Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1926
(1926)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 29]
| |
President Wilson als opvoeder
| |
[pagina 30]
| |
Zijn woord is kort en bondig. Geene holle zinnen over abstracte zaken. Wilson houdt zijn ideaal zeer hoog, en hij drukt het nauwkeurig uit, opdat iedereen, omhoog en omlaag, het zou verstaan. Hij vertoont geen nutteloozen woordenpraal, en toch is zijn proza aangenaam en kunstig, dikwijls verrassend schoon. Hij herhaalt dikwijls dezelfde woorden, die als een leidmotief door zijne redevoeringen loopen. Wat betreft de gunstige gelegenheid: wij leven nog in de naoorlogsche periode van verdrukte gemoederen, geschokte zenuwen, overprikkelde zinnen, die het logisch denken en het menschelijk geweten veel kwaad hebben gedaan. De gelegenheid is dus gunstig om in de school een geest van vrede en nuttige werkzaamheid te kweeken. Als het in de geesten klaar komt, zal het in de wereld, in het leven ook wel veranderen, tenzij dan wanneer het woord van den meester geen gezag meer zou hebben. - ‘Clear, cogent thinking is vastly more important as an element of patriotism than flag-waving and cheering.’ Klaar, krachtig denken is oneindig veel belangrijker als element van vaderlandsliefde dan vlagge-gewapper of hoerahgejuich. Dat zegt de verzamelaar van Wilson's oorlogsreden, en ik meen dat zulk woord te gepaster ure komt, bij al hetgeen wij rondom ons zien en hooren van uiterlijk vertoon, feestviering, sportreclame, snelheidswaanzin en gerucht van allen aard. De verzameling War Addresses bevat twaalf stukken, die elk een bijzonder karakter hebben. Zij is voorafgegaan van een inleiding. Deze bevat een beknopt levensbericht van Woodrow Wilson, een overzicht van zijn literair werk, een korte geschiedenis van den oorlog: - het uitbreken, de gebeurtenissen, de neutrale houding van de Vereenigde Staten en daarna hunne deelneming aan den wereldkrijg.
⋆⋆⋆
De eerste rede is van 17 Januari 1917, gericht tot het Congres der Vereenigde Staten. Wilson komt dadelijk te voorschijn met zijn ontwerp voor een Volkerenbond tot welken de Vereenigde Staten formeel zouden toetreden. Hij trekt te velde tegen de politiek van ‘l'équilibre européen’ - ‘the balance of power’, - evenwicht van macht, die tal van oorlogen heeft doen ontstaan. Daar moet gemeenschap zijn van macht, zegt Wilson; geen georganiseerde wedijver noch strijd, maar goed ingerichte, algemeene vrede. | |
[pagina 31]
| |
In de tweede rede tot het Congres spreekt Wilson over het afbreken der diplomatische betrekkingen met Duitschland, omdat het de zee voor niemand, neutralen gelijk oorlogsvoerenden, meer vrij liet. De ‘Sussex’ was getorpedeerd geworden zonder verwittiging, en het kostte het leven aan verscheidene Amerikanen. De rede is getiteld: ‘Armed neutrality’, gericht tot het Congres op 26 Februari 1917. President Wilson beklaagt zich dat de Duitsche regeering geene rekening houdt met de waarschuwing van de Vereenigde Staten, betreffende het werk der duikbooten. Hij zegt dat hij door de wet de macht bezit handelend op te treden; maar dat hij eerst het Congres wil raadplegen. Hij verklaart zich een vijand van den oorlog en een vriend van den vrede, maar hij wil de Amerikaansche zeelieden beschermen bij hun vreedzame tochten op zee. - Het recht van den mensch is in gevaar, en zonder dit is geene beschaving mogelijk, zegt President Wilson. De vierde rede, op 5 Maart, is de openingsrede tot het Congres gehouden, na zijne tweede verkiezing als President der Vereenigde Staten. Hij somt op wat hij gedaan heeft om orde te brengen in het Amerikaansch huishouden, om de rust te behouden onder het Amerikaansche volk, - ‘a composite and cosmopolitan people,’ - een gemengd en cosmopolitisch volk; het bloed van al de volkeren, die in oorlog zijn, zegt hij. Toch zijn zij fier burgers te zijn van ons land met de beginselen van een vrijgemaakt menschdom, Dan stipt hij de zeven punten aan voor dewelke Amerika zal in den oorlog treden, als het noodig zou blijken. En hij eindigt die rede met een roerend gebed: - ‘I pray God I may be given the wisdom and the prudence to do my duty in the true spirit of this great people.’ De vijfde rede heeft voor onderwerp: dat de Duitsche duikbooten-krijg een krijg is tegen het menschdom. Zij is gericht tot het Congres op 2 April 1917. President Wilson zegt dat hij geen twist zoekt met het Duitsche volk, maar dat de wapens der Amerikanen zich zullen keeren tegen de Pruisische autocratie, die den overmoed zoo ver drijft van Mexico tegen de V.S. op te hitsen, nadat zij de V.S. zelf had bewerkt door bespieders. En dan komt het leidmotief, dat de V.S. den oorlog zullen voeren zonder zelfzuchtige doeleinden, ook niet tegen het Duitsche volk, met Amerika bevriend; zooveel te meer daar millioenen mannen en vrouwen in de V.S. van Duitschen oorsprong zijn. Maar de beschaving zelf ligt in de weegschaal, zegt hij, en menschenrecht is kostelijker dan vrede. | |
[pagina 32]
| |
Amerika trad in den oorlog op 6 April 1917. ‘God helping her, she can do no other,’ zegt President Wilson. De zesde rede is gericht tot het ‘Provisional Government of Russia’, op 26 Mei 1917. Het thema is de vrijmaking der volkeren. Het Tsarenrijk bestond niet meer; Kerensky werd eerste minister van eene democratische regeering. In November was hij verplicht te vluchten voor de tweede revolutie, geleid door Lenin en Trotzky, hoofden der ‘bolcheviki’, stichters van de republieken der Sovjets. Op 3 Maart 1918 werd te Brest-Litowsk tusschen Sovjet-Rusland en Duitschland de vrede geteekend. De Duitsche legers kwamen van het oostelijk naar het westelijk front; maar daar zouden zij nu de Amerikanen treffen bij de bondgenooten. Hunne groote hoop te winnen kreeg een gevoeligen knak. Toch zouden zij nog een offensief wagen en weerom tot over de Marne komen bij Château-Thierry. Het zevende War Address is gericht tot het Amerikaansche volk. Het is getiteld: ‘The flag we follow’, - de vlag die we volgen. Het is eene brok hooge welsprekendheid, wellicht de schoonste redevoering van het heele boek. - ‘De militaire meesters van Duitschland hebben nooit de natiën beschouwd als volkeren, bestaande uit mannen, vrouwen en kinderen van hetzelfde bloed, dezelfde natuur, menschen die hunne regeering zelf mogen kiezen. Zij beschouwen volkeren als dienstbare organisaties. Kleine volkeren hebben geen recht op het bestaan, zeggen zij. Wilson wraakt met krachtigen greep den aanslag, gepleegd op de vrijheid der volkeren. Amerika is bereid, zegt hij, later, zonder blozen voor de rechtbank der geschiedenis te verschijnen voor zijn tusschenkomst in den oorlog. Het achtste stuk is de brief, gericht aan zijne Heiligheid Benedictus XV, paus van Rome. Wilson zegt geroerd te zijn door den oproep van het opperhoofd der Kerk om den oorlog te eindigen en vrede te sluiten. Maar hij voegt er dadelijk bij, dat het niet alleen een ophouden moet zijn van oorlog te voeren, maar het stichten van een duurzamen vrede. De toestand van vroeger in Europa kan niet meer worden geduld: de wereld leefde onder de bedreiging van eene militaire caste, gestuwd door eene niet verantwoordelijke regeering. Amerika wil geen vrede sluiten met de ‘military masters’ | |
[pagina 33]
| |
van Duitschland. Het heeft geen vertrouwen in hun woord. Het wil onderhandelen met burgers, afgevaardigd door het Duitsche volk zelf. De negende rede van President Wilson is gericht tot de ‘American Federation of Labor Convention’. Zij is getiteld: ‘The American people must stand together.’ Ditmaal spreekt de President tot de werkende klasse onder de leiding van Samuel Gompers. Deze rede is eene van de knapste en degelijkste die hij heeft uitgesproken. Hij gaat rechtstreeks af op het doel: - ‘The war was started by Germany...’. - Duitschland heeft den oorlog in gang gestoken. Had het reden daartoe? Had het niet zijne plaats onder de zon, meer dan zijne plaats? - De heele wereld stond verbaasd van Duitschland's vooruitgang op stoffelijk zoowel als op intellectueel gebied. En President Wilson hangt een tafereel op van dien vooruitgang, van den snellen opbloei van steden en streken, sneller dan wij ooit in Amerika hebben gekend. Wilson toont in die rede dat hij Duitschland beter kende dan menige staatsman in Europa. En dan besluit hij: - ‘Germany is determined that the political power over the world shall belong to her.’ - Wie poogt op dit oogenblik met Duitschland overeen te komen is zeker van zijn ondergang, zegt hij nog. - De Russische droomers zullen het aan den lijve wel ondervinden. Die negende rede is, ik herhaal het, zeer belangrijk. Zij bepaalt, n.l. op economisch gebied, den stand van het ‘Wilsonism’, zal ik maar zeggen, tusschen autocratie en bolchevism. De tiende rede: ‘No peace with autocracy’ is gericht tot het Congres op 4 December 1917. Geen vrede met de autocratische regeering in Duitschland. - ‘The voices of humanity’ hangen in de lucht en spreken elken dag duidelijker, zegt Wilson. - Humaniteit wil niet dat de oorlog eindigt met wraakzuchtige doeleinden: geene annexaties, geene lasten, geene straffende vergoedingen. Wij zullen den vrede steunen, zegt hij, op edelmoedigheid en recht, niet op wraak en haat. Maar wij moeten den oorlog winnen. Duitschland moet het onrecht herstellen. En het eerste onrecht dat Wilson noemt is: het onrecht België aangedaan: - ‘The have done a wrong to Belgium which must be repaired.’ | |
[pagina 34]
| |
De Rijkskanselier Bethmann-Holweg heeft overigens dat onrecht zelf herkend in zijn beruchte rede in den Rijksdag op 4 Aug. 1914. - ‘Dit is een oorlog voor hooge beginselen,’ zegt verder President Wilson. Hij eindigt met de volgende treffende woorden: - ‘A supreme moment of history has come. The eyes of the people have been opened and they see. The hand of God is laid upon the nations. He will show them favor, I devotely believe, only if they rise to the clear hights of His own justice and mercy.’ De tiende rede, tot het Congres, op 8 Januari 1918, spreekt over het programma van den vrede. Met een militairen vrede van Duitschland kunnen de volkeren niet vrij zijn en niet over zich zelf beschikken. En dan ontwikkelt hij veertien punten, waarop vrede moet steunen, - de vermaarde veertien punten, die den naam van Wilson de wereld rond hebben gedragen, en hem sedert 1918 deden beschouwen als de man die een nieuw licht over de wereld wilde laten stralen, en daarvoor de hulp inriep van den Allerhoogste. De elfde rede is weerom gericht tot het Congres op 11 Februari 1918. Zij heeft als onderwerp: ‘the four principles of peace’. De rede van 8 Januari had grooten indruk gemaakt in alle landen van de wereld, ook in Duitschland. Oostenrijk had al willen vrede maken met de Bondgenooten. Duitschland wilde onderhandelen, doch op de oude diplomatische manier. Dat wilde Wilson niet. Dat moest openlijk gebeuren. - Hertling, de kanselier van Berlijn, snapt niet dat hij met zijne gedachten leeft in eene wereld die dood is, zei de President. - ‘The power of the United States is a menace to no nation or people. It springs out of freedom and is for the service of freedom.’ De twaalfde rede werd uitgesproken te Baltimore op 6 April 1918, op den eersten verjaardag der intrede van de Vereenigde Staten in den oorlog. - Het is de verjaardag van Duitschland's uitdaging tot vechten voor ons recht op het leven, en om vrij te zijn, en ook voor de heilige rechten van vrije menschen, om 't even waar, zegt President Wilson. - De natie is opgestaan. Het is niet noodig ze op te roepen. Wij weten wat de oorlog kosten zal: onze uiterste opoffering, de levens van onze knapste mannen, en, zoo noodig, alles wat wij bezitten. | |
[pagina 35]
| |
‘Force, force to the utmost, force without stint or limit, the righteous and triumphant force which shall make right the law of the world and cast every selfisch dominion down in the dust.’ Die rede, evenals de vorige, sloeg in en deed de wereld nadenken. Ze klonk als ‘steel on flint’, - staal op vuursteen. Intusschentijd werkte Amerika uit al zijne krachten. De duikbooten van den keizer hadden veel schade berokkend aan de koopvaardij aller natiën, maar zij hebben niet belet dat in Augustus 1918 een paar millioen soldaten uit de Vereenigde Staten van Amerika aan het westelijk front in Europa waren met wapens, munitie, materiaal, voedingsmiddelen en geld. En dàt deed het Duitsche leger wijken, de wapens neerleggen en muiten. De ‘Kriegsherr’ trok er van door op onzijdig gebied. President Wilson had de muiterij voorspeld.
