Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1921

[p. 58]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal- en Letterkunde.
440. - Nuchter messe.

De Nuchtermesse was 't geen men thans heet Uchtendmisse, Vroegmisse, Fr. Messe du matin, of, zooals bij De Bo, v^o Nuchtermis, sub Nuchter, de eerste mis in den morgen. Messe matineuse en Messe Matynelle bij La Curne de Sainte-Palaye. Teksten volgen:

Staatsarchief te Brugge, Register n^r 2948, of Rekening vande ‘prochie van Eessene’ van 1634-1635, fol. 3 v^o: ‘Te betaelen heer Pieter vander Cruuse, priester, over de nuchter messen bij hem ghedaen alle zondaghen ende heijleghe daeghen ten dienste van het ghemeente deser prochie, voor een jaer inghegaen 1^en Jannuarij 1634, lx lb. par.’

Id., id., Rekening id. van 1635-1636, fol. 3 v^o: ‘Betaelt heer Pieter vander Cruuse, priestere, over het doen vande nuchter messen an hem bestidt alle zondaeghen ende heyleghe daeghen, ten dienste van tghemeente deser prochie, voor een jaer gheexpireert 1^en Januarij 1636, lxxij lb. par.’

Id., id., Rek. id. van 1653-1654, fol. 10: ‘Item Betalijnghe an dheer Ludovijck Spranghe, over het doene van diversche nuchtermissen ten dienste vande prochianen der prochie van Eessen...’

Vrough misse luidt het hieronder:

Id., id., Rek. id. van 1657-1658, fol. 4 v^o: ‘Betaelt aen Mr Christiaen de Clercq, cappelaen deser prochie, over een half jaer dienst voor de prochie gedaen, soo het doen vande vrough misse tsondaeghs als tsmestdaeghs...’

441. - Floreeren.

Dit woord wijst op het Verlichten van een handschrift, inzonderheid op het versieren van de randen daarvan met allerhande sieraden, met teekeningen, met bloemen, met dierenfiguren, familiewapens, enz.

[p. 59]

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het Brugsche Vrije (Damme), Charters, oud n^r 366, voorloopig blauw n^r 2371, contract, van 19 December 1433, voor het maken van een antiphonaris in twee deelen: ‘Ende zullen beede dese vorseide bouken van voormen, van maten, van noten, van reghelen, van ghescriften, van hooftletteren, tfloreeren, dbintsel ende tdecsel gheliken den bouken die de proost Zegher gaf der kerke van...’

Vergelijk met de twee voorbeelden door Verdam, v^o Floreren, aangehaald.

Floreren beteekent ook Versieren in het algemeen, of Pareeren, Paleeren, Opschikken, Opsmukken:

W.H. James Weale, Les Eglises Doyenné Dixmude, 2^me partie, Documents, blz. 14: ‘Betaelt Jozine, de wedewe van Gheraert Lootvelt, van den Paesscheboom met wassen loovers ende blommen te floreren, de somme van xxxiiij l.x.s.’ (Kerkrek. St.-Niklaas, te Dixmude, over 1543-44.)

Floreeren wordt te Meerendre en omstreken gezeid van menschen die trotsch en fier, piekfijn uitgedost, op wandel zijn: Zie ze daar eens floreeren! Zie ze daar door de straat floreeren! Ge zult ze met de kermis zien floreeren. Vgl. met Floreeren bij De Bo.

442. - Doen convoy.

Is hetzelfde als het Fr. Convoyer, edoch met de beteekenis Leiden (den weg wijzen). Het geldt hieronder een troep Spaansche soldaten, die naar Duinkerke moest worden overgebracht: de parochie Eessen betaalt een zekere som aan den leidsman, opdat genoemde troep door haar grondgebied niet zou doorgaan:

Staatsarchief te Brugge, Register n^r 2948 of Rekening ‘vande prochie van Eessene’ van 1625-1626, fol. 13: ‘Ghegeven an een zeker leedtsman met xxiiij spaigniaerden van tcasteel te Ghent doende convoy naer Dunckercke, ten fyne hy de zelve duer dese prochie niet meer zoude leeden, zoo hy beloofde; by laste vanden hoofman, iij lb. xiiij s. par.’

[p. 60]

443. - Tgroote ghemeene en den ghemenen groten raed, te Iperen.

In oorkonden van Iperschen oorsprong, treffen wij van deze uitdrukkingen volgende voorbeelden aan:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, viii: ‘Resolutien zo van den grooten ghemeene als van de wet...’ (Reg. 1532-1543.)

Op. et loc. cit.: ‘Omme die alnu by den ghemenen groten raed deser stede te agreerene...’ (Id.)

Generaliteit ofte grooten raedt, aan een oorkonde van 1617 ontleend, kan tot uitlegging dienen:

Op. cit., I, 575: ‘Noch competeert de voornoemde wet dauthoriteyt van te maecken ende stellen een collegie van derthien raeden, die neffens hemlieden resolveren op alle d'affairen van importantie de voornoemde stede ende lande (- ende schependom) raeckende, metgaders de hoofmannen ende alle dandere collegien van raeden, als van xxvij notabel poorters ende andere, die alle tzamen representerende de generaliteyt ofte grooten raedt der voornoemde stede, resolveren zoo op allerhande belastynghen...’ (1617.) - (Zie ook op. cit., I, 6.)

Men vergelijke met:

‘Eschevins et Communite de le vile dYpre’ (Op. cit., II, 6, keure van 1171 of 1174); - ‘Scabini et Communitas ville Yprensis’ (Id., II, 19, oork. van 1231); - Scabinorum et Universitatis villae Yprensis’ (Id., II, 23, oork. van 1247); - ‘Scabini et Homines villae Yprensis’ (Id., II, 25, oork. van 1253); - ‘Advocatum, scabinos et Communitatem Yprensem’ (Id., II, 26-27, oork. van 1253); - ‘Li avoes, li eschevin et le Consaus de no ville d'Ypre’ (Id., II, 45, oork. van 1294); - ‘Burgenses, Scabini, Commune et habitatores villae Yprae’ (Id., II, 50, oork. van 1296); - ‘Scabinorum, burgensium et Communitatis ville nostre Yprensis’ (Id., II, 53, oork. van 1302); - ‘Li avoes, li eschevins, conseaus, li bourgois et toute la Communautes demorans dedens leschevinage de le ville dYpres’ (Id., II, 54, oork. van 1302); - Li Communités de le ville dYpres’ (Id., II, 56, oork. van 1303); - ‘Scepenen, den xxvij ende al den upperghezuoorne van al den neringhe van der stede van Ypre’ (Id., II, 218, oork. van 1371); - ‘Wy, vooghd, scepenen, raed ende al 't Ghemeene van der stede van Ypre’ (Id., II, 223, oork. van 1380); - ‘Les advoué et eschevins de la ville d'Yppre, ou nom de laditte ville, corps et communaulté d'icelle’ (Id., II, 246, oork. van 1401); - ‘La loy, bourgois et habitans de nostre ville d'Yppre’ (Id., II, 283, oork. van 1414).

Edw. Gailliard.