Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1927

[p. 210]

Hadewijchiana
II
Over de vrouwelijke geslachtsnamen op -inne met het oog op een mogelijke vereenzelviging van de Bloemardinne met Heilwijch Blomardinne.⁽¹⁾
Lezing door J. van Mierlo jun. S.J., briefwisselend lid.

In een tweede bijdrage handelde de heer L. Willems over de beteekenis van ‘die Bloemardinne’. In de dietsche vertaling namelijk van Ruusbroec's leven door Pomerius worden dezes woorden in zijn bericht over den strijd van den kapelaan van St-Goedelen met de ketterin Bloemardinne: mulier dicta Bloemardinne vertaald door: van enen wive, geheyten die Bloemardinne. Daaruit meende de H. Willems te mogen besluiten, dat ook het latijn van Pomerius die beteekenis zal hebben gehad: die Bloemardinne, wat op een bepaalde vrouw, en niet op gelijk welke jonkvrouw uit het geslacht der Bloemaerts zou wijzen. Zoo ook, waar de schepenakten van Brussel spreken van Heilwigis dicta Blomardinne, zou dit eveneens heeten: de Blomardinne. K. Ruelens heeft wel beweerd, dat het de gewoonte was van dien tijd, de vrouwen met haren familienaam in het vrouwelijke geslacht te noemen, door toevoeging nl. van -inne. Van dit gebruik echter had de H. Willems geen bevestiging kunnen vinden, zoodat hij zich afvroeg of het ooit werkelijk, in onze gewesten althans, had bestaan. En zoo meende hij het latijn van Pomerius en van de schepenakten te mogen verklaren in dien zin, als zou daarin een bepaalde vrouw bedoeld zijn, die Blomardinne werd genoemd. Met andere woorden: Blomardinne beteekent niet gelijk welke jonkvrouw uit het geslacht der Bloemaerts, maar een en dezelfde vrouw, met den bepaalden, eigen naam: Blomardinne.⁽²⁾

Op die wijze zou men dan verder de Bloemardinne van

(1) Misschien ware 't beter te spreken niet van geslachtsnamen, maar algemeener van toenamen, omdat het in vele gevallen moeilijk is uit te maken of we wel met eigenlijke geslachtsnamen te doen hebben: toch is dit voor sommige namen wel het geval.

(2) Zie intusschen Versl. en Med., Jan., blz. 11.

[p. 211]

Pomerius kunnen vereenzelvigen met de Heilwijch Blomardinne der schepenakten, en deze op hare beurt met onze Hadewijch, door den voornaam Heilwijch.

Het belang van deze meening en het gebruik dat er van zou kunnen gemaakt worden om de vereenzelvigingstheorie Hadewijch-Bloemardinne steun te bieden, ziet eenieder allicht in. Want deze theorie vereischt noodzakelijk dat de door Pomerius vermelde Bloemardinne dezelfde zou zijn als de Heilwijch Blomardinne der schepenakten. Immers, de voornaam der ketterin is in de overlevering onbekend. Indien ze dus niet die Heilwijch Blomardinne is geweest, zoo ontbreekt alle grond voor een verband met Hadewijch. Er is hier een gevoelde leemte in de theorie, al veronderstellen de voorstanders ervan gewoonlijk zonder meer, dat de ketterin van Pomerius en de Heilwijch Blomardinne een en dezelfde vrouw zijn geweest. Toch ware eenig bewijs daarvoor niet onwelkom: want zoolang het niet eenigszins waarschijnlijk wordt gemaakt dat de Bloemardinne Heilwijch heette staat alles nog op los zand.

Uit den inhoud nu van de schepenakten zelf was het moeilijk zulk een bewijs af te leiden. Van een literaire bedrijvigheid dier Heilwijch is er natuurlijk daar nergens spraak. Ook niet in de oorkonde over het door haar gestichte gasthuis. Zij heet er alleen: ‘een loffelijke en devote persoon, die in haar leven beroerd en genegen was tot devotie, en daarom dit godshuis had willen oprichten’. Ook, al wat ons over die Heilwijch Blomardinne wordt meegedeeld schijnt haar aan te toonen als een vrome jonkvrouw, die op goeden voet leefde met de priesters van St-Goedelen: die een dezer tot haar testamentairen uitvoerder benoemde, die een godshuis stichtte voor twaalf onde vrouwen en de leiding er van toevertrouwde aan het kapittel van St-Goedelen, enz.; niets wat wijst op eenige kettersche gezindheid, noch op oppositie van de geestelijkheid tegen haar.

En dat is ook wel een van de voornaamste redenen, zoo niet de eenige, waarom het bericht van Pomerius over haar wordt omgeduid. Men beseft genoeg dat, zoolang het bericht van Pomerius eenige waarheid bevat, Bloemardinne moeilijk zonder meer met deze Heilwijch Blomaerts, en zoo met Hadewijch kan worden verbonden. Men tracht dan de door Pomerius meegedeelde bijzonderheden over haar zóó te wijzigen, dat ze bij die Heilwijch Blomardinne nog eenigszins kunnen passen. Pomerius wordt verklaard naar het beeld dat men uit die

[p. 212]

schepenakten over Heilwijch Blomardinne heeft opgemaakt. Wij mochten even op deze door de vereischten der hypothese noodzakelijk gemaakte omduiding van Pomerius' bericht de aandacht vestigen, om op de vele zwakke punten, die de vereenzelvigingstheorie ten grondslag liggen, opmerkzaam te maken.

