Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1908

[p. 213]

Michiel Davidts
door Jan Bols.

Mijne heeren,

Het schijnt sedert eenigen tijd mode te zijn de honderdste verjaring te vieren der geboorte van beroemde mannen.

Aldus, anderhalf maand geleden, vierden de Katholieken van Duitschland eenen hunner beste pennevoerders, priester Alban Stolz.

Onder de Nederlandsche schrijvers zijn er bijzonder twee, die in 1808 werden geboren en die mij altijd nauw aan 't herte lagen en nog liggen: Jan Michiel Dautzenberg en Michiel Hendrik Davidts.

Ik verneem dat de gedachtenis van Dautzenberg, gestorven in 1869 te Elsene, dit jaar op zijn geboortedorp Heerlen, in Hollandsch Limburg, plechtig zal gevierd worden, en bemerk nu ook met vreugde op den uitnoodigingsbrief tot de vergadering van heden, dat ons geacht medelid M. Jan Boucherij den beminnelijken dichter in onze Novemberzitting zal herdenken.

Ik heb gemeend dat onze Michiel Davidts, in 1875 als pastoor van Drogenbosch overleden, ook verdiende te worden herdacht, - al is het maar in deze mijne eenvoudige lezing, - zoowel voor zijn verdienstelijk en ongemeen werkzaam

[p. 214]

leven, als voor zijne talrijke schriften over godsvrucht, christene kunst en Vlaamsche Beweging.

Zooveel te meer voelde ik mij tot dit onderwerp getrokken, omdat, alhoewel ik Davidts nooit gezien heb, persoonlijke herinneringen mij aan hem vasthechten: immers, toen ik over 51 jaar student was van de 5^de Latijnsche klas in 't Klein Seminarie van Mechelen, was het allereerste werk waar ik mijne centen aan besteedde en dat ik (in 't genipt, natuurlijk) in de studiezaal las, juist de verzameling van een tiental kleine deeltjes vóór eene dikke halve eeuw door pastoor Davidts ter inschrijving aangeboden; ook sta ik sedert een' 40 jaar in de vriendelijkste betrekkingen met twee van Davidts' neven, alsdan mijne leerlingen in 't Sint-Romboutscollege van Mechelen; ik voeg er nog bij, dat ik, in de geburen van Drogenbosch - te Alsemberg namelijk - pastoor wordende, in de gelegenheid was om dikwijls over Davidts te hooren spreken door mijne en zijne parochianen, en de door hem herstelde kerk en deels herbouwde pastorij⁽¹⁾ met levendige belangstelling te bezichtigen.

Volgens het woord van Edward van Even, schrijvende in zijn werk Lodovico Guicciardini⁽²⁾:

(1) Drogenbosch heeft sedert eenige jaren eene gansch nieuwe pastorij gekregen; met die gelegenheid verdween een deel van den bouw onder Davidts uitgevoerd. Zie verder blz. 244.

(2) P. 81.

[p. 215]

‘On a dit avec raison que l'histoire d'un écrivain se trouve dans ses oeuvres’, - putte ik de bijzonderheden van Davidts' leven grootendeels uit zijn 50-tal boeken en boekjes, waar ik eene der zeer zeldzame verzamelingen van bezit; voorts raadpleegde ik met vrucht de archieven van Sint-Germanuskerk te Tienen⁽¹⁾, De Vlaamsche Vlagge⁽²⁾, De Student⁽³⁾, het Biographisch Woordenboek⁽⁴⁾, en bijzonder een artikel voor De Nieuwe School- en Letterbode⁽⁵⁾ opgesteld door den geschiedschrijver Pieter Vincent Bets zaliger, deken van Zout-Leeuw in 1897 overleden, die als Tienenaar met onzen Davidts zeer bevriend was. Andere inlichtingen werden mij verschaft door wijlen M. Winnen, deken van Ukkel, die Davidts eene oprechte vereering toedroeg, en hem niet alleen te Tienen als onderpastoor in zijne eigene geboorteparochie Sint-Germanus gekend had, maar met den braven man, - toen deze pastoor van Drogenbosch was, - van 1868 tot 1875 op den vertrouwelijksten voet omging.

Eindelijk eenige anekdootjes heb ik links en rechts, te Alsemberg, te Tienen, te Drogenbosch

(1) Dank aan den geleerden heer Fr. de Ridder, onderpastoor aldaar, die er mij veel belangrijks uit mededeelde.

(2) Blzz. 13-15, Brugge, 1875, art. door Lodewijk de Koninck.

(3) Blzz. 155-163, Lier, 1903.

(4) Biogr. Woordenboek, door Hubertz, Elbers en van den Branden. Deventer, 1878.

(5) 1875, blzz. 419-426, en 484-486.

[p. 216]

en elders uit den mond van gansch vertrouwbare personen kunnen afluisteren, en laschte ze gansch letterlijk in deze levensschets in: zoo iets immers beeldt ons iemand gewoonlijk beter af dan de netste fotografie en de langste beschrijving.

Mijne Heeren, van dit samenraapsel trachtte ik een geheel te maken, dat ik de eer zal hebben u voor te lezen, en dat, hoop ik, voor de Nederlandsche Bio- en Bibliographie niet gansch nutteloos zijn zal.

Michiel Hendrik Davidts werd den 8 Juni 1808 te Leuven in de Sint-Jakobsparochie (Brusselschestraat) geboren.

Zijne ouders, Nikolaas Jan Jozef Davidts en Anna Catharina Hermans⁽¹⁾, eenvoudige, diep godsdienstige burgers, menschen van den ouden eed, wonnen treffelijk hun brood met eene bakkerij en eenen winkel in specerijen⁽²⁾.

Van het ballingsoord Cayenne sprekende, schrijft hij in Eenige bladzijden uit het Zakboekske van M.H. Davidts⁽³⁾, dat hij ‘eenen oom telt onder de slachtoffers der helsche verlichters’. Die oom, Jakob Hermans, kanunnik van Sint-

(1) Zijn vader was van Sint-Jakob, zijne moeder van Sint-Michiel. Hij werd den 9^den gedoopt; peter en meter waren Michiel Hendrik Pelckmans en Joanna Catharina van Oppen.

(2) De menschen die er nu wonen, oefenen nog hetzelfde bedrijf uit, en houden daarbij herberg. Het huis draagt thans nummer 96.

(3) Blz. 72.

[p. 217]

Germanus te Tienen, werd in 1794 als gijzelaar te Maubeuge gevangen gezet⁽¹⁾.

Hij had ook eene tante, die onder den Besloten Tijd uit haar klooster was gejaagd geweest, en nu bij hen inwoonde: zij was het die de ouders krachtdadig bijstond om haar neefje,

(1) De eerweerde heer Jakob Hermans, kanunnik van Sint-Germanus' kapittel te Tienen, wordt in het archief dier kerk vermeld als cantor capituli van 1785 tot 1797, wanneer de kapittels door de Fransche Republiek werden afgeschaft.
Na den veldslag van Fleurus (26 Juni 1794) sloegen de Franschen ons land met eene brandschatting van 60.000.000 livres, en ‘by depêche vanden representant van het Fransche Volk, François Hausmann, de date 3 Vendemiaire’ (24 September 1794), vernam het magistraat van Tienen dat ‘de stadt, haer kwartier ende arrondissement’ in die schatting waren aangeschreven voor 400.000 livres. Die schatting was ten laste van de edellieden, geestelijken, kloosters, tijken en groote eigenaars der stad, en moest op weinige dagen in de handen der republikeinen betaald worden. Om de betaling te verzekeren, werden de voornaamste burgers als gijzelaars medegevoerd en gevangen gezet. Daaronder waren ‘d'heeren Hermans ende Clavers, twee kanoniken van het voorzeyd kapittel van S^te Germeyns, als gyselaers in hechtenis gestelt te Maubeuge.’
Luttel tijd daarop maakte het magistraat van Tienen bekend dat het had ‘de respectieve quote gemaeckt om dese volle somme te vinden; doch bemerckt hebbende dat er veele reclamatien sullen geschieden, waerdoor het staet te geschieden dat er eenighe duyzende nyet souden incomen, waerdoor de peynelyke afwezendheydt van onse gyselaers te Maubeuge soude connen ten uyterste verlangt worden, soo hebben die magistraet goedgevonden hunne contributie eenige duyzende livres te verhoogen...’^(1*).
Tijdens de Fransche Omwenteling leefde Hermans verborgen in de Spiegelstraat te Tienen, en woonde daar nog in 1814^(2*).

