Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1911
(1911)– [tijdschrift] Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde– Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 479]
| |
De legende van Portiuncula
| |
[pagina 480]
| |
Een scoon mirakel ende openbaringhe des aflaets der kerken van Sinte Marien vanden enghelen buyten Assysen dat onse lieve heere Jhesus Sinte Franciscus selve ghegheven heeft overmits begheerte ende beden der aldersalichste maghet Marien synre moeder.
Na dat die knecht Gods Sinte Franciscus die kercke van Sinte Marien vanden engelen by Assysen weder opghemaect hadde ende gherepareert met sonderlinghe devocien die hy hadde totter coninghinne der hemelen; ende want hy na dien name der engelen voerseet der engelen visioen ende visenteringhe al daer dicwille ghewaer plach te worden: soe schicte hy hem aldaer te woenen in alder heylicheyt ende devocien ende gheduerighe bedinghen. Ende (hy) hadde dese stede vercoren voer alle ander steden vander werelt en bevalse oeck sinen broederen inder doet, recht als een stede die die maghet Maria seer uutvercoren hadde. Ende op eenre nacht doen hy Gode alre vierichste aanbedende was in synre cellen soe wert hem gheopenbaert dat onse heer Jhesus Christus ende die heylighe maghet Maria syn moeder in die voerseyde kercke tegenwoerdich waren met eenre grooter menichten der engelen. Waer op die knecht Gods Sinte Franciscus ter stont op staende was ende uutgaende van synre cellen. Mit gheestelyker blyscap ghinck hy in die kercke; ende doen hy daer was siende onsen heere Jhesum Christum ende syn aldersuetste moeder staende voerden outaer ende een groote menichte van engelen in den omringhe des outaers: soe strecte hy hem rechtevoerts oetmoedelyck neder in die eerde. Ende te hant seyde Christus tot hem ende sprack: ‘Franscisce bidde wat du willes ter salicheyt des volcs ende ter eeren ende werdicheit der overster Drievoldicheit, het sal du geschien! Wanttu biste ghegheven tot enen lichte den volcke ende tot enen bereytsele, der hemelscher kercken’. Maer Sinte Franciscus ligghende inder eerden, als opghenomen ende sinen gheest beroeft wesende en mochte der godlyker stemmen niet gheantwoerden. Mer ten laetsten als hy weder tot hem was ghecomen soe seyde hy: ‘o alder heyligste vader ewighe coninck ende heer! ic cativighe sondare bidde dy dattu den menscheliken gheslachte willes ghewerdighen te doene dese gracie als dattu verleenen willes allen menschen in ghemeyne ende oeck eenen yegelyken by sonder, comende tot deser stadt ende ingaende deser kercken verghiffenisse ende | |
[pagina 481]
| |
aflaet alle harer sonden int ghemeyn ende elcken by sonderlinge vanden welcken sy biecht ghedaen sullen hebben den priestere ende penitencie ontfanghen. Ende ic bidde dy, o ghebenedyde maghet ende moeder myns heeren Jhesu Christi, dattu oeck dat selve verleenen willes hem allen ghemeyn ende besondert die comende syn tot deser stadt, ingaende deser kercken: quytsceldinghe ende verghiffenisse van allen horen sonden vanden welcken dat sy hem ghebiecht sullen hebben den priester ende penetencie ontfanghen. Ende o Heere Jhesu Christe noch soe bid ic der alder salichster maghet Marien dynre moeder die daer es een voersprekersse des menscheliken gheslachtes dat sy by dynre alre goedertierenster ende godlyker mogentheit ghewerdigen wille my te helpen verbidden aldusdanighe gracie te vercrighen’. Dit aenhoorende, die coninghinne der hemelen wert oetmoedelyken gheneycht totter begheerten ende beden van Sinte Franciscus; ende opstaende soe began sy rechtevoert te bidden haren sone segghende: ‘o alderoverste