Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1926

[p. 387]

Vier Mechelsche Geschiedkundigen in de XVIII^e Eeuw
door D^r J. Muyldermans, werkend lid der Kon. Vl. Academie.

Ik zocht naar inlichtingen over het Mechelen der XVIII^e eeuw, en, in 't doorbladeren van 't gewaardeerde werk van wijlen den heer J. Baeten Verzameling van Naamrollen betrekkelijk de kerkelijke geschiedenis van het Aartsbisdom Mechelen⁽¹⁾, vielen mijn oogen toevallig op het volgend alinea: ‘Met genoegen merken wij op, dat de kerkelijke geschiedenis van Mechelen zeer veel verschuldigd is aan de Kanunniken van O.L.V.-kerk: Cornelius Van Gestel, Rumoldus Nic. Van den Eynde en (de gebroeders) Gerardus Dominicus de Azevedo en Jos. Felix Ant. Franc. de Azevedo’. Vier geestelijken, die op het gebied der geschiedenis werkzaam waren als kronijkschrijvers, en wier nagelaten schriften zeker niet zonder verdiensten zijn.

Zij waren tijdgenooten, en hebben elkaar, als dienstdoende kanunniken der collegiale en parochiale kerk van O.L.V.-over-de-Dijle, in den loop der XVIII^e eeuw gekend, en, ongetwijfeld ook zijn zij elkander behulpzaam geweest in hunne historische navorschingen⁽²⁾.

Aan hun nagedachtenis wezen deze bladzijden toegewijd.

(1) Dit werk in drij deelen, het 1^e met 322 blzz. 8^o, het 2^e met 456 blzz. en het 3^e met 112 blzz., verscheen z.j. ter drukkerij van E. en I. van Moer tot Mechelen. De schrijver, eerw. heer Joann. Baeten, geboren in Turnhout (5 Sept. 1817), Pastoor van O.L. Vrouw over de Dijle te Mechelen, stierf aldaar den 2 Dece. 1883.

(2) In een uitgave van Van Gestel's Historia, op het archief van 't Aartsbisdom bewaard, staat de lijst gedrukt van de kanunniken der O.L.V.-kerk te Mechelen. Die lijst is door 'n zelfde hand geschreven tot in de jaren 1740. Zij werd door 'n andere hand aangevuld en volledigd tot in het jaar 1768. Ik ben zelfs eenigszins genegen te denken, dat die eerste lijst door Van Gestel werd opgemaakt. Daar lees ik in de volgorde:
LIII. Cornelius Van Gestel, Mechliniensis, ex pastore in Westrem factus est canonicus, a^o 1726, die 13 Junii (en volledigd: natus a^o 1658 die 8 decembris; obiit 19 januarii 1748).
LIV. Gerardus Dominicus de Azevedo, Mechliniensis, factus est canonicus, a^o 1730, die 1^a aprilis (en voll.: factus est praepositus hujus eccleciae collegiatae 1764).
LVII. Rumoldus Nicolaus Van den Eynde, Mechliniensis, ex vice ecclesiae in Schoorisse, factus est canonicus, 10 februarii 1734 (en voll.: obiit 31 januarii 1765).
LIX. Josephus Felix de Azevedo, Mechliniensis, factus est canonicus, 2 maii 1738.

[p. 388]

I
Cornelis van Gestel.

Laten wij aanvangen met den oudste van dit viertal: met Cornelis Van Gestel.

Met reden wordt hij door Pastoor J. Baeten een verdienstelijk man genoemd. Veel bijzonderheden over zijn leven zijn echter niet bekend. Paquot deelt ons de voornaamste⁽¹⁾ mee, en in Baeten's Verzameling treffen wij nog eenige andere aan.

Cornelis Van Gestel werd geboren te Mechelen, op den 8 December 1658. Zijn vader Petrus Cornelis, meester goudsmid, en zijne moeder Maria Maes behoorden beiden tot de eerzame burgerklas der stad. Zich tot den geestelijken staat bestemmend, volgde de jongeling de lessen in de wijsbegeerte aan de Hoogeschool van Leuven; hij voltrok ze in 1678, en, einde Meert 1679, trad hij in het Groot Seminarie van Mechelen. Onderdiaken en diaken werd hij gewijd te Anwerpen; maar het priesterschap ontving hij te Mechelen, in December 1682. Hij deed zijn Eerste-Mis op Drij-Koningendag 1683. Twee jaar later door concursus van den 23 Juni 1685, bekwam hij de plaats van pastoor van Munte, op 'n twee uren afstand van Gent. Hij bleef er maar drij jaar, en, door concursus van den 23 Juni 1688, ging hij over tot de pastorij van Westrem, een parochie alstoen deel uitmakende van dezelfde dekenij Oordeghem. Terzelfder tijd belastte hij zich met den dienst van het nabij gelegen Massemen, en bleef dien tot 1710 waarnemen. Zestien jaar later, in 1726, nam hij ook ontslag van zijn pastoreele bediening te Westrem.

Hij kwam naar Mechelen terug, en werd er tot kanunnik benoemd in de collegiale kerk van O.L. Vrouw, den 16 Juni 1726, onder den titel van St. Nicolaas; doch in 1733 verwisselde hij die prebende tegen die van St. Silvester. Hij ontsliep in den Heer, op den 19 Januari 1748, in den gezegenden ouderdom van 90 jaar, naar de aanteekening van G.J.V. van Melckebeke⁽²⁾, in het huis alsdan genaamd ‘De Meyboom’, in de O.L. Vrouwenstraat, n. 87, en Paquot wist er bij te voegen: ‘Hij stierf ten gevolge eener verkoudheid, welke hij twee dagen te voren opgedaan had, toen hij zijne gewone aalmoes aan een oud vrouwken wilde bestellen’.

Het was tijdens zijn acht-en-dertigjarig pastoorschap in Westrem, dat hij zijn geschiedenis van het Aartsbisdom Mechelen afwerkte. Zij verscheen in den Haag onder den volgenden

(1) Cfr Mémoires pour servir à l'histoire littéraire des XVII Provinces des Pays-Bas etc. Impr. Acad. Louvain, VI Tome, 1765, pag. 337. - Zie ook J. Baeten. op. cit., II D. blz. 48.

(2) Cfr tijdschr. De Vlaemsche School, blz. 124 van 6ⁿ jrgang 1860.

[p. 389]

titel: Historia sacra et profana Archiepiscopatus Mechliniensis; sive Descriptio archi-dioecesis illius; item urbium, oppidorum, pagorum, dominiorum, monasteriorum, castellorum sub eâ, in XI. decanatus divisa. Cum Toparcharum Inscriptionibus sepulchralibus, ex Monasteriorum Tabulis, Principum Diplomatibus insertis, et Inspectione locorum verificata. Eruta Studio ac Opera Cornelii Van Gestel, Pastoris in Westrem Comitatus Alostani, cum figuris aeneis. Hagoe Comitum, apud Christianum Van Lom, Bibliopolam. MDCCXXV. - Het werk beslaat 2 deelen in fol. 33 × 20. Het I D. 290 blzz., en het II D. 330 blzz. - De Mechelsche boekkeurder, S. Vande Cruys S.T.L., kanunnik-gradueel van St-Rombout en aartspriester van het distrikt, teekent zijn goedkeuring in dato 3 Augustus 1725.

Gelijk het titelblad te verstaan geeft, zou het werk in hooge mate zaakrijk zijn, en dit is het inderdaad: de titel liegt niet, en dit erkent ook de boekkeurder: het werk geeft wat de titel belooft: ‘Talem eam (historiam) inveni qualem praefixus titulus exhibet’. - Pastoor Van Gestel droeg zijn werk op aan Kardinaal Thomas Philippus, die, van 1716 tot bij zijn dood, op den 5 Januari 1759, den bisschoppelijken Stoel van Mechelen bekleedde. Kardinaal Thomas Philippus van Alsatia en Boussu, uit 'n edele brusselsche familie gesproten, is zeker een der uitstekendste en verdienstelijkste kerkvoogden geweest welke Mechelen gekend heeft. Al had hij nog maar amper eenige jaren kunnen getuigenis geven van zijn herderlijken iever en van zijn heilzame werkzaamheid op het oogenblik dat Van Gestel hem zijn boek opdroeg, toch was reeds gebleken, zooals 's schrijvers dedicatio vermeldt, hoe die Kerkvoogd de geestelijke belangen zijner diocesanen behertigde. Hij had zich ook metter woon in Mechelen gevestigd, had er den bouw van een nieuw paleis begonnen, dat echter bij zijn dood nog niet voltooid was, had er een uitgekozen en rijke bibliotheek tot stand gebracht, welke hij bij testament aan 't Kapittel en aan zijne opvolgers overmaakte, en ieverde met lijf en ziel om aan 't verderfelijk Jansenisme paal en perk te stellen⁽¹⁾.

(1) Cum te contemplor - zoo spreekt Van Gestel, - sedem fixisse Mechliniae, loquitur tua apud ecclesiam tuam metropolitanam et primatialem assidua commoratio; profert se palatii archiepiscopalis superba per te a fundamentis constructa aedificatio; nec tacet spatiosa inibi ordinata bibliotheca sexcentis a te voluminibus aucta: loquitur denique tuum illud in rem publicam omne studium, unde in clerum et populum bonum omne dimanat, ut proinde cum dioesecim tuam spiritualibus et temporalibus amplificaveris augmentis, in tuo nomine prodire debeat quidquid in ea Sacrum et Profanum esse in hac mea Collectione exhibeo.
Alzoo op blz 3 der Dedicatio. - -
- Wat des Kardinaals bibliotheek betreft, ‘reeds in 1794, - zoo lees ik bij J. Baeten, op. cit., I D blz. 119 - begonnen de Franschen de schoone boekzaal te schenden en te rooven; zij hadden de boeken beschikt om eene nationale bibliotheek aan de centrale school te vormen; doch de schoonste en raarste werken werden in twintig groote kassen naar Frankrijk gezonden. Een groot deel der boeken, gestempeld met de wapens van Thomas Philippus, ziet men nog op de groote bibliotheek te Brussel; vele zijn er ook alsdan verscheurd of gestolen geworden’.
Over die merkweerdige bibliotheek leze men nog Wekelyks Bericht voor de Provincie van Mechelen, n^o 22 van 1 Junius 1783, op blz. 285 en vlg.

[p. 390]

2.

Edoch keeren wij tot Van Gestel en zijn werk terug.

Zijne voorreden verschaft ons menige inlichting, en 't zal zeker de moeite vergelden er deze of gene uit op te teekenen.

‘Wel heb ik niet heel en al mijn werk kunnen voltrekken, zegt hij, zooals ik dit wenschte te doen, maar wat ik vermocht, deed ik: Ik heb nagegaan wat andere schrijvers vóór mij op dat gebied der historie voortbrachten; de uitgeveerdigde stukken van vorsten en kerkvoogden heb ik ontleed, de boekerijen en kassen van kloosters en kerken doorsnuffeld, en wat mij aanbelangend voorkwam, waar ook, heb ik benuttigd. Anderen trekken de grenzen over om hun nieuwsgierigheid te voldoen; neen, dat deed ik niet: den vrijen tijd tusschen mijn pastoreele bezigheden besteedde ik in den lande om bekend te maken wat verholen of verloren lag, en van ondergang of vernieling te redden hetgeen op de steenen dreigde uit te slijten of in de oude papieren doorknaagd werd. Met dat doel reisde ik het vaderland rond.....’

Ja, de vrome man mocht zoo spreken. Men valt algemeen t'akkoord om te erkennen, dat Van Gestel's werk lof verdient om de groote hoeveelheid feiten welke hij aanhaalt, om de uitgestrekheid zijner navorschingen en om de orde waarmede hij alles weet te rangschikken. Zeker zijn dit kostelijke hoedanigheden. Paquot zelf, die hem wel eenige speldeprikken in 't voorbijgaan geeft, stemt daar mee in. ‘Le travail de Van Gestel est un travail fort louable’, schrijft hij. ‘Il a rassemblé un grand nombre de faits épars dans des livres, dont chacun n'est pas fourni; il nous en apprend quantité, dont la connaissance n'est due qu'à ses recherches, et il a rangé le tout dans une bonne méthode, excepté toutefois qu'il aurait mieux fait de renvoyer les pièces justificatives à la fin de l'ouvrage pour ne pas interrompre si souvent le fil de sa narration’. - Ook F.X. De Feller, in zijn ‘Dictionnaire historique’, uitg. Luik, 1797, IV D., blz. 336, is in zijn oordeel gunstig over Van Gestel's werk; doch beiden weten tegen taal en vorm voorbe-

[p. 391]

houd en afkeuring in te brengen. Dit is echter het geval niet met den schrijver van het Historisch Woordenboek of Korte Beschrijving der merkweerdige mannen in de Nederlandsche Provinciën tijdens de 17^e en 18^e eeuw; drukk. Amsterdam, en te koop tot Antwerpen, bij C.M. Spanoghe, op de Suyker-ruye, 1786, I D., blz. 177. -

Dat de ieverige pastoor veel tijd en werk besteed heeft om zijn geschiedenis tot stand te brengen, zal niemand verwonderen. In den eerste was hij niet voornemens zijn nota's te ordenen en uit te geven: ‘Ik had die verzameld uit eigen voldoening, schrijft hij in zijn voorrede; ik was overtuigd, dat er vele leemten in voorkwamen, en ik schrikte terug om die zoo onvolledig onder de oogen te leggen: maar de vrienden hebben mij omgeklapt, en zij verlangden die nota's in 't licht te zien verschijnen, lieven dan ze verstopt en verborgen te weten in mijn boekenkas’.

Dit kan dan eenigszins uitleggen, waarom de stijl van sommige bladzijden al te licht afgeborsteld en gekuischt werd. 't Zijn maar nota's, ja⁽¹⁾. Van Gestel zelf heeft dit wel voorzien. ‘Daar zullen er ongetwijfeld zijn, zegt hij, die mijn schrijftrant niet genoeg opgesmukt noch versierd zullen vinden; maar die bloempjes in een historiewerk schaden al te dikwijls aan den smaak en aan de klaarheid: ik heb willen klaar en bondig zijn, naar het voorbeeld der ouden: Mihi placuit hanc historiam tradere succincte et dilucide, qui antiquariorum mos esse solet’.

Goethals, de bibliothecaris van Brussel, stelt dan ook onzen Kanunnik der Collegiale O.L. Vrouwenkerk boven J.F. Foppens: ‘Celui-ci est bien inférieur aux autres (à Corneille Van Gestel et à G.D. de Azevedo), quoiqu'il soit plus complet, parce que la manie de faire des volumes le tourmenta jusqu'à sa mort’⁽²⁾.

(1) Laten we den man zelf spreken: ‘Fateor me ab annis plurimis, quae ad elucidandam hanc historiam spectare videbantur, in chartis meis annotasse, in classes distribuisse: non tamen animus erat, ut illa lucem aspicerent publicam; sed ut aviditati et curiositati meae subservirent, terrebant me enim tot hiatus quibus scatebant, ac ea propter inter reliquas chartas meas sepelire decreveram; sed amicorum et virorum non infimae sortis rogatu et impulsu ut hunc conatum meum publici juris facerem, tandem manum dedi’. Cfr op. cit.

