Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1919

[p. 354]

De oorlog in de school en de familie, door Kan. Am. Joos.

Beangst vraagt men zich af of België wel ooit herleven en zijn ouden bloei herkrijgen zal; want erger dan een overstrooming, erger dan een aardbeving, erger dan die beide samen heeft de oorlog ons land geteisterd, verwoest, lamgeslagen, verpletterd en uitgeperst. Geen enkel lidmaat er van is ongedeerd, België is als melaatsch...

De herstelling zal het werk van vele jaren zijn en door éen geslacht niet kunnen voltooid worden. De jeugd van heden, eens tot man gegroeid, zal nog hoopen puinen weg te ruimen en zwaar drukkende lasten te torsen hebben. En zal zij sterk genoeg van ziel zijn om dat te willen, om dat te kunnen?...

Dat zal te grooten deele athangen van de opleiding die zij in school en familie ontvangen zal.

Ik noem de familie nevens de school, want, het is noodig gezegd, de invloed van de school is niet onbegrensd en veel van 't goede door haar voorgehouden, stuift als kaf uiteen, zoo dat niet in den huiskring nagesproken en bevestigd wordt.

Maar, - een geluk onder veel ongelukken, - de oorlog, naast den nood en den dood die hij bracht, heeft in onze landgenooten kiemen van verrijzenis neergelegd: gedurende de vier jaar lijdens en strijdens zijn in hun geest en hart gedachten en gevoelens óf tot vollen bloei, óf tot eerste leven gekomen die, door de school overgenomen en benuttigd, onze jeugd machtig zullen helpen in het vervullen van haar moeilijke taak in de toekomst.

_**_*

[p. 355]

De oorlog, met zijn langen sleep van ellende en barbaarschheden waarvan wij slachtoffers of getuigen waren, heeft ons met heele zwalpen den kelk der bitterheid opgegoten, en die bitterheid is in ons gemoed tot hevigen haat bezonken. Ja, ons volk haat den oorlog met al de vezels van zijn hart, en die haat, hoe hard het woord ook klinke, dient in de ziel der kinderen geplant en onderhouden; want - haat tegen den oorlog is liefde voor den vrede, den zoeten weldoenden vrede.

Daarom moet alle gelegenheid waargenomen om de wreedheid van den oorlog door de kinderen te doen begrijpen, beter nog te doen voelen, En 't volstaat hier niet in gesprekken en lessen te zeggen hoeveel duizenden jonge levens er door dit gedrocht werden opgeslokt en hoeveel duizenden nog er door meedoogenloos geknakt werden. Neen! woorden alleen kunnen hier het doel met bereiken, want de jeugd houdt van aanschouwelijkheid: zij moet zien, wil zij getroffen worden. Men geve dus aan de kinderen als geschenk of prijs albums en prentenboeken met neergeblaakte steden en dorpen, met stukgeschoten gebouwen, met ingestorte huizen, met dooden en verminkten na een geleverden slag, met tafereelen uit de donkere dagen van onze vluchtelingen en opgeëischten. Nuttig vooral is 't de verwoesting in hun eigen geboorteplaats of streek onder hun oogen te brengen. Daarom is het aan te bevelen hier en daar een geschonden hoek, tot blijvende gedachtenis, onveranderd te laten. Lof daarom ook aan de onderwijzers die de gelukkige gedachte hadden zich de photographieën aan te schaffen van de puinen van hun dorp en er de wanden van hun klas mee te behangen.

De lessen in geschiedenis mogen voortaan, ook niet onrechtstreeks, er toe leiden den haat tegen den oorlog te verzwakken. Men steune minder dan vroeger op de tochten van heerschzuchtige vorsten; men hechte meer belang dan vroeger aan de heilzame gevolgen van den vrede en aan de geleidelijke ontwikkeling van kunst en wetenschap, van handel en nijverheid. Is de verdedigende oorlog een plicht, de aanvallende is een misdaad. Geen bewondering voor

[p. 356]

veroveraars: landhonger wekt altijd dorst naar bloed en wordt maar voldaan door geweld en verdrukking. (Toejuiching.)

_**_*

Wij schatten de zaken volgens den prijs dien zij kostten. En wat zware en ontelbare offers heeft ons volk niet op het autaar van het vaderland gebracht?.. Wij hebben de zaken lief volgens dat zij meer van ons zelven bevatten. En van hoeveel landgenooten heeft onze grond het bloed gedronken of de tranen geslikt?... Niet wonder dat het vaderland ons dierbaarder dan ooit geworden is en onze vaderlandsliefde in vurigheid heeft toegenomen. En die liefde zal licht ook het hart der jongeren ontvlammen, indien wij er voor zorgen dat het geheugen van de vroomheid der ouderen hun diep in den geest geprent worde en als een stem zij die hun gedurig toeroept: ‘Ziet wat WIJ uitwerkten, en volgt ons in moed en liefde na!’