almachtige God; ick bidde dynre godheit ende begheere oetmoedelyken dat u mogentheyt ghewerdighen wille haer te neyghen ter beden van broeder Franciscus uwen knecht’. Ende ter stont soe antwoerde Christus ende seyde: ‘Francisce het ees groot dattu biddes maer du sys meerder dinghen werdich ende meerder suldy hebben. Daer omme ick consentere dy dattu biddes ende begheers. Ende du sulste gaen totten paus mynen vicarium ende van mynen weghen sulstu eyschen ende bidden dat hy dy gheve die indulgencien die ic dy verleent hebbe’. Ende dit gheseet synde soe voer die soen Gods met synre ghebenedider moeder ende metter menichte der enghelen weder inden hemel ende dat visioen verginck. Mer Sinte Franciscus die begheerich was om te volbrenghen dat hy inder voerledenre nacht begonnen hadde dienende totter menschelyker saluyt; stont des merghens op ende riep tot hem broeder Masseum metten welcken hy ginck totten paus Honorium die derde die doen was te Perusien. Ende als hy ghecomen was voer die teghenwoerdicheyt des paus soe bat hy ende seyde: ‘o Heylighe vader om die eere der heyligher maghet Marien ende moeder Cristi heb ic voermaels een kercke gherepareert in die stede van Portiuncula by Assise ende daer omme bid ic uw heylicheyt dat ghy daer in die jaerlyke feeste vander wyinghe dier kerke ghewerdighen wilt u gracien te gheven aflaet’. Doen | |
[pagina 482]
| |
antwoerde hem die paus ende seyde: ‘broeder Francisce ten es niet behoerlyc alsoe te gheschiene! want die ghene die aflaet begheert te hebben is van noode dat hyt verdiene met synen ghehulpighen handen te reykene. Mer segt my hoeveel iaren van aflaten wildy dat ic u sette? Wildy dat ic u sette V iaren aflaets?’ Doen antwoerde Sinte Franciscus: ‘heylighe vader wat is dat!’ Doen vraechde hem die paus ander werve: ‘wildy dat ic VI of VII iaren sette?’ Ende Sinte Franciscus was des niet te vreden; daer omme seyde hy: ‘wat is dat!’ Doen seyde die paus weder: ‘wat wildy dat ic u doe?’ Ende Sinte Franciscus antwoerde ende sprack: ‘heylighe vader het ghenueghet uwer heilicheyt niet alleene te gheven jaren maer sielen’. Doen seyde die paus tot hem: ‘ende hoe wiltghy die sielen?’ Ende Sinte Franciscus antwoerde hem: ‘ick wil vader, eest dattet uwer heylicheit belieft doer die weldaet ende beneficien die God deser steden ghedaen heeft dat soe wie comt tot deser kercken berouwich ende ghebiecht synde also alst betaemt, ende overmits den priester gheabsolveert, mach hebben quyt scheldinghe van alle sinen sonden ende dat hy moet worden ontbonden van allen sinen pinen ende sculden van al dat hy misdaen mach hebben vanden daghe des doepsels totten daghe ende uren des ingancs der voerghenoemder kercken ende daer nae gheen pine meer en hebbe’. Doen antwoerde de paus ende seyde: ‘o Francisce het es veele dattu biddes want ten es gheen ghewoente der kercken van Roomen soedanighe gracie uut te geven’. Ende Sinte Franciscus seyde: ‘heylighe vader ten es niet van mynen weghen dat ic bidde maer van des ghenen weghen die my tot u ghesonden heeft onse heer Jhesus Cristus’. Als die paus dat hoorde, als met eenen vierighen gheest ontsteken van Gode, antwoerde hy hem: ‘ende ic verleene dy dattet alsoe sy ende geschie. In den naem des heeren soe ghelievet my, broeder Francisce, dat ghy dat hebt dat ghy ghebeden hebt’. Dwelcke als dit hoorden die cardinalen die daer teghenwoerdich waren, haddent onweert ende seyden totten paus, dat hyt hem weder riepe, want het een hindernisse ware den heylighen lande ende der stadt van Roomen. Maer die paus antwoerde dat hy dat geensins weder roepen en soude nadat hyt hem verleent hadde. Doen seiden die cardinalen: ‘siet heilighe vader eest dat ghy desen mensche dusdanighe gracie verleent, ghy verderft alle dat heylighe lant, ende die see; ende den aflaet des apostelen Sinte | |
