Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1914

[p. 98]

Taaltoestanden in de gemeente aubel,
met kaart, door Dr. J. Langohr, Leeraar aan het Koninklijk Athenaeum te Tongeren.

Dat het Nederlandsch taalgebied zich beoosten Maze over den Noordoostelijken hoek der provincie Luik, en zelfs tot over eene westelijke streep van het Duitsch Staatsgebied uitstrekt, wordt doorgaans weinig beacht. De Fransch-Nederlandsche taalgrens laat de Rijksduitsche stad Eupen op Nederlandsch taalgebied, doorsnijdt op Belgischen grond de gemeenten Membach, Baelen, Hendrich-Capelle⁽¹⁾, Clermont en Aubel, loopt verder samen met de gemeentegrenzen tusschen de Waalsche gemeenten Weerst, Berneau en Wezet links en de Nederlandsche gemeenten St.-Pieters-Voeren, St.-Martens-Voeren⁽¹⁾, 's Graven-Voeren en Moulingen rechts, en beteikt de Maas tusschen Wezet en Moulingen. Ten noorden van deze grens wordt een Nederlandsch-Limburgsche tongval gesproken. In de volgende blzz. deelen wij aan de liefhebbers van taalkunde eenige bijzonderheden mede over den heel eigenaardigen taaltoestand der gemeente Aubel.

Deze gemeente bevat drie door twee taalgrenzen gedeeltelijk van elkaar gescheiden afdeelingen⁽²⁾. In 't midden ligt de hoofdafdeeling Aubel⁽³⁾ met haren Nederlandsch-Limburgschen tongval. Links op gene zijde der Fransch-Nederlandsche taalgrens ligt de Waalsche afdeeling St.-Jean Sart⁽³⁾ Rechts woidt de afdeeling La Clouse⁽³⁾ door eene andere taalgrens geschei-

(1) Volgens de officiëele spelling. Staatsblad 6 September 1913.

(1) Volgens de officiëele spelling. Staatsblad 6 September 1913.

(2) De grenzen dezer afdeelingen komen overeen met die der parochiën. Vooral in opzicht van schoolonderwijs hebben zij bestuurlijke beteekenis.

(3) Bevolkingscijfer op 1^sten Januari 1913; Aubel (hoofdafdeeling: 2192), La Clouse 322, St.-Jean Sart 527; Totaal 3041.

(3) Bevolkingscijfer op 1^sten Januari 1913; Aubel (hoofdafdeeling: 2192), La Clouse 322, St.-Jean Sart 527; Totaal 3041.

(3) Bevolkingscijfer op 1^sten Januari 1913; Aubel (hoofdafdeeling: 2192), La Clouse 322, St.-Jean Sart 527; Totaal 3041.

[p. t.o. 98]

[p. 99]

den, die door het Nederlandsch taalgebied tusschen de gemeenten Remersdael en Teuven links, Homburg en Sippenaken rechts in noordwaartsche richting naar de Belgisch-Nooidnederlandsche Staatsgrens heenloopt. Al de rechts van deze lijn gelegen Belgische gemeenten vormen Luiker Duitsch-België, waar nevens het Nederlandsch-Limburgsch als tongval, het Hoogduitsch als letterkundige taal geldt. Zoo bevat de gemeente Aubel eene Waalsche eene Nederlandsche en eenigszins eene Hoogduitsche afdeeling. In haar gansch gebied is zij drietalig. De linker afdeeling is eentalig, de hoofdafdeeling tweetalig, de rechter afdeeling drietalig Die taaltoestand wordt verder nader toegelicht. Ziehier eene beknopte overzichtstafel:

		La Clouse	Aubel (hoofdafdeeling)	St.-Jean Sart
1) Tongval		Limburgsch	Limburgsch	Waalsch
2) Letterkundige taal {	I. Kerktaal^(1)	Duitsch Fransch	Nederl. Fransch	Fransch
2) Letterkundige taal {	II. Schooltaal	Fransch Duitsch	Fransch Nederl	Fransch
2) Letterkundige taal {	III Schrijftaal	Fransch Duitsch	Fransch	Fransch
3) Officieele taal		Fransch	Fransch	Fransch

(1) Onder kerktaal zullen wij kortheidshalve aanduiden de omgangstaal tusschen priester en volk in den kerkdienst, ofschoon de kerktaal eigenlijk het Latijn is.