Zoodra men nu, om Bloemardinne met Heilwijch Blomardinne te kunnen vereenzelvigen, Pomerius' bericht geheel moet omduiden, dan is het meer dan ooit geboden, dat men ten minste eenig verband tusschen beiden zou aantoonen, en zich niet langer met een loutere bewering tevreden houden. Uit den inhoud der schepenakten ging het niet. Zoo zou men het langs de door den H. Willems aangewezen wijze kunnen beproeven: is Bloemardinne niet een vrouwelijke geslachtsnaam, maar de naam van een bepaalde jonkvrouw, dan ware de geheele zaak zoo goed als geklonken.

Wij hebben dan willen onderzoeken of het gebruik van vrouwelijke geslachtsnamen op -inne ten onzent heeft bestaan. Wij veroorloven ons hier onze resultaten mee te deelen.

Wij hebben vooreerst de werken geraadpleegd, waar we meenden eenige inlichting daarover aan te treffen. De Middelnederlandsche grammatica's, waar we zochten naar de beteekenis van het achtervoegsel -inne, de woordenboeken; het bekende werk van J. Winkler over geslachtsnamen. Wij hebben er niets in gevonden.

Toch dient reeds opgemerkt dat K. Ruelens niet alleen staat in zijn bewering. P. Frederick zegt hetzelfde: de naam van Bloemardinne... is... eenvoudig gesproten uit dien van het geslacht der Bloemaerts, zooals de naam Reinaerdinne uit dien der Reinaerts, enz.⁽¹⁾. Ook P.J. Goetschalckx, een man die geheel zijn leven in archieven doorbracht en beter dan wie ook ever de familienamen, vooral uit het Antwerpsche, was ingelicht, schrijft in een nota bij den naam Margareta Barsinne ‘Margareta Barsinne overleed op 't einde der dertiende eeuw. De familienaam haars vaders was Bars. Waarom dan hiet zij Barsinne? De oorzaak daaraan ligt aan een gewoonte welke rond dien tijd werd ingevoerd en die hierin bestond dat men

(1) Geschiedenis der Inquisitie in de Nederlanden. Tweede deel, Gent, J. Vuylsteke, 1897; blz. 43. Wij vermoeden dat Reinaerdinne maar als voorbeeld gegeven werd; of er ooit in dien tijd een familie Reinaerts heeft bestaan is ons onbekend.

[p. 213]

in een huishouden de zonen noemde zooals de vader hiet, zooals hij, bij voorbeeld hier in 't geval, Bars; doch men achter den naam van de dochter het bijvoegsel inne plaatste, zooals hier Barsinne. Ook deed men toen hetzelfde voor de bijzonderste ambten: b v. boer, boerin; baas, bazin; bakker, bakkerin, enz. Laatste gewoonte bleef bestaan, de eerste echter ging spoedig, bereids na een halve eeuw, nagenoeg geheel verloren⁽¹⁾.’ Zoo is het inderdaad, zooals uit ons onderzoek gebleken is.

Ook was de bewering van K. Ruelens niet uit de lucht gegrepen. Zij steunde op een eerste onderzoek van K. Stallaert zelf, als uit zijn verhandeling blijkt. Hij zegt uitdrukkelijk dat hij die ‘omstandigheid.’ (het gebruik dier vrouwelijke geslachtsnamen) had van zijn vriend K. Stallaert, die als archivaris der stedelijke godshuizen, ‘uit talrijke stukken de vrouwennamen uitgaande op inne had opgeteekend, waaronder een vijf- of zestal Bloemardinnen.’⁽²⁾. Zoo was hij op die stukken over Heilwijch Bloemaerts gekomen. Maar hij had nog andere vrouwennamen op -inne dan dezen, waaruit hij dit gebruik had afgeleid. En, om hier al dadelijk mee gedaan te maken: in die stukken over Heilwijch Bloemaerts zelf is Bloemardinne niet de eenige vrouwennaam op inne. Onder de vijf of zes andere vrouwen die er in genoemd worden (meest naar hun plaats van afkomst) is toch ook reeds op het jaar 1280 een Aleidis Tolinne⁽³⁾. En dat Blomardinne zelf zulk een vrouwelijke geslachtsnaam is mocht blijken uit het feit dat ze onverschillig genoemd wordt: Heilwigis dicta Bloemaerds, domicella Heilwigis filia quondam Willelmi dicti Blomard, Heilwigis dicta Blomardinne.

Ons onderzoek naar de vrouwennamen op -inne is natuurlijk niet volledig, in dien zin althans, dat de door ons opgemaakte lijst niet aanzienlijk bij eenig verder zoeken in archieven zou kunnen aangevuld worden. Volledig hoeft het ook niet te zijn. Wij hebben het echter zóó ingericht, dat deze namen tot grondslag kunnen dienen voor een eerste synthese over het gebruik van vrouwelijke geslachtsnamen. Daarom heb-

(1) In het tijdschrift: Bijdragen tot de Geschiedenis, Juli-September, 1926, in zijn uitgave van Het Jaargetijdenboek der kapelanen van O.L. Vr. te Antwerpen, blz. 262. Wij zullen verder meermaals dit Jaargetijdenboek moeten aanhalen. Dit werd over verschillende afleveringen van dit tijdschrift uitgegeven.