(2) Cfr Lectures relatives à l'histoire des Sciences, des Arts, des Lettres, des Moeurs et de la Politique en Belgique... par M.F.V. Goethals. Brussel, tom. I, 1837, op blz. 248.

3.

Was het dan om alleen zijn vrienden te believen, dat hij er toe besloot zijn werk in druk te geven?

Wel neen! Maar hem trof het, dat de bisdommen uit de

[p. 392]

buurt, Antwerpen, 's Hertogenbosch en nog andere gouwen hun geschiedenis bezaten, en dat het primatiale aartsbisdom Mechelen op niets van dien aard kon wijzen. Het scheen hem insgelijks een plicht van dankbaarheid, aan de vergetelheid te ontrukken de namen van zooveel liefdadige, godvreezende en verdienstelijke personen, wier handel en wandel op die dankbaarheid van het nageslacht hadden recht verworven, en tot eer en voorbeeld dienden voort te leven in 't geheugen der landgenooten.

‘En met dat inzicht, zoo zegt hij nog, schreef en wreef ik in alle oprechtheid, wikte en woog ik wat ik onder de hand kreeg, en wendde ik mij in twijfel tot menschen die mij met raad en daad konden bijstaan. Liefde tot waarheid heeft mij geleid; wat nog levenden kwetsen kon, trachtte ik te vermijden... en ontsnapte mij hier of daar een onnauwkeurigheid, men begrijpe toch wel dat niet alles onder mijn oogen kon komen: nobis enim singula loca, singula monumenta atque archiva inspicere non licuit’. Te rechte voegt hij er dan ook bij: ‘Nam omnium memoriam habere, et in nullo penitus errare, divinitatis potius quam mortalitatis est’, getuigt Keizer Justinianus’....

Op het archief van 't Aartsbisdom te Mechelen, zooals ik in een nota van den beginne reeds aanstipte, berust een exemplaar van Van Gestel's Historia. Het behelst menigvuldige aanvullingen, ook wel eenige verbeteringen van den eersten tekst. Eenige dateeren, en dit valt licht te herkennen, uit den tijd van den schrijver zelf. Wie schreef ze neer of voegde ze er bij? Ik kan dit niet beslissend uitmaken; maar 't zou me niet verwonderen, zegde men mij, dat dit exemplaar aan den Kanunnik zelven hadde toebehoord. Wat voor mij niet zonder beteekenis schijnt, is het vers 4 van Ps. 108 eigenhandig geschreven, in drukletters op den overkant van het titelblad: ‘Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi: ego autem orabam: In plaats van mij te beminnen, hebben zij mij belasterd; - doch ik, ik bad’... Zou dit wellicht zinspelen op nijdige beknibbelingen van sommige lui, die beter hadden gedaan te zwijgen? Zoude dit een antwoord zijn van den verongelijkten ouden maar geleerden man? Wie weet het? De ondankbaarheid was nooit uit de wereld.

Of nog andere werken van Kan. Van Gestel het licht zagen, ik geloof het niet. Paquot noemt er nog eenige op, welke de man ontworpen had; maar geen dezer werd afgewerkt. Laat ik enkel de titels opnoemen:

1^o	Belgium purpuratum, of een reeks lofredenen op een aantal kerkvoogden uit de Nederlanden: een werk in 't latijn met een korten inhoud er van in de landtaal.

[p. 393]

2^o	De voortzetting van Valerius Andreas' Fasti academici studii generalis Lovaniensis, zeer kort van omvang.
3^o	Stemma Bertholdorum: een werk in betrekking tot de geschiedenis der geboortestad.
4^o	De voortzetting van Aubertus le Mire's Rerum Belgicarum Chronicon van 1636 tot 1738. En
5^o	Korte lofredenen op merkweerdige inboorlingen van Mechelen: Elogia breviora virorum Mechliniensium, qui famâ vel scriptis claruerunt, e variis Auctoribus contexta.

De vrome man heeft algelijk een werkzaam leven geleid. Zijn stoffelijk overschot werd begraven op de koor der collegiale kerk van O.L.V.-over-de-Dijle, onder den grafzerk van zijn bloedverwant kanunnik Judocus Van Attevoort. Bij R.N. Van den Eynde vindt men het opschrift overgeschreven, I.D blz. 172, van ‘Provincie, Slad ende District van Mechelen⁽¹⁾:

D.O.M.
Monumentum
Reverendi Dñi
Judoci Van Attevoort,
Canonici hujus Collegiatae
Ecclesiae, qui obiit 15 Julii 1670.
Requiescat in pace. Amen.
Et hic quod mortale erat,
deponi voluit ejusd. cognatus,
Rev. Dûs Cornelius Van Gestel,
Mechliniae natus 8 Dec. 1658,
annis 3, in Munte, deinde 38
Pastor in Westrem, unà et
in Masseme 22 Deservitor,
ab a^o 1726 in hac Basilica Canonicus,
eruditus juxta ac curiosus
Patriarum rerum indagator,
obiit 19 Jani. 1748.
Sacerdotii sui A^o LXVI.

Het tweede deel van dit grafschrift had Van Gestel's testamenteur, Ger. Dom. de Azevedo, Proost der O.L. Vrouwenkerk te Mechelen, doen bijvoegen. Over hem zullen wij later spreken. Ger. Dom. de Azevedo was een bijzonder goede vriend van Corn. Van Gestel; hij had, acht jaar lang, samen met den man gewoond,

(1) Zie hierover infra.

[p. 394]

en toen deze in 1748 stierf, deed hij deszelfs beeltenis verveerdigen. In het archief van Mechelen trof ik dit portret aan, een koperplaat (14 × 12), waaronder dan gedrukt staat:

Cornelius Van Gestel
Nascitur Mechliniae VI Idus Dec: MDCLVIII
Vir simplex et rectus
Eruditus Patriarum rerum indagator
ob concinnatam Archiepiscopatus Mechl^ls Historiam
praecipue commendandus
ab a^o 1685 in Munte dein 1688 in Westrem
parochiis in Flandria sub decanatu de Oerdegem
Sedulus pastor
tandem a^o 1726 Ecclesiae Colleg: B.M.V. trans Diliam
Mechliniae Canonicus
Obiit XIV Kal. Feb. M: D. CCXLVIII
A^o AEtatis suae nonagesimo Sacerdotii LXVI.

Amici memor delineari et sculpi curabat G.D. de Azevedo pbr.

In 't archief der metropolitane kerk van Mechelen berusten twee stukken, beide Van Gestel's uitersten wil en laatste schikkingen bepalend. Het eerste is een afschrift, door Notaris J. Vanden Broeck in 1748 genomen, van 's mans testament in 1735 opgemaakt door Notaris J.B. Van Slabbeeck. Laat ik hier pro memoria, als een specimen van openbaren akt toen ter tijde, de inleiding overschrijven:

‘In den naem ons Heere. Amen.

Op heden den 20 Junij 1735 compareerde voor mij N. Notaris, present de getuygen naergenoemt, den eerw. heere Cornelis Van Gestel, priester ende canoninck der collegiale kercke van Onse Lieve Vrouwe alhier, gesont van lichaem, sinnen, verstant, ende sijne memorie alomme wel maghtig ende gebruyckende, gelijck mij Notaris ende de naerbest. getuygen claerlijck bleke, den welcken overdenckende de broosheyt ende cranckheyt des menschen lichaem ende sekerheyt des doodts ende d'onsekerheyt van de ure derselve, heeft van desen weireldt niet willen scheyden sonder alvoren ende vooreerst gerecommandeert te hebben sijne ziele inde grondeloose Bermhertighijt Godts, ende inde voorspraecke van sijne gebenedijde Moeder ende Maghet Maria ende sijn doodt lichaem ter geweyder aerde om begraven te worden inde cappelle vande alderheylighste Drijvuldighijt der voors. kercke van onse Lieve Vrouwe met de reghten van een kercklijck....’ enz.

[p. 395]

Zijne vroegere parochie heeft Van Gestel niet vergeten; ik lees verder:

‘Item maeckt aenden armen der parochie van Westrem, alwaer hij acht en dertigh jaeren pastoor heeft geweest, de somme van twee hondert guldens wisselgelt eens, welcke somme sal moeten aengeleydt worden tot een erfrente, ende van tijde tot tijde geremplaceert worden, met den last van jaerlijckx ende eeuwighlijck gesongen te worden eene misse in de parochiale kercke aldaer op sijnen sterfdagh tot laeffenisse sijnder ziele met de commendatiën....’

Tot zijne testamentuitvoerders ‘heeft hij (hier) gestelt ende genomineert den seer eerw. heere Josephus Adrianus Corten, Proost ende Canoninck in de voors. collegiale kercke, beneffens den voorn. S^r Geeraert Brouwers’, zijn schoonbroeder, den man zijner zuster Maria Van Gestel⁽¹⁾. Als getuigen bij het opmaken van dit testament waren bijgeroepen de eerw. heer kanonik Gerardus Domin. de Azevedo en Joann. Josephus Wyndrickx.

Nu, het tweede stuk in kwestie is het afschrift door Notaris Petr. van Nuvel in 1748 opgemaakt, van een notariëelen akt dateerend uit November 1744, van Notaris R. De Rees voortkomend. Kan. Van Gestel ‘laudeert en approbeert’ zijn vroeger testament van den 20 Juni 1735, maar ‘hij wilt en begeirt alnoch dat sijn doodt lichaem sal begraeven worden in de choor van de voors. collegiaele kercke Beatoe Mariae, onder den sarck van synen neve heer Judocus Van Attevoort...’

En nog een andere wijziging: ‘Eyndelinghe alsoe hij heere

(1) Stippen wij in t voorbijgaan hier aan, dat Kan. Corn. Van Gestel eene tante had met name Magdalena Van Gestel gehuwd met Antonius de Munck. Uit dit huwelijk werden o.a. geboren 1^o Francisc. (Herman met kloosternaam) de Munck, in St-Romboutskerk gedoopt op den 2 Nov. 1644. Hij werd kloosterling ter abdij van Grimbergen, was tijdens 17 jaar pastoor van Wolverthem, en door wijding van den 8 Sept. 1698 40^e prelaat derzelfde abdij. Hij stierf den 6 Decemb. 1712.
2^o Joann. de Munck, gestorven op den 25 Juli 1712; en
3^o Antonius de Munck, gestorven op den 22 Meert 1725. Beiden waren kanunniken der Zellaer-fundatie in de St.-Romboutskerk, en werden in het circuit ofte omgang begraven. Op die grafstede las men (cfr Van den Eynde, op. cit., I D. blz. 28):

D.O.M.
Monumentum
Familiae de Munck
Patriciae Mechl.
quod Joannes et Anthonius,
germani fratres
& canonici Zell.
parentibus optimis
et sibi posuerunt.
Obiit hic 25 Julii 1712,
obiit ille 22 Maii 1725.
Requiescant in pace.

[p. 396]

Testateur bij sijn testament aen den armen der parochie van Westrem hadde gelaeten de somme van tweehondert guldens wisselgelt eens, soo ist dat hij heere Testateur de selve somme is laetende aen de kercke vant voors. Westrem op den last als by t' selver testament’.

Ten slotte ‘heeft hy voor sijne executeurs testamentairs gestelt ende genomineert den voorseiden eerw. Heere Gerardus Dominicus de Azevedo, Canonick, in plaetse van wijlent den eerw. heere Prost Corten, genomineert bij sijn voorig testament, beneffens (sijnen neve) S^r Franciscus Brouwers voors. hun biddende van desen last te willen aenveerden laetende aen den voors. heere Canonick als vremt sijnde een honorair van vijftigh guldens courant eens... Actum binnen Mechelen, ter presentie van S^r Franciscus Van Eeckhoren ende Adrianus Claessens als getuijghen ten desen versocht ende gebeden....’

In schijn leveren deze bijzonderheden weinig belang op; edoch voor het Mechelen der 16^e en der 17^e eeuw is dit niet zoo: 't zijn dikwijls vingerwijzingen bijdragend tot de kennis onzer stad.

Mag ik nog een woordje ten slotte bijvoegen? Ik trof op het stadsarchief van Mechelen de lijst aan van de boeken, die Van Gestel's bibliotheek hadden uitgemaakt, en op den 1ⁿ en de volgende dagen van April 1748 in 't sterfhuis verkocht werden. Die lijst is een in-12^o en telt 40 blzz. Zij heet Librorum Catalogus bibliothecae selectae R^di Adm. Domini Cornelii Van Gestel dum viveret, canonici ecclesiae B. Mariae Virginis trans Diliam Mechliniae: Quorum auctic habebitur in oedibus ejus mortuariis sitis in Platea (vulgo dicta) Onse Lieve Vrouwe straet, die 1^a Aprilis et seqq. MDCCXLVIII.

Ik vind er nagenoeg 689 werken in opgeteekend, en een onbekende hand, een aanwezige op den koopdag, schreef er de totale verkoopsomme bij, beloopend 3445 gl. 13 st. 's Mans bibliotheek bevatte voorzeker talrijke werken over godgeleerdheid, maar de overgroote meerderheid boeken hadden betrekking tot de geschiedenis. De verdeeling somt op: Libri in folio 147; in quarto 9; in octavo 93. Libri in quarto 197; libri in octavo et minori forma 192. Libri prohibiti⁽¹⁾ in folio 18; in quarto 11; in octavo 22. Een klein 50 waren in het Vlaamsch of in 't Nederlandsch geschreven; ruim 160 waren fransche werken; al de overige, ongeveer 475 van het globaal getal latijnsche boeken.

(1) Een nota nopens deze ‘verbodene’ boeken vanwege H. Stevart censor librorum: ‘Libri in hoc catalogo contenti vendi poterunt: sed prohibiti non nisi illis, quibus a Summo Pontifice vel Emin.^mo et Rev.^mo Domino Cardinali Archiepiscopo, eosdem legendi et retinendi concessa est licentia. Datum Mechliniae, 8 Martii 1748.

[p. 397]

II
Rombout Nicolaas van den Eynde.

Romb. Nicol. Van den Eynde werd in de collegiale kerk van O.L.V.-over-de-Dijle gedoopt, op den 4 Januari 1697.

‘Van onderpastoor te Escornaise, alias Schroorisse, in het land van Aalst tusschen Geeraardsbergen en Audenaarde - zoo schreef wijlen J. Baeten (op. cit. II D. blz. 50) - werd hij kanunnik (van 't Collegiaal Kapittel van O.L.V.-over-de-Dijle) onder den titel van St. Nicolaas, en, op den 9 Februari 1740, onder den titel van den H. Geest’.

De man stierf op den 30 Januari 1765, en, zooals een oud boek getuigt, in zijn nieuw huis met drij verdiepen, te voren het ‘Schaliënhuis’ gezegd, en nevens de ‘Lelie’ op de Hanswijkstraat gelegen⁽¹⁾.