A.
Taalkundige verdeeling.
Hedendaagsche toestand.

1^o) Als tongval of omgangstaal der bevolking wordt er te La Clouse en in 't Noordoostelijke gedeelte der hoofdafdeeling Aubel eene vertakking van 't Nederlandsch-Limburgsch dialect gesproken. Met eenige schakeeringen strekt deze vertakking zich over den ganschen Noordoostelijken hoek der provincie Luik, en op Rijksduitsch gebied tot aan de Benrather lijn uit. De Belgische gemeenten van dit gebied kunnen met het oog op de schakeeringen hunner omgangstaal als volgt verdeeld worden.

I. - a: Montzen, Belgisch Moresnet, Gemmenich, Sippenaken, Homburg, Hendrich-Capelle, Welkenraedt en La Clouse.

[p. 100]

b: Aubel, Remersdael, Teuven, St.-Pieters-Voeren, St.-Martens Voeren.

II. -: Baelen en Membach.

III -: 's Graven Voeren en Moulingen.

Aubel en La Clouse behooren dus tot verdeeling I en hun tongval strekt zich over het Noordoosten der gemeente Clermont uit.

Met alle gemeenten van Ia biedt La Clouse in zijnen tongval talrijker Hoogduitsche elementen dan Ib. Dat is hieraan toe te schrijven, dat de afdeelingen Ia en II Luiker Duitsch-België vormen. De letterkundige taal is er in den kerkdienst vooral Hoogduitsch, nevenbij ook Fransch en de omgangstaal ontneemt er talrijker elementen aan 't Hoogduitsch.

Met alle gemeenten van Ib biedt Aubel in zijnen tongval talrijker Nederlandsche elementen dan Ia.

In de gemeenten der groepen Ib en III is de letterkundige taal vooral Nederlandsch, nevenbij ook Fransch. Ook hier ondergaat de omgangstaal grootendeels den invloed der letterkundige taal.

Van elkaar verschillend in opzicht van hunne Germaansche elementen, mogen de tongvallen van Aubel en La Clouse met elkaar in volgend opzicht aan de andere gemeenten hunner groep tegenovergesteld worden. Zij bevatten talrijker Fransche elementen dan de meer noordelijk gelegen gemeenten hunner groep, vooreeist omdat Aubel en La Clouse langs de Fransch-Nederlandsche grens der tongvallen liggen, en omdat het Fransch er als letterkundige taal in geschrift en school de hoofdrol en in de kerk eene bijgevoegde maar toch gewichtige rol speelt. De Waalsche tongval van St.-Jean Sart en 't Zuidwestelijk gedeelte der hoofdafdeeling Aubel komt overeen met dien van Herve, behalve eenige geringe schakeeringen, waaronder te vermelden is de minder slepende en minder zingende toon van den tongval van St.-Jean Sart.

2^o) Onder letterkundige taal verstaan wij de taal die gebezigd wordt I in den kerkdienst, het latijn uitgezonderd, b.v. in preeken, gemeenschappelijke gebeden, catechismuslessen, aankondigingen van sterfgevallen, huwelijken, godsdienstige oefeningen ezv., - II in den schooldienst 1) als voertaal van 't onderricht 2) als hoofdvak in 't taalonderwijs, - III als schrijftaal in openbare schriftelijke bekendmakingen der inwoners, zooals

[p. 101]

grafopschriften, doodsprentjes, doodsbrieven, opschriften van herbergen, winkels, ezv.