(2) In zijn verhandeling over de Bloemardinne in de Inleiding op Hadewijch van Prof. Dr. Vercoullie, blz. XXXVII.

(3) Ibidem, blz. LXXXII, bij het jaar 1280.

[p. 214]

ben wij zooveel mogelijk trachten na te gaan welk de mannelijke vorm van ieder naam is geweest en het bestaan der familie na te wijzen. Verder teekenden wij de jaren aan waarin die namen voorkomen of beproefden den tijd te bepalen. Eindelijk werd rekening gehouden met de streek waaruit zij stammen.

Voor een beperkt doel als het onze, dat alleen was aan te toonen dat geslachtsnamen op -inne wel gebruikelijk zijn geweest, waartoe enkele voorbeelden konden volstaan, zagen wij er tegen op in archieven te gaan snuffelen. Wij zochten eerst naar werken, waarin documenten met familienamen voorkomen, liefst uit het gewone leven, waaruit een beeld kon oprijzen van het taalgebruik. Ridders toch en hun vrouwen en dochters worden meestal naar de plaats van afkomst of bezitting genoemd. Wij zijn natuurlijk begonnen met de eerste de beste werken, die ons te Antwerpen ter beschikking stonden.

Zoo zochten wij eerst bij Geudens die in zijn Straten van Antwerpen dikwijls het Charterboek van 1374 der H. Geesttafel van O.L. Vrouwekerk aanhaalt⁽¹⁾. Een register op de eigennamen bewees hierbij uitstekend dienst. Daaruit teekenoen wij aan: Wij schrijven telkens over zooveel als noodig om het verband aan te toonen waarin zulk een naam gebruikt wordt:

blz. 109: huys dat wilen was Lijsbetten Cogmakerinne Uit eerste helft der XIV^e eeuw.

blz. 260: huys (dat) nu toe hoert Betten Gheysterinne Zonder jaartal, maar waarschijnlijk aldus in de eerste helft der XIV^e eeuw.

blz. 270: een huys (dat) nu Lijsbeth Bansinne houdende es In 1374.

blz. 304: van enen huyse. s. dat Kateline van Perke, Peters dochter was, den heilighen gheest ghegheven heeft na hoer lijf ende na Ymzoeten Stameraerdinnen lijf. Deze Ymzoete stierf, volgens dezelfde oorkonde, in 1374. Men merke hoe bij de eerste Kateline van Perke (naar plaats van afkomst?) de bel aling volgt: Peters dochter was.

blz. 317: een huys... dat ioncfrouwe Margriete Wiltusinnf den heilighen gheest in aelmoesenen gaf. In 1373.

blz. 318: tusschen des selfs Jacops huys in deene side ende Katlinen Bosschaerdinnen huys in dandere side. In 1391.

(1) Plaatsbeschrijving der straten van Antwerpen en omtrek. Donk-Eekeren, W^e L. Van Hoeydonck, 1923.

[p. 215]

Cogmakerinne, van Cogmakere, oorspronkelijk beroepsnaam (cogge-schip), zeker reeds geslachtsnaam. Wij vonden een Willelmus Cogmaker vermeld in het Cartularium van O.L. Vrouw⁽¹⁾.

Of de naam Betten Gheysterinnen juist werd afgeschreven is niet zeker . er is een familie Gheysere geweest. Wij hebben elders een Margareta Gheyserinne aangetroffen: vrouw van Laurentius van Arschot in 1374, wiens schoonvader Jan Gheysers uit de familie Gheysere genoemd wordt⁽²⁾.

Lijsbeth Bansinne (?). Wij hebben reeds een Barsinne vermeld, waarover nog verder.

Margriete Wiltusinne: uit de familie Wultoy of Wiltoy, in oorkonden ook genoemd: Wilthuyst of Wilthuyss⁽³⁾.

Katlinen Bosschaerdinne: bekende familie, die van de XIV^e eeuw af in oorkonden voorkomt te Antwerpen⁽⁴⁾.

In Verzameling der graf- en gedenkschriften van de provincie Antwerpen⁽⁵⁾ komt de lijst voor van religieuzen geprofest in het klooster der Victorinnen⁽⁶⁾.

Daarin troffen wij aan:

1295 Elisabeth Walewinne.

1321 Catharina Medemeterinne.

1326 Margareta Leewardinne.

1353 Elisabeth Manninne.

1393 Elisabeth Ideippinne.

Na dit jaar verdwijnt de uitgang -inne geheel.

Daarin ligt de reden waarom in zulk een verzameling niet meer -inne namen voorkomen: de meeste dier opschriften stam-

(1) Op het archief van Antwerpen, in Redditus spectantes ad cappelaniam N. Gans et Ar. Snellaert in castro LXXXV. Zie over dit cartularium Fl. Prims: Het Cartularium van O.L.V. Kapittel te Antwerpen, in Bijdragen tot de Geschiedenis, 1926, afl. 4-5, blz. 303 vlg.

(2) Over deze familie zie P.J. Goetschalckx: Jaargetijdenboek, in Bijdragen, a.c., December, 1924, blz. 95, n. 6.

(3) Over de familie Wiltoy zie Jaargetijdenboek a.c. Bijdragen, t c. 1926, afl. 4-5, blz. 259-260. nota. in dezelfde aflevering wordt blz. 333 uit het Cartularium a c. onder CXXXII een Heinryc Willoys vermeld, 1316: zou dit niet Wiltoy zijn?

