Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1921

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
470. - Competencie, Competentie oft alimentatie, Competentie pastorael.

Stond vroeger de kerk van Oostkerke bij Dixmude onder 't patronaat van het kapittel van Sint-Omaars? Uit de rekening van genoemde kerk, over 1605, blijkt in elk geval dat ‘Ziine Eerweerdicheyt van den Capitele van Sinte Omaers an de ghemeene prochianen toegheleyt heeft’ eene som van 100 pond parisis, ‘tot onderhoudiinghe van onse aerme desolate kercke’ (Weale, Eglises Doyenné Dixmude, blz. 395). ‘De eerweerdighe heeren deecken ende capittel van Sinte Omaers’ moeten, ten jare 1649, tusschenkomen in ‘de reparacie van de kercke’ en te dezer gelegenheid wordt ‘zeekere instru-

[p. 248]

ment notariael’ geschreven ‘ende ghepasseert’ (op. cit., blz. 402). Meer nog wordt, in 1589, de dischmeester van Oostkerke, met Gillis Boone gezonden naar Sint-Omaars, om met die van het kapittel de zaak te regelen van de ‘Alimentatie’ van den pastoor. ‘Aliimentatie bii vorme van Competencie’ heet dit in de rekening van 1589-90 van den Disch van het gezegde Oostkerke:

Weale, op. cit., blz. 416: ‘Betaelt over de teercosten ghedaen bii den dischmeester alhier ende.... als ghezonden wezende naer Sint Omaers, omme te vervolghen bii requeste an den capitle der cathedrale kercke van Sint Omaers, ten fiine zii zouden gheven ende betalen tot aliimentatie - (bi misslag werd er gedrukt: alumentatie) - bii vorme van competencie an onzen pastor zeker somme van penninghen bii jaere, naer redene danof es bewiisende...’ (1589-90.)

Competentie pastorael luidt het ook:

Op. cit., blz. 417: ‘Ghegheven P., van het guene dat hii verschooten hadde... in het vervolghen van het proses conserneerende de competentie pastoraele deser prochie up de thienden van de zelve...’ (1593-1594,)

Men zie over dit proces ‘tegen de canuenicken der cathedrale kercke van Sint Omaers’, op. cit., blz. 417, een tekst uit de rekening van 1595.

De uitdrukkingen Alimentatie, Competentie ofte alimentatie en Competentie pastorael, komen voor in de kerkrekeningen van de parochie van Jabbeke. Dit staat in verband met de Competente portie, waarvan spraak in het Wdb. van de Nederl. Taal, III^e deel, kol. 2093, of het gedeelte van de inkomsten eener parochie dat den pastoor rechtens toekomt: ‘Het ghene by het H. Concilie van Trenten gheordonneert staet nopende de Cowpetente portie vande pastoors’ (Vl. Placcaertb, 2, 127, a^o 1608):

Staatsarchief te Brugge, Register n^r 12358, fol. xv: ‘Andere betalynghe wesende alimentatie... toegheleyt den persoon Jan Maryn.

Betaelt Jan Marijn, eertyts capelaen van Jabbeke, by ordonnantie... over een jaer competentie ofte alimentatie, beghinnende...’ (Rekening over 1580-1581.)

Id., id., fol. 7: ‘Betaelt anden zelven (heer ende meester Daniel de Ruysschere, jeghenwoordich pastor), over zyne competentie pastorael van een jaer, verschenen Sint Jansmesse xvj^c twintich, de somme van vyfentwintich ponden grooten...’ (Rekening over 1618-1622.)

[p. 249]

Men vergelijke met Fr. Portion congrue.

In art, 16 van de ordonnantie van 1608, blz. 128 van den ‘Tweeden Placaet-bouck’ boven aangehaald, wordt de ‘Competentie’ geheeten ‘het behoorlick onderhout (levensonderhoud) vande Pastoors’. In de ‘Decreta et statuta Synodi provincialis Mechliniensis’, van 26 Juni 1607, op. cit., blz. 112, Tit. XVII, Cap. 3, luidt het: ‘Cum à Concilio Tridentino constituta sit certa ratio providendi Rectoribus Ecclesiarum Parochialium de Competentia vivendi: mandat Synodus Provincialis Episcopis, ut ijsdem, juxta prescriptum dicti Concilij de portione Canonica provideant...’. Zie ook Caput 4, l.c.