I. - Letterkundige kerktaal.

	La Clouse	Aubel	St.-Jean Sart
Preeken:	Duitsch Fransch	Nederl. Fransch	Fransch
Gebeden:	Duitsch	Nederlandsch	Fransch
Catechismus:	Duitsch	Nederl. Fransch	Fransch
Aankondigingen:	Duitsch	Fransch	Fransch^(1)

De letterkundige taal strekt haren invloed uit over het Noordoosten der gemeente Clermont. Die van Aubel over Oudorp; die van La Clouse over la Bach, Kuque, Florence, Bamus en la Vlamerie. De Ndl. gehuchten Schiffer en Grootheid staan onder den Franschen invloed van Froidthier.

(1) Behalve Nederlandsche aankondigingen van vasten-, quatertemperen vigiliedagen voor twee Vlaamsche huisgezinnen.

II. - Letterkundige schooltaal.

	La Clouse	Aubel	St.-Jean Sart
Voertaal:	Fransch	Fransch	Fransch
Hoofdvak:	Fransch	Fransch	Fransch
Bijgevoegd vak:	Duitsch	Nederlandsch Duitsch

III. - Letterkundige schrijftaal.

	La Clouse	Aubel^(2)	St.-Jean Sart
Grafopschriften:	Fransch	Fransch	Fransch
Doodsprenten:	Fransch Duitsch	Fransch	Fransch
Doodsbrieven:	Fransch	Fransch	Fransch
Uithangborden:	Fransch	Fransch	Fransch

Uit dat overzicht blijkt het volgende:

In den kerkdienst spelen de hoofdrol te St.-Jean Sart het Fransch, te Aubel het Nederlandsch,⁽³⁾ te La Clouse het Duitsch.

(2) Er verschijnen te Aubel drie dagbladen in 't Fransch en een in 't Duitsch.

(3) Dank zij vooral de vlaamschgezindheid der geestelijkheid.

[p. 102]

Het Fransch is het minst gewichtig te La Clouse, gewichtiger te Aubel, het gewichtigste te St.-Jean Sart. De verhouding der kerktaal tot den tongval is de volgende: De hoofdkerktaal is de lerterkundige vorm van den tongval te St.-Jean Sart en te Aubel. Zij is eigenlijk vreemde taal tegenover den tongval te La Clouse.

In den schooldienst is het heel zonderling te Aubel en La Clouse, in eene Nederlandsche streek, het Fransch als voertaal en hoofdvak van 't onderwijs te zien gelden; te La Clouse den letterkundigen vorm van den tongval, het Nederlandsch, als leervak volstrekt te vermissen, en deze afdeeling, die in tongval Nederlandsch, in kerktaal Hoogduitsch is, met Aubel bij een Waalsch schoolkanton te zien rangschikken.

Als schrijftaal speelt het Fransch bijna overal de eenige rol.

3^o) Onder officiëele taal verstaan wij de taal van het gemeentebestuur eensdeels met de hoogere beheeren van provincie en Staat, anderdeels met de bevolking der drie gemeenteafdeelingen, dan de taal der verschillende Staatsorganismen zooals posterij, spoorweg, gendarmerie ezv. Deze taal is in de drie afdeelingen het Fransch.

B.
Gemeenteafdeelingen.
Het verleden.
Vooruitgang der vreemde elementen.

Oorspronkelijk waren 1) tongval en 2) letterkundige schrijftaal in de drie afdeelingen volgens allen schijn Nederlandsch. Voor den tongval komen hier in aanmerking I voor de laatste tijden de taalkundige toebehoorigheid der bewoners der verscheidene plaatsen.

De grens tusschen de plaatsen met Vlaamsche en de plaatsen met Waalsche bewoners werd in 1859 aangeduid door den toenmaligen burgermeester der gemeente Aubel, M. Nicolai (Bulletin de la société liègeoise de littérature wallonne, 7^e année, blz. 2). II voor de oudste tijden de taalkundige toebehoorigheid der plaatsnamen zelf.