(4) Zie Index bij Geudens, l.c. op den naam Bosschaert. Zie ook in Le grand Théâtre sacré du duché de Brabant, t. II, 1^e Partie. G. Bloeck, La Haye, 1731, bij Table des insriptions et épitaphes, den naam Bosschaert.

(5) Vierde deel: Antwerpen. Abdijen en kloosters, 1^e afdeeling. Antwerpen. J.E. Bushmann, 1859; blz. 410.

(6) Over dit klooster der Victorinnen, zie Bijdragen t.c. 1926, afl. 4-5, blz. 248. Die kloostergemeente kwam tot stand in den loop van het jaar 1279. Later zijn ze bekend onder den naam Ternonnen.

[p. 216]

men uit lateren tijd. Men lette op den afstand in den tijd met de voorlaatste: hier ziet men hoe het gebruik in de tweede helft der XIV^e eeuw uitsterft.

Een rijke bron voor de -innenamen vonden wij in het Jaargetijdenboek der kapelanen van O.L.V. Kerk te Antwerpen, waarvan de uitgave in de Bijdragen tot de Geschiedenis werd aangevangen in Decembernummer, 1922, blz. 81.⁽¹⁾ Een soort Necrologium, waarin dag voor dag de stichters of weldoeners der kapelrijen herdacht worden.⁽²⁾ P.J. Goetschalckx, die de uitgave ervan bezorgde, heeft zich niet bepaald tot een louter afschrijven van het handschrift: hij heeft zoo veel mogelijk de daarin genoemde personen willen identificeeren, in uitvoerige aanteekeningen, waarin hij alles heeft bijeengebracht wat hij over hen en over hunne familiën had mogen ontdekken. Een ware Benedictijnerarbeid, waaruit veel voor de geschiedenis van Antwerpen kan worden opgedolven en als een biographisch Woordenboek van de historische burgerij der groote havenstad opgemaakt⁽³⁾.

Zonder te willen beweren dat we in dit Necrologium en vooral in de aanteekeningen voor de eerste vier maanden (verder is de uitgave nog niet gevorderd) alle -innenamen hebben opgevischt, mogen wij de volgende vermelden, die we in alphabetische orde meedeelen:

Obitus Margarete Baishinne. Op 28 Februari. Waarschijnlijk uit de eerste helft der XIV^e eeuw; verder onbekend.⁽⁴⁾

Obitus Margarete Barsinne. Op 21 April. Einde XIII^e eeuw. Uit de familie Bars.⁽⁵⁾

Vere Margriete Bollardinne, suster Arnouds Bollaerts. In oorkonde van 13 Nov. 1340.

Vere Margriete Bollardinne, wettelec wyf myns heren Claus van der Dilft, ridders, met Arnoude Bollaert, haren brue-

(1) P.J. Goetschalckx zelf bracht zijn uitgave in de Bijdragen tot op den datum van 4^en April (Juni 1925, blz. 260). Na zijn dood werd ze, sedert Maart 1926, voortgezet door Fl. Prims. Deze legt rekenschap af van de wijze waarop hij hierbij te werk gaat in die zelfde aflevering, blz. 149 vlg.

(2) Over de inrichting van dit Jaargetijdenboek en over de wijze van uitgave zie het inleidend opstel in de Bijdragen, 1922, blz. 81 vlg.

(3) Dat ligt in de bedoeling van den voortzetter der uitgave.

(4) Oct. 1924, blz. 24. Zonder verder verwijzing worden de Bijdragen bedoeld met de uitgave van het Jaargetijdenboek.

(5) 1926, Juli-Sept., blz. 262. Wij citeerden hierboven de bij dezen naam voorkomende aanteekening over het gebruik der -innenamen.

[p. 217]

der. In oorkonde van 1334. Met Margrieten Bollardinnen, myns heren Clausen wive van der Dylf ridders. In 1335.⁽¹⁾

Arnout uten Boghe verkoopt: jouffrouwe Iden Drakinne, die wettelec wyf es Jans des Bucs... In 1340.⁽²⁾ Een Margriet Draeckenne, dochter van Godevaart Drake, overleed vóór 1336 Een andere Margareta Drakinne, dochter van Willem Drake, zullen we verder aantreffen.⁽³⁾

Margereta Gheyserinne, hierboven vermeld.

dewelcke rinte Margriete Kallardinne, suster was des vorseids Jans, gaf in aelmoesenen. Die Jan was Jan Callaert, knape des scepenen van Antwerpen. Vóór 1317.⁽⁴⁾

Obitus Katerine Cuperinne.⁽⁵⁾ Zonder verdere aanwijzing. Uit het begin der XIV^e eeuw. Wij vonden een Arnold Cupere in 1308 als eerste kapelaan van een stichting van deken van Wijneghem.⁽⁶⁾

die hem voormaels gaf in aelmoesenen Margriete Lodderinne, die wettich wyf was des voorseids Willem van der Beke. Zij was de dochter van een zekeren Arnold Loddere. Vóór 1361 was ze overleden.⁽⁷⁾

Joncfrou Papinne, Raes Papen dochter was, wittich wyf wilen Jan Daens. Zij leefde nog in 1384.⁽⁸⁾ Zij stamde uit een familie van schepenen van Antwerpen. Een Jan de Pape was schepen van Antwerpen in 1295, 1303, 1305, 1314, 1322, 1323. Deze was misschien de broeder van die Raes Pape.⁽⁹⁾ ·

Obitus Margarete Porterinne. Zonder verdere aanwijzing⁽¹⁰⁾. Onder de schepenen van Brussel in 1280 is een Portere.⁽¹¹⁾

Obitus Beatricis Ruterinne. Zonder verdere aanwijzing.⁽¹²⁾ Uit begin der XIV^e eeuw.