Hij liet twee werken na. - Het 1^e draagt voor titel - een uitvoerigen titel: - Provincie, Stad ende District van Mechelen opgeheldert in haere Kercken, Kloosters, Kapellen, Gods-huysen, Gilden, publieke Plaetsen, met de Fondatien, Patronaetschappen ende Voorrechten daer aen klevende. Als oock alle Opschriften, Graf-schriften, Jaer-schriften, Wapens, Quartieren ende Generatien, soo op Tombens, Sercken, Tafereelen, Vensters, Klocken, Steenen, als elders, mitsgaeders sommige Opmerckingen over de Schilderyen, geschilderde Glasen, Beeld- en Architectuer-wercken, die tot heden toe bevonden ofte voortyds in-wesen hebben geweest, soo binnen de Stad als in haere Dorpen en Gehuchten, versaemelt door ***’. - Daaronder leest

(1) Ik lees namelijk in G.D. de Azevedo's Historische Saemenspraeke over de Stadt van Mechelen, op blz. 109: ‘Beneffens een schoon huys met hovinge, tegen de riviere, eertyts eene brouwerye geweest zynde, genaemt de Lelie, is een nieuw huys met dry stagien, te vooren het Schalien-huys geseyt, alwaer op den 30 Januari 1765 overleden is Rumoldus Nicolaus Van den Eynde, Canoninck der Collegiaele van Onse Lieve Vrouwe over de Deyle, sone van Jan Van den Eynde ende van Catharina van Berler, de tweede huysvrouwe, gedoopt in de voormelde Collegiaele op den 4 Januari 1697. Door desen zyn versamelt de Grafschriften etc der kercken ende Godts huysen van Mechelen enz, door eenige curieuse, met een deel by-voegsels in druck gegeven tot Brussel, in twee deelen in 4^o, by J.B. Jorez, 1770’. -
- Op het archief der metropolitane kerk (Mechelen) wordt nog bewaard een ‘extract uijt het Testament van wijlen den eerw. Heere Rumoldus Nicolaus Van den Eynde, canonick der Collegiale kercke van Onse Lieve Vrouwe over de Deijle, alhier gepasseert vóór den Notaris J.F. Van den Broeck ende sekere getuygen den 6 Junij 1759, alwaer onder andere staet als volght...’ - Er is in dat extract enkel kwestie over missen en fundaties, zooals hij nog eens in 1761 bepaalde: wij meenen er te mogen overstappen. 't Slot luidde: ‘Accordeert by extract met de copije authenticq. Quod attestor (ondert.) Frans Walravens, not. reg. 1765.

[p. 398]

men de spreuk van Solerius in Act. S. Rumoldi: Mechliniam Belgii gemmam dixeris. - Het werk bevat twee deelen in 4^o: het 1^e met XVI-446 blzz.; en het 2^e met 502 blzz. - Het verscheen ‘tot Brussel, by J.B. Jorez, drucker en boeckverkooper, in de Boterstraet, 1770; - en op het einde van dit 2^e D. staat de ‘approbatie’ gedrukt, gegeven tot Brussel, den 6 October 1766, en onderteekend: C.J. Leyniers, Lib. Censor; vidit E.P. Vanden Cruyce, Subst. Proc. Gen. et Reg. Lib. Censor.

Zij reeds aangemerkt, dat die goedkeuring en die uitgave gebeurden, zooals uit de datums blijkt, na de dood van Kan. Van den Eynde.

Een tweede werk van hem vind ik aangestipt, zijnde ‘eene generale Cronycke beginnende van het jaer 1700 tot 1760, de welcke by de Canonicken Regulier in Hanswyck, in twee deelen berusten(de) in M. SS. in folio’.

Het klooster der Reguliere Kanunniken van O.L.V. van Hanswijk viel onder het afschaffingsedikt van Joseph II, den 27 Meert 1783 uitgeveerdigd. Op den 15 Mei 1784, verlieten de kanunnikken hun klooster en den dienst, welken zij sedert vijf eeuwen in de parochie waarnamen. Onder leiding en toezicht van den procureur-fiscaal Baron de Stassart, werd toen alles wat weerde had in klooster en kerk aangeslagen⁽¹⁾.

En wat gewerd er van Van den Eynde's handschrift?... Ik weet het niet....

(1) Cfr. Histoire du Prieuré de Notre-Dame d'Hanswyck de la Congrégation du Val-des-Ecoliers, à Malines, par (le Chan.) G. van Caster. Impr. J. Ryckmans, Malines, 1888. Blz. 35.

2.

Laten wij thans een woord zeggen over het eerst vermelde werk.

De uitvoerige titel maakt ons genoegzaam bekend met den inhoud. Edoch de voorrede is zeker niet het opstel van den mechelschen Kanunnik, althans niet in haar geheel: dit getuigt al aanstonds de lezing er van. Wie verzorgde de uitgave in 1770, daar Van den Eynde in 1764 was gestorven?

Dit werd gedaan door Graaf Jos. Ferdinand Ghisleen Cuypers, heer van Alsingen en 's Hertogen, al vind ik zijn naam in het boek nergens vermeld, al evenmin als dien van Van den Eynde⁽²⁾.

Edoch wat wellicht aan weinigen maar bekend is, die uitgave lokte een satyrische, alleszins oneerlijke critiek uit van een onbekenden schrijver. Ik vind ze ingebonden, vooraan in de

(2) Cfr mijne verhandeling De edele Familie Cuypers te Mechelen in de 17^e en 18^e eeuw, op blz. 161 van ‘Verslagen en Mededeelingen der Kon. Vl. Academie van 1925.

[p. 399]

uitgave van het werk, I D., welke op het archief der stad Mechelen bewaard wordt. Ik schrijf er, pro memoria, de eerste bladzijde of het titelblad van over:

Bericht wegens de Historie van de Provintie, Stad en District van Mechelen opgeheldert in haere Kercken, Kloosters, Kapellen, Gods-huysen en Gilden, enz. enz. enz. enz. versamelt door..... - Daaronder volgt een spreuk uit het Evangelie, zeker niet uit christelijke liefde toegepast: Similes estis sepulchris dealbatis, quoe a foris parent hominibus speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia. Matth. 23, 27. - En dat bericht zoude afkomstig zijn, zoo schrijft de man met het masker, uit ‘Roosendael, by Gislenus Cuyperken in den Graffelijken Segel... En ten slotte: door versoeck van de Beminders der Waerhydt des Jaers 1770. - Voegen wij hier nog bij het eerste alinea der volgende bladzijde: ‘Gislenus Cuyperken, Boeckdrucker en Boeck-verkooper tot Roosendael, maeckt de Heeren Bezitteren en alle verdere Liefhebberen der Historie van de Provincie, Stadt ende District van Mechelen, opgeheldert in haere Kercken, enz., gedruckt tot Brussel by J. B. Jorez, Boeckverkooper in de Boterstraet, 1770, in twee deelen in 4^o, bekent, dat by hem gedruckt wort en in form van inschryvinge te koop is Bericht wegens de Historie van de Provincie... van Mechelen, etc. etc. synde een beknoopt werck gedeelt in LXX Hooft stucken waer van de Hoofden zyn:

I. Een Reden-cavelinge, dat Rum. Nic. Van den Eynde.... gemaeckt ende opgesocht heeft dees werck..... enz.

II. Wie syn de Versaemelaers onder het marck ***?

III. Ofte deze syn dat glinsterende geslacht in de opdraght van het werck van den H. Cupertino opgeheldert?

En zoo volgen dan een zeventigtal vragen en stellingen op te klaren. - En dan op 't einde van blzz. 5 en 6 staan nog een serie lage spotternijen tegen Graaf Cuypers gericht.....

Neen, het schotschrift zou niet verdienen hier vermeld te worden, al zijn sommige, doch weinig, van zijne vingerwijzingen gegrond: zij nemen het vele goeds van het werk volstrekt niet weg; maar een ernstig en beslagen man - niemand anders dan G.D. de Azevedo⁽¹⁾ - gaf zich de moeite op die onhebbelijke critiek te antwoorden, en, terwijl hij de waarheid in haar recht herstelt, leeren wij ook den schrijver Rum. Nic. Van den Eynde en zijn omgang beter kennen. Dit vergoedt zeker de moeite er eenige oogenblikken bij te verwijlen. Ik doe het des te gereedelijker, omdat ik denk, dat niet een tweede exemplaar nog bestaat

(1) Over hem hierna.

[p. 400]

van de Azevedo's aanmerkingen. Ik dank deze inlichtingen aan de voorkomende behulpzaamheid van den heer Archivaris H^ri Dierickx, tot Mechelen, die mij zijn copie van het stuk ter inzage afstond. Doch ter zake:

Van de inleiding van het Bericht gewagend, schrijft G.D. de Azevedo: ‘Dese voorreden is te seer schimpachtich, ende moet comen uyt een venynige tonge, die niet bequaem is iet goets aen den dag te brengen dat meriteert niet wederlegt te worden’.⁽¹⁾

En daarna handelt hij over Van den Eynde's auteurschap naar aanleiding van 's criticus' I^e stelling: ‘'t Is waer, zegt hij, dat R.N. Van den Eynde de grafschriften van de kercken met de inscriptiën in cloosters ende gods-huysen van de stadt ende jurisdictie met een cort beschryf van ieder heeft vergadert, hiertoe aengeport zynde, met het sien van den boek Grand Théâtre de Brabant, door den vermaerden konstminnaer ende historieschilder OEgide Joseph Smeyers, omtrent den jaere 1737⁽²⁾. Den gemelden Smeyers wel kennende, dat den heer Canoninck Van den Eynde werksaem, maer geen groot oordeel en hadde, heeft hem aengemoedigt niet alleen de principaelste grafschriften etc. uyt te schrijven ende op te soecken, maer geene de minste te laten passeren, om hier door, als oock den seer eerw. Heere Archidiaken Foppens als zonder moeyte te connen becomen de inscriptiën ende grafschriften die hem behaegden. Den gezegden Heer Van den Eynde heeft aldus met grooten arbeyt dit werk begonst, dog al te haestig zynde,

(1) Van dit Bericht zijn hoogst waarschijnlijk weinig exemplaren bekend geraakt. Een nota van de G.D. de Azevedo luidt als volgt: ‘Dit ondiscreet ekelschrift is gedruckt in 4^o op ses bladzyden slegt papier en slegte letter, ende is ontrent Kersmisse 1770 - ofte by nieuwe jaer in een gesloten brief tot Mechelen gesonden aen den seer eerw. Heer Van Meldert, Canoninck graduëel, ende al noch een aen Heer Francis Verhocht, actuelen scepene, gecosent uyt het visvercoopersambacht, sonder dat men weet ofte eenige andere dit hebben’.

(2) Egide-Joseph Smeyers, een niet onverdienstelijk schilder uit de 18^e eeuw. Hij werd te Mechelen geboren op den 6 Oogst 1694. Een drijtal jaren verbleef hij in Dusseldorf, maar de ziekte zijner ouders genoodzaakte hem naar de geboortestad terug te keeren: hij moest werken, en hard werken, om vader en moeder bij te staan. In zake van talen had Smeyers een uitgebreide kennis. Behalve het Latijn dat hij grondig kende en sierlijk schreef, sprak hij Vlaamsch en Duitsch, Fransch en Italiaansch. Hij stierf arm en lijdend in het O.L.V.-Gasthuis, den 11 April 1771; twee jaar te voren, had men hem daar opgenomen. Cfr Malines jadis et aujourd'hui par Léopold Godenne. Drukk. L. en A. Godenne, Mechelen, 1908; blz. 611. - Zie over hem nog G.D. de Azevedo's Historische Saemen-spraeke over de Stadt van Mechelen; drukk. tot Mechelen, by Joan. Fr. Vander Elst, achter de Stadts-Halle; blz. 167.

[p. 401]

principalyck daer de letters uytgesleten waren, heeft vele fouten geschreven, meynende nochtans alles wel te hebben, heeft dit werck gepresenteert te drucken aen Laur. Vander Elst tot Mechelen, van wien hy vraegde 25 exemplaeren; maer geen accoord connende crygen, heeft het selve doen presenteeren aen drucker Jacobs tot Loven, die het selve oock niet heeft willen riskeeren. In het sterfhuys heb ik bevonden een memoria geschreven by de hant van den heer Van den Eynde als volgt:

- Den 9 April 1764 hebben de heeren graven Cuypers, heeren van Rymenant, mijn werck van de grafschriften etc. aengenomen om het selve op mynen naem te doen drucken met verscheyde andere zaeken die sy daer sullen byvoegen, met belofte van aen den heere Canoninck Vanden Eynde te sullen leveren 24 exemplaeren: dit aldus geschat ter presentie van den heere Canoninck van Hanswyck Dujardin, ende is het selve werck door hunnen knecht ten selven dage uyt myn huys gebracht’.

- ‘Ick hebbe hierenboven noch eene copie bevonden in 't selve sterfhuys van eenen brief geschreven aen den heere secretaris Van Langendonck tot Loven, zynde als volgt:

- Alsoo den 9 April 1764 het accoord met de heeren graven Cuypers geconveniert was over het drucken van myn werck der grafschriften (daer ick grooten arbeydt aen gedaen hebbe), ende niets daer van vernemende, hebbe eyndelyck soo van de heeren graven als den heere Canonick Dujardin vernomen, het geseyt werck te berusten ten huyse van myn heer (het gene verhoope wel sal bewaert ende niets veralieneert worden ofte eenige schade aencomen sal), ende voorders dat niemant en souaiteert te drucken als de principaelste grafschriften, inscriptiën al andersinds, waer op geantwoordt, dat ick liever hadde om menige redenen, dat alles gedruckt wirt; dogh in cas het mynheer als andere dit het beste oordeelden, ick daer inne te vreden was met expresse conditie nochtans, dat het werck van het origineel daer naer moet gerestitueert worden: hetgene de heeren graven my belooft hebben; alsoock dat het met den eersten moet in het werck geleyt worden ofte het origineel gerestitueert: het gene de voors. heeren graven over acht dagen aldus belooft hebben ende geseyt Mynheer deze weke daer over gaen te spreken. My dan betrouwende op het geene voors. (ofte andersinds sal met de heeren graven anders moeten ageren) blyve met alle respect en diepe veneratie, Mynheer, den onderd. dienaer (was onderteekent) R.N. Van den Eynde, canonick, woonende op de Hanswyckstraedt’. - Onder stont: ‘Mechelen, den 15 September 1764’.

‘- P.S. Sedert hebbe al noch remarcabele soo inscriptiën

[p. 402]

als afschriften bevonden ende uytgeschreven. De heeren graven seggen eenige fouten te syn in myn werck. Synder fouten, sulcke zyn fouten van steencappers, maer syn alsoo te bevinden als daer op staet’. -

Ten slotte vind ik door G.D. de Azevedo nog bijgevoegd: ‘N.B. dat de heeren graven aen de voorseyde conditien van het te doen drucken op den naem van d'Heer Van den Eynde als het leveren van 24 exemplairen ende restitueeren van het origineel niet voldaen en hebben, nochtans hier over vermaent zynde notarielyck etc.

Quod attestor, hac 22 Febr.: 1771.

G.D. de Azevedo.

Daarop volgen, kort en klaar, de antwoorden op de vragen door den criticus tegen het werk van Van den Eynde en de uitgave van graaf Cuypers ingebracht. Maar bij menig, menig artikel meent de Azevedo best te mogen toevoegen: ‘Meriteren niet beantwoort te worden’. Men gevoelt, dat hij soms verontweerdigd is over de kleingeestigheid van den onbekenden Zoïlus, en b.v. waar hij schrijft: ‘Aengaende de artikels XIV tot XXII inclus, meest raeckende de kercke van O.L.V., meriteert desen moyal geene antwoort, alsoo men klaerlyck sien can, dat dit alles comt uyt boosaerdigheyt, ende het gene hy hier avanceert meest alles onwaerachtig is...’.