Voor de letterkundige schrijftaal blijkt het oorspronkelijk Nederlandsch karakter uit de oudste grafopschriften, die in de

[p. 103]

drie afdeelingen Nederlandsch zijn. Uit het voorgaande mag insgelijks met waarschijnlijkheid opgemaakt worden dat de letterkundige kerk- en schooltaal in hoofdzake overal Nederlandsch waren.

I. St - Jean Sart. 1) De tongval. De dialectgrens van 1859 komt wel is waar gansch met de hedendaagsche overeen; de bevolking is gansch Waalsch. Maar oorspronkelijk moet de afdeeling in haren tongval Nederlandsch geweest zijn, want alle plaatsnamen behalve eenige in 't Zuiden en in 't Westen dragen Nederlandsch karakter. Het dorp zelf heet in zijne archieven Sint-Jans Raedt.

2) De letterkundige taal. Buiten de grafopschriften waren de preeken, de godsdienstige onderrichtingen, het schoolonderwijs, de parochieregisters, de testamenten en de notarieële akten Nederlandsch tot in 1775. Dat jaar werd door pastoor Geraard Moré, met toelating der bisschoppelijke overheid en niettegenstaande de hevigste tegenwerking der oudste familiën, het Fransch als voertaal van preeken, kerk- en schoolonderricht ingevoerd. Dit blijkt uit een boek begonnen in 1872 en bijgehouden door Leonard Hackin, pastoor te St.-Jean Sart. Het boek bevindt zich op de pastorij aldaar. Door invloed van het Fransch als letterkundige en 3) als officieele taal, door den aandrang der Waalsche geburen in 't Zuiden en in 't Westen, werd de bevolking in haren tongval verfranscht en verwaalscht. De plaatsnamen: Sint-Jans Raedt, Lammerschott, Boschheide, Speelbeig werden: St.-Jean Sart, La Merschott, Bushaye Spelbrisch.

II. Aubel (hoofdafdeeling). 1) De tongval. In 1859 waren de psaatsen Vreusch, Flap, Kaldnagel, Toupe en Langestraet door Walen bewoond. Voor 't overige kwam de dialectgrens met de hedendaagsche overeen. Verreweg het grootste gedeelte was geiijk heden Nederlandsch in zijnen tongval. Of het Zuidwestelijke Waalsch gedeelte oorspronkelijk Vlaamsch of Waalsch was is onzeker. De Nederlandsche vormen zijn er met eerder Waalsche vormen vermengd.

2) De letterkundige taal. Buiten de grafopschriften getuigen voor haar oorspronkelijk Nederlandsch, o.a. de registers van den burgerstand, die van 1700 tot 1800 in 't Nederlandsch opgesteld zijn. 3) Het Fransch is doorgedrongen gansch als officieële

[p. 104]

taal en als schrijftaal, grootendeels als schooltaal, als bijgevoegde taal in den kerkdienst, als verkeersmiddel van den beteren omgang en met talrijke elementen in den tongval.

III. La Clouse levert ons een verkleind beeld van den taaltoestand in gansch Luiker-Duitsch België, waarvan het deel uitmaakt.

1)	Dè tongval. In 1859 was volgens Nicolai's opgaven de gansche afdeeling door Walen bewoond. Nochtans duiden alle plaatsnamen op oorspronkelijk Nederlansch karakter, behalve de vormen Birven (verwant met Berwinne naam der rivier die er haren oorsprong heeft) en Raer wier taalkundig karakter onduidelijk is.
2)	De letterkundige taal. Op den oorspronkelijk Nederlandschen bodem is vooreerst ingedrongen het Hoogduitsch als letterkundige taal van kerk, school en geschrift. Tot in den tongval is het door talrijke Hoogduitsche elementen vertegenwoordigd.
3)	De officieële taal. Op het Duitsch volgde het Fransch als alleenlijke officieële taal van den omgang met de hoofdafdeeling Aubel, en drong op letterkundig gebied in. Eerst in geschrift en school waar zijne rol nu grooter is dan die van 't Hoogduitsch, dan in den kerkdienst waar zij geringer is. Tot in den tongval vinden wij nevens een groot getal Hoogduitsche een minder groot getal Fransche elementen.