(1*) Arch. van Sint-Germanuskerk te Tienen, A sect. I, nr 33, en A sect. IV, nrs 88 en 94.

(2*) Dit blijkt uit brieven hem door zijne familieleden uit Leuven gezonden. Arch. van Sint-Germanuskerk te Tienen, A sect. IV, nr 99.

[p. 218]

- alsook dezes zuster en drie broeders Frans, Hendrik en Jan Baptist, - in deugd en braafheid op te voeden.

Michiel, de jongste van de vijf, ging van 7 tot 9 jaar ter school bij de Zusters van Liefde, waar hij de voorname vakken van 't lager onderwijs in dien tijd, - christelijke leering, gewijde geschiedenis, lezen, schrijven en een beetje rekenen, - met zulk goed gevolg aanleerde, dat hij aan 't hoofd stond zijner klas.

Weldra bereidde hij zich tot zijne Eerste-Communie, en werd tot primus van zijne kleine gezellen uitgeroepen⁽¹⁾.

Twee jaar ging de jonge Davidts naar eene verfranschte lagere school, en daarna nog drij jaren naar eene even verfranschte Ecole moyenne, waar de moedertaal aan de deur bleef⁽²⁾.

Het zij mij toegelaten hier eenige regels uit Davidts' Zakboekske⁽³⁾ aan te halen over het te vroeg aanleeren van het Fransch aan de Vlaamsche kinderen: zoo hebben wij reeds een staaltje van zijnen eigenaardigen vloeienden schrijftrant en van de openhertige uiting zijner gevoelens:

‘Bij geen volk der geheele wereld vloekt men zoo tegen de natuur gelijk in onze uitzinnige écoles primaires, ecoles moyennes. De heilige zending, het opleiden der jeugd,

(1) Blz. 28 van Eenige Bladzijden uit het Zakboekske.

(2) Blz. 29, id.

(3) Blz. 29, id.

[p. 219]

is heden eene broodwinning geworden, niets anders. Het is waar, de hooveerdigheid der ouders wil, zonder uitstel, dat hun Janneke, hun Mietje, Fransch parleeren, declameeren... De opleiders der jeugd zouden die pest moeten vernietigen met vlakaf aan de ouders de waarheid te zeggen: ‘Het is beter eenen vogel in de hand dan 7 in de lucht. Laat mij aan uwe kinderen eerst goed de moedertaal leeren, de jonge boomen met den wortel, en niet met de takken in den grond planten; wilt gij ze mij zóó niet laten handelen, gij weet, vader en moeder, waar de kwakzalvers, de tandentrekkers wonen, leidt er uwe kinderen naar toe. Ik ken mijne eigenweerde, ik trek geene tanden.’

In hetzelfde Zakboekske van M.H. Davidts lees ik betreffende zijne humaniora, die hij in het alsdan bloeiend stadscollege van Diest voltrok⁽¹⁾:

‘Gelukkig dat mijne moeder mij in een college bracht, waar men den weg niet op 7 aflegde, dit is te zeggen, waar men het Latijn bij middel onzer moedertaal leerde. Och! hier denk ik met tranen in de oogen en met een diepst gevoel van eeuwigen dank in de ziel, aan den eerweerden man die mij in de 1^ste en 2^de school van 't college zoo vaderlijk voorlichtte met de fakkel der moedertaal op de baan naar kennis en wetenschap. Die goede engelbewaarder trok mij de wiek uit de ooren, rukte mij den blinddoek af, en ik begreep eindelijk... in den ouderdom van 16 jaren dat dit gedommel: participe présent, futur etc. een reesem ledige blazen was. Ik was niet meer doof, en mijne stekeblindheid was genezen. Gij weet, lezer, als de kwakzalverij lang geplaasterd heeft, dat er altoos iets van die ellendige ziekten (blindheid en doofheid) overblijft door de schuld der kwakzalvers.

(1) Zie blz. 32 van Uit het Zakboekske.

[p. 220]

Gansch genezen, daa:voor was het te laat! Intusschen kan ik God niet genoeg bedanken dat ik niet gansch mijn leven steendoof, steekblind gebleven ben, en mijne moedertaal nog half leerde. Met bijziende oogen moet ik gansch mijn leven sukkelen! Welk geluk had het voor mij en voor 't geluk mijner medemenschen kunnen zijn, indien de kwakzalverij 't gezicht, 't gehoor niet gekrenkt had!
In de Poësis en Rhetorica⁽¹⁾ ontmoette ik eenen tweeden vader, die Neerduitsche dichter, Neerduitsche redenaar was, in den vollen zin des woords.’

Hier wordt zeker Jan de Jonghe bedoeld, wiens lof dikwijls in de pen en op de lippen van Davidts kwam, en die vele verdienstelijke werken schreef als dichter, taal-, geschied- en tooneelkundige⁽²⁾.

(1) De 3^de zijner Latijnsche scholen kon Davidts overslagen.

(2) Jan-Antoon de Jonghe geboren den 6 October 1797 te Lokeren, en overleden te Brugge den 2 September 1861, werd achtervolgens leeraar te Diest, te Brugge, te Luik en te Lier. Zie Biographisch Woordenboek door Hubertz, Elberts en van den Branden. Deventer, 1878. - In zijn Zakboekske, blz. 72, noemt Davidts hem onder de martelaars der Vlaamsche Beweging: ‘Jan de Jonghe werd van den hoogleeraarsstoel afgeroepen en te Lier in de klein-kinderenschool op droog brood gezet.’ En blz. 75 (nota): ‘De Jonghe, wiens boek Schola latina alom vermaard is in de geleerde wereld, moest uit de oogen der pekins weg. Jammer dat de man, die zijn leven lang Homerus bestudeerde, door de dood verrast is, terwijl hij de Rattenverhuizing aan het afwerken was. In den Taelsleutel heb ik gelukkig den inhoud bewaard.’ Zie Taelsleutel (in het tijdschrift Hekel en Luim, Hasselt, 1856), blzz. 173-176), en Wederiegging van al wat of de onwetendheid, of de boosheid inbrengt tegen den pauselijken omzendbrief door Mgr. de Ségur, vert. door M.H. Davidts, 3^e uitg., Brussel, 1865, blz. IV van 't Nawoord. Zie de Jonghe's gedicht Een Traen aen Pius IX in Is de Kerk een winkel? blz. 72.
Die de Jonghe en Davidts gekend hebben (zoo meldde mij deken Winnen) kunnen getuigen dat de eerste van zijnen leerling niet kon spreken dan met ontroerde stem, en dat Davidts zijnen professor de diepste dankbaarheid toedroeg: al wat ik weet van 't Vlaamsch, zei hij, ben ik aan de Jonghe verschuldigd.

