Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1911

[p. 361]

Letterkundige Wedstrijden voor 1911.
Verslagen der keurraden.

Tweede prijsvraag.
Dialectstudie.

Gevraagd werd: Topographische grens van het Westen Oostvlaamsch dialect.

Prijs: 400 fr.

Steller van de vraag: de heer Prof. Dr. Willem de Vreese.

N.B. Deze vraag is de eerste van eene reeks die alle Nederlandsche dialecten zal omvatten. Bij gebleken belangstelling, is het de bedoeling der Academie eerst de hoofddialecten, daarna de onderdialecten in kaart te brengen.

Worden tot leden van den keurraad aangesteld: de heeren Prof. Dr. WIllem de Vreese, Amaat Joos en Frank Lateur.

1^o) Verslag van den heer Prof. Dr. W. de Vreese.

Het ingezonden antwoord begint met een inleiding, waarin de schrijver zijn standpunt en zijn methode uiteenzet: hij betoogt terecht, dat het kenmerk van een dialect hoofdzakelijk te zoeken is in de klanken, niet in de woorden, dat het zwaartepunt van zijn onderzoek dus op het gebied der klankleer ligt.

Toch heeft hij het niet heelemaal opgegeven, de grens, of beter gezegd de grenzen tusschen Oost- en Westvlaamsch die op het gebied van den woordenschat bestaan, vast te stellen: hij behandelt de woorden houille, carotte en verjus tegenover kolen, wortels, druiven; de verschillende benamingen van den meikever;

[p. 362]

boever tegenover paardeknecht; hij tracht de grens te trekken voor de verschillende beteekenissen van domestiek, meissen, knecht, oolijk, oolijkaard.

Men leest dat alles met belangstelling; alleen vraagt men zich af, waarom dat in de inleiding staat, waarom dat niet een hoofdstuk op zich zelf uitmaakt. Het is wat vreemd eerst daarna het vervolg over een reeds vroeger begonnen betoog te lezen.

De schrijver deelt mede, dat hij geruimen tijd de geheele grensstreek te voet en te fiets heeft ‘doorkruist’, om inlichtingen over twijfelachtige gevallen in te winnen, en om zich met eigen oor te overtuigen, welke klanken op elk dorp, op elk gehucht, in elke buurt zijn waar te nemen. Het werk geeft dan ook onmiskenbaar den indruk van nauwkeurigheid en betrouwbaarheid.

Het bestaat uit 15 kaarten met bijbehoorenden tekst.

In een eerste hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de kenmerken, de verschillen tusschen de klanken van het Oosten Westvlaamsch, die de schrijver de hoofcriteria, en van andere verschillen, die hij bijkomende criteria noemt.

Tot de eerste worden gerekend: de ontwikkeling van ‘Middelnederlandsche lange i; de Germaansche klinkers û; a, o + ld, lt; ă; ĭ Nieuwnederlandsche oo; de ouw-auw uitgang; God-Gōd; Germaansche awj’; als behoorende tot de tweede worden gerekend de behandeling van: ‘boter en schotel; klein; op; geweest’. In een bijvoegsel wordt behandeld de Germaansche ô.

Het blijkt niet, waarom de Schrijver bij elk behandeld verschijnsel niet hetzelfde uitgangspunt heeft gekozen, b.v. het Germaansch; noch waarom de Germaansche ô in een bijvoegsel moest behandeld worden. Er zijn hier en daar ook mindet juiste beweringen ingeslopen. Zoo lezen we: ‘De Nederlandsche woorden gebit, dissel volgen, wat het Oostvlaamsch betreft, de Middelnederlandsche lange i en klinken dus: a) in 't Westvlaamsch gebīt, dīssel b) in 't Oostvlaamsch met diphtong’.

Misschien bedoelt de Schrijver het beter dan hij zegt; maar 't gaat in geen geval aan, de (uitsluitend Noordnederlandsche?) vormen gebit, dissel gelijk te stellen met Wvl. gebīt, dīsel, Ovl. gebijt, dij'sel.

Iets verder heet het zeer beslist dat de ‘thans alleen gebruikelijke diphthongeering’ van Germaansche lange u - en dat

[p. 363]

staat vlak voor de mededeeling, dat die u in 't Wvl. niet gediphthongeerd is! -, zich ‘het eerst in Brabant, later ook in Oost-Vlaanderen’ verbreidde. Wat de schrijver daar met zooveel fiducie zegt, zou hij dat ook kunnen bewijzen? Of geeft het niet te denken, dat de naam van den Geldersman Claus Sluter in de rekeningen der Bourgondische hertogen met oi wordt gespeld?

Bij het behandelen van Germaansche korte i worden alleen zulke voorbeelden gegeven, waarin die klank in lettergrepen met bijtoon staat (doeninge, viermakinge).

Bij 't aangeven der Oostvlaamsche klanken vergeet de schrijver te zeggen, meen ik, dat zijn mededeelingen alleen gelden voor het grensgebied, dat hij onderzocht heeft; de term Oostvlaamsch, zonder meer, zegt te veel.