471. - Lade of scrine.

De Bo, v^o La, Lade, zegt dat dit woord in Fransch Vlaanderen nog de beteekenis heeft van Koffer, Schapra, Latafel. In de onderstaande teksten beteekenen Lade of Scrine eigenlijk Kas, Kist. Men zie bij Verdam, v^o Lade.

Aan het ambacht van de Beursemakers wordt door proost en kapittel van de O.-L.-Vrouwkerk te Brugge, oorlof gegeven om in eene kapel dier kerk, ‘een lade of een scrine’ te maken, die 6 voet lang en 2 voet hoog (Brugsche voeten, of 1^m646 × 0^m549) zou wezen:

J. Gaillard, Inscr. Egl. Notre-Dame, blz. 267, kol. 1: ‘Item, zo zullen (zy) ooc... mueghen maken... een lade of een scrine zes voeten lanc ende niet langher, twee voeten hoghe upwaert, met eenen open lede zonder windweech, ende de zelve lade of scrine altyts te rumene alst noodt wordt...’ (1485.)

De gilde van Sinte-Barbara, of van de kolveniers, krijgt toelating om in de kapel der familie Breidel aldaar een ‘lade’ te maken om flambeeuwen in te sluiten:

Id., id., blz. 270, kol. 1: ‘Een houten lade omme tortsen inne te sluuten zonder slot...’ (1519.)

Gelijke vergunning wordt verleend aan ‘vrienden ende maghen van wilen Jan van Nieuwenhove’, in de kapel dier familie een ‘lade’ onder den autaar te plaatsen, om daarin de ornamenten van de kapel te bergen:

Id., id., blz. 282, kol. 1: ‘Zullen ooc doen maken een lade onder denselven outaer slotvast, omne daerinne te slutene de ornamenten ende juweelen van der selve capelle...’ (1514 n.s.)

[p. 250]

Houtin Kiste heef de ‘Lade’ hieronder

Id., id., blz. 264, kol. 1: ‘Item een houtin kiste neffens den outaer omme de ornamenten (toebehoorende aan de “Neerynghe van de Graniers”, in de “capelle van Sint Fiaker”) inne te slutene.’

De ‘Lade of scrine’, waarvan boven spraak is, werd gemaakt ‘van den pilaer van den Noodt Gods capelle, neffens den houtare, lancx de trappen westwaert’ (op. cit., blz. 267, kol. 1). Welnu, een ‘Sanctuarie’ werd in maniere als volgt aangelegd, door ‘tghemeene broederschip van tien duzentich martelaers’, in de kapel van Sinte-Lauwereins ter gemelde kerk:

Id., id., blz. 279, kol. 2: ‘Ende aen de noortzyde van de zelve duere (van de tresorie daer kerckmeesters van der zelver kercke daghelycx pleghen te verghaderen) te laten maken in een wentelsteen een sanctuarie om aldaer in te legghene ende te bewaerne abyten, juweelen ende anders toebehorende tvoorseyde broederschap...’ (1474.)

Zou dit Sanctuarie een soort van ‘lade’ zijn geweest?

472. - * Huushouc.

Dit woord is te lezen Huuszouc. Over de ‘Huiszoek’, zie men onze Keure van Hazebroeck, III, blz. 84 en vlg. Op het gehoor af, werd het woord hieronder als ‘Huushouc’ geschreven.

‘Hanskin’ van Tol wordt door den baljuw gebod gegeven te komen klagen van ‘huiszoek’, ten laste van Geeraart Ledenaerts en zijne gezellen. Doet hij dit niet, dan zal ‘de heere’ hem ‘myncken’, d.w.z. afslaan van zijn recht om te klagen. ‘Hanskin’ van Tol verschijnt echter niet en de zaak wordt in ‘sheeren handen’ gewezen:

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het Proostsche van Brugge, Register n^o 828, of ‘Ferieboek’ van 1467-1473, fol. iij: ‘Hanskin van Tol, de scoemakere, gheiftmen ghebod omme te commen claghen van scade, van twiste ende van huushouc (sic) up Gheeraerd Ledenaerts ende zyn ghezelscip, of de heere zoudene mijncken ende zelve claghen up tdarde ghebod. Mids dat hy niet en comparerde, de claghe was ghewyst in sheeren handen.’

Edw. Gailliard.