[p. 221]

Davidts voltooide zijne hoogere studies te Mechelen, en werd priester gewijd den 22 December 1832.

Hoe hij zijn verheven ambt verstond, tot welke verplichtingen hij zich verbonden gevoelde, bewees hij wanneer hij, een jaar nadien, den 27 December 1833, door zijne overheid tot onderpastoor van Waalsch-Waver benoemd werd.

Hij was er niet lang of hij stond er beroemd voor eenen der welsprekendste predikanten die men er ooit gehoord had. Niet alleen van uit al de hoeken der stad, maar ook van uit de naburige dorpen kwam men naar zijne sermonen toegestroomd.

Wat den braven onderpastoor nog kenmerkte, was zijne liefde voor de armen en verlatenen. Op zekeren dag werd hij bij eenen zieke geroepen... de arme man lag op stroo! Davidts hielp hem aanstonds zoo goed hij kon, maar het hert in huiswaarts keerende, zei hij bij zich zelven: ‘Hier moet een gasthuis komen!’

Hij sprak van zijn ontwerp. ‘'t Is er noodig,’ antwoordde men hem, ‘hoogst noodig, zeker! maar het tot stand brengen, dat kan niet: waar het geld gehaald om een gasthuis te bouwen, in

[p. 222]

te richten, de toekomst ervan te verzekeren? Dus, onmogelijk, heel en gansch onmogelijk!’

Zij kenden Davidts niet. Hij bleef onwankelbaar in zijn voornemen, en in 1837 zette hij zich aan 't werk, dat is, aan 't inzamelen van geldmiddelen. Zijne eerste rondhaling deed hij in eene vergadering van arme schoenmakers op den feestdag van hunnen patroon, Sint Crispijn, en 't bracht hem de som op van 6 fr. 51 centiemen: 't was de kleine eekel die den eik moest voortbrengen, volgens de leus welke Davidts reeds voor het te stichten gasthuis gekozen had en die thans nog op den zegel der besturende commissie te lezen staat: Le gland produit le chêne⁽¹⁾. Nu schoot hij volop aan 't bedelen: geene deur of hij klopte er; rijken en armen, zonder onderscheid van politieke gezindheid, aangevuurd door den welsprekenden onderpastoor, die toch zoo nederig hun medelijden voor de arme menschen inriep, - allen gaven zoo mild zij konden. De eene rondhaling volgde op de andere in kerk en herberg en vergaderzaal van maatschappijen; hij richtte eene prachtige tentoonstelling in van kunst- en nijverheidsvoorwerpen; hij deed ja eenen oproep aan gansch België⁽²⁾, - en een gunstige uitslag bekroonde zijne pogingen: een huis en stukken

(1) Zie M.H. Davidts, door P.V. Bets, blz. 419, in Nieuwe School- en Letterbode, 1875.

(2) Zie Bets, id., blz. 420.

[p. 223]

land werden voor het goed werk afgestaan⁽¹⁾, en wat er nog van geldwege te kort schoot, werd door hem aangevuld uit eigen beurs. Davidts' wensch was verwezentlijkt! En thans prijkt nog in eene der zalen van 't Waversche gasthuis het geschilderd portret van den stichter, door de besturende commissie uit dankbaarheid geplaatst. En thans ook bewaart de familie van dien ieverigen en milddadigen onderpastoor nog eene gouden medalie, door den gemeenteraad in 1838 aan den jongen weldoener vereerd, met de beeltenis er op gedreven van eenen priester staande bij eenen op stroo liggenden zieke en dees opschrift: Au révérend vicaire Davidts la ville de Wavre reconnaissante⁽²⁾.

Het hert van den braven Davidts mocht alsdan poppelen van rechtmatige vreugde: zijn droom was waarheid geworden, de ellendigen van Waver hadden hun paleis en zegenden zijnen naam, terwijl eene gansche stad hem eene openbare hulde van erkentenis bewees. Een ware triomf!

Eilaas, zijne vreugde was van korten duur.

Ik las eens van den Franschen dichter en bakker Jan Reboul, le poète-boulanger de Nîmes,

(1) Een huis namelijk door Juffr. Donglebert, stukken land voor den onderhoud van het huis door den E.H. Van Doren, priester te Waver. Zie P.V. Bets, id., blz. 420.

(2) Eene der vóór eenige jaren nieuw aangelegde straten van Waver heet: Rue Davidts.

[p. 224]

dat hij op zekeren dag, als overwinnaar in eenen grooten wedstrijd onder dichters naar huis keerende, zijne behaalde lauwerkroon aan den muur van zijn studiekamerken hing en er seffens dit opschrift bijhechtte: ‘A expier tôt ou tard!’

Zoo gaat het gewoonlijk, en zoo ging het ook na den triomf van Davidts.

De afgunst stak het hoofd op en roerde de tong. Was hij bij 't bedelen onvoorzichtig, al te voortvarend geweest? Rezen er bij het stichten van 't gasthuis moeilijkheden die nog meer deden babbelen? Dat heb ik niet kunnen onderscheppen. Wat er van zij of niet, de geestelijke overheid oordeelde wijs te handelen, met M. Davidts uit Waver weg te nemen en als onderpastoor van Sint-Germanus te Tienen te benoemen. Dat gebeurde den 27 Juli 1840.

Het nieuws zijner verplaatsing bracht de heele stad Waver in rep en roer. Eene afveerdiging reed te peerd naar Mechelen, om van den aartsbisschop te bekomen dat hun welbeminde onderpastoor zou mogen blijven. Maar 't was verloren moeite.

Die slag viel hem schrikkelijk hard.

Zijn doel - een gasthuis te Waver - was bereikt. Als hij er wel op nadacht, wat gaf hem de rest?

Doch de mensch is altijd mensch, en het hert volgt niet aanstonds gedwee de meest overtuigende redeneering van den geest.

[p. 225]

Zijne krachtdadigheid nochtans nam de bovenhand op zijn ontsteld gemoed; het gebed streek balsem op de wonde; de beslommeringen om zijne nieuwe woonst in te richten en het stipt vervullen van al de plichten zijner versche bediening brachten hem weldra geheel op zijne plooi.

Van zijne 2-3 eerste sermonen af, stond hij in de gansche stad als de beste der gekende predikanten te boek. Indien hij te Waver in eene vreemde taal zulken diepen indruk maakte, wat moet het dan te Tienen geweest zijn, waar hij zijne dierbare moedertaal gebruiken mocht, op wier studie hij zich van in zijne humaniora met bijzondere voorliefde had toegelegd! Die alleen kunnen er over oordeelen welke alsdan, gelijk onze geachte Bestuurder, oorgetuigen waren van zijn krachtig, zijn soms wat ruw, zijn altijd wonder eigenaardig woord⁽¹⁾, zijne verrassende, overtuigende bewijzen, zijne zielschokkende beschrijvingen, dit alles uitgegalmd met eene doordringende, welluidende en naar alle gevoelens plooibare stem, en indrukwekkender gemaakt door eene edele houding en gezaginboezemende gestalte.

Het is te Tienen dat hij voorgoed begon te werken met de pen.⁽²⁾

(1) Non nova, sed novè, zei hij, niets nieuws, maar op eene nieuwe wijze.

(2) Van 1836 dagteekent een dichtstukje van 128 versjes, getiteld De Schaper uit Everbosch, aangehaald in Pachter Jan, Belgische Almanak voor 1848, en in Davidts' Zakboekske, blz. 117.

[p. 226]

Op de 12 jaren die hij aldaar overbracht, verschenen verscheidene schrijften van zijne hand.