⋆⋆⋆
Dat alles was het werk, het reuzenwerk van President Wilson, - den profeet, den ziener, den man Gods, die als een nieuwe Pieter de Eremijt de wereld opriep voor een kruistocht van het Recht tegen het brutale geweld, voor vrijheid en beschaving, bedreigd door ‘military Masters’. De laatste rede der War Addresses werd uitgesproken te Mount Vernon in Virginia op 4 Juli 1918. Zij is gericht tot de leden van het diplomatisch korps en tot het Amerikaansche volk. Zij heeft een anderen klank. Het is als eene idylle na den paean of strijdzang. Mount Vernon is de plaats waar George Washington, eerste President der V.S., woonde en waar zijne grafstede wordt vereerd. Deze rede werd in open lucht uitgeproken. De redenaar zegt: - ‘The place seems very still and remote. It is as serene and untouched by the hurry of the world as it was in those great days long ago when General Washington was here and held leisurely Conference with the men who were to be associated with him in the creation of a nation... From this green hillside we also ought to be able to see with comprehending eyes the world that lies about us and should conceive anew the purposes that must set men free.’ En zoo gaat Wilson voort met te spreken over het groote dat eens in Mount Vernon gebeurde ten tijde van Washington, - de stichting der Vereenigde Staten van Noord-Amerika. Daarna hangt hij een tafereel op van den wereldoorlog en van de twee partijen, die in de wereld tegenover elkander staan. | |
[pagina 36]
| |
Van den eenen kant niet alleen de volkeren die in oorlog zijn, maar ook de onzijdigen, die door den oorlog lijden, maar niet kunnen handelen omdat zij te zwak zijn. Van den anderen kant meesters die over groote legers beschikten en voor welke de volkeren slechts dienden als brandstof; - heerschers gedost in zonderlinge uniformen en bekleed met een gezag dat niet meer van onzen tijd is. Het Verleden en het Heden zijn in doodelijke worsteling tegen elkaar. Er is maar eene uitkomst en ze moet beslissend zijn. En Wilson zet eens te meer de voorwaarden van den vrede uiteen; de vier punten waarover we reeds spraken. En daarna klinkt zijne slotrede: - ‘I can fancy that the air of this place carries the accents of such principles with a peculiar kindness.’ Hij zegt nog, dat hij hoopt dat de wereld deze woorden zal hooren en in vertrouwen de toekomst te gemoet zien. - ‘De verblinde meesters van Pruisen hebben krachten opgewekt, die zij weinig kenden; krachten, die eens opgewekt, niet stil gelegd worden, want zij zijn gestuwd door hoogere dan menschelijke macht en hebben een doel dat onsterfelijk is en dat de zege in zich bevat.’ Dit is de laatste der War Addresses. Op 11 November om 11 uren 's morgens eindigde de oorlog. De wereld was verlost van het monster. De vreugd was onbeschrijflijk. Toen President Wilson zich met den Europeeschen krijg begon in te laten, werd er met hem in Duitschland spottend gelachen. Men beweerde, dat hij, om zich te verdedigen, niets anders had dan eene schrijfmachine, en dat zij in Duitschland vele en zware kanonnen hadden om van verre en nabij hunne tegenstrevers te verpletteren. De schrijfmachine van President Wilson heeft zoo goed gewerkt, dat zij de kanonnen in onbruik heeft gesteld. Ze staan nu te beroesten, zoowat in alle hoeken van de wereld. Dat alles kwam door het woord van President Wilson, die niet alleen over zijn woord beschikte, maar over macht, legers en geld; schepen en munitie om oorlog te voeren tegen den oorlog.
⋆⋆⋆
Vóór enkele weken werd hier in de Academie herdacht de Nederlander Huig de Groot, de beroemde Grotius, de schrijver van De Jure Belli ac Pacis, van de Mare Liberum en van de Veritale Religionis Christianae. (1583-1645). | |
[pagina 37]
| |
Dat was de Wilson van zijn tijd, maar het was de tijd der autocratie. Grotius geraakte in de gevangenis. President Wilson was de Grotius van eene eeuw, waarin een nieuwe tijd zal aanbreken, gelijk de democratische President der Vereenigde Staten het voorzegde. De beginselen van Wilson waren de beginselen van Grotius, het waren de Christelijke beginselen, de vrijheid der zeevaart en de verzuchting naar vrede onder menschen van goeden wil. Wilson haatte den oorlog, - het ‘zwijn des oorlogs’ gelijk Vondel zei, de groote vriend van Grotius.
Januari 1926. |
|