En wat verder op de vraag XXVI: ‘Hoe veel sercken daer wel uytgelaeten zijn ofte geschreven sonder fouten?’ luidt het antwoord: ‘XXVI is een slechte vrage ende niet beantwoordensweerdig alsoo ick bevinde, dat de graven Cuypers uyt het werck van R.N. Van den Eynde in het drucken geene sercken uytgelaeten hebben’.

Schrijven wij nog enkel het slot over van de Azevedo's aanmerkingen: ‘Dien onbekenden criticus, - zegt hij te rechte, - hadde meer eere behaelt, soo hy sig gecontenteert hadde de druckfouten naer te sien ende de selve beleefdelijk te corrigeeren, alzoo een ieder kennelijk is, dat er nauwelijks eenen boeck can gevonden worden vry van missingen oft van den autheur ofte van den drucker. Ick wil geerne bekennen, dat het publiek vele obligatie heeft aen de Heeren Graeven van Cuypers over hunnen iver van dit werck door den druck gemeyn gemaeckt te hebben, want soo dit manuscript hadde gebleven in het sterfhuys van wylen den Heere Canonick Van den Eynde, men soude niet ligt jemant gevonden hebben die dit soude hebben willen drucken, maer soude lichtelyck metter tyd verloren gegaen hebben’.

[p. 403]

Inderdaad, graaf Cuypers heeft recht op onze dankbaarheid: het werk dat hij uitgaf was en blijft een degelijk werk, en zijne uitgave heeft niets aan R.N. Van den Eynde's verdienste ontnomen.

Kanunnik Van den Eynde ontsliep in den Heer op den 30 Januari 1765, en werd in de O.L.V.-kerk begraven. Een grafschrift herinnerde er den geloovigen zijnen naam niet; zijne geschiedenis van Mechelen bewaart dien echter met eere.

[p. 404]

III
De gebroeders de azevedo.
A. Geeraard Dominicus.

Onder de niet onverdienstelijke historici der stad Mechelen in de 18^e eeuw, bekleeden de twee gebroeders de Azevedo - de oudere, Geeraard Dominicus, en de jongere, Joseph Felix Antonius Franciscus - een voorname plaats. De eerste muntte vooral uit als kronijkschrijver; de tweede als genealoog.

Geeraard Dominicus de Azevedo-Coutinho-y-Bernall werd tot Mechelen geboren, op den 4 Augustus 1712, en in de parochie van SS. Pieter en Pauwel gedoopt; de jongere broeder, een vijftal jaren later, op den 22 April 1717.

‘Gérard Azevedo - zoo schrijft M.F.V. Goethals⁽¹⁾ - n'était pas seulement Belge de naissance, mais il l'était aussi d'origine’. Ja, hij was Belg door geboorte en door afkomst⁽²⁾.

(1) Zie Lectures relatives à l'Histoire des Sciences, des Arts, des Lettres, des Moeurs et de la Politique en Belgique... par M.F.V. Goethals, bibliothécaire de la ville de Bruxelles... Bruxelles, 1837, tom. I, blz. 247.

(2) Vóór de koor der O.L. Vrouwenkerk in Mechelen ligt een zerk met het volgende opschrift:

†
D.O.M.
et memoriae
D.D. Diego
de Azevedo
Coutinho y Bernal
ex antiqua et nobili prosapia
in Hesperiis oriundi
Bartholomoei Campi magistri equitum
in exercitu regis catholici
et Catharinae Bernal Dnae Majoratus de Bernal
in regno Marciae filii
obiit 21 Sept. 1678 vulneratus in conflictu ad S. Dionisii
prope Montes Hannoniae locum tenens Colonelli
et Major Brigadiae
et Joannae Mariae Corten
viduae Jois-Baptae (Diego filii) defuncti 22 Jan. 1740
et apud Fratres Minores in hac urbe sepulti
obiit illa 14 Julii anno suo natali 1753 aetat. 78.
Avo, matri et sibi P.C.
Gerardus Dominicus Pbr. in hac Ecclia coll.
Praepositus et Canonicus
& Joseph Felix-Anton.-Francisc.:
de Azevedo Coutinho y Bernal,
Ora viator ut defuncti
Soeculo Deo vivant
Militia est vita
hominis.

Die grafsteen was een hulde van de twee gebroeders aan ouders en grootouders. Als uitleg past hierbij hetgeen ik in het Wekelyks Bericht (1782, op blz. 107) aantref:
‘Gerardus-Dominicus was de kleyn-sone van Don Diego (oft Jacobus) De Azevedo-Coutinho-y-Bernall, Ridder van St. Jacob, Luytenant van Spaensche Ruyterye in het regiment van Don Louis de Zuniga ten jaere 1672, daer naer Capiteyn, Lieutenant-Colonel van voet-knegten in het regiment van M'her Carolus-Florent. Wild-und-Rheingraf, ten dienste van Holland, Adjudant-Generael ende Commandant van het Fort de Warande tot Breda; hy wierd gekwetst in den slag van St. Denis, den 12 Augustus, stierf tot Mechelen, den 21 September 1678, en leyd begraeven in de Collegiaele van O.L.V., alwaer syn Lyk-Blasoen ten toon hangt. Den gemelden Heere (Diego) was sone van Don Bartholomeus ende van Catharina Bernall, vrouwe van Bernall. - Diego's tweede vrouw was Magdalena van Kiel, geboren tot Mechelen, den 28 junius 1637, gestorven in Roosendael in de maend Mey 1708, ende begraeven tot Mechelen in de kerke der eerw. PP. Minderbroeders’.
Over den familieboom der Azevedo's kan men raadplegen Annuaire de la Noblesse de Belgique publié par le Baron Isidore de Stein d'Altenstein; 1878, 32^e année. Drukk. Brussel, Decq et Duhent, r. de la Madeleine, 9; - blz. 36.

[p. 405]

Zijn vader Jonker Jan Baptist de Azevedo-Coutinho-y-Bernall was geboortig uit Moerzeke bij Dendermonde (8 Augustus 1673). Die man stond als kapitein ten dienste van de Vereenigde Provinciën in het regiment van Zoutelande. Op den 12 November 1706, was hij getrouwd met Joanna Maria Corten, en was te Mechelen, op den 22 Januari 1740, gestorven; hij werd begraven in de kerk der Paters Minderbroeders, die, aangeslagen door de Fransche Republiek in 1796, thans tot hooi- en stroomagazijn van het leger dient⁽¹⁾. - Zijne vrouwe Joanna Maria Corten werd in Brussel geboren, den 14 Juli 1675, en stierf te Mechelen, op den 14 Juli 1753. Zij werd begraven in de collegiale kerk van O.L. Vrouw-over-de-Dijle. Van moeders kant was Geeraard Dom. de Azevedo verwant met Dismas de Briamont (deze was zijn grootoom), den stichter en eersten proost (1643) van het Collegiaal Kapittel van O.L.V.-over-de-Dijle, en die verwantschap zal hem dan later ook recht geven op een kanonikdij in die kerke⁽²⁾.

(1) Zie Wekelyks Bericht voor de Provincie van Mechelen voor 't jaer 1782. Tot Mechelen, by J.F. Vander Elst, Stads-drukker; blz. 107.

(2) Nopens dien geslachtsboom der familie Corten raadplege nen J.F. de Azevedo. De stichter had zekere voorwaarden bij zijn werk gevoegd, waarvan een der vijf voornaamste was: ‘Dat om kanunnik benoemd te worden, de postulant van de familie van den stichter behoefde te zijn, ofwel Mechelaar, of, bij gebrek van Mechelaar, geboortig uit de nederlandsche provinciën, aan den koning van Spanje onderworpen’. Cfr Verzameling van Naamrollen betrekkelijk de kerkelijke geschiedenis van het Aartsbisdom Mechelen, door J B(aeten). Drukk. E. en I. Van Moer. z.j. II D., blz. 6.
Een schets van G.D. de Azevedo, naar 'n teekening van A. Van den Eynde, komt voor op blz 639 van Leopold Godenne's werk Malines, jadis et aujourd'hui. Drukk. Mechelen, 1908, bij den schrijver.
De familienaam Azevedo, van spaanschen of portugeeschen oorsprong, klinkt niet vreemd in de geschiedenis. Zoo hoorden wij spreken van Pater Ignatius Azevedo, S.J. in Porto geboren in 1527. In 1570 scheepte hij in aan 't hoofd van 39 geloofszendelingen om in Brazilië aan de bekeering der heidenen te arbeiden. Het schip viel in de macht van Sonri, 'nen calvinistischen zeeschuimer van Dieppe, die hen allen uit haat tegen den godsdienst, deed dooden. - Een ander Azevedo, met name Louis Azevedo, een portugeesch jezuïet, verkondigde het Evangelie in Ethiopië, en stierf er in 1634. Hij vertaalde in de taal des lands het Nieuwe Testament en een Catechismus.

[p. 406]

Geeraard Dom. de Azevedo studeerde de humaniora, of, gelijk men toen zei, voleindde zijne kleine scholen in het College van 't Oratorie, en, zegt Goethals (op. cit., blz. 247), van toen alreeds werd hij aanbevolen aan zijn stadgenoot Van Gestel. Deze was sedert 1726 kanunnik der collegiale kerk van O.L.V.-over-de-Dijle. Die betrekkingen zullen ongetwijfeld nog nauwer geworden zijn, sedert Azevedo zelf, op den 1 April 1730, aldaar kanunnik werd, ‘uyt hoofde van familie’, zooals het mechelsch ‘Wekelyks Bericht’ van dien tijd zich uitdrukt. Ware 't nu te verwonderen, dat de historicus van 't aartsbisdom Mechelen zijn jongen confrater in zijn studiën geleid en doen smaak vinden heeft in de geschiedenis?⁽¹⁾ Volstrekt niet. De Azevedo, die ‘dès son jeune âge, était pieux et d'une conduite exemplaire’⁽²⁾, had inmiddels zijne theologische studiën begonnen.

Eerst kanunnik onder den titel van St. Adrianus, in plaatse van den eerw. heer Rumoldus Corten, volgde hij, op den 11 Meert 1732, wijlen den eerw. heer Jan Bapt. Bernard Vanden Venne in de kanonikdij op onder den titel van Ste-Catharina. 't Was nochtans maar op den 24 September 1735, dat hij de priesterwijding ontving. Later zoude hij proost worden - de VIII^e - van het Collegiaal Kapittel van O.L. Vrouw. Bij opene brieven van Keizerin Maria-Theresia, te Weenen geteekend op den 2 Dec. 1763, en door Aartsbisschop Andr. Cruesen bevestigd, werd hij tot die weerdigheid verheven als opvolger van wijlen den eerw. en edelen Heer Antonius Franc. Jos. de la Ruë de Hulplanche, en op den 31 derzelfde maand ingeleid.

Zijne geboortestad droeg hij diepe liefde toe, en, door die liefde gedreven, zocht hij in oude perkamenten en handschriften, in de zoo vaak verwaarloosde nalatenschap der vroegere eeuwen, alles op wat maar eenigszins tot kennis of verheerlijking van het voorgeslacht kon bijdragen. Hij putte uit eerste en oorspronkelijke bronnen, uit karters, archieven en kronijken. Goethals stelt hem boven J. Frans Foppens: ‘Celui-ci est bien inférieur à Van Gestel et à de Azevedo’, zegt hij. Maar waarom enkel voor de volksklasse gewerkt? Waarom niet hooger geblikt? ‘Si Azevedo a étudié l'histoire plus consciencieusement que ne

(1) Cfr J. B(aeten), op. cit., II D., blz. 23.

(2) Getuigenis van Goethals, op. cit., blz. 248.

[p. 407]

l'avait fait l'archidiacre Foppens, il eut la mauvaise idée de ne vouloir s'adresser qu'au peuple, qu'il voulait instruire sur son histoire, et de choisir pour modèle la chronique de R. Valerius, curé de Muysen, dont il a donné une édition’.

Ja, 't kan zijn, dat de brusselsche bibliothecaris, van zijn standpunt uit, gelijk heeft, betreurende dat Azevedo enkel zich tot de volksmassa wendt, en daartoe zelfs het gemeenzaamste volksboeken uitkiest, - een volksalmanak namelijk, - om het beste van zijn werk onder den man te brengen; ja, 't kan zijn, zeg ik, dat dit een verlies geweest is voor de hoogere ontwikkeling der geschiedenis; doch ik zie daar als een der schoone kanten van zijn karakter in. 't Is immers bekend, dat de geleerde en edele man al zoo goed van inborst was als kunstlievend. Kunst en kunstenaars beminde en ondersteunde hij, en het mag wel herhaald b.v. hetgene C.F.A. Piron, na Goethals en anderen, van hem vermeldt: ‘Zoo mild als zijn fortuin het toeliet, was hij een der voornaamste weldoeners van den ongelukkigen Smeyers, den mechelschen kunstschilder, die evenals hij, alles wat tot de geschiedenis en de opluistering zijner geboortestad betrekking had, liefhad. Smeyers maakte dan ook het portret van zijn oprechten vriend, en de erkentenis deed hem hierin zoowel slagen, dat het met recht voor een meesterstuk gehouden wordt’.⁽¹⁾

Geeraard Dominicus de Azevedo stierf op den 22 Februari 1782⁽²⁾, en hij werd bijgezet onder den grafzerk der Proosten Corten, zijne bloedverwanten, die, eenige jaren te voren, in de O.L. Vrouwenkerk begraven werden⁽³⁾.

(1) Zie Algemeene Levensbeschrijving der Mannen en Vrouwen van België, die zich... eenen naam verworven hebben... door C.F.A. Piron. Drukk. Mechelen, Olbrechts, 1860. - ...Baron de Saint-Genois schrijft daarover in Biographie Nationale publiée par l'Académie royale... de Belgique. Tom. premier. Brux. 1866: ‘Dans sa longue carrière, Azevedo exerça noblement la bienfaisance envers les malheureux. Il protégea aussi les artistes et notamment le peintre malinois Smeyers (en niet: Sneyers, zooals er staat), dont il fut en quelque sorte le Mécène’ Cfr blz. 595

(2) ‘Ontrent twee uren en half des morgens, ende den 25. der zelve maend met Lijk-blasoen begraeven in den hoogen choor der collegiaele kerke van O.L.V. over de Deyle alhier’. Ita Wekelyks Bericht... loc. cit., op blz. 110.

(3) Bij Pastoor J. Baeten, op. cit., blz. 14 en vlg. II D. vind ik daarover: Adrianus Corten, de 2^e Proost van 't Collegiaal Kapittel, en Dismas Corten, de 3^e Proost, waren tweeling-gebroeders. Zij werden op de koor van de O.L. Vrouwenkerk begraven, en op den zerk staat het volgende opschrift:

D.O.M.
Monumentum
RR. admodum DD.
Adriani
&
Josephi Adriani
Corten
hujus ecclesiae collegiatae
praepositorum
et canonicorum ac I.U.L.
Prior obiit 1685, 30 Martii,
posterior 10 Martii 1738.
Bene precare, viator.
R.I.P.

Na de dood van den 8ⁿ Proost, G.D. de Azevedo, werd, tusschen de twee laatste regels van het opschrift, het volgende gevoegd:

- Et hujus ex sorore nepotis
Gerardi Dominici
de Azevedo
Coutinho y Bernal,
ejusdem ecclesiae Praepositi VIII,
obiit 22 Februarii 1782.