(1) Dec. 1924, blz. 85, 86, 87.

(2) 1923-24, blz. 824.

(3) Febr. 1925, blz. 188. Over de familie Drake, een aanzienlijke schepenfamilie van Antwerpen, zie ib. aant. 1.

(4) 1923-24, blz. 737.

(5) ib., blz. 902.

(6) Juli-Sept. 1926, blz. 254 vlg. Arnold Cupere stierf in 1325. Hij was misschien de broeder, althans een naaste verwante, van die Katherina.

(7) Dec. 1924, blz. 94.

(8) Febr. 1925, blz. 189.

(9) ib. blz. 185. Nog een Joannes Pape, zoon van Gilbertus Pape, was schepen reeds in 1263. Gilbertus was ook reeds schepen geweest in 1249. Cf. ibid. Maart 1926, blz. 155.

(10) 1923-24, blz. 699.

(11) Onder de schepenakten aan het einde van Prof. Vercoullie's Inleiding.

(12) Dec. 1924, blz. 98.

[p. 218]

Jonckvrouwe Catharina Spronghinne en Joncfrouwe Ida Spronghinne. Beide dochters van Balduinus Spronk, die schepen was van Antwerpen in 1281, 1282, 1284, 1290, 1292, 1295. Katharina wordt in het Jaargetijdenboek vermeld op 21 Juni (nog niet uitgegeven). Ida stichtte in 1352 de vijfde kapelrij van de H. Maria Magdalena in O.L.V. kerk.⁽¹⁾

Wij zijn dan verder nog even gaan snuffelen op het stadsarchief in het zoo belangrijke Cartularium van O.L.V. kapittel te Antwerpen.⁽²⁾ Al dadelijk vonden wij in een akte: Redditus spectantes ad capellaniam N. Gans et Ar. Snellaert in castro, de volgende namen:

in platea predicatorum Nathalia Oliekardinne; Margareta Wandelinne in broechgheem; Christina Martmanninne.

In een andere akte: Elizabet Codinne;

Balduinus filius Aleidis dicte Coekinne de Bochout.

Elisabeth Kenninne.

Verder staat nog een stuk met den titel: Ordinatio de beneficio Margarete Draekinne. Het vangt aan met: Ego Margareta filia Willelmi Drake senioris. en stamt uit het jaar 1288. Zij behoorde tot dezelfde familie als de Margriet Draeckenne over welke hier boven werd bericht.⁽⁵⁾

Een laatste voorbeeld toont dat die -innenamen ook soms een latijnschen uitgang kregen. In een stuk: de testamento Marie de Standonck vonden wij onder de getuigen een Ida Bovinna.⁽⁶⁾ Dit testament uit het jaar 1271 werd reeds uitgegeven door P.J. Goetschalckx.⁽⁷⁾ Volgens dien tekst was die Ida uit de familie (dochter?) van Arnoldus Bove,⁽⁸⁾ welke naam herhaaldelijk voorkomt in dien tijd.^(9)(3)(4)

(1) Bijdr. 1923-24, blz. 752; verder nog blz. 901.

(2) Op het belang van dit Cartularium, dat nog zoo goed als onbekend was gebleven, heeft Fl. Prims de aandacht gevestigd: Bijdragen, Juli-Sept. 1926, blz. 302 vlg. Hij deelt er de uitvoerige inhoudstafel van mede met kenschetsende brokken uit vele stukken.

(5) In het Cartularium f. XCIIIV. Zie Prims, a.c., blz. 328.
Nog een Clementia Drakinne wordt vermeld in 1349: dat voor ons quam Ioncvrouwe Clementie Drakinne. Staatsarch. Antwerpen, fonds der gemeente Stabroeck.

(6) f. LI. Zie Prims, a.c blz., 317-318.

(7) Bijdragen, 1923-24, blz. 296 in Oudste stukken uit het archief der kapelanen in de kerk van O.L.V. te Antwerpen.

(8) In den korten inhoud door F. Prims medegedeeld staat Arnold Boene: dat zal wel Boeve moeten zijn.

(9) Zoo b.v. Prims, a.c., 322 f. LXVI.

(3) Op f. LXXXV. Zie den inhoud bij Prims, a.c., blz. 326.

(4) Redditus capellanie Arnoldi Boeve et Nicholai de cura. f. LXXXIV.

[p. 219]

Al deze inne-namen stammen uit de latere jaren der XIII^e eeuw, zooals geheel het gedeelte van het Cartularium waarin ze voorkomen. Deze Ida Bovinna uit 1271 is de oudste inne-naam dien we hebben aangetroffen. En vermits later die latijnsche vorm in latijnsche oorkonden niet meer schijnt voor te komen (een ander voorbeeld althans hebben wij niet ontdekt) zal die latijnsche vorm wel niet lang gebruikelijk zijn geweest: ook in latijnsche stukken staat gewoonlijk de dietsche vorm -inne.