Eerst, in 1841, een voorzichtig en bescheiden pogen, namelijk de simpele heruitgave van een Fransch werkje dat de verdediging van 't Vlaamsch voor doel had: Essai sur les langues française et nationale. Supériorité de celle-ci sur la première, par J.J. de Cloet, instituteur du jeune ducde Brabant⁽¹⁾. - Het werkje had aftrok.

Dan volgden artikels in De Middelaer⁽²⁾, onder den deknaam Michiel van Loven: een vriendelijke pennestrijd tusschen Davidts en Jan David over de schrijfwijze Loven of Leuven. Davidts verkoos Loven, en riep met geestdrift Loven-boven. Jan David keurde beide vormen goed, maar schreef liever Leuven.

In 1844 kwam een boekje in 't licht, dat, met den naam van Brussel's oudsten burger betiteld, de toen nieuwe spelling tegen de Desrochisten warm verdedigde. In zijne zoo belangrijke redevoering over den Spellingsoorlog bespreekt ons geacht medelid M. Jan Broeckaert dat boekske als volgt: ‘Een der verweerschriften zij hier ver-

(1) Tirlemont, imprimerie De Wilde, 1841. - 't Was een overdruk van artikels, in 1820 verschenen in Le Spectateur belge. Davidts noemt dit boekje (in Mannekenpis, blz. 20): ‘Deftige oorvaeg aen de fransquillons... allerbeste geneesmiddel voor sommige Belgen die fransche buikpijn hebben.’

(2) 1841-1842, blzz. 158-159; 1842-1843, blzz. 40-42. - 1841-1842, blz. 385, staat er een ander fraai gedichtje van Davidts met titel: De Wijntros.

[p. 227]

meld, omdat het uiterst zeldzaam geworden is: het verscheen onder den zonderlingen titel Mannekenpis, doctor⁽¹⁾, door M. van Loven, deknaam van den pastoor van Drogenbosch, M.H. Davidts, die zich later door meer andere werkjes, in verband met de taalbeweging, verdienstelijk maakte. Alhoewel van moeilijk te begrijpen zinspelingen krielende, haalde hij in dit schotschrift de “Des Rochisten” niet weinig over den hekel’⁽²⁾.

Davidts' twee eerste boekjes kwamen uit ten bate van het Vlaamsch. Wij zullen zien dat hij met zijn laatste schriftje hetzelfde doel beoogd heeft.

Dit jaar nog liet hij een gedicht drukken met titel De Roomsch Catholyke Priester, verveerdigd voor de Eerste Mis van den E.H. Ed. van Doren, van Leuven⁽³⁾.

In 1845 droeg hij eenen lierzang op aan den Leuvenschen hoogleeraar J.B. Malou, voorzitter van het genootschap De Balsem, dat voor doel had goede boeken onder het volk te verspreiden⁽⁴⁾.

(1) Thienen, P.-J. Merckx, VII-39 blzz. in-24. Zonder jaaraanduiding; het moet in of kort na 1844 gedrukt zijn: z. blz. 26.

(2) Zie Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie, blz. 557, 1906. - Zie nog eene beoordeeling in School- en Letterbode, blz. 345, S. Truiden, 1844.

(3) Het stuk bevatte 84 alexandrijnen, en werd te Mechelen gedrukt bij van Velsen-van der Elst. 6 blzz. in-8. Dien Ed. van Doren noemt Davidts zijnen ‘wiegvriend’ in den Catalogus der Boekverzameling van Droogenbosch.

(4) De titel luidt: Lierzang opgedragen aan den Weleerw. Heere J.B. Malou, hoogleeraer aen de Katholieke Hoogeschool en Voorzitter des genootschaps De Balsem. In-24, Sint-Truiden, Vanwest, 1845. - Eene 3^de uitgave verscheen in 1849. - Davidts vertaalde zijn gedicht in Fransche proza, onder dezen titel: Ode à Monsieur Malou. Président de l'Association Le Baume, par M. Davidts. Saint-Trond, Vanwest-Pluymers, 1847. De 2^de uitgave is van 1849. In deze schriftjes kan men allen uitleg lezen betreffende gezeid genootschap. - J.B. Malou werd later bisschop van Brugge.

[p. 228]

Davidts vertaalde voor dit genootschap eenige godvruchtige werkjes handelende over twee zaken waar hij tot aan zijne dood in zijne schriften zal voor ieveren, te weten over het Gebed en over de veelvuldige Communie⁽¹⁾.

Zonder zijnen naam gaf hij in 1847 en 1848 uit Pachter Jan, Belgische Almanak, beide politieke schriftjes⁽²⁾.

In 1849 en 1850 geeft Davidts twee werken uit - Is de Kerk een winkel? en Wat doet de priester in den biechtstoel?⁽²⁾ - die zijnen naam, ook op

(1) In 1845: Het Gebed, de groote middel ter zaligheid door den H. Alphonsus de Liguori (Sint-Truiden, Vanwest-Pluymers, 66 blzz. in-32): zonder naam van den vertaler; maar dat het van Davidts is, blijkt uit blz. 46: L'Eglise est-elle une boutique, oui? ou: non? - In 1847: De heilige Communie, bron der zaligheid (of de hemel open), door Favre..., vertaeld door M.H. Davidts. Sint-Truiden, Vanwest, 160 blzz. in-23. In eene uitgaaf van na 1852 en vóór 1864 leest men (blzz. 154-160) Een woord over het 2^de Balsemboekske: Favre, - dat in 1848 afzonderlijk verscheen. - In 1848: Brief van zyne hoogweerdigheid de Fénelon, over de dagelyksche Communie, vertaeld door M.H. Davidts. Thienen, Merckx, 25 blzz. in-32. - Zie verder nog vertalingen van boekjes door Favre, in 1852, en door Mgr. de Segur, in 1861.

(2) De almanak van 1847, 6-46 blzz. in-16, werd gedrukt bij Vanwest, te Sint-Truiden; die van 1848, 38 blzz. in-16, bij Boisacq, te Brussel. In beide deeltjes komen eenige niet onverdienstelijke gedichtjes voor: o.a. De goede uitval (vroeger ook verschenen in Het Belgisch Leeuwken, van Hasselt), en De Schaper uit Everbosch (zie hooger blz. 225).

(2) De almanak van 1847, 6-46 blzz. in-16, werd gedrukt bij Vanwest, te Sint-Truiden; die van 1848, 38 blzz. in-16, bij Boisacq, te Brussel. In beide deeltjes komen eenige niet onverdienstelijke gedichtjes voor: o.a. De goede uitval (vroeger ook verschenen in Het Belgisch Leeuwken, van Hasselt), en De Schaper uit Everbosch (zie hooger blz. 225).

[p. 229]

letterkundig gebied, meest hebben bekend gemaakt: het tweede is het verdienstelijkste; het eerste werd door den schrijver in het Fransch vertaald⁽¹⁾. Hoe geerne zou ik u hier eenige uittreksels voorlezen! Maar de tijd laat het niet toe.

Spoeden wij ons dus voort!

In 1852 verscheen zijn Handboek voor clken Christen⁽²⁾, grootendeels een uittreksel van zijn Wat doet de priester in den biechtstoel, en bezorgde hij eene Fransche uitgave van Favre's werk, waar wij hooger van gewagen⁽³⁾.