[pagina 483]
| |
Peeters ende Sinte Pauwels suldy te niete maken’. Die paus seyde: ‘broederen wy hebbenen hem ghegeven ende verleent ende wy en moghens niet weder te niete doen’. Doen seyden die cardinalen: ‘soe benauten als soe veele als ghy moocht’. Die paus antwoerde: ‘wy sullen ordineeren dat hy niet wesen en sal dan alleen enen natuerliken dach’. Doen riep die paus Sinte Franciscus weder tot hem ende seyde: ‘siet broeder Francisce nu verleenen wy dat soe wien daer comt ende ingaet in die voerseyde kerke, gheheeten te Sinte Marien vanden engelen by Assise, berouwich ende ghebiecht synde sal wesen ontbonden ende gheabsolveert van allen sinen sonden ende vander pinen ende vander misdaet. Ende dit willen wy dat dueren sal alle jaer inder ewicheit alleen enen natuerliken dach vander eerster vesperen den nacht daer mede inghesloten totter vesperen des anderen daechs daer na volghende’. Doen soe neychde Sinte Franciscus oetmoedelyken metten hoode voer den paus ende voer die cardinalen ende ginck uut vanden paleyse. Ende als hem die paus soe ewech sach gaen riep hy hem toe segghende: ‘o du simpele mensche, segt my hoe gaestu dus henen! wat bescheet draechstu met dy?’ Sinte Franciscus antwoerde hem: ‘heilighe vader alleene soe syn my uwe woerden ghenoegh, het is dat werck Gods des Heeren. Daer om Hy heeft syn werck van desen te openbaren. Ick en wil gheen ander instrument dan dat die heilighe maecht Maria sy den brief ende Cristus die notaris ende die engelen die ghetuighen’. Ende doen Sinte Franciscus aldus uutgaende was vanden paleyse na die verleeninghe der gracie voergheseet ende alsoe ewech ginck vander stat Perusien ende ghecomen was vier milen van Perusien tot der steden gheheten Tolle, daer was een woeninghe van Lazerschen menschen ende doen hy daer een luttel was rustende ende slapende cort daer na als hy ontwaken worden was hoorde by eene stemme die tot hem sprack ende seyde: ‘Francisce du sulste weten dat dese gracie ende verlossinghe der sielen die du ghegheven is van mynen vicario inder orden dat sy alsoe bestadicht ende gheconfirmeert es inden hemel’. Hier na doen Sinte Franciscus syn ghebet ghedaen hadde ende Gode ghedanct riep hy tot hem synen gheselle broeder Massenen ende sprac: ‘ick segghe dy van Gods weghen broeder dat die aflaten ende die gracie die my verleent syn vanden oversten bisscop van Gode almachtich ghevesticht ende gheconfirmeert syn inden hemel’. | |
[pagina 484]
| |
Mer in allen desen dat voergheseet es soe en hadde Sinte Franciscus noch ghenen ghesetten dach, noch van Cristo noch vanden paus, inden welcken, dat men deze voergenoemde gracie soude verdienen ende die wyinghe vander kercke houden. Hier om soe eest geschiet doen hy was in synre cellen die daer getimmert was achter aen die kercke Sinte Marien van Portiuncula als hy na synen ghewoonten op eene nacht in die maent van januario in synre cellen hem was ghevende tot sinen ghebede; te middernacht openbaerde hem die duvel Sathanas ende sprack tot hem: ‘O Francisce waer om wilstu sterven voer dinen tyt, en weetstu niet dat die slaep dat alder stercste voetsel des lichaems is? Waer omme bestaestu dusdanighe dinghen te doene! ende en heb ic voermaels niet geseet in die kercke die daer heet Ten Vier appelen inden graefscappe van Tridentio dattu noch ionck sys ende wel ghenoech penitencien moghen doen van dinen sonden? Waer omme bistu dy selven aldus pinende in waken ende in beden?’ Ende doen Sinte Franciscus dit vanden duvel ghehoort hadde soe ghinck hy rechtevoert, uut grooter viericheyt syns gheestes, uut van synre cellen ende uutwerpende sinen rock werp hy hem selven onghenadelyc inden bosch ende doorquetsende sinen naecten lichaem onder die bremen ende doornen segghende tot hem selven: ‘beter eest dat ic aldus bekenne die passien myns heeren Jhesu Cristo dan dat ic onderdanigh wesende den smekinghen des viants soude worden verleyt vanden weghe der gherechticheit!’ Maer doen Sinte Franciscus sinen lichaem tastede altemale opghehackt ende ghescuert synde inder couden; rechtevoert was by hem een onmenschelyck ende onsprekelyck licht des hemels ende daer openbaerden witte ende roode roosen in grooter menichvoldicheit welriekende met seer wonderlyken ende sueten rueke. Ende by hem ende met hem soe was een ontellyke menichte van heilighen enghelen segghende: ‘Francisce stant op ende gheringhe ganck in die kercke tot dinen ghesontmaker die dynre verwacht met synre ghebenedider moeder’. Doen stont sinte Franciscus op haestelyken aensiende hem selven een wit blinckende cleet aenghedaen wesende, soe nam hy met hem XII witte roosen ende XII roode roosen ende ginck haestelyck alsoe ter kercken waert ende alden wech vanden bosch totter kercken docht hem al overleet ende verchiert syn met seer costelyken syden clederen. Ende comende indie kercke soe leyde hy die | |
[pagina 485]
| |
voerseyde roosen opten outaer daer hy onsen heer Jhesum Christum staende sach mit synre ghebenedider moeder ter rechterhant des outaers ende een groote menichte van enghelen al om ende om inden omringhe. Ende rechtevoert nedervallende ter eerden aenbede hy den coninc des hemels sinen scepper ende die coninghinne synre moeder. Doen was Cristus aldus tot hem sprekende: ‘o Francisce waer om en gheefstu my niet die ghiften die du sculdich bist te gheven?’ Doen bekende Sinte Franciscus ende verstont dat Cristus dit sprack van die behoudinghe der sielen die daer saelich souden worden overmits den aflaet die daer ghegheven was in dien kercken ende hy antwoerde Cristus segghende: ‘o alre heylichste onse vader regeerder des hemels ende der eerden ende behouder des menschelyken gheslechtes ghewerdighe dy overmits dyn ontfermicheit te setten eenen sekeren dach in den jare inden welcken dat mach gheven ende vercondighen den aflaet overmits hulpe dynre moeder der joncfrouwen Marien vercreghen die daer is verbidderesse des menschelyken gheslachtes’. Doen antwoerde hem Cristus weder, hem beschickende van synre godlyker mogentheit den dach der wyinghen der voerseyder kercken ende sprack: ‘hoore my Francisce! soe wat menschen dat sal comen in deser kercken mynre moeder van der vesperen des iersten daechs der maent Augusti totten vesperen des anderen daechs der selver maent, berou hebbende van sinen sonden ende ghebiecht synde van allen dien hy bekent ende hem voerstaen sullen hem gheheeliken ende volcomelyc syn vergeven vander tyt syns doepsels totten daghe ende ure des ingaens deser kercken’. Doen seyde Sinte Franciscus oetmoedelyc liggende int paviment der kercken: ‘o alre heilichste vader ende onse behouder hoe sal dese beschickinge moghen comen totter bekenninghen ende gheloeve des menschelyken gheslachtes?’ Ende Cristus antwoerde hem: ‘Francisce het sal gheschien by mynre gracien. Nochtans sulstu gaen te Roomen totten paus mynen vicarium ende bidt hem dat hy dese gracien ende den dach des aflaets van mynen weghen openbare ende den menschen condich make alsoe alst behoorlyc es’. Sinte Franciscus sprack: ‘o Heere hoe sal my uwe vicarius moghen gheloeven? by aventueren hy en sal my arme sondare niet gheloeven willen!’ Ende cristus seide hem: ‘leydet met dy van dinen broederen die alle dit ghehoert hebben tot ghetugenisse deser dinghen ende draaghet mynen vicarium | |
