Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1924

[p. 257]

Prijsvragen voor 1924
Verslagen der keurraden. Vier van de zeven uitgeschreven prijsvragen werden beantwoord.

Eerste prijsvraag.

Dialectstudie. - Gentsch Idioticon.

Prijs: 1200 fr.

Twee antwoorden werden ingezonden.

Kenspreuken: 1^o) Doe wel en zie niet om.

2^o) Uit Liefde verzameld.

Leden van den Keurraad: Prof. J. Vercoullie, Prof. Dr. J. Mansion en Dr. L. Goemans.

1^o) Verslag van Prof. J. Vercoullie.

De bijdrage Doe wel en zie niet om is in veel opzichten belangwekkend, maar wordt door het groote werk Uit liefde verzameld zoo diep in de schaduw gedrongen, dat ze voor den prijs niet kan in aanmerking komen.

Het is dus niet noodig ze verder te bespreken.

Het werk Uit liefde verzameld is de vrucht van jarenlange vlijt en geduld; het verdient een onvoorwaardelijke waardeering, maar het brengt alleen bouwstoffen. Bijna geen artikel is geredigeerd of afgewerkt.

Al die bouwstoffen op de werf voeren, verdient reeds een prijs; maar dan zou er ook een prijs moeten zijn voor hem die daarmee het gebouw zou optrekken.

En hier komt de vraag: is met die steen en dat hout het gebouw te maken dat de Academie wil doen verrijzen. Een Idioticon behandelt het thans levende dialect. De schrijver van Uit liefde verzameld heeft echter ook al het typisch Gentsche uit de oudere boeken en bescheiden die hij heeft kunnen inzien, opgenomen. Daaronder is zooveel eigenaardigs, dat ik het ongaarne zou missen en ik dus uitdrukkelijk voorstel om het niet ter zijde te laten.

[p. 258]

Daarbij zou ik verlangen dat het voorbeeld van ons medelid Is. Teirlinck gevolgd wordt, en dat ieder idioticon ons ook aangeeft wat er van de omgangstaal wel en wat er niet in de gewesttaal voorkomt.

De uitspraak of liever het phonetisch overschrift is niet op de hoogte van den tijd. De klemtoon wordt nergens aangegeven.

Wat de bijvoegsels betreft:

1)	Samenstelling van het boek: dat is te wijzigen naar het hiervoor gezegde;
2)	Klankleer: moet de teekens van het phonetisch overschrift geven;
3)	Geschied. v.h. Gentsch dialect: is alleen een bespreking van de vraag of er meer dan één Gentsch is: dat is niets meer dan een § van 1);
4)	Specimens: zeer belangwekkend;
5)	Bibliographie: de titels moeten naar den naam der auteurs gerangschikt worden, met een afzonderlijke groep voor de anoniemen;
6)	Voornamen: goed;
7)	Spelen: alle op hun alphab. plaats in het boek brengen, met de opsomming der namen onder het woord spel.

Wordt er ons gewaarborgd dat de schrijver alles tot het verlangde boek kan omwerken, dan mag hij de belooning ontvangen die zijn noeste vlijt verdient.

2^o) Verslag van Prof. Dr. J. Mansion.

Twee werken zijn toegekomen als antwoord op de prijsvraag: Gentsch Idioticon, een eerste met kenspreuk: Doe wel en zie niet om; een tweede met de woorden: Uit liefde verzameld.

De schijver van ‘Doe wel en zie niet om’ geeft blijken van kennis van het dialect en zijn werk zal met belangstelling en voordeel gebruikt worden door wie zich verder met dat zelfde onderwerp wil bezig houden. Wordt het, zooals ik hier voorstel, in het Archief onzer Academie neergelegd en bewaard, dan zal het zonder twijfel diensten bewijzen aan onze dialectologen, die anders niet zoo gemakkelijk inlichtingen over de Gentsche volkstaal kunnen vinden. Maar niet alleen om de vergelijking met het werk van den tweeden inzender, wiens reuzenarbeid alles wat wij op dit gebied bezitten in de schaduw stelt, maar ook om vele andere redenen, kan er van eene bekroning van ‘doe wel, enz.’ geene sprake zijn. Noch de methode, noch de wijze van verzamelen, noch de verwerking van de stof voldoen aan de eischen die heden aan een Idioticon gesteld worden. Daarenboven is eene zeer oppervlakkige kennis-

[p. 259]

neming van het werk voldoende om in te zien dat het in geen enkel opzicht op volledigheid kan aanspraak maken.