[p. 408]

2.

Laten wij thans overgaan tot een kort overzicht zijner nagelaten schrifen.

En vooreerst zij vermeld een reeks chronijken, welke hij van jaar tot jaar, van 1747 af, verschijnen liet in den leuvenschen almanak van Joan Jacobs. Hij begreep die al te zamen onder den titel: Korte Chronycke van vele gedenckweerdige geschiedenissen soo in de principaele steden van het hertogdom Brabant als in de Stad ende Provincie van Mechelen voorgevallen 't sedert de Geborte ons Salighmaeckers tot desen tegenwordigen tyde. Loven, 1747, in 12^o. - In een 2^e uitgave, die dezelfde volgorde der stukken behouden zal, draagt het 1^e stukje als titel: Korte Chronycke der Stadt ende Provincie van Mechelen, by een vergaedert uyt verscheyde soo gedruckte als geschreve Chronycken, Archiven der Cloosters, Ambachten etc. door G.D.A.C. y B. Tot Loven, by Joannes Jacobs op de Thienschestraet, in den Swerten Sleutel. Dit stukje telt maar 12 blz. in 12^o, en gaat tot het jaar 836. - Zoo volgen nu, jaar in jaar uit, die bijdragen elkaar op tot het jaar 1773, doch zij zijn voortaan wat grooter van omvang.

Het 2^e stuk telt 20 blz. (a^o 1748), en de titel luidt nu ˙ Korte Chronycke van de Verwoestinge deser landen door verscheyde heydensche Volckeren gemeynelyck genaemt de Noortmannen soo in het hertoghdom van Brabant als in de Stadt en Provincie van Mechelen. Dit deeltje wordt voorafgegaan door een woordje ‘tot den afgunstigen Leser’. Men late mij dit inlasschen:

‘Seght eens hoe het kan geschieden

Dat men ieder sal voldoen;

[p. 409]

 

D'een die sal u soo gebieden,

 

D'ander wilt op syn fatsoen:

 

D'een wat krommer, d'een wat rechter.

 

D'een wilt leegh, en d'ander hoogh:

 

D'een wat beter, d'ander slechter,

 

D'een wat nat, en d'ander droogh.

 

't Gaet met lesen als met eten,

 

Ieder spreckt naer synen mondt;

 

'k Soud den kock wel willen weten,

 

Die 't een ieder passen kondt.

 

Ieder wil syn vonnis wysen,

 

Dit te suer, en dat te soet;

 

En dat d'een sal wonder prysen

 

Stoot een ander met den voet.

 

Veel die liever fabels lesen

 

Als de waerheyt, die baert nydt.

 

Het gaet nu, gelyck voordesen:

 

Momus⁽¹⁾ vindt syn werck altydt’.

Dit deeltje strekt uit tot het jaar 1144, zijnde het jaar der neerlaag van Arnout Berthout ‘geseyt Draeckenbaert’, heer van Grimbergen in oorlog tegen den Hertog van Brabant. -

Het 3^e stukje (a^o 1749) bevat 26 blz. en heet: Korte Chronycke van verscheyde Stichtingen ende Fondatiën van kercken en kloosters etc; als mede verscheyde gedenckweerdige geschiedenissen voorgevallen soo in het hertoghdom van Brabant als in de Stadt ende Provincie van Mechelen. Het gaat tot 1249, jaar der verhuizing van de mechelsche Begijnen uit de nu nog geheeten Begijnenstraat naar hun nieuw hof ‘buyten de Stadt achter die antwerpsche poorte’.

Het 4^e stuk (a^o 1750), 24 blz., luidt: Vervolgh der Chronycke behelsende verscheyde gedenckweerdige Geschiedenissen soo in het hertoghdom... enz... van jaere tot jaere voorgevallen. Het loopt tot 1286.

Het 5^e stuk: Vervolgh der Chronycke enz. (a^o 1751), 18 blz., loopt tot 1305.

Het 6^e stuk: Vervolgh... enz. (a^o 1752), 18 blz., loopt tot den 17 Novemb. 1347.

Het 7^e stuk (a^o 1753), 28 blz., is het Vervolgh der Chronycke beginnende van den jaere 1347 tot het Overlyden van den Graef Lodewyck van Male, in 1383. Een woordje tot den lezer

(1) Momus: bij de Romeinen, de god die over het hekeldicht het toezicht had. Hij was de zoon van den nacht. Oorspronkelijk schreven hem de Ouden de rol toe, om de daden der goden met scherpen spot te berispen (Ita in Dr Weytingh's Woordenb. der class. Oudheid).

[p. 410]

gaat vooraf. Het zegt niet veel, maar het zegt toch iets: De Azevedo verheugt zich in den bijval, dien zijne kleine bijdragen van eerst af hebben verkregen, en daarop, zegt hij, ‘nam ick voor, de principaelste geschiedenissen wat breeder te vervolgen als wel konde gedruckt worden by ses Almanachen’. Want, ja, zijn eerste inzicht was zich bij zes boekjes te bepalen, en in die ‘ses achter-volgende Almanachen te geven een kort begrip van de Chronycken van Mechelen, myne geborte-plaetse’. Nu echter heeft hij nog maar kunnen geven, in de zes verschenen stukjes, ‘het besonderste voorgevallen ten tyde der Regeringe van de Bisschoppen van Luyck, Heeren van Mechelen, ende van de Heeren Berthouders, Advocaten ofte Vooghden der selve plaetse, enz.’ Een oogenblik dacht hij nu zijn werk niet meer te vervoorderen; doch ‘door verscheyde Persoonen versocht zynde dese Chronycke van Mechelen in een gereguleert werck in druck te geven, maer bevindende dat al-hoe-wel daer alreedts vele toebereedt hadde, nochtans hier toe my noch vele was ontbrekende, hebbe myn voornemen verandert, verhopende met de Gratie Godts dese Chronycke van jaere tot jaere te vervolgen als voren’.

Het 8^e stuk: Korte Chronycke enz. vertelt wat er geschiedde ‘ten tyde der regeringe van Margareta van Male, Vrouwe van de geseyd Stadt en Provincie (Mechelen), ende haeren Man Hertogh Philips van Valois, als oock ten tyde van Hertogh Jan van Valois by-genaemt den Onversaefden, Hertogen van Bourgondien enz. (a^o 1754). Het beslaat 26 blz. en loopt tot 1418.

Het 9^e stuk (a^o 1755): Korte Chronycke enz... vermeldt het voorgevallene ‘ten tyde der regeringe van Philippus van Bourgogne geseyt den Goeden’, in 24 blz., strekkende tot het jaar 1437 (beslaande 24 blz.).

Het 10^e stuk is het ‘Vervolgh der Chronycke van Mechelen ten tyde der Regeringe van Hertogh Philippus van Bourgondiën geseyt den Goeden’, (a^o 1756). Het loopt van 1435 tot 1449, beslaande 24 blz.

Het 11^e stuk (a^o 1757) is nog een ‘Vervolgh der Chronycke... van den jaere 1450 tot het overlyden van Philippus den Goeden, Hertogh van Bourgondien enz. in 1467. Het telt 32 blzz.

Het 12^e stuk (a^o 1758) heet Chronycke... enz... ten tyde der Regeringe van Hertogh Carel van Bourgondiën den Stouten ofte Strydtbaeren toegenaemt. Van den Jaere 1467 tot den Jaere 1476. Het beslaat 30 blz.

Het 13^e stuk (a^o 1759) heet Vervolgh der Chronycke... ten tyde der Regeringe van Maria van Bourgondien, Vrouwe van Mechelen: getrouwt met den Aerts-Hertogh Maximiliaen van Oostenryck (met het wapen der voorzeide Hertogin). Het loopt van 1476 tot 28 Meert 1482 en beslaat 26 blz.

[p. 411]

Het 14^e stuk of Vervolg der Chronycke..... van den jaere 1482 tot den jaere 1494, onder de regeringe van den Prince Maximiliaen van Oostenryck, als Vooght en Vader van den Prince Philippus, ten tyde des selfs minderjaerigheyt. Het telt 28 blz. (a^o 1760).

Het 15^e stuk (a^o 1761) heet nog eens Vervolgh der Chronycke... van den jaere 1494 tot den jaere 1506, ten tyde der Regeringe van den Prince Philips van Oostenryck, geseyt den Schoonen, eersten Koninck van Spaignien van dien naeme, Erf-Heere van de Nederlanden enz. Het beslaat 28 blz.

Het 16^e stuk: Vervolgh... enz. van den jaere 1506 tot den jaere 1514, ten tyde van den Konincklycken Prince Carel van Oostenryck naermaels Keyser den V. van dien naem. Het telt 30 blz., a^o 1762.

Het 17^e stuk (a^o 1763): Vervolgh... enz... van den 4 Februarii 1514 (volgens den ouden stie!) tot den jaere 1519, ten tyde van de regeringe van den Prince Carel, Arts-Hertogh van Oostenryck, Coninck van Spaignien, naermaels Keyser den V van dien naem. Het beslaat 28 blz.

Het 18^e stuk van a^o 1764: Vervolgh... enz... van den jaere 1519 (volgens den ouden stiel) ten tyde van de Regeringe van Syne Majesteyt Carel den V, verkoren Roomsch-Koninck ende Keyser: waerbij gevoeght is een aenmerckelycke oude Ordonnantie ter tyde van de Pestilentie door de Magistraet van Mechelen eertyds uytgegeven ende gepubliceert. Samen 30 blz.

Het 19^e stuk van a^o 1765: Vervolgh... enz... van den jaere 1520 tot den jaere 1530 onder de Regeringe van Margarita van Oostenrijk, Hertoginne van Savoyen, Gouvernante der Nederlanden. Het beslaat 30 blz.

Het 20^e stuk van a^o 1766 is het Vervolg... enz... van den jaere 1529 tot den jaere 1555 alswanneer Syne Keyserlycke Majesteyt Carel den V dese Nederlanden cedeerde(n) aen synen sone Philippus, alsdan Koninck van Engelandt ende van Napels... beslaande 26 blz.

Het 21^e stuk (a^o 1767) heet: Vervolg... enz... ten tyde van Philippus den II, Koninck van Spaignien etc., onder de Regeringe van de Princesse Margarita, Hertoginne van Parma, van den jaere 1556 tot den jaere 1561. Het bevat 30 blz.

Het 22^e stuk (a^o 1768) is het Vervolgh ten tyde der regering van Margareta, Hertoginne van Parma, eersten Minister zynde den Cardinael Antoin Perenot de Granvelle, Arts-Bisschop van Mechelen, van den jaere 1562 tot den jaere 1565. Het telt 28 blz.

Het 23^e stuk (a^o 1769): Vervolgh... enz... sedert den Feestdagh van Paesschen, den 14 April 1566 (geseyt het jaer van Troubels) tot het arrivement van den Hertogh van Alva

[p. 412]

in dese Nederlanden, den 22 Augustus 1567, ten tyde der Regeringe van Koningh Philippus den II, ende de Gouvernante Margarita van Oostenryck. Hertoginne van Parma. Het beslaat 50 blz.

Het 24^e stuk (a^o 1770): Vervolgh... enz... ten tyde van het Gouvernement van den Hertog van Alba, onder de Regeringe van den Coninck Philippus den II, sedert de maendt Augustus 1567 tot Paesschen 1572. Het behelst 30 blz.

Het 25^e stuk (a^o 1771) is het Vervolgh... enz... ten tyde van het Gouvernement van den Hertogh van Alba, onder de regeringe van Philippus den II, Coninck van Spaignien enz., sedert de maend December 1568. Het bevat 28 blz. Hierachter volgt nu een ‘advertentie’ welke ik overschrijf, en die een werkje van Azevedo bedoelt:

‘By den Drucker deser⁽¹⁾ is te bekomen een Boecksken behelsende een nauwkeurigh Verhael van alles wat' er binnen Mechelen gebeurt is, om te beletten het Predicken der nieuwe Religie, besonder in den Jaere van Troubel 1566, als oock aengaende de Beldtstormerven ten selven Jaere, soo binnen als buyten de Stadt geschiedt, dienende tot supplement en voorder Verklaer van de Chronycke gevoeght in den Almanach van het Jaer 1769, is gedruckt in het selve Formaet, om by de Chronycke te konnen gevoeght worden. Den Prys is 6 stuyvers’. Over het hier bedoelde werkje met name Deductie ende Relaes van den staet ende conduite van die van de Stadt ende Provincie van Mechelen enz. zullen wij verder spreken. Laten wij nog een oogenblik met de overblijvende stukken der ‘Chronycke’ voortgaan.

Het 26^e stuk: Vervolgh... enz... ten tyde der regeringe van Philippus den II ende gouvernement van den Hertogh van Alba in Nederlandt, van Paesschen den 26 Meert 1570 tot den jaere 1572. Het verscheen bij den almanak van 1772.

Het 27^e stuk is het Vervolgh van de Chronycke van Mechelen van het jaer 1572, ten tyde van het Gouvernement van den Hertogh van Alba, onder de regeringe van Philippus den II, Koninck van Spagnien. Het beslaat 30 blz., en verscheen a^o 1773. - ‘Het jaer 1572’, zegt de schrijver in een voorberichtje, ‘is besonder aenmerckensweerdigh, als zynde de tydtrekeninge van het fondament ofte beginsel der Vereenighde Nederlanden, welcke alsdan sigh onttrocken van de gehoorsaemheyt aen haeren wettigen Souverynen Prince’. Om die reden dan ook weidt hij er breeder over uit.

Dit stukje sluit de reeks van 27 nummers, die ‘tot Loven by

(1) Tot Loven, by Joannes Jacobs, Boek-Drukker ende Boek-Verkooper op de Thiensche straet.

[p. 413]

Joannes Jacobs in de Thiensche-straet’ verschenen. Deze eerste uitgave, zeide reeds Goethals in zijnen tijd, ‘est très difficile à trouver bien complète’. Hij zelf is mis, waar hij maar 26 nummers telt: hij vergat immers het 10^e stuk te vermelden. - Later verscheen een tweede uitgaaf, verdeeld in nagenoeg dezelfde volgorde.

Het werk van de Azevedo is een verdienstelijk werk, dat met reden nog hedendaags wordt geraadpleegd. Zoo schreef Pastoor Baeten een dertig-veertigtal jaren geleden, en die getuigenis blijft nog waar op onze dagen (cfr op. cit. blz. 23). - De Kanunnik vervorderde zijne kronijk tot den 19 November 1582.

Het 1^e D. er van luidt: ‘Vervolg der Chronycke van Mechelen, t' sedert de maendt Junius 1572 tot 4 Sept. 1576; behelsende een nauwkeurig Beschryf van hetgene ten dien tyde, eenigsints Mechelen ende de bygelegene Plaetsen aengaende, aenmerckensweerdig is voorgevallen: hier by gevoegt zynde de Declaratien der principaelste van de Clergie van dien tvde, ende Oversten der Cloosters, Bestierders der Gods-Huysen ende Capellen, Geswoorne van Ambachten etc. van hetgene ontnomen is in de Plunderinge van Mechelen in de maendt October 1572. Hier voren noynt gedrukt, verciert met eenige Figuren etc.’. Tot Loven, bij J.B. Vander Haert, in den Gulden Helm; 370 blz. in 12^o met XXIV blz. voorrede en bladwijzer. De goedkeuring werd gegeven te Leuven, op 24 December 1773, door F. Jacques dict. Jacobi S.T.L. Apost. en Reg. per Germ. inf. Lib. Vis. et cens.

