Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1913

[p. 446]

Kleine verscheidenheden.

I.
Bestendige Commissie voor Middelnederlandsche Taal en Letterkunde.
159. - Onderstaen.

De ‘waerhede’ van iets ‘onderstaen’ schijnt te beteekenen De gegrondheid ervan nagaan, vaststellen, door het hooren van ‘orconscap ende ghetughenesse’:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 267: ‘Ende omme de waerhede van dien te onderstane, zekere commissarisse hadden zindert daer toe ghestelt ghezyn bi den hove, voor de welke de vorseide heesschers hadden ghedaen ludens (sic; te lezen: ludene?) zekere orsconscap ende ghetughenesse, omme huere vorseide redene ende vermete inwaers te doene.’ (1409.)

160. - Streek.

Streek beteekent Lijn. Zie bij Verdam, Streke 3^o. Het woord komt echter in den onderstaanden tekst voor met de beteekenis van het Fr. Alignement (Direction donnée pour une rue par la voirie): Volgen de streke b.v. van twee huizen, komt uit op het Fr. Suivre la ligne de (Continuer d'aller dans une direction marquée), of Suivre l'alignement van die huizen, en beteekent derhalve Op dezelfde lijn bouwen.

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 102: ‘Wie ter voorstrate timmeren ofte metsen wilt, sal volgen, int opgaen van den wercke buyten aerde, van onder tot boven, de streke vande huysen van beede syne naeste ghebueren...’ (Cout. homol. 1619.) - Zie ook de ‘Costume’ van 1535, op. cit., I, 414.)

Ter voorstrate, uit dien tekst, beteekent Langs (den kant van) de straat. Fr. A front de rue.

Buyten aerde is hetzelfde als Boven den grond; Fr. A fleur de terre.

[p. 447]

161. - *Kersbus.

Men leze Kerskins of Kerskens = Kleine kaarsen.

Die verkeerde lezing Kersbus komt voor in den hieronder volgenden tekst, welke betrekking heeft op het celebreren van den ‘reeftere’ of jaargetijde voor Gillis van Braecle, in de Sinte-Walburgakerk te Oudenaarde:

Annales du Cercle archéologique d'Audenaerde. III (1911), blz. 208-209: ‘.... Den costere es ghehouden te besorghene xij kersbus (kerskins) ende xij myten daer in, om de priesters te offeren...’

Het zal volstaan, bovenstaanden tekst met den tekst hieronder te vergelijken:

Id., III, 205: ‘Noch ses aermen lieden, die ter offerande gaen zullen elc met een keerse van twee myten ende een mite daer in...’

162. - Zyn goedt qualicken overdoen en zyn goet qualick verdoen.

Deze twee uitdrukkingen hebben dezelfde beteekenis en wijzen op Verkwisten, Verspillen, Verbrassen of Opmaken van goed; Fr. Dissiper son bien. Zie bij Verdam, v^o Overdoen. Verdoen is daarvan een andere vorm. Bij Overdoen en Verdoen gaat echter in onze teksten het voegwoord Kwalijk: ‘Qualicken’ of ‘Qualick’:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 394: ‘Van die huer goedt qualicken overdoen, te stellene in curatele. Als man of wyf. oudt, jonc, ghehuwet of onghehuwet, van sobren regemente zyn, thuere dissiperende ende qualic overdoende...’ (1535.)

Id., op. cit., I, 90: ‘Van die haerlieder goet qualick verdoen, te stellen in curatele Als man ofte wyf, ghehuwt of onghehuwt, van soberen regimenten, thunnen dispenseren (= het Fr. Dépenser) ende qualick verdoen...’ (Cout. homol. 1619).)

163. - Toverare en toverigghe.

Toverare (Toveraer) luidt ten huidigen dage in N.-Ned. Toovenaar; - Toverigghe = Tooveraarster, Tooveres. Een voorbeeld uit 1429:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. Salle et Châtellenie d'Ypres, I, 344: ‘Item, zo wie andren...., of up hem riepe toverare of toverigghe...’ (Keure van 1429.)

[p. 448]

164. - Weren en verduysteren.

Bij akte van 12 November 1636, wordt door proost en kanunniken van Sint-Donaaskerk te Brugge, aan zekeren X., in eene kapel dezer kerk eene grafstede verleend, onder voorwaarde dat aan de aldaar liggende grafzerken niets zal mogen veranderd worden, dat nl. de opschriften en wapens op die grafzerken staande niet zullen ‘gheweert ofte verduysterd’ worden, d.w.z. dat deze niet zullen weggenomen of (het daaropstaande opschrift) uitgeveegd worden:

Staatsarchief te Brugge, Fonds der kerk van Sint-Donaas, Charters, oud n^r 1083, voorloopig blauw n^r 3194: ‘Tot welcken eynde alle d'oude memorien ende wapenen, die aldaer jeghenwoordelic syn up de sepulturen ende anders, nyet en sullen moghen gheweert ofte verduystert worden’.

165. - Iemand een bastaerde kynd upgheven ende toedraghen.

Iemand te laste leggen, dat hij de vader van een basterdkind is, heette Iemand een ‘bastaerde kynd upgheven ende toedraghen’: Hem dit aanschrijven, toeschrijven; Fr. Attribuer. Men zegt thans nog in het Fr.: Donner son enfant à un tel = Dire qu'un tel est le père de cet enfant. Onze tekst luidt:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 390: ‘Item, ghehuwede mans en werden in gheener manieren ghehouden te anveerdene de bastaerde kynderen, die eeneghe vrauwen hemlieden up gheven willen ende toedraghen..., ten ware dat anderssins bevonden ware by vehemente suspitien ende claren bemoedene, dat hy de vadere ware vanden kynde.’ (1535.)

Met Donner hierboven zal wellicht Upgheven gelijkstaan; toedraghen geeft echter aan de heele uitdrukking de meer bijzondere beteekenis van Aanwrijven, Te laste leggen, of van het Fr. Attribuer à, Imputer à (Mettre au compte de). De vertaling Fr. Présenter et imposer (un enfant), door een schrijver gegeven, schijnt ons toe minder juist te zijn.

Edw. Gailliard.