Te St.-Jean Sart en Aubel is er dus slechts ééne vreemde taal ingedrongen: het Fransch. Te La Clouse twee: Het Duitsch en het Fransch. Het oorspronkelijk Nederlandsch karakter werd het minste bewaard te St.-Jean Sart; beter te La Clouse, het best te Aubel. Bijna ieder jaar komt er een nieuw Nederlandsch huisgezin eene pachthoeve te Aubel bewonen. In Mei 1911 werd er eene afdeeling van 't Davidsfonds gesticht, die in 1913 eene bloeiende boekerij bezit en 28 leden telt. Vermelden wij als belangrijke bijzonderheid, dat het handschrift der Sint Servatius legende van Hendrik van Veldeke volgens eene mededeeling van Camille Huysmans in 't Limburgsch jaarboek voor 1895-96, blz. 100, afkomstig was uit de bibliotheek van den Heer Aussems, notaris te Aubel, en door de nieuwsgierigheid van den Heer Gillet, gast des notaris, van een smadelijken ondergang gered werd ‘Wie de plaats wil weten waar Veldeke's Servatius gevonden werd, werpe een oogslag op 't getainummer dezer

[p. 105]

bladzijde’ vertelt Huysmans op blz. 100 van 't Limburgsch jaarboek.

Als hoofdoorzaken der veelkleurigheid van dit taalbeeld stippen wij het volgende aan:

a]

De ligging der gemeente rond eenen knoop van twee taalgrenzen heeft als natuurlijk gevolg dat de drie talen, van haar gebied uitgaande elkander te Aubel met hare elementen doordringen.

b]

Te Aubel werd er den 28 Augustus 1630 eene markt gesticht, die naast die van Herve beroemd werd, en wekelijks de landbouwers der omliggende Nederlandsche, Duitsche en Waalsche streken met de vermaarde zuivel- en veeproducten uit het Herverland naar Aubel heenlokte. Iedereen bracht zijne taal mee en zoo ontstond het zonderling taalmengsel dat wij vinden in de drie gemeenteafdeelingen, en vooral in den tongval der hoofdafdeeling, die weleens en met recht eene Messingsprache genoemd werd. Daar worden op de grilligste wijze vermengd het meer Duitsch gekleurd Limburgsch van Duitsch-België, het meer Nederlandsch gekleurd Limburgsch der overige Nederlandsche gemeenten, en het Fransch en het Waalsch der Zuidelijke streek.

Verder geven wij twee uittreksels uit de laatste tienjaarlijksche volkstellingen. Als het meest kenmerkend voor de gewichtigheid van iedere taal aanschouwen en bespreken wij het getal der inwoners die deze taal I uitsluitend of, II meest spreken.

In de overzichtstafel A bespreken wij slechts groep I, in de overzichtstafel B bespreken wij de som der twee groepen I en II.

Onder uitsluitend of meest gesproken taal zouden wij in eigenlijken zin natuurlijk moeten verstaan de dagelijksche omgangstaal, dat is de Limburgsche of Waalsche tongval. Er is hier in oneigenlijken zin sprake van de letterkundige vormen dier talen: het Nederlandsch, het Fransch en bovendien het Hoogduitsch, vormen, die als meer beschaafde verkeersmiddelen gebruikt worden, of kunnen gebruikt worden.

[p. 106]

A. Overzichtstafel der uitsluitend ééne taal sprekende inwoners der gansche gemeente volgens de vijf laatste tienjaarlijksche volkstellingen.

