Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1924

[p. 729]

Er of meer? St of meest?
Lezing door Kan. Am. Joos, werkend lid.

Mijn collega's, zoowel als ik, zuilen al opgemerkt hebben dat het meer en meer opkomt in tijdschriften en dagbladen den vergelijkenden trap van meerderheid door meer en den betrekkelijk overtreffenden door meest te omschrijven.

Dat gebruik bestaat sinds lang, maar in beperkte maat, om bepaalde redenen.

Zoo lees ik, bij Meer, in Woordenb. der Nederl. Taal: 2) In dezelfde bet. (d.i. sterker, in hoogere mate) bij bnw. en bw.; thans inzonderheid wanneer een comparatief op er minder welluidend zou wezen, en in de onder 3, 4, 5, 6) genoemde gevallen.

En die gevalien zijn: 3) In tegenstelling met min. De Mensch is min of meer volmaakt, naar mate hij min of meer werkt... 4) In verschillende vaste uitdrukkingen die eene gedurige of herhaalde toeneming in graad aanduiden. Dat uwe liefde noch meer ende meer overvloedig worde... 5) Worden twee handelingen, hoedanigheden, toestanden, oorzaken enz. ten opzichte van een graad met elkander vergeleken, dan bedeelt men vaak niet zoozeer dat er verschil van graad is als wel dat de eene meer in aanmerking komt dan de andere: meer staat dan gelijk met veeleer... Onze verkeering is meer gedwongen dan vrij... 6) Ook zonder eene rechtstreeksche uitgedrukte vergelijking wordt meer in dien zin gebruikt... De liefdadigheid van meer gegoeden af te smeeken.

Over meest vind ik in Woord. der Ned. Taal het volgende: 1) Als bijw. van graad voor in de hoogste mate was het neutrum in het Oudgermaansch in gebruik. Dit bleef ook later zoo, bij bnw. thans vooral wanneer de eigenlijke superlatief minder gemakkelijk kan gevormd worden, en ook wel als gallicisme... Onze allerbeste, zoo wel ais meestgeliefde en geëerbiedigde moeder.

Zoo wij de spraakkunsten raadplegen, vinden wij er dat men in plaats van -st de omschrijving meest gebruikt bij de bijv. naamwoorden op st: vast, meest vast; en in plaats van -er en -st, de omschrijving meer en meest bij de deelwoorden als zoodanig nog gevoeld: verspreid, meer verspreid, meest verspreid. Van Wijk geeft ook de lange bijv. naamw. en bijwoorden.

Blijft men thans bij die uitzonderingen? Hier volgen eeni-

[p. 730]

ge voorbeeiden die ik uit Vlaamsche en Hollandsche dagbladen geknipt heb en die, zoo me dunkt, moeilijk kunnen doorgaan voor toepassingen van de opgesomde uitzonderingen.

Wij wachten naar meer nauwkeurige bijzonderheden. - De boer was meer groot en sterk dan de dief die hem aanrandde. - Dat gebeurde onder de meest gunstige voorwaarden. - Het is een volksleening in den meest waren zin van 't woord. - Dat zijn de meest bekwame financiers van den tegenstrever. - Hij zal het telegram op de meest krachtige wijs tegenspreken. - De meest nauwe betrekkingen verbinden Rusland en zijn bondgenooten. - Daartoe wordt de meest eendrachtige werking vereischt. - De meest felle voorstander van vrijhandel legt zich geheel bij dit alles neer. - Ge moogt de meest geleerde, de meest eerlijke, de meest verdienstelijke man zijn. - Beide bezoeken droegen het stempel van de meest groote hartelijkheid. - Zet iedereen aan een abonnement door de post te nemen. 't Is voor 't oogenblik de meest regelmatige en meest zekere weg.

Uit die voorbeelden blijkt dat men de omschrijving met alle bnw. en bijw. zonder onderscheid begint te gebruiken.

Het feit dat ik hier vaststel, zal ík noch goedkeuren, noch laken. Enkel wil ik de mogelijke oorzaken van dit verschijnsel opzoeken.

1^o Is de streving naar kracht daar niet soms de oorzaak van? Het is een algemeene regel in onze taal een sterk accent te stellen op een woord of een deel van een woord dat men wil doen uitkomen. Zoo men dus nadruk wil leggen op de meerderheid of de overtreffendheid, wat dikwijls gebeuren kan, zou het krachtaccent op -er en -st moeten vallen. Maar die zijn beide toonloos en komen bovendien op 't einde van de woorden, waardoor het moeilijk is ze met de gewenschte kracht uit te spreken. Die moeilijkheid ontgaat men door het gebruik van de omschrijving met meer en meest, die beide helder zijn en vóor het bepaalde woord staan.

2^o Zeker komt de omschrijving licht in den mond van menschen die veei Fransch spreken of in 't Fransch denken, en in de pen van dagbladschrijvers die uit het Fransch en het Engelsch moeten vertalen. En ge hebt gehoord dat Woord. der Ned. Taal in het gebruik van meest dikwijls een gallicisme ziet.

3^o Zou dan weer bij sommigen de analogie niet werken, naar aanleiding van de menigvuldige uitzonderingen vooral om de welluidendheid ingebracht en dan ook door iedereen aangenomen en toegepast?

Kracht, Fransche en Engelsche invloed en analogie zijn drie samenzweerders tegen den synthetischen vorm en voorvechters van den analytischen, en groot daarom is hun macht, aan-

[p. 731]

gezien zij een voedsel zijn voor de eeuwenoude geneigdheid der taal om meer en meer analytisch te worden.

't Kan bijgevolg gebeuren dat binnen eenige jaren meer en meest ten minste zooveel als -er en -st in 't geschreven voorkomen.

Des te meer dat ik uit verscheiden zinnen die ik in dagbladen vond, zou mogen besluiten dat het begrip door -er en -st uitgedrukt in veel geesten begint te verzwakken, te verbleeken en te verduisteren.

Mag ik u eenige van die zinnen voorlezen?...

In het mooie Zwitserland is de levensduurte slechts 62% meer hooger dan in 1914.

Deze wetten worden nog meer onduidelijker en minder begrijpelijker gemaakt door een massa ministeriëele besluiten.

De vraag naar de levensbeschouwing is de meest practische en de hoogst belangrijkste vraag.

Nu ving hij de stukken aan van de meest invloedrijkste auteurs.

De kostelooze geneeskundige dienst, alhoewel de voornaamste, is de slecht bezoldigste in vele gemeenten.

Een premie van honderd frank aan dengene die mij een handelshuis kan bezorgen in een der meest gezochtste en welbekendste straten.

Dat is voorzeker niet het minst belangrijkste deel van deze studie.

Waar is 't dat men tot nu toe bij den gewonen man uit het volk zulke zinnen niet te hooren krijgt; maar even waar is 't ook dat de invloed der dagbladen, ook op taalgebied, groot is en alle jaren, door de uitbreiding van ons onderwijs, nog grooter zal worden.

5 November 1924.