Levert het eerste werk te weinig, den schrijver van ‘Uit liefde verzameld’ zou men geneigd zijn te verwijten dat hij te veel geeft of althans meer dan gevraagd wordt. Hij heeft niet alleen het huidige Gentsch dialect maar ook het dialect van vroeger eeuwen uit alle mogelijke bronnen trachten te achterhalen. Op zichzelf eene zeer nuttige en loonende taak. Zeer belangwekkend zou het b.v. kunnen zijn, als iemand de moeite nam om in de Beroerlicke tijden van M. van Vaernewijck het specifisch Gentsch element van het algemeen XVI^e-eeuwsche Nederlandsch te scheiden. Zuk een werk kan alleen een Gentenaar doen. Maar gezien Gent buitengewoon rijk is aan geschriften uit alle eeuwen, van af 1280 - het lijvige schrijfboek waarin de schrijver de titels van zijne bronnen meedeelt is misschien nog onvolledig - moet men zich afvragen of dit gedeelte van den arbeid zonder voor-onderzoek van elke bron afzonderlijk, door een enkeling wel te volbrengen is. Voeg daarbij een buitengewoon uitgebreid onderzoek van het levend dialect en men begrijpt licht dat de verzamelaar het niet verder gebracht heeft dan een vergaren van - niet altijd afgewerkte - bouwsteenen. Wel heeft de schrijver uiteengezet hoe hij de stof meende te behandelen maar bij een voornemen is het gebleven. Geen enkel deel, geene enkele letter van het woordenboek is eigenlijk àf. De samensteller is letterlijk overstelpt door de massa van zijn materiaal.

Deze stand van zaken maakt de taak van den beoordeelaar buitengewoon lastig. Houdt hij zich aan den gewonen maatstaf en vraagt hij zich af wat voor werk heden van den schrijver van een Idioticon geeischt wordt en in hoever daaraan voldaan is, dan moet hij het ingezonden werk zonder meer verwerpen. Tegen een voorstel om den schrijver voorwaardelijk te bekronen, met dien verstande dat de feilen en gebreken van zijn arbeid verbeterd worden, zal een strenge criticus zonder veel moeite betoogen dat zulks, zoo niet onmogelijk, dan toch uitermate lastig is; dat het van den inzender, vermoedelijk een mensch reeds op jaren, niet kan verlangd noch verwacht worden. Maar aan den anderen kant pleit voor den verzamelaar die ‘liefde’ waarvan zijn motto gewaagt en die heel zijn ‘verzamelen’ kenmerkt. ‘Liefde’ tot de moedertaal kan alleen den moed en de bezieling geven die voor het opstapelen van zulk een berg van bouwstoffen noodig waren. Wij staan dus voor een werk van kolossalen omvang, van buitengewone verdiensten. Welke gebreken het ook mogen aankleven, de Academie heeft, naar mijne bescheiden meening, den plicht om deze reuzenbijdrage tot de kennis onzer taal niet

[p. 260]

te laten verloren gaan. Daar het beste en kortste middel daartoe de bekroning van het werk beteekent, dient het ook, den gewonen regels ten spijt, bekroond te worden...

Ik sluit me dus aan bij den eersten verslaggever. Maar evenals hij moet ik er nadruk op leggen dat het Idioticon niet kan gedrukt worden in den vorm in den welken het ons is voorgelegd. Op eenige punten moet hier de aandacht gevestigd worden.

1^o De schrijver zal een of ander practisch stelsel moeten kiezen om de uitspraak aan te geven en naar mijne meening is het eenvoudigste het beste: zoo b.v. iets in den aard van het door ons medelid Is. Teirlinck voor het Zuid-Oostvlaamsch gebruikte stelsel.