		Tellingsjaar	1866	1880	1890	1900	1910	Gemiddeld getal
		Bevolking	3048	3046	3071	2921	3041	3025,4
Getal inwoners sprekende uitsluitend {	Fransch {	abs. getal	1043	614	707	877	823	812,8
Getal inwoners sprekende uitsluitend {	Fransch {	percent getal	34	20	23	30	27	27
Getal inwoners sprekende uitsluitend {	Nederl. {	abs getal	1449	593	640	258	578	703,6
Getal inwoners sprekende uitsluitend {	Nederl. {	percent getal	48	19	21	9	19	23
Getal inwoners sprekende uitsluitend {	Duitsch {	abs. getal	17	7	64	95	30	42,6
Getal inwoners sprekende uitsluitend {	Duitsch {	percent getal	0,5	0,2	2	3	1	1

Om de betrekkelijke gewichtigheid der verscheidene talen in alle tellingsjaren zoo duidelijk mogelijk weer te geven, nemen wij voor ieder tellingsjaar als uitgangspunt der vergelijking de minst gewichtige taal het Duitsch, veronderstellen wij de eenheid als haar gewichtigheids percent getal en herleiden wij de percent getallen der andere talen. Hunne onderlinge verhouding en rangschikking zal er natuurlijk ongewijzigd uit blijken.

	1866		1880		1890		1900		1910
	Herleiding	Verhouding	Herleiding	Verhouding	Herleiding	Verhouding	Herleiding	Verhouding	Verhouding	Gemiddelde verhouding
Duitsch	0,5 × 2 =	1	0,2 × 5 =	1	2:2 =	1	3:3 =	1	1	1
Nederlandsch	48 × 2 =	96	19 × 5 =	95	21:2 =	10,5	9:3 =	3	19	23
Fransch	34 × 2 =	68	20 × 5 =	100	23:2 =	11,5	30:3 =	10	27	27

In alle tellingsjaren speelt het Duitsch verreweg de geringste rol. De rangschikking der talen is in 1866 Nederlandsch-Fransch-Duitsch, sedertdien Fransch-Nederlandsch-Duitsch.

Bij 't opmaken der volgende taalstatistieken voor de verscheidene afdeelingen der gemeente, werd door de tellende ambtenaars de begrenzing van ieder afdeeling niet altijd scherp beacht. Daaruit ontstaan o.a. eenige tegenstrijdige getallen en twijfelachtige plaatsen, die in de rangschikkingen overigens weinig gewicht hebben. In die rangschikkingen behandelen wij

[p. 107]

slechts de som der meest of uitsluitend ééne taal sprekende inwoners.

B. Overzichtstafel,
Volledige taalstatistieken der drie afdeelingen volgens de tienjaarlijksche telling van 1910.

				St.-Jean Sart	Hoofdafdeeling Aubel	La Clouse	Gansche gemeente
			Bevolking	445	2378	218	3041
Getal inwoners sprekende {	1) uitsluitend ééne taal {	Fransch		246	568	9	823
Getal inwoners sprekende {	1) uitsluitend ééne taal {	Nederlandsch		12	552	14	578
Getal inwoners sprekende {	1) uitsluitend ééne taal {	Duitsch		0	30	0	30
Getal inwoners sprekende {	2) twee talen {	Fransch Nederl.		173	936	168	1277
Getal inwoners sprekende {	2) twee talen {	Fransch Duitsch		0	27	5	32
Getal inwoners sprekende {	2) twee talen {	Nederl. Duitsch		0	42	6	48
Getal inwoners sprekende {	3) drie talen			15	77	16	108
Getal inwoners sprekende {	4) meest {	Fransch		260	73	32	365
Getal inwoners sprekende {	4) meest {	Nederlandsch		114	771	186	1071
Getal inwoners sprekende {	4) meest {	Duitsch		0	24	5	29
Getal inwoners sprekende {	5) meest of uitsluitend (samentelling van 1 en 4) {	Fransch {	abs. getal	506	641	41	1188
Getal inwoners sprekende {	5) meest of uitsluitend (samentelling van 1 en 4) {	Fransch {	percent getal	114	27	19	39
Getal inwoners sprekende {	5) meest of uitsluitend (samentelling van 1 en 4) {	Nederl. {	abs. getal	126	1323	200	1649
Getal inwoners sprekende {	5) meest of uitsluitend (samentelling van 1 en 4) {	Nederl. {	percent getal	28	56	92	54
Getal inwoners sprekende {	5) meest of uitsluitend (samentelling van 1 en 4) {	Duitsch {	abs. getal	0	54	5	59
Getal inwoners sprekende {	5) meest of uitsluitend (samentelling van 1 en 4) {	Duitsch {	percent getal	0	2	2	4