Veel prijselijks daarin werd reeds volbracht. Verscheiden plaatsen hebben eerezuilen opgericht waar de namen der gesneuvelden in gebeiteld zijn. In veel kerken staan die te lezen op marmeren platen, die een gebed vragen. Straten metselen gedenksteenen in voor de gevallen jongens van de buurt. Gestichten schrijven hun helden op hun voorgevel. Op 's ministers bevel, hooren de kinderen, vereenigd en rechtstaand, eens ter maand de namen der gesneuvelden afroepen, waarvan de lijst in alle scholen uithangt. Tijdschriften geven het portiet van de bezweken strijders uit een zelfde gemeente en worden er met honderden gekocht en eerbiedig bewaard. Onder de lijkdiensten wordt een gedenkenis met het portret der gevierde dooden uitgedeeld. Van die hier vielen of te rusten gelegd werden, vermeldt telkens de zerk dat zij stierven op het eereveld.

Laat mij hier nog eenige wenschen uitspreken. Ieder jaar worde op alle plaatsen een lijkdienst gezongen en een optocht gehouden naar het graf of de gedenkzuil der strijders. In stoeten en processiën worde aan onze helden van

[p. 357]

den IJzer een eereplaats gegeven. En waarom zouden de decoraties, door de gesneuvelden verdiend, geborgen en vergeten worden?.. Ik vraag dat die mogen gedragen worden tzij door hun vader, tzij door een van de zoons, opdat zij niet vergeten en iedereen het wete van welken zoon zij de vader, van welken vader zij de zoon zijn. In ieder huisgezin beware men met eerbiedige zorg de khakikleedij, en de onderwijzer die ze dragen mocht, hange ze in zijn klas onder de oogen der kinderen Het is een relikwie uit den heldentijd, het is een verheerlijking van die ze droeg, en een prikkel tot moed van die ze ziet. (Toejuiching.)

Onder gesneuvelden en strijders versta ik ook onze opgeëischten, voornamelijk de honderden, die, ofschoon arm en zonder aanzien, zich toch rijk genoeg aan zielskracht voelden om neen te roepen, als de vijand hen tot arbeiden dwong; om zelfs nog neen te zeggen, als zij vielen onder de stok- en kolfslagen van den onbarmhartigen dwingeland! (Langdurige toejuiching.)

Het begrip vaderland is in jeugdige geesten nog te weinig bepaald; meer treft hen de verpersoonlijking er van. Daarom zijn scholen en huiskamers aangewezen plaatsen voor het portret van onzen dapperen koning en onze geëerde koningin (Handgeklap.); maar ook - want jongeren zijn met jongeren ingenomen - dat van onzen prins Leopold, die, nog knaap zijnde, onder 't gedommel der kanonnen krijgsman werd en zich gaarne vroeg aan de legertucht onderwierp, om later, als vorst, des te beter te kunnen gebieden. (Instemming.)

_**_*

Niets berokkent meer nadeel aan de innigheid der betrekkingen en de goede overeenkomst onder medeburgers dan de trouweloosheid. Om dat euvel, eerst en vooral, verfoeit ons volk den Duitscher, die, tegen zijn bezegelde belofte in, het snoode stuk beging ons schuldeloos Belgie aan te vallen en te bezetten. Dien afkeer voor den meineedigen Duitscher moeten wij in huis en school benuttigen

[p. 358]

om de kinderen de dubbelhartigheid te doen verafschuwen. Binden wij dus, tot een onscheidbare eenheid, het lage van de oneerlijkheid samen met de trouweloosheid van den Duitscher, en worde het, in den mond van ouders en onderwijzers, een gewone spreuk: Lieg niet, liegen doet de Duitscher en valsch zijn is Pruisisch! (Handgeklap.)

_**_*

Het lezen speelt een voorname rol in de opvoeding der jeugd; het verschaft immers voedsel aan hart en geest. Laat ik dan hier tot onze schrijvers, die werken voor onze jeugd willen scheppen, het dringend verzoek richten ten voordeele van ons land altijd het oog op de toekomst gevestigd te houden. Dan zullen zij er zich voor hoeden, door weeke karakters en verwijfde personnages, wellustelingen te kweeken, die niet werken willen; of, door al te schrille schildering van nood en ellende, wanhopigen te maken, die niet werken kunnen. Arbeid! arbeid! weze de les die in honderd verschillende vormen uit hun schriften klinkt.

En, hebben zij vóor den oorlog aan moed en trouwe liefde getwijfeld, dat zij rondzien onder onze heldhaftige soldaten op de vuurlijn en onder de kloek lijdende bevolking van het bezette gebied, en zij zullen, tot stichting van onze jeugd, heerlijke voorbeelden vinden van opoffering en zelfverzaking, van heldengeduld en blinde hoop, van ontembare flerheid en verbazenden durf waarvan de naakte en levende realiteit het zuiverste idealism nabij komt. (Instemming.)

_**_*

Liefde! Liefde nog! Liefde altijd! worde de leus in de opvoeding: liefde voor den vrede, liefde voor het vaderland, liefde voor de waarheid, liefde voor den arbeid. En die liefde, druppel voor druppel, in het hart der kinderen gestort, zal een bron zijn van onuitputtelijke zielskracht in de toekomst. Want de liefde overwint alles: voor haar is alle hindernis een prikkel en alle last een lust; zij trekt torens op uit puinen, zij herschept woesternijen in welige landouwen! (De Spreker wordt geestdriftig toegejuicht.)