Alvorens afscheid te nemen van de -innenamen uit Antwerpen en het Antwerpsche, vermelden wij nog een paar namen die wij toevallig aantroffen:

Uit het jaar 1281: Henricus dictus Wolslagere et Margareta Gastinne, eius uxor.⁽¹⁾

En in een smeekschrift ter oprichting van twee nieuwe parochiën bij Contich een Margareta Herderinne.⁽²⁾ Daarnaast staat een Jan Herder . was die een verwante? Toch heeft er ook een familie de Herde bestaan.⁽³⁾

Ook in de Geschiedenis van Mechelen⁽⁴⁾ troffen wij enkele -innenamen aan.

Dit moge volstaan om het gebruik der -innenamen te Antwerpen en in het Antwerpsche te bewijzen. Dat die ook te Brussel gebruikelijk waren is al a priori waarschijnlijk. Wij hebben ons onderzoek vooral te Antwerpen ingericht, omdat we daarvoor documenten bij de hand hadden. Hetzelfde zou te Brussel kunnen ingericht worden.

Trouwens, zooals wij hierboven meldden, reeds K. Stallaert was zulk een onderzoek begonnen.⁽⁵⁾ De resultaten heeft hij nooit in schrift uitgegeven, maar zijn aanteekeningen bestaan nog: zij waren in 't bezit van ons geacht medelid den heer K. du Flou, wien K. Stallaert ze had meegedeeld.

Wij stellen ze op in chronologische orde, volgens de oorkonden waarnaar in de aanteekeningen verwezen wordt. Deze zijn niet altijd duidelijk noch volledig.

Uit Archief Hosp. Brussel:

(1) P.J. Goetschalckx, Oorkondenboek der Witheerenabdij van St.-Michiels, Eekeren-Donk, W^e Van Hoeydonck, 1909 blz. 269.

(2) Bijdragen, 1923, blz. 335 in Geschiedenis van Contich.

(3) Ib. 1925, blz. 185.

(4) Kan. J. Laenen.

(5) Vooral uit het archief der stedelijke godshuizen te Brussel; hoewel onder zijn steekkaartjes toch een Ida Spronckinne uit Antwerpen voorkomt (wij vermeldden haar hierboven).

[p. 220]

B. n. 203.

A^o 1293 Aleydis dicta Keyinne. f. 17^v.

1297 domicelle Heilewigis dicte Schinkelinne. ook nog 1299 f. 24^v. Ib. a^o 1304: Walterus Schinkel, f. 29^v, a^o 1310: Dominus Willelmus dictus Schinkel, presbyter.

a^o 1298: domicella Aleydis dicta Nenekinne. f. 45.

a^o 1301: Elizabeth dicta Boetinne, beghina, f. 31; ib. Henricus dictus Boete, filius quondam Willelmi dicti Boete.

a^o 1303: Elizabeth dicta Monardinne, f. 38.

a^o 1304: Elizabeth Scolinne, f. 18^v.

a^o 1308: Elizabeth Cassardinne, f. 15^v.

a^o 1308: Honesta et discreta domicella Elizabeth dicta Gheremghinne (?), filia quondam Gerelini, beghina, quondam in vinea beghinarum commorans, bone memorie, f. 14^v. Ze was dus in 1308 reeds overleden.

a^o 1310: Henricus dictus Agra, Margareta Agrainne, f. 46

B. n. 210:

VIIJ-IJ: ex parte Elizabeth Boetinne. Zie hierb. a^o 1301.

VJ-XV. in qua domo manet de Lobbinne.

IIJ: Margareta Maleysinne.

XXXIIJ: ex parte Aleydis Nenekininne. Zie hierb. a^o 1298.

VIIJ-V: Elizabeth Cassardinne, beghina. z. hierb. a^o 1308.

VIIJ-IJ: Yda Riicmanninne.

VIJ-VIIJ: Yda Puttinne.

B. 665:

ter Labusinnen jaerghetide, XIV^e eeuw. f. 22 van der Roggardinnen weghen, f. 24.

B. 872, f. 125:

Lijsbet Grevinne (aldus in de Tafel, in 't charterboek · Greefinne, ende Jacob de Coster haer man).

H. 317:

Van Lisbetten weghen Budelinnen.

Van joncfroue Heilen Schenkelinne (vgl. B, 203, a^o 1297, dezelfde als de daar genoemde Heilewigis S.).

van Heilwighen Crenneinnen.

van jonfroue Lisebetten Ettellinnen.

Yda dicta Scaltinne.

Cristina Libardinne.

Yda Prochghianinne.

Heilewidis Rikemanninne (vgl. B 210, Viij-IJ).

[p. 221]

Heyliwidis Craninne.

Cristina Lonisinne.

Ida Scattinne (of Scaltinne dezelfde als hierboven).

Kristina dicta Rikemanninne (vgl. Heilwidis en Ida).

Domicella Ioyta Cousmacrinne.

alle zonder aanwijzing van tijd, maar waarschijnlijk uit omstreeks denzelfden als B. 203.

H. 1065:

f. 18, Margareta Clutinginne, magistra hospitalis de Arka. a^o 1340, dezelfde wordt nog vermeld, ib. f. 70^v Margarete dicte Cluetinginne; en f. 84 Margarete dicte Clutincghinne, a^o 1346.

Verder Bruss. Godshuizen, lade 269, Laken:

Heilindis Cravinne, Heilindis de Foro et Heylegoda, beghine. a^o 1272.