Wel is waar verscheen dit deel ook per partes, doch er zat meer orde in dan in de vorige stukjes. De schrijver, om zijn lezers te believen, geeft voortaan zijne kronijk uit ‘met boeckskens, om aldus niet genootsaeckt te zyn merckelycke voorvallen al te veel te vercorten, ofte geheel achter te laeten, als hier voormaels in de selve geschiet is’. Hij nam dan ook voor nog enkel ‘by de Lovensche Almanacken te laten drucken het besonderste welk by de voormelde deeltiens behoorde gevoegt te zyn, alsoo men ten desen jaere 1774 begonst heeft, welck een ieder seperatelyk sal mogen versamelen, soo tot correctie als vermeerderinge van het voorgaende, om alsoo aen andere eenigsints te connen dienen’... enz. - Op blz. 253 van dit D. beginnen zijne ‘Notitiën ofte Aenteeckeningen op de voorgaende Chronycke van Mechelen van de maendt Julius 1572 tot 4 Sep. 1576.

In den loop van 1774, vervolgde hij zijne kronijk⁽¹⁾, zooals hij beloofd had, met een ander boeksken heetende: Vervolg

(1) Zij draagt de goedkeuring tot Brussel gegeven op 21 December 1774.

[p. 414]

der Chronycke van Mechelen, ten tyde der Regeringe van Philippus II Coninck van Spaignien, van het gene binnen Mechelen ende daer omtrent is voorgevallen t' sedert den 4 Sept. 1576, besonder onder het Gouvernement van Don Jean van Oostenryck, Stadt-Houder, Gouverneur ende Capiteyn Generael van Nederlandt, tot desselfs overlyden den 1 October 1578, waer by gevoegt is het Latyns Vers van Lambert Schenkels op de incomste van desen Prince binnen Mechelen, ende een cort begryp van desselfs leven’ etc.⁽¹⁾. Tot Loven, bij J.B. Vander Haert, in den Gulden Helm; 260 blz. in 12^o, waarachter de bladwijzer van 16 blz. Eenige plaatjes versieren dit boekje evenals het vorige. Van blz. 185 af volgen wederom allerhande Notitien ofte Aanteeckeningen op de voorgaende Chronycke (4 Sept., 1576-1 Oct. 1578).

Een derde boekje, insgelijks te Leuven bij vernoemden J.B. Vander Haert verschenen, was het Vervolg der Cronyke van Mechelen, ten tyde der regeringe van Philippus II, Coninck van Spaignien, sedert den 1 October MDLXXVIII ten tyde van het Gouvernement van Alexander Farnese, sone van Octavius, Hertogh van Parma ende Plaisance. Het beslaat 416 blz., en draagt de goedkeuring uit Brussel, op den 27 Juli 1779. Het 1^e stukje van dit boek behelst de kronijk van 1 Oct. 1578 tot den 31 December 1579, alsmede eenige verbeteringen op de kronijk van 4 Sept. 1576 tot 1 Oct. 1578. - Het 2^e stukje, van blz. 142 tot 274, geeft ons de kronijk van 31 Dec. 1579 tot 23 Mei 1580. - Het 3^e stukje, het vervolg van 't 2^e, gaat tot den 19 November 1582, een ‘vervolg... waer by gevoegt zyn eenige stucken aengaende het verheffen van de Heerlvckheyt ende Huyse van Hamme tot Steynockezele van het Capittel Metropolitaen van Sint Rombout tot Mechelen etc.’. Eenige plaatjes versieren het boekje.

Dit 3^e was ook Azevedo's laatste kronijkboekje. Hij besloot het met de hoop, zooals hij schreef: ‘Hope met d'hulpe Gods in 't kort dese Mechelsche Cronycke te vervolgen’. Spijtig, die hoop werd verijdeld.

(1) Het komt voor op bl. 191-192.

3.

In verband met 's mans kronijkboekjes wezen nog twee-drij andere zijner werkjes vermeld en namelijk:

I. Deductie ende Relaes van den staet ende conduite van die van de Stadt ende Provincie van Mechelen, ten tyde der eerste Beldtstormerye ende Troubelen, onder het Gouvernement van de Hertoginne Margarita van Parma, sedert den 28 Meert 1565, voor Paesschen, volgens stiel van diën tyde, tot de komste van den Hertogh van Alba, besonderlyck tot 9 October 1566. Dienende tot supplement ende verklaeringe van de Chronycke

[p. 415]

van Mechelen gedruckt ten jaere 1769 by den Drucker deser. - Tot Loven by Joannes Jacobs in de Thiensche-straet; 154 blz. in 12. De goedkeuring dateert uit Leuven, den 4 October 1770.

De Azevedo richt eerst een woordje tot den lezer, en hierin ook wat lof voor die van Antwerpen, waar, zegt hij, ‘zoovele treffelycke ondersoekers syn van de Outheden, die niets negligeren om aen de naekomelingen kenbaer te maecken den staet van haere Stadt principaelyck van den tyde der Troubelen, wel kennende, dat niet te weten wat voorgevallen is, voor dat men geboren was, is altydt blyven als een onwetent kint’. - Zulk ‘treffelyck ondersoecker’ was ook hij... O, zegt hij wat verder: ‘wy hebben vele obligatie aen de gene die voor onsen tyde sommige stucken in 't licht gebracht hebben, ende souden ongetwyfelt merckelyk meerder des aengaende hebben, waert dat sommige door onwetentheyt en andere door verkeerde insichten menichte geschriften ende onbetaelbaere saecken, die hunne ouders ende voor-ouders in 't doncker behouden hadden, niet naer de vetwinckels gesonden hadden, ofte tot vuerwercken laeten gebruycken, ofte selve door het vuer vernietight hadden, als niet meldende van hunnen privativen intreste van Erven oft Renten etc: voor dusdaenige is dit te vergeefs geseyt; maer alle liefhebbers der outheden mogen sigh in tegendeel verheugen, dat wy leven in eene eeuwe, waer in de historiën ende beschryvingen der Nederlanden seer geoeffent worden, soo dat men verhopen magh, dat' er in 't kort meerder dusdaenige saecken sullen in 't licht komen: gebruyckt dan, weerde Leser, dit klyn Boeksken tot een byvoeghsel der Mechelsche Chronycke, ofte soo het U.L. belieft, ende vaert wel. Uyt Mechelen 1770’....

In 't voorbijgaan zij gezegd, dat G.D. de Azevedo waarlijk zóó mocht spreken over zijn eeuwe. Het is alleszins merkweerdig in de geschiedenis van Mechelen, dat daar tijdens de 17^e en de 18^e eeuw zooveel ‘treffelycke ondersoeckers’ op het gebied der geschiedenis werkzaam waren. Deze bijdrage noemt er reeds vier op; in een vorige bijdrage schreven wij over de edele familie Cuypers in de Dijlestad, en meer dan een harer leden maakte zich verdienstelijk in dien opzichte. Daarnevens stellen wij nog J.B. Joffroy, J.J. De Munck, Pieter Croon, Pieter Siré en ja, wij vergeten er nog anderen⁽¹⁾. - Edoch laten wij voortgaan:

II. Oudheden der Stadt ende Provincie van Mechelen beginnende van de sesde eeuwe, met sommige vermeerderinge

(1) Over Pieter Croon, cfr G.D. de Azevedo's Historische Saemen-spraeke over de Stadt van Mechelen, blz. 45. Pieter Croon, gedoopt in Ste-Cathelijnekerk op den 25 Febr. 1634, kloosterling, schreef o.a. Almanach voor heden en morgen (1665); - Historie van O.L.V. van Hanswyck tot Mechelen (1670). Hij stierf prior van 't klooster van St. Marten tot Loven in 1683. - Zie ook mijne bijdrage in Versl. en Mededeelingen der Kon. Vl. Academie, 1906.
- Over Petrus Siré, cfr G.D. de Azevedo, op. cit., blz. 108. Hij werd gedoopt in de kerk van O.L.V. van Hanswijk, werd bachelier in de Godgeleerdheid aan de Universiteit van Loven, leermeester in de abdij van St. Adriaan tot Geertsbergen, pastoor van Appels bij Dendermonde; gaf uit, in 1638, de Historie van O.L.V. van Hanswijk, drukk. J. de Caju te Dendermonde.
- Joan. Bartholomeus Joffroy, wollelaken-verwer, geboren te Mechelen op 27 Juni 1669, gaf o.a. uit Mechelschen Almanach voor het jaer MDCCXXI inhoudende de beschryving van Mechelen ende meer ander gerief ten principaele voor die van dese provincie. Tot Mechelen bij Laurentius Vander Elst, boeckdrucker en boeck-verkooper in S. Franciscus op de Groote Merkt; 48 blz. in 32. Verscheen van 1721 tot 1729 (9 jaren). ‘L'histoire abrégée de la ville de Malines, insérée par partie à la suite de chacun de ces Almanachs, n'offre guère de valeur au point de vue littéraire, mais renferme des matériaux historiques dignes d'être consultés’. Ita G. Zech-Dubiez, in Bulletin du Cercle archéologique... de Malines, tom. XII, 1902, blz. 118-123. Drukk. Godenne, 1902.
- Jozef Jac. De Munck, notaris, geschiedschrijver, geboren tot Mechelen in 1740 en gestorven op 9 Mei 1792, schreef o.a. Gedenckschriften dienende tot ophelderinge van het leven, lyden, wonderheden ende duizend eerebewyzingen van den H. Bisschop en Martelaer Rumoldus, Patroon van Mechelen. Drukk. Mechelen, 1777.

[p. 416]

tot verbeteringe der Mechelsche Chronyke begonst in druck te geven ten jaere 1747. - Tot Loven, by J.B. Vander Haert, in den Gulden Helm, 1776, klein in 8^o.

Dit is een werkje van 228 blzz., in vier stukjes verdeeld, welke in de Almanakken van 1774 tot 1777 verschenen. Het is opgeluisterd met de verschillende wapens of blazoenen van de Berthouts en van hunne vrouwen. Als opschrift gaat vooraf, op de keerzijde van het titelblad, 'n spreuk van Scribanus (Orig. Antv. Cap. IV): Fere oeterna cupimus - quoe amamus impensius, welke hij in 't Vlaamsch weergeeft: ‘Hoe ouder, hoe liever!’... Ei! dit zal wel de kreet des herten geweest zijn, te oordeelen naar 's mans leven en streven tot het einde toe!

Het laatste der vier stukjes draagt de goedkeuring van den Consiliarius en Procurator Generalis G.J. de Limpens in dato van den 9 September 1776. Sedertdien zijn vele dier ‘Oudheden’ nog merkelijk verouderd, maar niettemin zal dit boekje blijven getuigen van de Azevedo's onverdroten ijveren voor de eere en de kennis der geschiedenis. Menig stuk totdan nog maar alleen in 't Latijn bekend, vertaalt hij in het Vlaamsch... want hij wil schrijven ter onderrichting van het volk, en - zoo spreekt hij ‘tot den leser’ in een voorberichtje van zijn derde stuk:

‘Men tracht een ieder te voldoen,
Doch ieder wilt op syn fatsoen’.

[p. 417]

III. Het jaar te voren, in 1775, had hij nog uitgegeven of laten herdrukken: ‘Chronyke van Mechelen door Remmerus Valerius, Pastoor in Muysen, vermeerdert met een kort verhael van het Leven en Schriften van den Aucteur als oock met eene achtervolgende Tafel etc. makende een korte generale Chronyke van den Jaere 355 tot den Jaere 1680. - Tot Mechelen, by J.F. Vander Elst, Boeckdrucker; z.j. blz. XXIV-191’.

Die Remmerus Valerius of Remigius Wouters, geboortig uit Berchem in 't bisdom 's Hertogenbosch, was sedert 1636 pastoor van Muizen, een brabantsch dorp, op een half uur afstand van Mechelen. Hij moet een ontwikkeld man geweest zijn te oordeelen naar zijne schriften hetzij in 't Latijn, hetzij in 't Fransch: ‘Hij konde de fransche tale schryven’, zegt de Azevedo, ‘welck ten dien tyde in een brabantschen Kempenaer seer raer was’; doch vooral staat hij bekend als vlaamsch kronykschryver. ‘De ses Mechelsche Chronyken door Remmerus Valerius in 't licht gegeven - zoo lees ik in het voorbericht - zyn geene generale achtervolgende Chronyken; maer elck is eene besondere’. De Azevedo voegde er, tot beteren verstande, eene generale tafel of bladwijzer der materiën aan toe. Pastoor Remerus stierf, op den 30 Augustus 1687, in den ouderdom van 80 jaren, en werd in ‘de kercke van Muysen, beneffens den hoogen Autaer aen de zyde van het Evangelie’ begraven⁽¹⁾.

Ik geloof vast, dat het voorbeeld van Remmerus niet zonder invloed geweest is op G.D. de Azevedo, zoo in de keus der stof als - en vooral - in 'tgene de wijze en den trant betreft om die stof te verwerken. Beiden behandelen de geschiedenis, maar zij behandelen die voornamelijk ten behoeve van den gewo

(1) Over Remmerus Valerius vindt men bijzonderheden in de hierbij vermelde uitgaaf van G.D. de Azevedo zelven. - Men raadplege nog b v. blz. 109 en vlg. van Bulletin de Cercle archéologique, littéraire et artistique de Malines. Tom. XIII, 1902. Drukk. L. en A. Godenne, Mechelen 1903. Daar ook komt zijn portret voor. De bijdrage is geteekend G. Zech-Dubiez. - Op zijnen zerksteen, ter kerke van Muizen, las men

Sepulture
van eerw. Heer
Remmerus Valerius
gestorven den 30 Augusti
MDCLXXXVII
oudt 80 jaeren.

Hier onder desen Blauwen Steen
Light hy/die vyftigh Jaer en een
Bedient heeft met groot eer en lof/
Syn herders Ampt: al is hy stof/
Nochtans syn wercken allegaer
Die doen hem leven menigh Jaer.
Gy die dit leest/bid dan voor hem
Een lyck-gebedt van Requiem.

[p. 418]

nen man. Anders zouden zij niet op een almanakje, op zulk nederig volksboekje gedacht hebben, om hun wetenschappelijken schat ten beste te geven: ja, zij dachten op ‘het volk’ en gaven aan dat volk voedsel ten onderrichte en ter lezing.

IV. Stippen wij ook nog, in 1775, een verbeterde heruitgaaf aan, tot Brussel gedrukt, van het vroeger verschenen:

Kort begryp van 't Leven, Lyden en Mirakelen van den H. Rumoldus, Bisschop ende Martelaer, Apostel ende Patroon van de Stadt ende Provincie van Mechelen, waer van een deel der Gebeenderen van het Heyligh Lichaem godtvruchtichlyck bewaert ende geëert wordt in de vermaerde Capelle van het Gehucht Sondereygen, onder de Parochie van Baerle, in het Bischdom van Antwerpen, in welcke Capelle den H. Rumoldus als Patroon geviert wordt: Principalyck getrocken uyt de Lof-Reden beschreven ontrent het jaer 1100, door Theodoricus, abt van Sint-Truyen, in 't Landt van Luyck. Drukk. Loven, by Joannes Jacobs, op de Thiensche-straet in den Swerten Sleutel, 1763’. Het werkje, 35 blzz. in 12 groot, verscheen zonder naam van schrijver, maar wordt door Goethals en ja algemeen aan G.D. de Azevedo toegeschreven.

