Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1912

[p. 698]

Kleine verscheidenheden.

110. - Verschoonen en verschooninghe.

Door art. 1. van de XXI^e rubriek van de ‘Costumen ende usantien geredigiert by gheschrifte van wegen’ de schepenen der stad Gent ten Jare 1546, was het ‘man ende vrauw’ verboden ‘elckanderen’ te ‘verschoonen vóor houwelicke, binnen houwelicke, ofte naer houwelicke’:

A.E. Gheldolf, Cout. de Gand, I, 354: ‘Voor houwelicke..., want by dien wort verboden... eenich tractaet ofte houwelicke voorwaerden te maken, daer by dat d'een oft d'ander... yet meer hebben saude dan dat hem van costume gewoone is te volghen.

Binnen houwelicke, is in haer selven nul, als gedaen naer de prohibitive costume, soo dat die metter dood niet geconfirmeert en werdt.

Naer de doot, soo dat de eerste overleden den lancxtlevenden, by testamente, noch anderen uyttersten wille..., niet begiften en mach, anders noch breeder dan dat sy elcanderen begiften moghen van een tamelyck catheyl ofte juweel, naer de conditie ende qualiteydt van den gever...’

Zoo streng werd die ‘costume’ onderhouden, - zegt het stuk, - ‘dat al waer de gifte, voor houwelicke ofte daernaer, reciprocque, saude nochtans nul syn ende niet sorteren’.

Deze bepalingen werden, in de Coutume homologuée van 1563, door de hieronder volgende vervangen:

Id., op. cit., I, 92: ‘Men sal nu voortan vermoghen voor eenich verbandt van huwelicke te makene huwelicke voorwaerden, zulc als den contrahenten believen sal...

Man ende wyf en moghen elcanderen nyet verschoonen binnen huwelicke, alwaert ooc by contracte danof 't effect eerst sorteren zoude naer de doot, anders noch breedere dan by dese costumen elc van hemlieden toeghelaeten ende ghedoocht sal werden.

De lancxtlevende... en mach ooc niet beghift werden by den eersten overlydende, by testamente noch anderen vutersten wille, naer de doot, anders nocht breedere dan van een tamelic juweel of catheyl, naer den staet of condicie van den ghevere of gheverigghe.’

De Coutume homologuée voor de stad Brugge, van 1619, bepaalde daaromtrent in dezer voege:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. Bruges, I, 26: ‘Man ende vrauwe en vermoghen, naar belofte ende bandt van huwelicke,

[p. 699]

d'een den anderen niet verschoonen niet meer by testamente, dan inter vivos ofte anderssins, dan mach d'eerste overlydende den lanest levende beghiften met eenich juweel ofte catheyl, naer heurlieder qualiteyt ende ghestaethede..’

Met het oog op man en vrouw, door het huwelijk verbonden, is ons ww. Verschoonen, of Elckanderen verschoonen, ook D'een den anderen verschoonen, d.i. Elkander bevoordeelen, hetzelfde als het Fr. Avantager: Savantager (se faire de mutuels avantages par contrat). Avantage is Donation, Libéralité, Don entre époux. Zie bij Dupin et Laboulaye, Glossaire de l'ancien droit français. Montesquieu, Esp., xxiii, 21, spreekt van ‘les avantages qu'un mari et une femme pouvaient se faire par testament’ (bij Littré).

Faire avantaige in den hieronder volgenden tekst:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, II, 176: ‘Selon lusaige de ceste ville dYpre, homme et femme conjoincts par mariarge ne peuent faire avantaige lun à l'autre de nul avon. fors de leur maison ou ilz demeurent et que ilz usent pour leur manoir. duquel peuent ravestir l'un lautre, pour tenir le survivant deulx à sa vie...’ (1383.)

Vandaar Verschooning = Voordeel, Fr. Avantage, zooals boven; ook Préciput conventionnel (Avantage que le contrat de mariage a stipulé en faveur du survivant):

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, blz. 372: ‘Item, de wedewe of wedeware hebbende douwarie ofte verschooninghe by contracte van huwelicke, zal...’ (1535.)

Id., op. cit., I, 80: ‘De douarie conventioneel ende andere verschooningen by contracte van huwelicke gheaccordeert, werden ghenomen uyt...’ (Cout. homol. 1619.)

Men zei ook Voorderinghe ende verschooninghe van huwelicke en Voorderinghe ende verschooninghe van goede: Fr. Gains nuptiaux (avantage que le contrat de mariage accorde au survivant des conjoints (op. cit., I, 91, art. vi). Bij Dupin et Laboulaye, op. cit.: Gains nuptiaux ou de survie est un avantage que la loi, ou le contrat de mariage accorde au survivant des conjoints. - Reprises et récompenses naar den heer L. Gilliodts-van Severen.

De tekst volgt:

Id., op. cit., I. 388: ‘Item, man of wyf in huwelicke zynde ende uut cause van adulterie ende overspele ghedivorceirt, de ghone die

[p. 700]

daerof in culpe bevonden es, zal verliezen trechte ende proffyt van ziner voorderinghe ende verschooninghe van huwelicke te vooren by contracte... daerof ghepasseirt. Item, de conjoincten in huwelicke ghescheeden ende ghedivorseirt zynde omme andere cause dan uut overspele... ende dat by contracte van huwelicke deen of beede van hemlieden heift voorderinghe ende verschooninghe van goede, wert nochtans...’ (1535.)

In de ‘Costume’ van 1619, luidt dit: ‘Sal verliesen het recht ende profyt van syne Vervoorderinghe ende verschooninghe, het sy costumiere ofte conventionele’. (Id., op. cit., I, 90.)

III. - Hem (zich) te houdene maken.

Zou in die uitdrukking niet te lezen zijn ‘hoede’ of ‘houde’? En zou zij niet uit te leggen zijn door: Hem (zich) te hoede maken, Fr. Se mettre en garde (Se mettre en défense, S'apprêter à se défendre) of door Hem (zich) te houde maken, Houde zich ontwikkelende tot de beteekenis van Hoede, Hulp, Bewaring (zie bij Verdam, v^o Houde 3)?

L Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 520: ‘Item, zo wie (aangehouden zijnde) in handen vanden... bovenghenoemden officiers uploop dade, of hem te houdene maecte om uploop te doene, of vreesde met verboden wapenen...’ (1535.)

112. - Te cortheyt.

Dit woord beteekent Tekort:

L. Gilliodts-van Severen, Cout. d'Ypres, I, 604: ‘Ende in ghevalle van te cortheyt, dat concurrentie plaetse hebben zal.’

Op. cit., I, 599, werd bij misslag: ‘te oortheyt’ gedrukt.

Edw. Gailliard.