Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1908

[p. 793]

V.
‘Behemelen’, ‘te voorschyne brynghen’, ‘ghisteren was viij daghe’ en ‘dryncpenninc’, alsook ‘brandstichten’ als lijd. ww.

Den 21 Februari 1522, werd te Brugge een wreede moord gepleegd: de waardin uit de herberg ‘In Sinte Pieter’, was deerlijk om het leven gebracht, haar huis door misdadigers in brand gestoken - ‘ghebrandsticht’ - en al haar goed geroofd. De schepenen willen den schuldige op strenge wijze straffen: zij beloven derhalve een ‘dryncpenninc’ van 100 pond parisis voor hem die den dader zal doen kennen - ‘te voorschyne brynghen’ - of die zal uitbrengen waar deze verdoken zit. Het ‘hallegebod’ dienaangaande, den 1ⁿ Maart, door schepenen uitgevaardigd, luidde:

Archief der stad Brugge. Fonds der Hallegeboden, Register 1513-30, fol. iij^e vij: ‘Voort, hoe ute dien dat myne heeren vander wet bevonden hebben dat, ghisteren was viij daghen, de weerdinne in Sinte Pieter inde Lane binnen haeren huse vermoort, haer huus ghebrandsticht ende haer goed gherooft es gheweest, ende datmen alnoch niet en weet wie de mesdoenders zyn, So eist dat in voorderynghe van justicien men eenen yeghelic last ende beveilt die de voorseide mesdoenders of eenich van hemlieden ghehuust, ghelogiert of behemelt heift, ofte ooc deghuene die weten wie de zelve mesdoenders zyn, ofte waer dat (zy) ghehuust, ghelogiert of behemelt zyn, dat zy datte brynghen ter kennesse vanden heere ende vander wet, up de peyne de ghuene die ter contraryen dade ofte daerof in ghebreke ware, ghehouden ende gherekent te zyne als medepleghers ende complice vanden voorseiden faicte ende over zulc ghecorrigiert te werdene metter zelver peyne die de voorseide mesdoenders van rechtsweghen verbuert moghen hebben.

[p. 794]

‘Voort, zo wie de voorseide mesdoenders of eenich van hemlieden te voorschyne brynghen zal ende zo vele doen dat die ghelevert werden inden handen vanden heere ende wet van deser stede, dien zalmen gheven voor eenen drynepenninc hondert ponden parisis, consenterende ende lastende elcken wie hy zy hand daer anne te slane ende hemlieden te vanghene, zonder daer inne begrepen te zyne’.

‘Ghisteren was viij daghen’, uit dien tekst = Gisteren acht dagen, of, zooals in het Westvl. dialect, Gisteren over acht dagen; in het Fr.: Hier passé huit jours.

Brandstichten = In brand steken. Een ander voorbeeld daarvan, maar als bedrijvend werkwoord, komt voor in de ‘Costume’ van het Proostsche van Brugge, van 1511: ‘Van brantstichtene bij rouckelooshede of wanhernesse’. Men zie in onze Keure van Hazebroek, III^e deel, blz. 189. - Het gebruik van het woord in den lijdenden vorm, zooals in onzen tekst, mag zonderling heeten: ‘... Haer huus ghebrandsticht es gheweest...’.

Behemelen beteekent Verbergen, Versteken. Zie onder Hemelen, in het Woordenboek der Nederl. Taal, VI^e deel, kolom 557. Zie ook bij Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek; bij Kiliaen, Heymelen en Hemelen: Abscondere, Occultare, Velare, Tegere, Celare. Een voorbeeld van Onthemelen in onze Keure van Hazebroek, I, 174, nota 2: zie ook in 't Nederl. Wdb., XI, i.v. - In den hierboven aangehaalden tekst luidt het: ‘Eenen veghelic ... die de voorseide mesdoenders .... behemelt heift’, en ‘Waer zy (de zelve mesdoenders) ... behemelt zyn...’.

Te voorschyne brynghen beteekent Bij de wet, Bij 't gerecht aanbrengen, fr. Dénoncer: ‘Zo wie de voorseide mesdoenders te voorschyne brynghen zal...’.

Voor Dryncpenninc, zie men bij Verdam.

Edw. Gailliard.