Lade H. 270: Gertrudis Scalinne, 1297.

Uit Arch. roy. chartes St Gudule, n. 29:

Ada et Margareta sorores dicte Egcloinnen in Berghstrate. 1282. A^o 1293 komt nog voor: Margareta dicta Eggloyinne.

Uit H. Geesttafel van St Goedelen: Margareta de Berinne, domistadium erga Jdam dictam Bultinne apud Rode; a^o 1279.

En uit Schep. van Brussel, de vroegste van allen:

Ide dicte Craeinninne, a^o 1269. Is dat soms dezelfde naam, als die van de hierboven H. 317 vermelde Heilwighen Crenneinnen? en was deze Heilwych Ida's zuster?

Zoodat het gebruik der vrouwelijke geslachtsnamen op inne voor Brabant ten minste alleszins vaststaat. Bij voortgezet onderzoek zou blijken dat dit ook wel elders het geval is

Uit deze voorbeelden mogen wij voorloopig eenige gevolgtrekkingen afleiden:

De vrouwelijke geslachtsnamen op -inne komen op omstreeks het einde der XIII^e eeuw: zoowel te Antwerpen als te Brussel van 1270 af, te Brussel 1269 de vroegste.

Zij zijn vooral gebruikelijk geweest van dien tijd af en in de eerste helft der XIV^e eeuw.

In de tweede helft der XIV^e eeuw reeds neemt het gebruik af; nog komen ze wel voor, tot het einde der eeuw toe; maar ze worden steeds zeldzamer. Na eenig onderzoek krijgt men al dadelijk dien indruk.

[p. 222]

Na de XIV^e eeuw is het gebruik uitgestorven. Een -inne naam van later hebben we nergens aangetroffen.⁽¹⁾

De -innenamen schijnen voornamelijk, doch niet uitsluitend, gebruikt te zijn geweest voor ongehuwden, die afzonderlijk optreden, en zoo niet zelden voor begijnen, vrome dochters, kloosterlingen, afzonderlijk wonende jonkvrouwen.

Zeer dikwijls wordt, ook nog in den tijd der -innenamen, een vrouw genoemd met haar voornaam en toevoeging van uxor of filia met den naam van den man of den vader; ook soms met een eigennaam zonder -inne.

De -innenamen komen dus op omstreeks denzelfden tijd als de eigenlijke geslachtsnamen. Aanvankelijk kregen ze ook een latijnschen vorm. Doch dat schijnt niet lang te hebben geduurd. Die geslachtsnamen werden misschien nog als toenamen gevoeld, wat ze oorspronkelijk waren.

Met het oog op de zaak nu die ons bezighoudt mogen wij besluiten:

1.

Bloemardinne is niet de naam geweest voor ééne en dezelfde jonkvrouw, zoodat de Bloemardinne uit het leven van Ruusbroec dezelfde zou zijn als de Bloemardinne uit de Brusselsche schepenakten; het is een vrouwelijke geslachtsnaam op -inne, die door gelijk welke jonkvrouw uit de familie Bloemaerts kan zijn gedragen geworden. In den loop van ons onderzoek hebben we meer dan eens zusters of verwanten met denzelfden naam aangetroffen; de Drakinnen, de Rikemanninnen, de Spronghinnen, enz. Zelfs vonden we twee verschillende Margrieten Drakinne. Wie zou het dan wagen te beweren zonder meer dat er in de eerste helft der XIV^e eeuw te Brussel slechts één enkele Bloemardinne is geweest? Uit den naam alleen kan dus geen verband tusschen Heilwijch Blomardinne en de ketterin Bloemardinne gelegd worden.

2.

Het artikel in de uitdrukking die Bloemardinne uit de dietsche vertaling van Pomerius' schrift bewijst hoegenaamd

(1) Wel komt er in de aanteekeningen van K. Stallaert een Domicella Elizabeth Scallinne voor, filia quondam Godescalci Scallens, met het jaartal 1460. Maar ik vraag me af of dit geen vergissing is voor 1360. Er staan nog een paar andere zekere vergissingen in die nota's: dat het jaartal met een eeuw te laat was opgenomen. Op het steekkaartje staat ook Diest (?); zoodat hij niet juist meer wist waaruit hij zijn aanteekening had.

[p. 223]

