Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1922

[p. 394]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
557. - Invloge en zandtvloghe.

Deze twee woorden wijzen op het Opstuiven bij stormweder van duinzand langs de zee: ‘het overvlieghen van zande’ (L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, III, 232); ‘verdonckert by den vloghe vanden sande vande dunen’ (Id., Cout. Bourg Bruges, I, 141.) Door zulke ‘zandtvloghen’, of ‘invlogen’, konden soms de duinen erg beschadigd en uitgeëten, d.w.z. ‘gecranct’, ja zelfs vernietigd worden:

Ed. Vlietinck, Cartulaire d'Ostende, blz. 164: ‘Dat om te resisteeren ende wederstaen de tempeesten, oraigen ende invlogen van der wilder zee⁽¹⁾...’ (1561.)

Id. id., blz. 173: ‘...Te meer dat dezelve duynen wel thien roeden afgegaen ende in diveersche plaetsen by groote zandtvloghen gecranct ende gedestrueerd zyn...’ (1561.)

Bij De Bo komt een woord Zandvlugge voor, - dat ook enkel Vlugge luidt -, waardoor bedoeld wordt een Kleine of groote vlakte tusschen de duinen, waar het zand voor den wind stuift, en die van alle kruiden en planten beroofd is.

Zandtvloge of bleckaert - en omgekeerd Bleckaert ofte Zandtvloghe -, ook nog Bleckaert ende zantvloge, heet dit hieronder:

Die van de Watering van 's Heer Woutermans-ambacht waren genoodzaakt geweest verschillende ‘sandtvloghen’, liggende onder hun gebied, oost van de stad Oostende, met stroo te doen ‘bepooten’ of beleggen, wilden zij 't land aan het gevaar voor overstrooming onttrekken:

(1) ‘De Viant’, bij L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Bourg de Bruges, I, 141; ‘Le furieux élément’, in een akte van 1588, bij Id., Cout. du Franc, III, 232.

[p. 395]

Vlietinck, op. cit., blz. 171: ‘Van ghelycken waren dezelve van 's heer Woutermans bedwongen t' onderhouden ende met stroo te doen bepooten diveersche sandtvloghen, danof zy inde duunen streckende binnen der voorseide wateringhe oost vander voorseide stede van Oosthende betooch gedaen hadden voor commissaris, van acht diveersche zandtvlogen ofte bleckaerts, ende insghelycx inde dunen streckende lancx de voorseide wateringe west vander voorseide stede, zesse ander bleckaerts ofte zandtvloghen, by middele vandewelcke ende zonder daerinne promptelicke te voorsiene 't landt staende was in grooten dangiere van inundatie...’ (1561.)

Soms moest zelfs het gebruik van rijshout en stroo aangewend worden in het bestrijden van zulke ‘bleckaerts ende zantvlogen’:

Id., id., blz. 176: ‘Ende alzo vast ande voornoemde sluys, tusschen beede de dycken jegens over de wale, es eenen grooten bleckaert ende zantvloge, wel viij of x roeden lanck, ende zyn die vanden voornoemden ambochte (van Camerlyncx) bedwongen jaerlycx groote excessive costen te doen in 't pooten vanden rysen ende stroo in ende omtrent denzelven bleckaert, omme te belettene dat de wale ofte waterloop tusschen huerlieder zoutte ende versschen sluys niet (er werd bij misslag: wyet gedrukt) vervullen en zoude...’ (1561.)

De Bleckarts waren overigens ‘geheel bloot ende onbeplant’: uit hun ‘vervlieghen’, kon groot gevaar ontstaan. In 1630 worden twee schepenen van het Vrije met een toezicht langs de zeekust belast; zij stellen vast als volgt:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, III, 233: Dat ‘syn gheresen excessive groote bleckarts, geheel bloot ende onbeplant, die daghelicx meer en meer verbreeden en vervlieghen...’

De ‘Bleckaert’, uit den tekst hieronder, wordt ‘Bloote zandt aldaer nieuwelinghe vervloghen’ geheeten in een stuk betrekkelijk den gruwelijken storm die Vlaanderen's kust in 1559 verwoestte (Id., op. cit., III, 231):

Id., op. cit., III, 231: Alzoo ‘de dunen jeghens de zee neffens het stranghe, ontrent ende lancx de Pieter Lisseweghens pannen, zeer steil ende smal zyn, ende van ghelicken de dunen ende bleckaerts aldaer ligghen(de) jeghens tland ende commende in partyen jeghens de calsyde van Clemskerke, ooc zeere cleene ende leeghe zyn...’

Onder den naam Bleck, zooals hieronder, was de ‘Bleckaert’ ook gekend:

[p. 396]

Placc. van Vlaend., III^e boek, I, 473: ‘Item, om te voorsien alle... gheschillen... ter causen vande roovinghe (van lande)... als tot reparatie van dycken ghedaen zullen worden..., zal men in toekomende tyden, roovende eenigh landt een spit diepe... voor elcke roede den eyghenaer betaelen vyf stuyvers... Ende aengaende de blecken, soo die berooft worden, zal daer vooren betaelen half ghelt...’ (Ordon. van 13 Juli 1612.)

Een woord Blek-aard, Blekkaard, Blekland, staat bij DeBo geboekt; het beteekent: Blikgrond, witachtige grond, die klijtig en leemig en weinig vruchtbaar is, Men vergelijke het met de volgende teksten:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. du Franc, II, 720: ‘Voort, so es ghecuert so wie almen snede in die dune jof anden dyc van den bleckaerde, bewesten den dorpe van Wendunen...

Voort, zo es ghecuert dat niement almen ne snide in de land dune van den vorseiden bleckaerde westwaert, also verre als de vorseide wateringhe gaet...’ (1407.)

Karel de Flou, in zijn Toponymie van West-Vlaanderen, II, 144, vermeldt twee stukken land Den Bleeckaert geheeten, liggende het eene ‘in Sinte Kathelynen by Brugghe’ (1476), het andere te Dudzeele (1791).

558. - Kreke, creke, creecke.

Het Wdb. Ned. Taal, v^o Kreek, zegt o.a.: Een klein smal water, ook wel een overblijfsel van den vroegeren loop eener rivier. Die uitlegging past wonderwel op den tekst hieronder, waarin er spraak is van een Creke, Kreke of Creecke, die voortijds een ‘smallen waeterganck’ was geweest, welke watergang ‘by naer verdonckert’, d.w.z. bijna te niet was gegaen:

Archief O.-L.-Vrouwkerk te Brugge, voorloopig n^r 677: ‘Tot daer den smallen waeterganck oostwaert keerdt tot in eene wyde kreke, welcken waterganck aldaer by naer verdonckert is; de selve creke is hier voortyts oock maer een smallen waeterganck geweest...’ - ‘Ende scheedt dese thiende op de creke, wylent eenen waeterganck...’ - ‘Tot in een andere creecke, die oock eenen smallen waeterganck is gheweest...’ (Akte van 19 Juni 1756.)

Edw. Gailliard.