2^o Verder hoef ik hier niet te herhalen wat mijn collega prof. Vercoullie aangaande de bijvoegsels, enz., verlangt; ik kan volstaan met te zeggen dat ik het daarmee volkomen eens ben. Aangaande de aanhalingen zal ik nog opmerken dat de aangegeven datums overal die van het oorspronkelijke en niet van de gedrukte teksten zouden moeten zijn, althans waar een groote afstand tusschen de twee bestaat. Zoo is Dagb. van Gent 1901 een van 1447 tot 1470 dagteekenende handschrift door Fris in 1901 uitgegeven!

3^o Vele uitdrukkingen en spreekwoordelijke gezegden zijn niet specifisch Gentsch. Het is wel de moeite waard aan te teekenen dat ze ook Gentsch zijn, maar de enkele vermelding is dan genoeg. Waar men die echter in een ouder Gentsch geschrift aantreft, missen ze in den regel elke bewijskracht: ze zijn geene getuigen van het Gentsch maar van het Nederlandsch taalgebruik.

4^o Onder de termen van Franschen oorsprong, die in deze geschriften gevonden worden, zijn vele ‘stadhuiswoorden’ die nooit in levend gebruik zijn geweest. Daarentegen zijn hoopen Fransche woorden in Gent nog dagelijks in gebruik. Eene duidelijke scheiding tusschen deze twee klasse van bastaardwoorden is volstrekt noodzakelijk.

5^o Bij het gelijkstellen van een dialectwoord met een term uit de algemeene taal wordt hier en daar tegen de wetten der afleiding of der etymologie gezondigd. Rekkewijd is niet van rechtwijd, maar staat in verband met rekken of nml. rec. Reesem en zijn Gentsch equivalent riëdsel zijn verschillende woorden: de d (of beter t) voor de s wijst op Franschen invloed (rets, réseau) eerder dan op eene verwantschap met rijgen (dit laatste is voor reesem waarschijnlijk).

Ten slotte moet ik nog opmerken dat de inzender niet alleen in vele gevallen een dialectisch gekleurd Nederlandsch schrijft -, wat vooral in een Idioticon moet vermeden worden

[p. 261]

- maar ook dikwijls eene zeer slordige taal gebruikt. Ook in dat opzicht moet er verbetering komen eer er van bekroning kan sprake zijn.

3^o) Verslag van Dr. L. Goemans.

Een eerste antwoord met kenspreuk ‘Doe wel en zie niet om’ bestaat uit een handschrift van 259 blzz. ingedeeld als volgt:

Hoofdstuk I. Gentsche uitspraak of tongval (blzz. 5-20).

Hoofdstuk II. Gentsche woorden, uitdrukkingen, spreekwijzen, enz. (blzz. 21-195).

Van blz. 196 tot 259 bespreekt schrijver de Gentsche spelen en haalt eene menigte kinder- en volksdeuntjes aan.

Over de Gentsche uitspraak tellen we 15 blzz. waarin Schr. bewijst dat hij het niet verder heeft willen brengen dan liefhebberij. Hij gewaagt van welluidendheidsletters (sic) en rekent daaronder de eind-e van te pêrde, de t van lûp-t-er achter (imperat.) van hij zal-t-er zijn, enz. ‘De Gentenaar, zegt hij zeer schilderachtig, lapt er maar letters (sic) bij.’ Men ziet, dat het standpunt van ‘Doe wel en zie niet om’ kan vergeleken worden met dat van Joost Lambrecht. En dan nog... Het Idioticon zelf beslaat 175 blzz.

Ik deel omtrent dit antwoord de zienswijze der vorige verslaggevers.

Het tweede antwoord, met kenspreuk ‘Uit liefde verzameld’, is het werk van een naarstigen zoeker. Het verdient allen lof wat de verzamelde stof betreft.

Zelfs voor de geschiedenis van het Gentsch dialect heeft Schr. kostbare bouwstof vergaard. Maar de meeste fiches zijn onafgewerkt en dienen aangevuld, het phonetisch gedeelte moet met zorg nagezien, het geheel nog eens onder handen genomen worden; want in zijn huidigen vorm mag het handschrift niet gedrukt. Doch om den vlijtigen, kolossalen arbeid (circa 70.000 fiches en 5 schrijfboeken) te loonen, stel ik, in overeenkomst met de twee voorgaande verslaggevers, voor aan het werk ‘Uit liefde verzameld’ den prijs te verleenen.