(1) De volledige titels luiden: A. Is de Kerk een winkel, ja? of: neen. Samenspraek tusschen een' ziende, een' blinde en een' byziende, door H.M. Davidts. Thienen, P.J. Merckx, 1849, 80 blzz. in-16. Eene 2^de uitgave verscheen bij denzelfden drukker op 't einde van dit jaar (96 blzz. in-16), en eene 3^de in 1862, te Sint-Truiden bij Joachims-Claes (Z. Bets, blz. 484). Men leze beoordeelingen van dit werkje op de laatste bladzijden der 2^de en 3^de uitgaven. Het werd door den schrijver in 't Fransch vertaald in 1849 en gedrukt bij P.J. Merckx te Tienen, 112 blzz. in-16. - B. Wat doet de priester in den biechtstoel? Samenspraek tusschen een' ziende, een' blinde en een' byziende, door M.H. Davidts. Thienen, P.J. Merckx, 1850, 256 blzz. in-16. Het boek, op 6000 exempl. getrokken, was in 1862 uitverkocht. Zie omslag van Over de H. Communie.

(2) Sint-Truiden, Vanwest-Pluymers, 1852. Bij denzelfden drukker verscheen nog eene uitgave na 1864, zooals blijkt uit de spelling, 64 blzz. in-16. - Zie beoordeeling van dit boekje op den omslag van Onderrichting over den duivel.

(3) Théorie et pratique de la Communion fréquente et quotidienne, par le vénérable Marie-Joseph Favre, ancien supérieur des missionnaires. 2 boekd. in-8, Sint-Truiden, Vanwest-Pluymers, 1852. Of eene uitgave van Cadeau à l'ouvrier (Droogenbosch, A. Kestemont, 1853, 24 pp. in-24) door Davidts ook bezorgd werd, is te vermoeden, naar den naam te zien van den boekhandelaar Kestemont, van Drogenbosch.

[p. 230]

Alsdan telde Davidts ruim 19 jaren priesterlijken dienst, en hij bekwam, op zijne vraag, den 25 September 1852, de pastorij van Drogenbosch.

Hier hoopte hij de tong te laten rusten, en meer te kunnen werken met de pen⁽¹⁾. Doch zijne faam als predikant was daar ook sedert lang doorgedrongen, en de naburige pastoors kwamen bij hem vragen en zagen om in hunne kerken met alle bijzondere gelegenheden te preeken. Davidts wist van geen weigeren, en weldra klonk zijne nog kloeke stem op den kansel te Ukkel, Hal, Alsemberg, Dendermonde, zelfs te Brugge. Te Brussel sermoonde hij niet zelden dagelijks gedurende eene geheele maand.

Maar zijne pen rustte ook niet, en de werken over taal, kunst en godsdienst wisselden met elkander af.

In 1854 verschijnt de Neerduitsche Taelsleutel, en in 1856 de Taelherstelling, als een tweeling waarvan het laatste naar mijn oordeel zijn ouder broertje overtreft⁽²⁾.

(1) Zie Bets, Nieuwe School- en letterbode, 1875, blz. 420.

(2) De Neerduitsche Taelsleutel. Samenspraek tusschen een' Ziende, een' Blinde, een' Byziende, een Schoolmeester, een' Burgemeester, enz., door M.H. Davidts. Brussel, Boisacq, 1854, 80 blzz. in-24. Eene 2^de uitgave in-8 verscheen in 1855, bij P.F. Milis, te Hasselt. - De Taelherstelling. Samenspraek tusschen een' Ziende, een' Blinde, een' Byziende, een' Schoolmeester, een' Burgemeester, en ‘M^r le Professeurrr de langue’, enfin; door M.H. Davidts. Hasselt, P.F. Milis, 1856, 76 blzz. in-8. - Beide werken werden overgedrukt in het Hasseltsch tijdschrift Hekel en Luim, 1856.

[p. 231]

Toen De Neerduitsche Taelsleutel verscheen, oordeelde Jan David met zulken lof over dit boekje, dat zijne woorden - vooral die betreffende de taalgeleerdheid - als overdreven voorkomen. Men houde nochtans rekening met den tijd waarop ze geschreven werden. Die lof past evenveel op De Taelherstelling⁽¹⁾. Ik neem er eenige regelen van over:

‘Wy belyden regtzinnig dat al wie over den Taelsleutel eene waerdige recensie wil geven, eene zeer moeijelyke taek onderneemt. Het boek is wel klein... maer in den geest is het een lyvige foliant. Men weet niet waer men beginnen, waer eindigen moet; by welke plaetsen men by voorkeur zal stilstaen; welke men het liefst onder het oog zou brengen... Hebt gy het op waerheid? Zy is er overal, onder alle gedaenten komt zy u voor: hier lachend en boertend, ginds spottend en bytend, elders stemmig en dreigend. Is het u om geleerdheid te doen? In elken regel ontmoet gy die: taelkundige, wysgeerige en geschiedkundige geleerdheid; doch altyd in het eenvoudige volkskleed, tastbaer voor iedereen, verstaenbaer zelfs voor kinderen. Hangt u de vlaemsche tael aen het hart! O! dan zyt gy volop in uwen schik: hare oudheid, haar rykdom, hare macht, hare klaerheid, hare welluidendheid, hare buigzaemheid, ziet gy er ten volle, ten duidelykste bewezen, en tegen hare eigene en vreemde

(1) De Taelherstelling werd in het blad De Schelde geprezen, maar met gewichtige voorbehoudingen. Davidts antwoordt er op in De Tyd, en zijn artikel verscheen als boekje: Davidts en De Schelde. Brussel, G. Adriaens. 12 blzz. in-24: zonder jaartal.

[p. 232]

vyanden zegepralend verdedigd en gewroken. Was de E.H. Davidts niet reeds door zyne vorige werken in den rang van onze voorname letterkundigen eene eervolle plaets komen bekleeden, dan zou hy die door zynen Taelsleutel alleen verkregen hebben’⁽¹⁾.

In 1856 deed hij tevens eenen Oproep aen de Tael- en vaderlandminnende Belgen, om te Brussel niet alleen een tijdschrift voor het Vlaamsche land, maar ook nog een dagblad te stichten⁽²⁾. Voorwaar, Mijne Heeren, die eenvoudige dorpspastoor koesterde stoute ontwerpen!

Nu kom ik aan dit tiental kleine boekdeeltjes, waar ik, gelijk ik hooger zeide, in 't Klein Seminarie van Mechelen student zijnde, op ingeschreven was, te weten:

1.	De Tienden.
2.	Moeten er kloosters zyn? 2 deeltjes.
4.	Over de kerkverfraeijingen in het algemeen.
5.	Hoe kerken herstellen?
6.	Hoedanig kerken bouwen?
7.	Zonder hulpgeld van den Staet kan men veel en gemakkelyk verrigten.
8.	Iets over het bouwen en het huisraad der pastoryen.
9.	Welke volkslezing is de beste?
10.	Een middel om, tot in onze gehuchten toe, zulke boekverzameling kosteloos te bekomen^(3).

(1) Uit Hekel en Luim (Hasselt, 1856), blz. 50.

(2) Dit klein schriftje (10 blzz. in-24) is eene ontwikkeling van hetgeen Davidts in De Taelherstelling, blzz. 48 en 49, had voorgesteld.

(3) De nummers 1, 2, 4, 5 en 6 verschenen in 1857, - 7 in 1858, - 8, 9 en 10 in 1859; 1, 2 (1^ste deeltje), 4, 5 en 6 bij J. Vandereydt (Brussel), - 2 (2^de deeltje), 7 en 10 bij G. Adriaens (Brussel), - 8 en 9 bij Joachims-Claes (St-Truiden). Daar waren eerst 12 boekdeeltjes aangekondigd. Ik ken er geene dan de opgenoemde, alsook het 11^ste, waar ik 9 regels lager van gewaag.