I.
Rangschikking der afdeelingen volgens hunne betrekkelijke gewichtigheid voor ieder taal.

1) Fransch^(1) {	abs. getal	Aubel 641	St.-Jean Sart 506	La Clouse 41
1) Fransch^(1) {	percent getal	St.-Jean Sart 114	Aubel 27	La Clouse 19
2) Nederl. {	abs. getal	Aubel 1323	La Clouse 200	St.-Jean Sart 126
2) Nederl. {	percent getal	La Clouse 92	Aubel 56	St.-Jean Sart 28
3) Duitsch {	abs. getal	Aubel 54	La Clouse 5	St.-Jean Sart 0
3) Duitsch {	percent getal	Aubel 2	La Clouse 2	St.-Jean Sart 0

(1) Twijfelachtige rangschikking.

(1) Twijfelachtige rangschikking.

[p. 108]

II.
Rangschikking der talen volgens hunne betrekkelijke gewichtigheid in ieder afdeeling.

1) Aubel {	abs. getal	Nederl. 1323	Fransch 641	Duitsch 54
1) Aubel {	percent getal	Nederl. 56	Fransch 27	Duitsch 2
2) St-Jean Sart^(1) {	abs. getal	Fransch 506	Nederl. 126	Duitsch 0
2) St-Jean Sart^(1) {	percent getal	Fransch 114	Nederl. 28	Duitsch 0
3) La Clouse^(1) {	abs. getal	Nederl. 200	Fransch 41	Duitsch 5
3) La Clouse^(1) {	percent getal	Nederl. 92	Fransch 19	Duitsch 2

Voor het Fransch spelen de hoofdrol: St.-Jean Sart en Aubel, de geringste La Clouse. Voor het Nederlandsch de hoofdrol Aubel en La Clouse, de geringste St.-Jean Sart. Voor het Duitsch de hoofdrol Aubel, eene geringere La Clouse; deze rangschikking is opvallend daar La Clouse tot Duitsch-België behoort; de geringste St.-Jean Sart.

De rangschikking der talen komt overal in percentgetallen en absolute getallen overeen. De rangschikking is gansch dezelfde te Aubel en La Clouse: Nederlandsch-Fransch-Duitsch. Te St.-Jean Sart Fransch-Nederlandsch. Het Duitsch speelt overal de geringste rol.

Hieibij bepalen wij ons overzicht ofschoon er nog veel te zeggen is. Indien het voor de taalkundigen en voor den vooruitgang der taalwetenschap eenig belang - hoe gering ook - opgeleverd heeft, achten wij ons voor onze moeite ruimschoots beloond. Tot de kerkelijke en wereldlijke overheden der afdeelingen Aubel en St.-Jean Sart, vooral tot de uiterst gedienstige heeren burgemeester Nols van Aubel, en leeraar Zinzen van St.-Jean Sart gaat onze hartelijkste dank voor hunne welwillende inlichtingen.

(1) Twijfelachtige rangschikking.

(1) Twijfelachtige rangschikking.

(1) Twijfelachtige rangschikking.

(1) Twijfelachtige rangschikking.