Het is een eenvoudig volksboekje. De keerzijde van het titelblad stelt een houtprentje voor van St-Rombout. Welk zal het doel van den schrijver geweest zijn? Hij heeft willen bijdragen om de devotie tot den H. Rumoldus uit te breiden. En dat hij bekend is met de bibliographie van den eeredienst van dien Godssant valt aanstonds in de oog. Uitvoerig is hij niet: volksboekjes van dezen aard mogen dit niet zijn. Vooraf gaat een ‘Kort Beschryf van het Gehught Sondereygen genoemt, ende hoe aldaer de Reliquien van den H. Rumoldus gekomen zijn’. Dit doet me halvelings denken, dat de Azevedo zijn boekje ten dienste van die begankenisplaats heeft opgesteld. Dergelijk ‘Kort Begrip’ van eens heiligen leven bestaat er voor menige begankenis zoo te lande als in de stad, en menig soortgelijk boekje kwam in de 17^e of 18^e eeuw van de pers.

V. Zij nog aangestipt: Historische Saemen-spraeke over de Stadt van Mechelen tusschen Pipinus ende Ludolphus de selve stadt doorwandelende. - Tot Mechelen, by Joannes Franciscus Vander Elst, Boeck-drucker achter de Stadts-Halle, z.j. - Het is eene reeks artikelen uit het Wekelycks Bericht voor de Stadt ende Provincie van Mechelen, die ons voorstellen het ‘Beschrijf van de Stadt Mechelen’.

De Azevedo ving die reeks in het n^r van den 3 Meert 1776 aan; doch het werk is onvolledig gebleven en op den 21 December gestaakt: 196 bladzijden werden onder den vermelden titel

[p. 419]

afgedrukt. Eenige bladzijden vervolg der ‘Saemen-spraecke’ komen echter nog voor in de nummers van den 23 November 1777 en vlg., zijnde samen een 15-tal. In 't exemplaar van 't archief der stad Mechelen volgen dan nog een drijtal bladzijden nageschreven op het handschrift van de Azevedo. - De inhoud van het werk is alleszins belangrijk, en getuigt mede van 's schrijvers grondige kennis van zijn geboortestad. De twee vrienden ontmoeten elkaar tot Sempst en gaan alzoo naar de stad op.... en straat in straat uit slenterend, beschrijft Pipinus huizen en kerken, alles wat op hunnen weg ligt. Spijtig, zij geraken niet verder dan tot in den Bruul; nagenoeg de helft der stad blijft dus onbesproken.

VI. Me dunkt, ik moet hier ook kennis maken met:

Die waerachtige Gheschiedenisse welcke Damiano à Goës toegecomen is ten tyde als de vianden mit Merten van Rosshem voir Loven waeren ende hem gevangen namen. Drukk. tot Loven by de weduwe H. Van der Haert, in den Gulden Helm, 1760. 44 blz. in 12^o (form. en druk van den leuvenschen almanak).

Dit boekje draagt noch naam van schrijver noch van verzamelaar. Goethals geeft het in zijne bibliographische lijst van G.D. de Azevedo niet op. En nochtans, ik meen vast, dat het een uitgave van den mechelschen Kanunnik is. Ik trof het ingebonden aan achter het 20^e stuk van 's mans kronijk van Mechelen, in het exemplaar dat op 't stadsarchief onzer stad bewaard wordt. Waarom tusschen Azevedo's werkjes? Doet dit algelijk weinig ter zake.... en wijst zeker de tekst der vertaling op de Azevedo niet, toch is dit het geval niet meer met de taal der inleiding en der nota's: Daar zie ik Azevedo's werk in.

Uit het woord vooraf tot den lezer verneem ik, dat Damianus à Goës en portugeesch ridder was, die toen ter tijde in Loven verbleef, ‘tot oversten van de jonckheyt, de welcke aldaer in de Hoogh-Schole de wetenschappen oeffende, aengestelt zynde’. Hem moet, zegt de Azevedo, geen de minste omstandigheid ontsnapt zijn. Hij stelde op hetgeen hij gezien en geleden had. ‘Syn schrift in de Latynsche Taele seer reden-ryck opgestelt⁽¹⁾, ende aen Keyser Carolus V toegeschickt, is enckelyck eene aenspraeck ende vertoogh aen den selven, om hem voor oogen te stellen de groote daeden, aerbeydt ende peryckelen, daer den voorsz.

(1) Damiani Gois Equitis Lusitani, Urbis Lovaniensis Obsidio. Olisipone apud Ludovicum Rhotorigium typographum. MDXLVI. In quarto, constans paginis 48. In fine habetur: Olisipone, in aedibus Lodovici Rhotorigy Typographi ac Bibliopolae Regij. Mense Junio MDXLVI. - Zie ook Revue générale, Mei 1868: Le Siège de Louvain de 1542, par Edm. Poullet; blz. 501 en vlg.

[p. 420]

Damianus sich alsdan, in zynen voorsz. staet, hadde bevonden, ende te klaegen over de groote ondanckbaerheyd, dewelcke die van de Stadt ende van de Hoogh-Schole, soo ten opsichte van hem, syne huysvrouwe, ende de syne, als van de andere, de welcke om de Stadt te bewaeren insgelyckx hun leven ende goedt hadden te pandt gestelt, betoont hadden. Maer alsoo het geseyt Werckjen, door syne oudtheyt ende kleynigheyt, seer selden, jae by naer noyt ter handt komt: soo docht het ons goet van desselfs oversettinge in onse Taele met den druck gemeyn te laeten maecken’.

De Azevedo heeft dit echter niet gedaan. En waarom?

‘Desen aerbeyt is ons nochtans gespaert geweest door het vinden van een oudt, doch naemeloos Handt-schrift, ontrent den tydt van het voorsz. belegh geschreven, soo uyt de gedaente van de letteren, ende maniere van schryven genoech te sien is; wiens inhoudt wy soo veel te meer van woordt tot woordt alhier hebben behouden, als dat het selve daer door noch seker gesagh ende kracht komt te ontfangen, daer nochtans by-voegende eenige aenteeckeningen, soo uyt het voorsz. vertoogh van Damianus als uyt andere schryvers, degene ofte in het voorsz. Schrift achtergelaeten waeren, ofte ons, tot meerder verklaeringe van de geschiedenisse, noodtsaeckelyck dochten te wezen, alsoock eene inleydinge tot de selve, om daer door aen een ieder gemackelycker te doen sien het voorwerp van dien Oorlogh, het welcke aen het geseyt Handt-Schrift was ontbrekende’. - Aan den voet der bladzijden staat menige belangrijke nota, en dezer stijl en trant evenals die der inleiding, ja, die getuigen voor mij, dat dit zaakrijk werk een uitgave is door Azevedo bezorgd en in orde gebracht.

VII. In 't voorbijgaan zij nog een naamloos schriftje van G.D. de Azevedo vermeld: MeCheLsChe Vasten-aVonD VreUght ofte Antwoord-Brief op de saemenspraecke tusschen den Canonik Pattot ende Broeder Gregorius over den nieuwen Comptoir Plack-Almanach voor het jaer ons H.J.C. 1770, met eene Boeck-versamelingh behelsende eenige oprechte Mechelsche kloeke Daeden.

Quisquis ades, si forte novos mirabere lusus

Ne rigida faciles, accipe fronte jocos.

Te koop: t'AntWerpen, BrUsseL, LoVen, GenDt en MeCheLen’.

Het is een verweerschrift vanwege de Azevedo van een klein 20-tal bl. Het pittige en snedige van zulke schriftjes uit lang vervlogen tijd heel en al vatten valt lastig. Zooveel zinspelingen, die voor ons verloren gaan bij gebrek aan kennis van menschen en dingen van toen! De man antwoordt met

[p. 421]

dit vlugschrift op naamlooze aantijgingen tegen hem gericht door een stadgenoot met name Jan-Bapt. Rymenans. Deze, apotheker in Mechelen en niet onhandig met de pen, had een ‘Comptoir Plack-Almanack voor het jaer O.H.J.C. 1770’ opgesteld, opzettelijk met het inzicht het publiek te verschalken. Doch dat publiek had dit kwalijk opgenomen, en hekelde fel die handelwijs. Had kanunnik de Azevedo hem ook afgekeurd? had hij hem te onvoorzichtig op den teen getrapt? Ik weet het niet; wat er ook van zij, Rymenans greep naar de pen, en ging den geestelijke te lijf in een schimpschrift van 16 blz. met titel: Nieuw-Jaer-Gifte zynde eene saemen-spraeke tusschen den Canoninck Pattot ende Broeder Gregorius over den nieuwen Comptoir Plak-Almanach voor het Jaer ons H.J.C. 1770. - Tot Kullenbourg, by de Weduwe Vacat. - Kanonik Pattot moet den kanonik de Azevedo verbeelden; hij zelf is de sceptische Broeder Gregorius. En daarop het verweerschrift van den kronijkschrijver. 't En is juist van geen stroo en de kanunnik betaalt, deftig en kalm, met klinkende munt. ‘De Azevedo répondit de belle encre par une brochure, dans laquelle il réfute avec autorité les vilains propos lancés contre lui’⁽¹⁾. Ei ja! het slotwoord was raak:

Linquo coacx ranis, cras corvis vanaque vanis.
Ick laet den Vorschen den Coack, de Raven 't krassen,
En d'eydel Geesten al hun grillen en grimassen!

Dat Rymenans Azevedo's antwoord niet wel kon verkroppen, blijkt uit 's mans almanak, naamloos uitgegeven voor 1771: Nieuwen laggenden en leerenden Mechelschen Almanach, door eenen minnaer van 't publiek. Drukk. by Joan. Vander Elst, 116 blz. in 12.

Edoch de Azevedo antwoordde niet meer. Dit was nog best. Rymenans was van 't slag dier schrijvers, die niet nauw zien, en zich zinspelingen veroorloven die aan een eerlijk man niet staan. Wat wij van hem nog lazen, geeft ons juist geen hoogen dunk van den man.

Na al die werken in het Vlaamsch door de Azevedo opgesteld, mag nog even gewezen worden op een ‘Abrégé chrono-

(1) Cfr G. Zech-Dubiez in Bulletin du Cercle archéologique, littéraire et artistique de Malines. Tom. XII, 1902. Bijdrage Les Almanachs malinois et leurs auteurs, blz. 125. Drukk. L. en A. Godenne, Mechelen, 1902.
Jan Bapt. Rymenans, geboren te Diest in 1748, vestigde zich als apotheker te Mechelen, en stierf daar op den 25 October 1840. Groot bibliophile, was hij tevens een niet onbegaafd schrijver. Wat van hem overblijft, in rijm of proza, berust meest in handsch. op 't Stadsarchief te Mechelen. - Zie o.a. almanakken van hem vermeld in vernoemde bijdrage van den heer G. Zech-Dubiez.

[p. 422]

logique de l'état de l'église N.D. à Malines, avant qu'elle fut érigée en collégiale’.

Het zijn al historische aanteekeningen over de kerk van O.L.V. over-de-Dijle. Zij maken een geheel uit met het werk van zijn jongeren broeder genealogist, waar deze de stamtafel der familie Corten, de leeke patronen van het kapittel der collegiale kerk, had opgesteld. Het werk der beide broeders heet: Table généalogique de la famille de Corten, avec quelques pièces y annexées touchant l'érection du Chapitre de l'église collégiale de Notre-Dame au delà de la Dyle. Aux dépens de J.F.A.F. de Azevedo Coutinho y Bernall. 1753..... Uit de persen van J. Jacobs te Leuven.

Op die Table généalogique volgt dan: Description chronologique de l'église collégiale et paroissiale de Notre Dame au delà de la Dyle à Malines, avec une liste des prévôts, doiens et chanoines depuis l'érection du chapitre... suivie d'un recueil des Epitaphes anciennes et modernes..... Par J.F.A.F.A.C. y B.

Dit zijn nu, naar ik meen, zoo niet alle, dan toch al de in druk bekende werken van onzen mechelschen Kronijkschrijver. Goethals maakt nog melding van handschriften en van een ruimen voorraad handschriften zelfs, om de kronijk van Mechelen voort te zetten van 1582 tot 1756; van handschriften ook nopens de synoden van Mechelen, waar, zegt hij, Rector de Ram zijn nut heeft uitgetrokken voor het opmaken van zijn Synodicon Belgicum; en eindelijk van een latijnsch handschrift, zijnde een lofrede of korte levensschets van den historicus Petrus Divoeus⁽¹⁾. Wat echter van die stukken gewierd is mij niet bekend..

Geer. Dom. de Azevedo-Coutinho-y-Bernall, priester, proost en kanunnik der collegiale en parochiale kerk van O.L.V.-over-de-Dijle overleed in den Heere, op den 22 Februari 1782⁽²⁾.

(1) Cfr Baron de Saint Genois, loc. cit., blz. 596... die echter maar herhaalt wat Goethals, op. cit., blz. 254-255 aanstipt.

(2) Pro memoria zij overgeschreven uit het Wekelyks Bericht voor de Provincie van Mechelen, n^o 24, 16 Junii 1782, het bericht van den koopdag in het sterfhuis - het uiteenslaan en verstrooien van hetgeen een gansch menschenleven had vergaard aan zeldzaamheden en kunstvoorwerpen:
‘Donderdag den 20 dezer maend Junii 1782 ende de volgende daegen ten negen ueren voor ende ten twee ueren naer noen, zal men publikelyk verkoopen ten sterfhuyse van wylen den eerw. Heer Gerardus-Dominicus de Azevedo-Coutinho-y-Bernall, in syn leven Canonik ende Proost der Collegiaele ende Parochiaele kerke van O.L.V. over-de-Dyle, eene extra-schoone verzaemelinge van Boeken in alle wetenschappen, waer onder zeer veele Handschriften, raere en zeldzaem voorkomende Boeken, bestaende in meer dan duysent Numeri, waer van de Cataloguen te bekomen zyn by Jacobus Vermeulen, woonende in de Befferstraete, mits betaelende eenen stuyver. Naer de Boeken zal men verkoopen schoone Schilderyen, Teekeningen ende Printen als ook verscheyde kopere Plaeten en Priesters kleederen’. Cfr. loc. cit., blz. 302-303.

[p. 423]

4.

In het Wekelijks Bericht voor de Provincie van Mechelen, numm. 9 van 3 Meert 1782, troffen wij een lijkdicht aan op zijne dood. Wij schrijven het hier over, al ware 't maar ter bewaarnisse:

Lyk-dicht op de Dood van den eerweerden ende edelen Heere Gerardus-Dominicus de Azevedo-Coutinho-y-Bernall, Priester, Proost ende Kanonik der Collegiaele Kerke van O.L.V. over de Deyle binnen deze stadt Mechelen.