[p. 233]

In 1858 verscheen Wederlegging van al wat òf de onwetendheid, òf de boosheid inbrengt tegen den pauselijken omzendbrief, door Mgr de Segur. Vertaling van M.H. Davidts.⁽¹⁾

In 1859 kwam de Tydwyzer in 't licht, een plak-almanak, waar Davidts de heidensche of stoffelijke maandnamen door godsdienstige namen in vervangt, en zelfs eene poging waagt om ook de namen der dagen van de week te verchristelijken.⁽²⁾

In 1861 zette hij het boekje over van Mgr de Ségur, dat voor titel draagt: Over de H. Communie⁽³⁾. God weet op hoeveel duizenden en dui-

(1) Ik bezit enkel de derde uitgaaf, gedrukt bij E. en I. van Moer, Mechelen, 1865, 30-VI blzz. in-32. Achter de inhoudstafel der vertaling zijn er nog 5 bladzijden open: Davidts maakt er gebruik van om bij dit godsdienstig werkje ook eenige goede dingen tegen het verfranschte onderwijs te voegen. Zelfs op de keerzijde van den omslag zijner schriften zet hij altijd de eene of de andere raadgeving: ‘Als gij iets doet drukken, laat er nooit een wit blaadje in’, schrijft hij.

(2) Benevens dien 1^sten druk bezit ik nog eene zeer vermeerderde uitgave, de 22^ste van een schrift, dat ook als boekje in 1860 gedrukt werd (32 blzz. in -32) en het 11^ste deeltje uitmaakt der bovengenoemde verzameling.
Daar verscheen in 1860 eene Fransche vertaling van. Eene uitgave in vorm van boekske (Almanach catholique pour les années 1864 à 1880) verscheen bij K. l'eeters te Leuven in 1864 (64 pp. in-32).

(3) Van de twee uitgaven die ik er van heb, werd de eene in 1862 te Brussel, bij G. Adriaens, en de andere in 1866 te Brussel bij J. Nys gedrukt; beide tellen 64 blzz. in-32.

[p. 234]

zenden exemplaren deze Vlaamsche vertaling van het overbekend werkje getrokken is geweest! 47 jaar na deze eerste uitgave wordt het nog alle Zondagen in het weekblad De ware Volksvriend van Mechelen aangekondigd, en heeft nu, tengevolge van een pauselijk dekreet over de veelvuldige communie, verleden jaar uitgeveerdigd, als eene verjongde belangstelling opgewekt.

Tegen hoogergezeide verchristelijking en tegelijkertijd tegen het gothiek kwam een Antwerpsche advokaat Th. van Lerius op in eene Revue d'histoire. Op dezen persoonlijken aanval, in 't Fransch gedaan, antwoordde Davidts met zijn vlugschrift A bas le paganisme dans la forme de nos édifices religieux et civils, dans la dénomination des mois etc. Réponse du curé de Droogenbosch à maître Th. van Lerius, avocat à Anvers⁽¹⁾. Davidts schreef het tot verdediging van zijn eigen en van zijne geliefkoosde gedachten in zake van christene kunst: oprecht, de man valt niet pluis, en zweept met striemende slagen in 't Fransch zoowel als in 't Vlaamsch. Hij sluit met deze woorden: ‘Dorénavant plus de réponse qu'en flamand, Mynheer. Je suis dans mon droit’.

In 1863 verdedigde hij zijnen christelijken Tydwyzer in een 8-tal bladzijden verschenen onder den titel M. en N., samenspraek⁽²⁾.

(1) Bruxelles, Emm. Devroye, 1862, 32 pp. in-16.

(2) Brussel, G. Adriaens, 1863, 8 blzz. in-24.

[p. 235]

Het jaar nadien laat de werklustige volksman een aardig boekje drukken: het hiet De Eijerboer van Antwerpen, twee voorzeggingen, en verscheen zonder zijnen naam⁽¹⁾. Dat politiek-godsdienstig schrift was geheel gericht tegen het staatsbestuur, aan wiens hoofd alsdan Frère-Orban stond. ‘In weinige maanden’, schrijft Davidts⁽²⁾, ‘werden er twee doorslaande wetten gestemd, eene over de studieborzen, eene over de kerkgoederen!... Moet men dan stom staan dat men het volk hoort dansen, springen, zingen:

Het zal wel gaan, wel gaan!
Haast moet de bank er aan!...’

Gansch het werkje is de ontwikkeling van de gedachte dat er nu geen eigendom meer zal geëerbiedigd blijven.

In 1866 verscheen het vlugschriftje: De duivel en zijne apen: de progrèsmannen (kreeften) der XIX^e eeuw en aller eeuwen⁽³⁾, een klein werkje, waar een verder aan te halen boek de uitbreiding van is⁽⁴⁾.

(1) Davidts gaf het eerst uit in het Brusselsch weekblad Het Algemeen Nut; het boekje werd er van overgedrukt bij F. Haenen, 1865, 40 blzz. in-24. - Later (in Kerkhofschenderij, 1873, bl. 19) erkende hij dat papieren kind voor het zijne. - Waarom hij het zonder zijnen naam uitgaf? Denkelijk om vanwege het staatsbestuur moeilijkheden in zijn ambt te vermijden. Voor zich zelven kende hij geenen schrik.

(2) Blz. 5.

(3) 8 blzz. in-24, gedrukt bij J. Nys, te Brussel.

(4) Namelijk Onderrichting over den Duivel. Zie blz. 236.

[p. 236]

In 1868: La Vérité, rien que la Vérité, toute la Vérité, dite concernant l'église de Droogenbosch⁽¹⁾. Dit werkje geeft niet alleen belangrijke bijzonderheden over Drogenbosch en zijne zeer nette kerk; maar de liefhebbers der schoone kunsten vinden er ook eene macht nuttige aanmerkingen in op de herstelling en verfraaiing der kerken over 't algemeen. Waarom Davidts het in 't Fransch opstelde? Hij antwoordt dat hij het doet om de waarheid te verspreiden, ook bij zoovele Vlamingen die geen Vlaamsch lezen; hij schrijft: ‘Convenez, lecteur, que j'ai bien fait d'employer le jargon de ces messieurs: me faisant imbécile avec les imbéciles pour les gagner à la vérité.⁽¹⁾’

In 1869: ‘Weg met de kloosters!’ is de schreeuw der hel.⁽¹⁾

Daar deed hij twee, verre dezelfde, propaganda-uittreksels van verschijnen onder de titels: 1^o De Genootschappen⁽²⁾, en 2^de Wie blazen het vuur aan tegen de kerk, priesters, kloosters, koningen en... eigendom? De Vrijmaçons.⁽³⁾

Nog in 1869: Onderrichting over den Duivel⁽⁴⁾, een sermoon gedaan te Vorst op de dekanale vergadering der Xaverianen.

(1) Brussel, J. Nys, 1869, 89 blzz. in-16. Zie beoordeeling op den omslag van Onderrichting over den Duivel.

(1) Brussel, J. Nys, 1869, 89 blzz. in-16. Zie beoordeeling op den omslag van Onderrichting over den Duivel.

(1) Brussel, J. Nys, 1869, 89 blzz. in-16. Zie beoordeeling op den omslag van Onderrichting over den Duivel.

(2) Brussel, J. Nys, 1869, 16 blzz. in -16.

(3) 3^de uitgave: Brussel, J. Nys, 1869, 16 blzz. in -16. Dit 2^de propaganda-boekje telt lange nota's meer dan het 1^ste, en zal daarom na het andere gedrukt geweest zijn.

(4) Loven, C.J. Fonteyn, 1869, 48 blzz. in-16.

[p. 237]

Was zijn gedwongen vertrek uit Waver hem bitter gevallen; leed hij veel, als vooral zijne confraters hem van overdrevenheid beschuldigden juist in die zaken welke hem zoozeer aan 't herte lagen en wier deugdelijkheid en nut hij met de diepste overtuiging zijner ziel verdedigde, - zwaardere kruisen drukten op hem de leste jaren van zijn leven.

