ons op het fr. sucre béni zou terugvoeren.

CORNELISSEN-VERVLIET hebben pinijn alleen in de bet van gierig, en geven suikerpenijn met den eersten volzin van Schuermans, er bijvoegende: ‘Sch. geeft dat w. voor Brab. en Antw.’, waaruit blijkt dat voor hen het woord niet meer leeft.

De vorm pinijn is een meervoud (pinij-en). De vormen peniden en penides kwamen herhaaldelijk voor; z. Verdam i.v. penide. De etymologische verwijzing van Schuermans naar sucre béni zou op een doolweg brengen; vertrouwbaarder is het Holsteinsche benit, dat een uitspraak penit niet uitsluit (Men zegt overigens in het Duitsch penid-zucker). Ons woord immers is ontleend aan het apothekerslatijn saccharum penidium, in de Fransche woordenboeken pénide m.; Littré verzendt eenvoudig naar sucre tors; Guérin zegt: espèce de sucre d'orge, dit aussi sucre tors.

De verklaring van Littré, op sucre, nemen we voor haar belang hier over: anciennement pâte faite de sucre et de jus de

[p. 986]

réglisse, à laquelle on donne la forme de petits bâtons tordus; aujourd'hui sucre très-blanc, cuit au petit cassé, coulé sur un marbre, étiré vivement et souvent, entre les mains, pour le rendre opaque et blanc, puis divisé en petits cylindres que l'on tord deux à deux; on l'appelait jadis pénide.’ Au petit cassé is cuit de manière qu'une goutte ‘projetée dans l'eau froide s'y fige et en sort cassante’ (Littré op cassé). Darmesteter zegt ‘cuit à un degré etc.’.

Die verklaring doet de twee verschillende omschrijvingen van Schuermans begrijpen.

De suiker pinije van de tentoonstelling was naar de tweede manier, wit in tot schijven gedraaide kleine gewrongen stokjes

Bij Kramers is sucre tors, met verzending naar pénide, gerstesuiker en sucre d'orge ook. Sachs-Villatte doet hetzelfde. Volgens Littré, op orge, is sucre d'orge ‘sucre dépuré cuit avec une décoction d'orge, coloré par quelques gouttes de teinture de safran’.

Wat penidium zelf betreft, Littré leidt het af uit gr. πηνίον = dradenbos.

Dit kan niet juist zijn, daar er alzoo geen rekenschap gegeven wordt van de d. Waarschijnlijker lijkt het, het te brengen tot Perz. pânîd, fânîd, Turksch fânîd gezuiverde suiker. Het Arab. fânîd zal wel hetzelfde woord zijn, te meer daar alfénic in de middeleeuwsche apothekerstaal en ook in het Spaansch synoniem is van penidium.