Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1909

[p. 162]

Kleine verscheidenheden.
X. Mnl. Muren = Ofra. Muer.

Art. 31^bis van de 2^de keure van Brugge (a^o 1281) begint aldus:

‘Bi sulker condisie ende bi sulker maniere sal dureren dese keure ende dese wet binder port van Brugghe, datse die van Brugghen sullen houden ende uisieren loialeke sonder wisselinghe sonder mueren sonder mindren sonder meersen ende sonder toe te doene’ enz.

Daarmede wordt natuurlijk bedoeld, dat de keure zonder eenige verandering behoort uitgevoerd en toegepast te worden; het is een welbekende, vaak met geringe varianten voorkomende clausule; zie eenige zeer gelijkende voorbeelden bij Gailliard, Keure v. Haezebroek, dl. V, blz. 105, noot. Alle bepalingen zijn bekende uitdrukkingen op één na: alleen sonder mueren leek mij ongewoon; het werkwoord las ik onwillekeurig als mu-eeren, het, zoodoende, identificeerende met fr. muer = veranderen (van lat. mutare), waaraan trouwens geen twijfel bestaan kan, blijkens de gelijktijdige Fransche vertaling:

Par teile condition et par tele maniere durra ceste lois et cis establissemens en le vile de Bruges ke cil de Bruges le tiengnent et en usent loiaument sans cangier, sans mueit, sans amenusier et sans acroistre et sans fraude faire⁽¹⁾.

Verg. in een verordening van Bergen uit het jaar 1379: ‘muer, cangier, criste u amenrir’⁽²⁾. Nieuwsgierig, of dat mueeren in het Middelnederlandsch meer voorkomt, sloeg ik even Verdam's Wdb. op; en daar vindt men inderdaad een artikel mueren, met aanwijzing van twee voorbeelden: de boven aangehaalde Brugsche Keure, en Vierde Martijn 218, met ten slotte een verwijzing naar morren. De verwijzing opvolgende, leest men onder dit laatste werkwoord de beide genoemde voorbeelden in extenso aangehaald. Dat mueren in de Brugsche keure niets te maken heeft met morren = ‘pruttelen, pruilen, grommen’ zooals Verdam het woord omschrijft, vereischt geen nader betoog. Of het ook voor de plaats uit den Vierden Martijn, het geval is? Laten we deze even van naderbij beschouwen; ze

(1) Coutume de la ville de Bruges, ed. Gilliodts-van Severen t. I (Bruxelles 1874), p. 252.

(2) Bij Devillers, Bans de police de Mons, p. 85.

[p. 163]

wordt door Verdam volgenderwijze aangehaald en verklaard:

‘Ghenadicheit es in u (Maria) bedaget sonder enech mueren (zonder weerzin, tegenzin, verwijt), Vierde Mart. 217.’

Een katholieke lezer voelt dadelijk, dat deze verklaring onmogelijk juist zijn kan. ‘Zonder weerzin, zonder tegenzin, zonder verwijt’ is bij de volmaakste aller vrouwen een onmogelijke qualificatie; die, welke bij de qualiteiten van Maria past, is: onveranderlijk, eeuwig.

Verg. Een godlike hemelsce tresorie
Seldi voort bliven sonder vergaen
Eerste Blisc. v Maria 2040/9.
Bidt der lampten sonder verdrogen
Dat si ons allen moet bevrien 2072/3.

Het zal u echter niet ontgaan zijn, dat ik heb gelezen sonder enech mu-ren, niet mu-eeren, zooals men allicht zou verwachten na 't voorafgaande en dat, ofschoon er geschreven staat mueren. Inderdaad, de context verplicht ons te lezen mu-ren. Het woord staat in het rijm en correspondeert met andere op -uren. Het spreekt van zelf dat, was zulks niet het geval geweest, Verdam nooit op de gedachte zou gekomen zijn, het woord op te vatten als morren. De verkeerde verklaring heeft echter een dieperen grond.

De 12^de strofe van den Vierden Martijn luidt aldus:

O Maria! weerde maget,
Vol gracien ende onversaget,

Ghenade der creaturen,

Daer u sone omme wert gejaget
Ende gebonden ende gelaget

In ere bittere uren.

Hort, vrouwe, wat men van u saget:
Ghenadecheit es in u bedaget

Sonder enech mueren

Dit wetti wel ongevraget
Dat gi des sonders soene draget. enz.

De overige rijmwoorden zijn: geduren: gewaget: claget: pueren: geplaget: vertraget: gebueren: cueren.

Daaruit blijkt genoeg, dat men hier te doen heeft met een werkwoord, dat niet uit te spreken is als mu-eeren, wel als mu-ren.

Maar dat ww. muren kan moeilijk een andere vorm zijn van morren; dat is ‘lautlich’, phonetisch zeer onwaarschijnlijk.

[p. 164]

Daarentegen kan het zeer goed een andere vorm zijn naast mu-eeren, allebei afgeleid van het Fransche muer.

Prof. Salverda de Grave heeft, de eerste, nauwkeurig uiteengezet, dat de uit het Fransch afgeleide werkwoorden te verdeelen zijn in a) ‘werkwoorden die van de franse stam zijn afgeleid, d.i. van dat gedeelte van de verschillende vormen van een frans werkwoord dat in alle of vele tijden, wijzen en personen steeds gelijk blijft, zooals parl in parler, parlons, parlais enz.

b)	werkwoorden die door de franse infinitief zijn te verklaren.
c)	werkwoorden met dubbele vorm, afgeleid volgens het procédé A zowel als B.
d)	werkwoorden van een verbogen vorm van het franse werkwoord afgeleid’^(1).

Evenals brasser, plier, prouver, enz. gegeven hebben brassen, plooien, proeven, had fr. muer kunnen geven *muen; daarnaast zou het gelijktijdig bestaan van mueeren niets vreemds zijn; verg. boetseeren naast bootsen, cesseeren naast cessen, mankeeren naast manken, passeeren naast passen enz. De lange lijst der dubbele vormen kan men bij de Grave t.a.p. vinden.

Daarnaast hebben we werkwoorden als paveien, conterfeiten, polijten, mnl. friten, nnl. fruiten, confijten, gefretteleert, geclaveelt, die alleen van verbogen vormen van het werkwoord, niet van den infinitief, kunnen voortkomen, zooals door de Grave overtuigend is aangetoond. Tot deze klasse van werkwoorden is ons muren wellicht te brengen: het schijnt te berusten op die vormen van het Fransche werkwoord die eene r hebben, of is te verklaren door een verkeerde opvatting van het infinitief, dat men zich als *muerer voorstelde.

Hebben de beide vormen muren en mueeren werkelijk naast elkander bestaan? M.a.w. heb ik in de plaats uit de Brugsche keure met recht mu-eeren gelezen? is het ook daar niet mu-ren? Dat is nog niet met zekerheid te zeggen. Die zekerheid kan alleen verschaft worden door een rijm, waarin mueeren door een ander woord op -eeren buiten kijf gesteld wordt.

Willem de Vreese.

(1) Zie J.J. Salverda de Grave, Bijdragen tot de kennis der uit het Frans overgenomen woorden in het Nederlands (Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, XXI, 297), en De Franse woorden in het Nederlands (Amsterdam 1906), blz. 315 vlgg.