In 1867 lag de sterke man neergeveld door twee gevaarlijke ziekten, waar hij eventwel nog van genas⁽¹⁾.

Toch voelde hij van dan af dat de ouderdom zijn lichaam voorgoed was aan 't sloopen⁽²⁾.

Maar eer wij de jammerlijkste kwaal van zijn leven vermelden, hebben wij nog een woord te zeggen over een nuttig werk, waar wij reeds van gewaagden en dat ook in 1869 verscheen: Eenige Bladzijden uit het Zakboekske van M.H. Davidts, pastoor van Droogenbosch⁽³⁾. Het handelt over Vlaamsche spelling en Vlaamsche Beweging.

Wilt ge er een kort uittreksel van hooren?

‘Ziehier den uitslag der Vlaamsche en Fransche sermonen die in onze Vlaamsche steden en dorpen gepredikt worden; en indien het eene waarheid is dat de stem des volks de stem Gods is, beluister dan het volk:

(1) Zie La Vérité, rien que la Vérité...., p. 26.

(2) Id., ibid.

(3) Sint-Truiden, bij Vanwest-Pluymers, 128 blzz. in-16. Zie beoordeeling van dit boekje op blz. 95 van Wie zijn de oprechte kerkratten en kerkuilen? Zie verder blz. 239.

[p. 238]

Na een Vlaamsch sermoon:	Na een Fransch sermoon:
Wij gaan te biechten en te communie.	Quel beau français!
	Quelle belle prononciation!
	C'est sublime, hein!

Men denke niet: “dit is overdreven!” Neem uwe twee oogen als getuigen: na een goed Vlaamsch sermoon zijn de biechtstoelen bestormd, - en na een Fransch sermoon? Confessions? Communions? Allons donc! Prononciation, à la bonne heure!⁽¹⁾.’

Hij schreef zijn Zakboekske, toen hem eene allerergste krankheid reeds bedreigde, en eene, waar hij niet meer zou van genezen: hij werd blind!

Van in 1868 lezen wij op den omslag van het boek La Vérité, rien que la Vérité, toute la Vérité concernant l'église de Droogenbosch, de aankondiging van een soortgelijk werk ‘concernant la cure de Droogenbosch’ met de volgende woorden: ‘Pour paraître plus tard (si Dieu nous prête vie, vue... et santé)’, en hij onderlijnt vue.

Tijdens den oorlog tusschen Frankrijk en Duitschland onderstond hij te Dusseldorf eene heelkundige bewerking aan zijne oogen, en wist hij bij zijne terugkomst te vertellen, dat hij zoo geerne met de gekwetste Duitschers in 't hospitaal ging klappen. Die heelkundige behandeling had wel voor eenen tijd zijn gezicht merkelijke beternis gebracht. Eilaas, die beternis hield niet aan.

(1) Blz. 18. In steê van ‘Vlaamsche steden, Vlaamsche sermonen’ enz. staat er in den tekst Neerduitsche.

[p. 239]

In Januari 1871 was hij blind. Ik lees immers in het voorwoord van zijn werkje De Kerkhoven den volgenden volzin: ‘Ongelukkiglijk blind geworden en bij poozen bedroefd, dikteerde ik, om mijn verdriet door te zetten, eenige regelen over de kerkhoven’... Hij had toch nog hoop op genezing; want in zijn boekje over Kerkhofschenderij⁽¹⁾, verschenen in 1873, staat: ‘Ter oorzake mijner blindheid was ik, om den oogmeester te raadplegen, naar Brussel moeten gaan, begeleid door mijnen eerweerden coadjutor⁽²⁾’.

De geneeskundige zorgen vermochten niet hem het gezicht weer te geven. Hij was en bleef, och arme, blind.

Toch liet hij den moed niet zakken en, gelaten in zijn lot, staakt hij geene enkele zijner plichten: hij spreekt en ‘maakt’ boeken gelijk te voren.

In 1871 schreef hij... 'k wil zeggen, dikteerde hij:

1^o Een Toonbeeld voor de Schoolmeesters⁽³⁾;
2^o Wie zijn de oprechte kerkratten en kerkuilen⁽⁴⁾;
en 3^o De Kerkhoven⁽⁵⁾.

(1) Blz. 6.

(2) Die coadjutor of helper was de E.H. Lievens, na de dood van Davidts pastoor geworden te Korbeek-Loo, waar hij stierf.

(3) Cureghem, G. Vekeman, 1871, 16 blzz. in-38.

(4) Cureghem, G. Vekeman, 1871, 98 blzz. in-32.

(5) 2^de druk: Cureghem, G. Vekeman, 1871, 82 blzz. in-32.

[p. 240]

In 1873: Kerkhofschenderij is duivelarij⁽¹⁾.

Op den omslag van dit werkje (2^de blz.) lezen wij de aankondiging der twee volgende schriften:

‘Om te verschijnen:

1^o Gedachten van eenen blinde op de kerkhofsknielbank;
2^o Onderrichting over de moedertaal aan mijne schapen gegeven in de kerk van Droogenbosch (Allerheiligenmaand 1873).’

Voor zooveel ik weet, kwamen deze boekjes nooit in 't licht. Zeker nochtans werden ze opgesteld: in Kerkhofschenderij immers spreekt Davidts over de in het 1^ste werkje verhandelde stof, en duidt zelfs het getal bladzijden aan, dat dit boekje bevatten zou⁽²⁾. Wat de aangekondigde onderrichting over de moedertaal betreft, die werd stellig gepreekt: aan M. Isidoor Teirlinck, alsdan te Drogenbosch onderwijzer, had Davidts gezeid dat hij den volgenden Zondag over het Vlaamsch zou sermonen; ons geacht medelid verwittigde zijne vrienden van Brussel, en 's Zondaags zat de kerk vol toehoorders, die vast niet zonder ontroering dien ouden, blinden pastoor zullen beluisterd hebben, met vuur de verdediging voordragende van Vlaamsche taal, Vlaamsche zeden en Vlaamsch onderwijs.

(1) Elsene, Fr. Matthyssens, 1873, 20 blzz. in-24. Zie eene beoordeeling op den omslag.

(2) Het boekje bevatte 25 blzz., schrijft Davidts op blz. 18.

[p. 241]

In 1874, het jaar vóór zijne dood, verscheen: Sint-Anna's maand.⁽¹⁾

Mijne Heeren, wij zijn het jaar 1875 ingetreden, 3 maanden vóór het afsterven van Michiel Davidts.

Den 9^den Januari 1875 dikteert de nooit vermoeide man uit Drogenbosch eenen oproep, om...

Maar ik laat den blinden pastoor liever zelven spreken in het laatste stuk dat hij heeft laten drukken⁽²⁾.

Het draagt voor titel:

‘Aan de Leden van het taalgenootschap Met Tijd en Vlijt in de Katholieke Hoogeschool te Loven en aan alle onze Roomsche Katholieke Taalbroeders van Noord en Zuid, oproep door M.H. Davidts, pastoor van Droogenbosch.’
[Rechts in kleine letters 2 versjes, zijne laatste, is te peinzen!]

‘Bereik ik niet wat ik betracht,
'k Heb toch een heilge plicht volbracht!’

‘Blind geworden, doch volkomen onderworpen aan den wil van den altijd voor ons zoo goeden God, rustte ik hier in mijnen leunstoel, stil biddend tegenover het groot Christusbeeld⁽³⁾ aan den wand mijner zitkamer gehecht.
‘Onverwachts trad mijn vriend Lodewijk de Koninck onze stille, christenvormige kluis (pastorij) binnen, ver-

(1) Elsene, Fr. Matthyssens, 1874, 32 blzz. in-24.