[pagina 486]
| |
alsoe veel roosen als du goetdunket witte ende roode die welcke du in deser nacht in den bossche vergadert hebste in pinen ende castidinghen dyns lichamen’. Dit ghebot ende dese toesprake des Heeren tot Sinte Franciscus hebben aenghehoert die heilighe broeder Peter Cathanii, broeder Ruphyn Saphij, broeder Bernaert de Quintavallis ende broeder Masseus van Marigaano ende meer andere van sinen ghesellen die daer waren inder cellen woenende by der voerseide kercken inden hove daer Sinte Franciscus celle was staende. Ende Sinte Franciscus volbrachte dat die heere Jhesus hem bevolen hadde ende hy nam tot hem vanden roosen die hy inden bossche vergadert hadde ende in die teghenwoerdicheyt Cristi ende synre moeder: drie roode roosen tot eeren ende weerdicheit der overster ende hoochster Drievoldicheit ende drie witte roosen ter eeren ende werdicheit der saligher joncfrouwen Marien. Ende daer na soe syn te hant ghehoort die scaren der heiligher enghelen die daer stonden inden omringhe des autaers met hemelschen melodyen ende vroliker stemmen aldus singhende: Te Deum laudamus. Ende doen die godlyke lovesanghe ten eynde toe volbracht was rechtevoert vergine dat hemelsche visioen, ende Sinte Franciscus volbracht dat die Heer tot hem ghesproken hadde. Ende des morghens doen Sinte Franciscus sinen rock weder aenghedaen hadde ginc hy tot sinen medegesellen ende sonderlinghe tot broeder Peeter Cathanii, broeder Bernaert de Quintevallis ende broeder Engel van Reaten sprekende aldus tot hem: ‘het es de wille Gods bereyt u met my te Roomen te gane’. Ende daer na vertellende die boetscap haers weghes ende insettede hy hem voer een statute te sweghen alle die dinghen die hy inder nacht ghesien ende ghehoort hadden. Ende als sy te Roomen waren comen ghinghen sy in die kercke tot Sinte Jans te Lateranen daer sy den paus Honorius vonden ende hem oetmoedelyck te voeten vallende begonste Sinte Franciscus hem te vertellen die wonderlycheit der miraculen dat hem inder voerseiden kercken van Portiuncula gheopenbaert was ende toonde oeck die roosen die hy met hem ghebracht hadde ende daer na soe ghetuychden oeck die broeders die dinghen die van Sinte Franciscus gheseet waren: van welcken dinghen die paus hem seer was verwonderende. Hy sach die schoone welriekende roosen en seide: ‘dit es een wonderlyck werck Gods niet der menschen, nu in deser maent januarii te hebben welriekende bloemen der roosen. | |
[pagina 487]
| |
Waerlyc broeder Francisce wy bekennen uwe ghetugenisse waerachtich te wesen. Daer om wy sullen metten cardinalen onsen broederen spreken ende ons beraden met hem wat men van desen wonderlycken wercken ende miraculen doen sal ende ordineeren’. Daer na beval hy sinen dienaren die by hem waren dat hy Sinte Franciscus met sinen broederen werdichlyken ter herberghen souden ontfanghen ende besorghen van allen dien des hem noot ware. Ende inden wech gaende seyde hy tot Sinte Franciscus dat hy des anderen daechs weder tot hem comen soude: hy soude hem met sinen medebroederen daer op beraden. Des morghens doen Sinte Franciscus met sinen broederen inden paleyse quam soe vant hy die cardinalen by den paus versaemet ende haestelyc ten voeten des paus nedervallende bat hy hem oetmoedelyken als een vicarius Cristi dat hy den wille des hemelschen conincs ende siner ghebenedider moeder Marien volbrenghen woude wiens stat dat hy houdende was inder eerden, ende confirmeeren ende