De grens van de volgende taalverschijnselen is in kaart gebracht:

I.	ie - ij als inlaut.
Ia.	mnl. ī in 't Maldegemsch.
Ib.	ie - ij in blij.
Ic.	ie - ij in kalsij, brouwerij, weverij enz.
Id.	ie - ij in rijden, strijden enz.
Ie.	ie - ij in bij, mij enz.
IIa.	u - voor r in muur, gebuur enz.
II.	u - ui in huis, buiten.
III.	alt - old - ou in hout, woud enz.
IV.	britəən - brε: n̄.
V.	ziiəən - 2ε: n̄.
VI.	nuədəχ - nγdəχ.
VII.	ouw - auw.
VIII.	God - Gōd.
IX.	hooi - oo^i - ö^i.
X.	bö: tər - bo: tər.
XI.	kliεnə - klε^inə.
XII.	εp - o: p.
XIII.	gəwεst - gəwe: st.
XIV.	Boek - Bouk.
XV.	Synoptische kaart.

Bij elke kaart gaat een korte commentaar.

In hoeverre de grens, die de schrijver voor elk behandeld taalverschijnsel aangeeft, juist is, kan ik niet beslissen. Maar het

[p. 364]

geheele werk maakt den indruk nauwkeurig en betrouwbaar te zijn. Mijn eenig bezwaar van beteekenis is dit, dat het getal der behandelde en in kaart gebrachte taalverschijnsels wel wat gering is; maar de methode is goed, en de schrijver der zake kundig.

Ik heb dus de eer voor te stellen, dat het ingezonden antwoord zou bekroond worden, op voorwaarde dat het ten genoege van de jury nog eenigszins worde aangevuld.

De schrijver moge ook zijn taal herzien: flandricismen en germanismen staan meer dan eens broederlijk naast elkander.

2^o) Verslag van Kan. Am. Joos.

Om de topographische grens van het Oost- en het Westvlaamsch te maken, zocht de Schrij er, volgens het stelsel van Paul, de klanken op die in beide dialecten verschillend uitgesproken worden.

Hij vond er 14, waarvan het gebied op 20 kaarten door een lijn wordt aangewezen. Die lijn loopt niet gelijk voor al de klanken, waaruit volgt dat er meer dan eén grens is, wat klaar uitkomt op de 21^ste kaart, die een synoptische is.

De gevolgde methode is goed.

Zijn de bevindingen nauwkeurig?

Voor het Westvlaamsch is mijn antwoord ja, volgens De Bo en een persoon van Wielsbeke, met wien ik lang kon spreken en die zijn dialect goed kent.

Voor het Oostvlaamsch mag ik ook bevestigend antwoorden, voor zooveel ik me van hier de klanken van de menschen uit het Meetjesland en de streek van Oudenaarde herinner.

Is het getal der behandelde klanken voldoende?

Voldoende, ja, om tot een algemeene grens te laten besluiten. Toch denk ik dat het getal zou kunnen vermeerderd worden. Waar eens de grens door algemeene verschijnselen was vastgesteld, mocht de bewerker, meen ik, bijzondere verschillen opgeven, die niet van het Noorden tot het zuiden strekten. Was er niets te zeggen over de geruischen? sc b.v. in scoon, zachte k in stede van scherpe k in bakken, enz.? Op blz. 27 wordt alleen gehandeld over het rekken der onvolkomen o, maar op de grens komt in het Oostvlaamsch hetzelfde verschijnsel voor met a, terwijl lange a en o dikwijls verkort worden.

[p. 365]

Nog twee vragen.

Wat bedoelt de steller door Oostvlaamsch?... Enkel de taal der Oostvlaamsche grens? Dan dient hij dit duidelijk te zeggen en zijn aanmerking op bladz. 24 weg te laten: ‘ook als monophtong (echter niet op de Oostvlaamsche taalgrens)’. Bedoelt hij gansch het gebied van het Oostvlaamsch, dan moet hij zijn herhaald enz. uitschrappen en aanvullen door meer en andere klankver beeldingen.

Zijn de Oostvlaamsche ij en ui niet eer monophtongen dan diphtongen?

Mijn besluit: De schrijver verdient den uitgeloofden prijs.

3^o) Verslag van den heer Frank Lateur.

De gestelde prijsvraag is er eene die belangrijk maar moeilijk op te lossen valt. De inzender zal zich heel wat moeite gegeven hebben om zijn antwoord klaar te krijgen. Om na te gaan voor hoever de beweringen over heel de grens juist zijn zouden de beoordeelaars behoeven, per fiets of te voet, de tochten van den inzender te ‘hergaan’. Men merkt echter wel aan de methode en aan heel den toon van de verhandeling dat men met gewetensvol en ernstig werk te doen heeft. Voor enkele klankwisselingen echter zou ik de scheidingslijn over enkele dorpsgroepen hooger of lager trekken en me dunkt dat de inzender ook wat meer andere dialect-eigenaardigheden in zijn grensstudie mocht aangeven. Het bijzonderste is er toch en ik sluit mij geerne aan bij het oordeel der heeren W. de Vreese en A. Joos: de schrijver verdient den prijs.