Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1910

[p. 881]

Kleine verscheidenheden.
XXXVII.
Hoeyken, - Hoeijken ofte Crans, - Onse lieve Vrauwe vanden Hoedekin, en Roosenhoyken.

In ons Gloss. à l'Invent. des Archives de la ville de Bruges, blzz. 325-326 en 676, hebben wij breedvoerig over den ‘Roozen hoet’ of fr. ‘Chapel de roses’ gehandeld. We hebben o.a. aldaar over het gebruik gesproken, op zekere kerkelijke feestdagen de ciborie met een ‘Hoeyken’ te versieren. Het ‘Hoeyken’ was niet altijd uit rozen of bloemen gemaakt:

Staatsarchief te Antwerten, Fonds Hoogstraten, in den ‘Inventaris van allen den ornamenten ... der kercken van Hoochstraeten toebehoirende’ (xvi^e eeuw): ‘Een hoeyken van roodt cramozyn met peerlen en goude geborduert, om opt Heylich Sacrament te settende’.

Bedoeld gebruik is nog in al de kerken te Antwerpen in voege. Uit inlichtingen ons verstrekt door den Z.E. Heer Helsen, oud-pastoor-deken der Onze-Lieve-Vrouwkerk aldaar, blijkt dat bij de Algemeene Berechting onder de octave van H. Sacramentsdag, een ‘Hoedeken’ uit gemaakte bloemen op de ciborie wordt gezet. Het heeft den vorm van een eenvoudig kroontje en wordt Krans geheeten.

Hoeijken ofte Crans luidt het overigens in den hierondervolgenden tekst, ons door onzen waarden vriend en Collega den heer Karel de Flou medegedeeld.

Er is spraak van het leveren op H. Sacramentsdag, ten dienste van de kerk te Roosebeke, van twee ‘hoeijkens ofte cranssen’, uit welriekende viooltjes gemaakt, om op de ‘ciborie ofte remonstrance’ geplaatst te worden alsook op het hoofd van den priester, die het Allerheiligste Sacrament dien dag in de processie dragen zou:

Staatsarchief te Brugge, Fonds Iperen, n^r 68, ‘Leenen van de Zaele van Ipre’, fol. 172 r^o: ‘.... hout een leen groot vier ghemeten een lijne xxxviij roeden, ligghende in Roosebeke, welck leen

[p. 882]

jaarlijcx schuldich is te leveren opden H. Sacramentsdach twee hoeijkens ofte cranssen van violetten blommen ghemaeckt, t'eene om te stellen opt hooft vanden priester ende t'ander om op de ciborie ofte remonstrance te Roosebeke voorn.; staende ten relieve van vijf ponden parisisen. 1648.’

Vergelijk met den tekst uit ‘Het Boeck van al 't gene datter gheschiedt is binnen Brugghe...’ en met de teksten aan Weale, Eglises du Doyenné de Dixmude, ontleend, welke wij in ons genoemd Gloss, loc. cit., hebben aangehaald.

Rozenhoed, zegden wij, op. et loc. cit., wordt thans gebruikt met de beteekenis van Paternoster, fr. Chapelet, en met die van Rozenkrans, fr. Rosaire. Zie ook dienaangaande, Verdam, Middelndl. Wdb., v^o Rosenhoet.

Vandaar de uitdrukking ‘Onse lieve Vrauw ghenaemd van den Hoedekin’.

Staatsarchief te Brugge, Fonds van het klooster der Predikheeren, charters, oud n^r 3085, voorloopig blauw n^r 5719: ‘Ten outaere ende broederscepe van Onser liever Vrauwen ghenaemd vanden Hoedekin, die men houd in onsen choor...’ (Oorkonde van 30 Nov. 1488.)

Achteraan dit stuk, staat te lezen in geschrift uit de 16^e eeuw: ‘Ten oultare van Onze lieve Vrauwe gheseit het Roosenhoyken’.

Een zonderlinge uitdrukking, die met ons woord in verband dient gebracht te worden, is nog in de stad Thielt van algemeen gebruik. Wanneer een of ander geschil tusschen lieden is ontstaan, wordt aan hem gezegd die gelijk heeft: ‘Gij hebt den hoed’.

Edw. Gailliard.