Wie draegt men hier ter kerk en graf zoo plegtiglyk,
Maer in zoo kleyne baer? Het schynt een Gods-geweyden...
Zoo is 't, o vriend! gy ziet hier Azevedo's lyk,
Waer in 't niet-spaerend lot het groot van 't kleyn kwamschyden:
Het kleyn geeft aen den worm syn aerd' gekneed met vogt,
Reeds thien-mael seven jaer in moeders schoot ontfangen;
Het groot, 't onstoflyk deel, ontsloten, voôrt de logt
En zoekt syn egte beeld, het wit van syn verlangen.
Nu blyft ons in 't verlies syn arbyds-vrugt, of schrift
Bij iedereen vergaert, doorbladert, doorgelesen,
Getuygen van syn weet en noeyt vermoeyden drift,
Die hem doen roemryk zyn zoo lang'er Mechlaers wezen. -
Noeyt heeft, in gal gedoopt, syn pen het wit besmeurt;
Door Momus' lach getergt, door Midas' oor beledigt,
Geen wraek-lust trof den man, wanneer hy op syn beurt
Den wind-bal kaetzen kon, en stellen zig verdedigt.
Het leugen-taelig boek door hem wierd waerheyds tael;
Zoo wierd het groot met 't kleyn, en ernst met jok verzamelt;
Daer snorkend letter-volk, van zout en oordeel schrael,
Met anderliêns gedagt in grooter vormen stamelt:
Hy voegde dus het nut met 't aengenaem te zaem,
Voordeelen, wel gekent, maer, laes! verkregen zelden;
Syn werkje rond-verspryd toont ons, dat synen naem
Geen Brief of Lyk-bus vraegt, om synen lof te melden;
Dit werk was 's Drukkers baet, uyt perss' in lezers hand:
't Meêdoogen trof syn hert tot Costers voesterlingen,
Als sy voor 's schryvers rook, den nevel van 't verstand,
Hun groot gevormt Papier by kremers zaegen springen;

[p. 424]

 

Dan droop het ziltig nat hem langs syn oogscheel neer,

 

Hij riep: ‘Ellendig volk, dat dag-huer, tuyg en plaeten

 

Besteed aen 't opgeraept, dat een onvrugtbaer veêr,

 

Op woord en hoop van winst, u kwam bedrieglijk laeten!’

 

Zulk was syn spraek: (Eylaes! te spade komt 't beklag)

 

Een zoo medoogend hert, zoo mensch-vriend, door de sikkel

 

De klopaêr afgeknipt mag rusten; t'wyl den dag

 

Of onrust blyft by ons, wraek-gierig volk en krikkel:

 

Rust dan, o edel hert! wanneer uw geestig vogt,

 

't Geen d'oudheyd, stigt, en groey van Mech'len gaf te blaêren,

 

't Geen uw deugd-ryke ziel tot zoeter werking brogt,

 

Nu vliegt haer grond-stof in, laet 't zieltjen hooger vaeren;

 

Vaer wel, o lieve ziel, verkryg den loon der deugd,

 

En laet het tydig kleed in wynig hout gekoffert;

 

Geniet de noeyt gesien, de noeyt gehoorde vreugd

 

By 't Lam, dat Onbevlekt gy daeglyks hebt geoffert.

[p. 425]

III.
B. - Jos. fel. ant. franc. de Azevedo.

Laten wij nu overgaan tot den jongeren broeder J.F.A. Fr. de Azevedo.

Geboren te Mechelen op den 22 April 1717, was hij insgelijks kanunnik van het collegiaal kapittel van O.L.V.-over-de-Dijle, en dit 'n heel spanne tijds, namelijk van den 2 Mei 1738 tot bij zijn afsterven op den 21 October 1794. De heilige Orders echter ontving hij nooit. Hij was en bleef leek-kanunnik.

Waar zijn oudere broeder Geeraard Domien zich met voorliefde op de kronijkkunde toelegde, en menig belangrijk stuk aan het licht bracht, hield de jongere Jos. Felix zich vooral met genealogische studie bezig. Gene ieverde op het veld van en voor den volksman; deze bepaalde zich meer bij den omgang met den rijke en den adel. Zulk driftig liefhebber was hij van stamtafels en familieboomen, dat hij die op zijn eigen kosten liet drukken en er bijna zijn gansch fortuin bij inschoot. Dit bedroefde en ergerde ook wel eens zijne vrienden, en om zijn al te voortvarenden iever in te toomen, wat doen zij? De Kanunnik was juist met de stamtafel van Vander Noot bezig: zij nemen eenige bladzijden van zijn handschrift weg... en alzoo voorkomen zij de uitgave en het geldverlies. En harde les! Was zij niet wat al te hard?⁽¹⁾

Bij 't verschijnen van 't Wekelyks Bericht voor de Provincie van Mechelen, liet Jos. de Azevedo er eenige nota's in opnemen⁽²⁾, ongetwijfeld daartoe aangemoedigd door zijn broêr den kronijkschrijver; doch het waren meer de stamtafels van verwante en bekende families die hem aantrokken. Wat hij in dat vak voortbracht, wordt heden nog gewaardeerd.

Samen met zijn broeder bewerkte hij de stamtafel der familie Corten die, zegt Goethals, in 1753 te Mechelen⁽³⁾ werd uitgegeven met den titel: Table généalogique de la famille de Corten avec quelques pièces y annexées, touchant l'érection du chapitre de l'église collégiale de Notre Dame au-delà de la Dyle à Malines, aux dépens de J.F.A.F. de Azevedo Coutinho-y-Bernall. Hooger reeds stipten wij aan, dat de Proost-kro-

(1) Zoo staat vermeld bij J. B(aeten), op. cit. Naamrollen, II D., blz. 39.

(2) Wekelyks Bericht voor de Stad en de Provincie van Mechelen Voorgesteld by inschryvinge. Drukk. tot Mechelen, by Joannes Francise. Vander Elst, 1773
- Het weekblad begon in Januari van dit jaar 1773 zijn eersten jaargang. Het n^r bevatte 4 of 8 of 16 blz. in 12.

(3) Cfr M.F.V. Goethals. Lectures etc., tom. II, blz. 271. - Pastoor Baeten in op. cit. drukt op blz. 39, II D., dat het werk te Leuven in 1753 van de pers kwam.

[p. 426]

nijkschrijver in dit werk zijnen broeder ter zijde stond. - Als bewijsstukken dezer Table worden dan aangebracht stamtafels als op zich zelf bestaande: Table généalogique de la famille de Heyns alias Smets; - id. de la famille de Bayard, een tak der familie van den dapperen franschen ridder, welke zich in de Provincie Mechelen komen vestigen had; - id. de la famille de Liebeecke; - id. de la famille Van der Lind; - id. de la famille Van Kiel; - id. de la famille Van Criechingen..... Al die stukken dienen met voornoemde ‘Table généalogique de la famille de Corten’ samen te gaan.

II. In 1771 verscheen in Mechelen de Généalogie de la famille Vander Noot (448 blz. in folio). Alhoewel onvoltooid, strekt dit werk zich uit over bijna geheel den brabantschen adel, zoo talrijk ja zijn de vertakkingen, waar de schrijver over uitweidt. Zoo b.v. de stamtafel der familie Schoof en die der familie Brecht zijn er een uittreksel van.

III. Généalogie de la famille de Coloma: een belangrijk werk,- geacht en gezocht werk, zegt Baeten -, waarvan 500 blz. verschenen. Ja; doch is dit werk van Jos. F. de Azevedo? De man - zoo schrijft Goethals - leefde op vertrouwelijken voet met menig geleerden landgenoot, en deelde met bereidwillig herte mee hetgeen men vroeg. En zoo gebeurde 't, dat men nu moeite heeft om te bepalen wat eigenlijk van hem is. Dit is het geval met den familieboom der Coloma's. Zij het nu echt, dat anderen deel hadden in dat opstel en inlichtingen verschaften, het titelblad echter draagt zijn auteursnaam alleen, - toch heeft de Azevedo ontegensprekelijk er toe bijgedragen en orde gebracht waar in de geleverde stoffen geen orde bestond. Zoo getuigt de brusselsche Bibliothecaris. - Drij namen worden vooruitgezet als aanspraak makende op het vaderschap van dit werk: die van de Azevedo, die van den procureur-generaal de Vivario en die van den graaf Pieter de Coloma. Dit dateert van gisteren niet, maar alreede kort na Azevedo's dood werd zijn recht betwist. Een woord uitleg daarover:

Op het archief der stad Mechelen berust een exemplaar van dit boek, kostelijk ingebonden: Généalogie de la famille de Coloma par J.F.A. de Azevedo de Coutinho y Bernall. Zoo luidt het titelblad, waarop het wapenschild der Coloma's. Ik trof er mede de volgende nota opgeteekend:

‘Note qui se trouve touchant cet ouvrage dans le Catalogue des livres de la Bibliothèque de feu Monsieur Gaspar Joseph de Servais, vendus à Malines, le 3 octobre 1808 et jours suivants:

- Cet ouvrage, y est-il dit, fol. 398, est pseudonyme.

[p. 427]

C'est Pierre Alphonse Livin, comte de Coloma, né à Gand, le 12 novembre 1707, qui en est le vrai auteur, et qui voulut se cacher sous le nom d'un autre. Dans l'intention de n'écrire que la généalogie de sa famille, il fit insensiblement un recueil pour ainsi dire général, qui par la variété des matières est devenu très intéressant et précieux. Il s'en occupa une vingtaine d'années au plus, jusqu'en 1777, que parvenu à la page 500, son âge et ses infirmités entravèrent la poursuite de l'impression de 150 exemplaires qu'il fit faire à ses frais. Il mourut à Malines, le 31 décembre 1788, et fut enterré, le 2 janvier 1789, dans le cimetière de Bornhem, ancienne baronnie de ses ancêtres’⁽¹⁾. -

Wat er ook van zij, dit belet niet aan te nemen, dat de Azevedo de hand gehad heeft in het opstel van die stamtafel, en orde gebracht heeft waar geen orde was⁽²⁾. Of nu de Abrégé généalogique de Coloma de Bornhem het werk van de Azevedo is, wordt betwijfeld. Het staat voorzeker beneden zijn andere producten.

Jos. Fel. A. Fr. de Azevedo stierf te Mechelen in den ouderdom van 77 jaar, op den 21 October 1794. Evenals zijn broeder was hij een verdienstelijk man, en - zoo getuigt Baron de Saint-Genois⁽³⁾, ‘zijne schriften worden nog met vrucht geraadpleegd door allen die zich met de geschiedenis der edele families van Mechelen en Brabant bezig houden’.

(1) Pro memoria zij hier 't afschrift van den doodsbrief meêgedeeld: ‘Le comte de Coloma et les Dames, ses soeurs, font avertir la mort de Pierre-Alphonse-Livin, comte de Coloma, leur Père, décédé le 31 décembre 1788 vers les dix heures du matin, dont les Funérailles se feront dans l'église paroissiale des SS. Pierre et Paul, le 14 janvier 1789, à onze heures’

(2) Goethals, by 't artikel Vivario, tom blz. 272, aanstippend dat sommigen aan procureur-generaal H.M.F.J. de Vivario (1736-1810) het auteurschap der stamtafel van Coloma toeschrijven, antwoordt echter hierop: ‘H. de Vivario communiquait avec empressement ses recherches à ses amis. Le chanoine J. Azevedo, le comte de Coloma en ont profité. A ce titre quelques personnes lui attribuent la généalogie de Coloma, publiée sous le nom de ce chanoine, mais qui est effectivement du comte de Coloma. L'amitié la plus sincère unissait ces hommes studieux; cependant ils différaient bien de caractère’. -
Die Vivario hield zich onledig met de studie der geschiedenis. Goethals citeert van hem ‘trois écrits qu'il a publiés sans y mettre son nom: 1^o Réponse s'il y aurait eu à Malines au XII^e s. une célèbre Académie; in 12. brochure verschenen in 1781; - 2^o Sanctus Theodolphus presb. et confessor. Drukk. Trier, 1790 in 8^o. - 3^o Levensschets van syne uytmuntendheyd den Cardinael Franckenbergh, overleden tot Breda, den 11 Junii 1804; waerin syne verscheyde bevoorderingen en verheffingen eenswegs desselfs lofreden maeken. Drukk. Mechelen, in 8^o, 1804.

(3) Cfr Biographie Nationale, tom. I, blz. 596, jaar 1866.

[p. 428]

Met hem verdween de laatste Azevedo uit Mechelen. En ongetwijfeld verdween hij onbemerkt. Het waren ook zoo'n beroerde tijden, en wie zal zich dien ouden edelman hebben aangetrokken? Wie? Althans in het Wekelyks Bericht... van Mechelen is geen spoor van ‘sterfgeval’ nopens hem te vinden. Het weekblad was nochtans dankbaarheid aan de Azevedo's verschuldigd! Nu, op de plaatse zelf waar men graag een woordje hulde aan den geleerden aflijvige hadde gelezen, trof men in het weekblad was nochtans dankbaarheid aan de Azevedo's verschuldigd! Azevedo's dood ‘zoo ter puyen van het Stad-huys als rond de stad, was afgekondigd en aengeplakt’, een stuk in zoo'n lage als onteerende taal opgesteld door de municipale officieren van Mechelen, en dat luidde als volgt:

‘Den Commandant van de Plaetse ons hebbende te kennen gegeven, dat de Conventie besloten hadde, dat men den 30 dezer maend zoude geviert hebben de zegepraelen van de Republiek ende de verdrijving der slaeven uyt deszelfs territoire,

hebben wy ons verhaest om ons te schikken naer den wil der Fransche Natie, ende by gevolge van diere hebben wy vastgesteld morgen te vieren die Feeste, die men schuldig is aen de genie ende de kloekmoedigheyd der Franschen. Wy aenmoedigen alle onse Medeborgers van in die Feeste deel te nemen, ende wy laeten hun toe van [voor dien bovengemelden dag 30 der wynmaend] alleenelyk zig naer de ure by het Reglement van den 17 deser gestelt, zig in de herbergen te verheugen.

Gedaen door de Municipaele Officieren van Mechelen, den 29 wynmaend, het 3^e jaer der Fransche Republiek’⁽²⁾.

Zoo luidden zij de feestklok... maar de geschiedenis sliep niet, en onverbiddelijk lijk zij is, zoude zij ondertusschen in haar memorieboek schandvlekken - liberrima judex historia, zegt Seneca ergens - de plichtvergeten politici, die de eer en grootheid van land en volk verloochenden op het oogenblik dat zij die tot eer van land en volk gewrocht hadden, wegvielen.

(2) De 30 vendémiaire of wijnmaand stemt overeen met onzen 21 October, den dag zelven van de Azevedo's dood.
- Dat stuk komt voor op bz. 653 van het vermeld ‘Wekelyks Bericht’.
Sedert 22 Sept. 1794 bestond de door de Franschen aangestelde Magistraat uit de volgende ‘Borgers’: Schouth: Constant van den Nieuwenhuysen; - commune-meesters: Nicolaus de Villers, de Nelis; pensionarissen: Bertrand, Hosselet; - greffiers: G.J.J. Verlinden, J.B. Rymemans; - schepenen: Thys, de Berg, Van den Bossche zone, Verhoeven, C. Leemans zone, J.L. le Febure; - schepenen uit de natiën: P. Vermeulen, Van Buscom, Hvi, Ph. Bernaerts, Palms, Groof; - policie-meesters: De Katzner, Ryckmans; - secretarissen: F.J. de Cock, J.A. Pansius; - tresoriers: F. van Velsen, J.B. Olivier.