vastmaken die aflaten der kercken van Portiuncula; de welcke dat hy my van synre ontfermicheit verleent heeft ende ghebeden heeft te openbaren. Doen antwoerde hem die paus: ‘broeder Francisce condighe nu hier voer alle myn broederen die cardinalen alsoe alstu my gisteren openbaerdes wat dat die wille Gods ende synre ghebenedider moeder Marien wille es’. Hiertoe antwoerde Sinte Franciscus ende sprack: ‘o heilighe vader, die wille Gods van hemelryck es dat, dat soe wat menschen sal ingaen in die kercke te Sinte Marien van den engelen gheheeten Portiuncula in den bisdomme van Assisen vander vesperen des eersten daechs der maent Augusti totter vesperen des anderen daechs der selver maent, berou hebbende van sinen sonden ende ghebiecht synde ende penitencie van sinen priester heeft ontvanghen dat hy vander ontfermicheit Gods sal hebben quytscheldinghe van alle sinen sonden van sculden ende van pinen vanden daghe syns doepsels totten daghe ende uren des ingancs der selver kercken’. Die paus seyde: ‘o broeder Francisce het es veele ende een seer groot dinc dattu ghebeden hebst. Mer alsoe wy bekennen want die coninc der hemelen Jhesus Cristus, doer versueke ende bede synre ghebenedider moeder der maghet Marien, dyn ghebet verhoort heeft; soe confirmeeren wy dat ende wy sullen overscriven den bisscop van Assise, den bisscop van Perusien, den bisscop van Tridortini, den bisscop van Spo- | |
[pagina 488]
| |
litanen ende van Fulgunsten, van Nicomio ende van Tugenbyn hem ghebiedende dat sy te samen vergaderen sullen totter voerghenoemder kercken van Portiunculen des iersten daechs der maent Augusti ende dat sy den volcke aldaer vercondighen die gracie ende die aflaten, ghelycker wys als u bekennen sal ende van ons verleent sijn’. Hier na soe heeft Sinte Franciscus met sinen voerghenoemden broederen der bulle vanden paus ontfanghen ende den paus ende sinen cardinalen oetmoedelycken danckende heeft hy van hem oerlof ghenomen ende is ghegaen totten voergheseyden bisscoppen hem toenende des paus brieven ende heeft met synre beden aen hem verworven dat sy alle ghesamentlycke syn vergadert totten voerghenoemden daghe der wyinghen in die kercke van Portiuncula. Sinte Franciscus hadde doen maken enen grooten preecstoel oft stellagie daer alle die VII bisscoppen met hem opgheclommen syn om den volcke dat daer van verren eynde des lants by vermaninge vergadert was om te hooren predicken dat woert Gods ende den aflaet te vercondighen. Ende onder ander woerden die Sinte Franciscus langhen tyt met die VII bisscoppen hadde totter derder uren vanden daghe, vraechde hy wie van hem den volcke dat woert Gods predicken soude ende die gracie ende ghenade dier kercke verkondigen. Doen spraken die bisscoppen onderlinghe te samen ende antwoerden: ‘Francisce du sulste den volcke Gods woert segghen. Mer wy hebben dinen wille te volghen alsoe des paus brief inhoudende es’. Doen seide Sinte Franciscus: ‘al eest dat ic dese sake niet werdich en ben soe wil ic nochtans yets wat segghen ende predicken den volcke dat hier nu versamet es ende vercondighen hem die gracie ende ghenade van weghen des hemelschen conincs diese heeft verleent doer verbiddinghen synre heiligher moeder Marien. Ende ghy van des paus ghebots ende machten weghen sult dese gracie te samen met my boetscappen ende vastmaken’. Hier na stont Sinte Franciscus ende predicte den volcke ende sprack soe seer suetelyken ende minlyc ende orborlyc soe dat hy niet en scheen een mensche mer een enghel vanden hemel. Ende doen dat sermoen ons behoort te doen voer onse sonden een lesschen des vagheviers ende een cortinghe alder pinen. |
|