	niet, dat ook in het latijn van dit schrift en van de schepenakten het artikel moet bijgedacht worden, zoodat weer dezelfde persoon zou bedoeld zijn. In de aangehaalde -innenamen ontbreekt, ook in de dietsche teksten, het artikel, althans gewoonlijk. Trouwens uit de aanwezigheid van het artikel zou verder niets volgen; dat wil niet zeggen dat er slechts één van dien naam was. En in den tijd van den vertaler was de ketterin de Bloemardinne.
3.	Indien Pomerius de ketterin nog noemt Bloemardinne, in een tijd toen de inne-namen reeds waren uitgestorven (immers omstreeks 1420) dan volgt daaruit, dat hij dien naam zoo had uit de overlevering, die haar algemeen als Bloemardinne kende. Dit was dan ook wel de naam dien de ketterin gewoonlijk gedragen heeft. Zoo komen wij tot een bevestiging van wat Pomerius trouwens zelf verklaart: dat die vrouw was: dicta vulgariter Bloemardinne; dat ze door het volk, in den omgang, gewoonlijk, Bloemardinne werd genoemd. Maar, indien ze dan onze Hadewijch ware, zoo vraagt men zich af, hoe zij, als schrijfster, uitsluitend onder dezen naam, en niet ook ten minste onder haar gewonen, bij het volk gebruikelijken, door de overlevering alleen onthouden naam Bloemardinne, zou zijn bekend gebleven. Ja, ware Hadewijch de Bloemardinne, dan zouden hare werken wel op dezen, haar gewonen naam, zijn komen te staan.
	Aan den anderen kant, de werken der Bloemardinne stonden wel op dezen naam. Pomerius had ze nog ingezien. Doch zeker dan niet onder den naam Hadewijch. Hij kent alleen Bloemardinne. Dus stonden de door hem ingeziene werken ook wel op dien naam.
	Zelfs uit het feit dat Pomerius den voornaam der Bloemardinne niet aangeeft, zou men mogen besluiten, dat de ketterin onder geen anderen naam dan juist onder dien van Bloemardinne nog bekend was gebleven.
4.	Wij laten hier onaangeroerd of die Bloemardinne Heilwych Bloemardinne was. Dat kan ons geheel onverschillig laten; wij hebben er niet het minste bezwaar tegen, omdat dit in niets onze conclusies zou wijzigen. Wij beweren alleen, dat het bewijs er voor niet kan afgeleid worden uit het lidwoord de en uit den naam Bloemardinne, zonder meer. Of 't langs een anderen weg zou gaan, laten we voorloopig onbesproken.
5.	Eindelijk volgt, uit onze uiteenzettingen, dat Hadewych

[p. 224]

waarschijnlijk niet eens uit Brussel is geweest. Want uit de Brusselsche -innenamen blijkt nogmaals hoe verspreid de voornaam Heilwych daar was op het einde der XIII^e en in 't begin der XIV^e eeuw. Herhaaldelijk treffen wij hem aan; in de dietsche stukken ook weer in den gemeenzamen vorm Heile. Van een stelselmatige wijziging van den naam Hadewigis tot Heilwigis ontdekken we nergens een spoor. En Heilwigis zelf wordt telkens verschillend gespeld. Daaruit volgt nog eens te meer, dat de gewone vorm van den naam te Brussel in dien tijd was Heilwigis, Heilwych, gemeenzaam Heile. En dan begrijpen wij nog minder hoe de werken der Bloemardinne, gesteld dat ze onze Hadewych zou zijn, niet alleen niet onder haar gewonen naam, maar niet eens onder den gewonen vorm van den voornaam te Brussel, zijn bekend geraakt; doch onder een vorm van den voornaam, die in dien tijd te Brussel niet wordt aangetroffen.

Naschrift. - Vóór korten tijd kon ik de hand leggen op het Jaargetijdenboek van het begijnhof van Antwerpen. Ik kan er hier niet verder over uitweiden. Zij het genoeg dat het in 't dietsch gesteld is en bijgehouden van het midden der XIII^e eeuw af. Daarin heb ik nu nog een heele reeks -innenamen aangetroffen. Naar het schrift te oordeelen zijn de meeste uit de eerste helft der XIV^e of uit de laatste jaren der XIII^e eeuw; bij enkele die nog uit wat vroeger jaren kunnen stammen (1260-1280), zal ik dit vermelden. Kortheidshalve geef ik alleen de namen, in den genitief, omdat jaergetide of obitus weggelaten wordt:

X Kal. Martii.	Katelinen Snoekinnen.
II Kal. Apr.	Marie Cantinne.
IX Kal. Maii.	Lijsbetten Smedinnen (± 1280).
IJ Id. Maii.	jonckvrouwe Katelinen Bloemardinnen (!)
XV Kal. Junii.	Lijsbetten Bundelinnen
XIII Kal. Junii.	Lijsbetten Masinnen.
	Heilsoeten Vroedinnen.
V Nonas Julii.	Katelinen Scepperinnen.
IIIJ Id. Jul.	Margrieten Prieminne.
XV Kal. Aug.	Margrieten Verwerinnen.
XI Kal. Aug.	Lijsbetten Loijnne.
	Jonckvrouwe Lijsbetten Papinne.

[p. 225]

X Kal. Aug.	ver Lijsbetten Loderinnen.
	Natelien Drakinnen.
Kal. Aug.	ver Lijsbetten Poerterinne.
	suster Lijsbetten Bodinnen.
IIIJ Non. Aug.	Katelinen Zeelandrinnen.
XVIJ Kal. Sept.	Lijsbetten Boiaerdinne.
XI Kal. Sept.	Lijsbetten Lodderinnen.
X Kal. Sept.	ver Lijsbetten Ponderinnen.
VIIJ Kal. Sept.	Margrieten Kiekeninnen der beghinen.
VIJ Id. Sept.	Margrieten Fridinnen.
VI Id. Sept.	ver Lijsbetten Lodderinnen.
X Kal. Oct.	Beatrijs Coninghinne.
IX Kal. Nov.	ver Lijsbetten Sleipinnen.
VIIJ Kal. Nov.	Wilgaerden Scenkelinnen.
II Non. Nov.	Beatrisen Sleipinnen.
VIIJ Id. Nov.	ver Margrieten Gelmarinnen.
Kal. Dec.	Katelinen Drakinnen.
XIX Kal. Jan.	ver Clementien Drakinnen.
XV Kal. Jan.	Katelinen Hakinnen.

Ook te Antwerpen een Bloemaerdinne!