(2) Het schriftje telt 8 blzz. in-32^o, en werd gedrukt bij Fr. Matthyssens, Edimburgstraat, te Elsene, 1875.

(3) Een afgietsel van het nog bestaande groot kerkhofskruisbeeld.

[p. 242]

gezeld door zijnen broeder, mijn' parochiaan. De groote dichter had de goedheid mij uit zijn boek Het Menschdom Verlost voor te lezen. Daar zat de blinde pastoor, de dichter aan de rechterhand, de parochiaan (helaas, ook blind geworden) aan de linkerhand⁽¹⁾, en tegenover, mijn eerweerdige coadjutor.
‘Wat mijn hert en ziel gevoelden onder dit voorlezen, kan noch zal ik ooit kunnen beschrijven noch uitspreken. Een stroom van warme tranen ontrolde aan mijne oogen. Mijn hert klopte nooit zoo hevig in mijnen boezem. Ik verhief de zielsoogen ten hemel, en bad stil: ‘Heer, laat nu uwen dienaar maar in vrede heengaan’....

Uit het slot geven wij nog het volgende:

‘Aan ons allen nu eene heilige plicht te volbrengen.... Dit heldendicht vraagt nog vijf jaren arbeid, vooraleer het zal voltrokken zijn.... Dichter de Koninck moet en zal met medewerking van elk Nederduitsch edelmoedig hert een deftig buitengoedje bekomen, met al wat er verder noodig is om kommerloos te bidden, te leven en te werken aan het voltrekken van zijnen reuzenarbeid.... En nu de hoofden bijeengestoken, de handen der Noord- en Zuiderbroeders samengedrukt tot het volkomen bereik van dit ontwerp...
M.H. Davidts,
oud-lid van het genootschap Met Tijd en Vlijt’⁽²⁾.

(1) Die broeder, M. Jozef de Koninck, leeft nog te Drogenbosch. Hij bleef gelukkiglijk niet blind: hij verloor toch één oog tengevolge zijner ziekte.

(2) Wij geven enkel een uittreksel: in de overgeslagene regels komen wij o.a. de missing tegen, dat Davidts de voorgelezene beschrijvingen van de Renaissance (de vleeschwinkelarij, zooals hij ze noemt) en van Voltaire ontleend denkt aan Het Menschdom Verlost; ze maken deel uit van de Koninck's Vaderlandsche Tafereelen. Hij doet er ook wondere zij-sprongen: aan zijne altijd opgewekte verbeelding vrijen loop latende, wijkt hij op de zonderlingste wijze van zijn onderwerp af. Och, men vergete niet dat hij, blind zijnde, alles moest dikteeren, en niets op stade verbeteren kon! - In het Nawoordje geeft hij nog eene praktische regeling om tot de verwezentlijking van zijn doel te geraken, gevolgd van eene ook in andere schriften gedane warme aanwakkering tot Vlaamschgezindheid, vooral in zake van onderwijs.

[p. 243]

Deze oproep bleef niet alleen zonder gunstigen weerklank, maar werd zelfs bespot.

Ik begrijp dat de grootmoedige poging van Davidts tot geenen uitslag kwam. Zelfs zijn vriend pastoor Schuermans keurde zijn voorstel openlijk, doch vriendelijk, meer af dan goed⁽¹⁾. Maar een spotlach moest Davidts pijnlijk in de ooren klinken. Wat men ook over Het Menschdom Verlost als epos denken moge, niemand zal betwisten dat het overvloeit van verrukkelijke schoonheden, en wat den oproep zelven betreft, ik kan toch niet nalaten dien edelaardigen Davidts te bewonderen, als hij, reeds met éénen voet in 't graf en blind, nog geestdriftig als eene jonkheid, in de laatste bladzijden die hij in 't licht gaf, ten voordeele van een hoogbegaafd dichter zonder fortuin eene daad pleegt welke zijn Vlaamsch leven weerdiglijk heeft bekroond.

(1) Zie De Veldbloem van Vlaanderen (Sotteghem), in een artikel van 27 Febr. 1875, onderteekend Jan Rechtuit. In 1901 ontving de wereldberoemde schrijver van Quo Vadis, Hendrik Sienkiewicz, van zijne Poolsche landgenooten een buitengoed ten geschenke, bij inschrijving aangekocht en hem te midden van eene algemeene betooging door den bisschop van Warschau in naam van allen aangeboden. Sienkiewicz is wereldberoemd, dit is waar; maar zeker is het toch dat de Polakken ons, Vlamingen, vóór zijn in taalliefde, nationale fierheid en... eensgezindheid.

[p. 244]

Drie maanden later, den 9 April 1875, twee dagen vóór den Zondag van den Goeden Herder, stierf Michiel Davidts van eene geraaktheid, diep betreurd door zijne talrijke vrienden en vooral door zijne beminde en hem beminnende parochianen⁽¹⁾.

(1) Volledigingshalve vermeld ik hier nog eenige schriftjes waar ik hooger geen gewag van maakte, ofwel omdat ze, zonder jaartal in 't licht gekomen, op geen bepaald tijdstip van Davidts' leven hunne plaats vonden, ofwel omdat ze hem met geene volle zekerheid kunnen worden toegeschreven, ofwel omdat ze, aangezien hun al te kleine omvang of geringe gehalte, naar mijn gevoelen beter hier bijeen worden aangehaald:
Christene Kunst, afdruk uit De Tijd (Brussel). 1 blz. in-24. Zonder jaartal of naam des schrijvers. Rond 1857.
Catalogus der Catholieke Boekverzameling van het Genootschap der Broeders van den H. Franciscus Xaverius te Droogenbosch. Thienen, E. Merckx, 1861. 8 blzz. in-16.
Eene Wandeling naar Droogenbosch (getrokken uit het blad De Tyd). Brussel, G. Adriaens, 1862, 18 blzz. in-24. Onderteekend: n. - Dit schriftje handelende vooral over de nieuwe pastorij, spreekt van Davidts in den 3^den persoon. Bets (blz. 485, Nieuwe School- en Letterkunde, 1875) en het Biographisch Woordenboek, tellen het onder zijne werken: stijl en verhandelde stof geven inderdaad te vermoeden dat het van Davidts is.
Het Vlaemsch (uit het blad De Onafhankelyke van Hasselt). Zonder jaartal of naam des schrijvers. 't Werd geschreven in 1863 of 1864.
Gedenkenis voor de godvruchtige bezoekers der kerk van Droogenbosch. 4 blzz. in-32. Zonder jaartal of naam van den schrijver. 't Werd gedrukt na 1864.
Bewaar dit godvruchtig aandenken zorgvuldig in uw kerkboek (aanmerking tot het bidden van den Rozenkrans). Schaerbeek, Fr. Matthyssens, 2 blzz. in-24. Zonder jaartal of naam des schrijvers. 't Werd gedrukt na 1864.
Een klein schrifije over de beelden van O.L.V. van Bermhertigheid en van den H. Nicolaüs, beide beelden vereerd in de kerk van Drogenbosch. 1 blz. in-24. 't Werd gedrukt na 1864.
Le remède souverain contre le choléra de l'âme et du corps: La S. Communion. 4 blzz. in-24. 't Is eene drukproef zonder jaartal of naam van den schrijver. Het verscheen zeker na 1854; denkelijk in 1864.
Een plakschrift om giften te vragen voor de versiering van de doopkapel der kerk van Drogenbosch, 1868.
Godvruchtig aandenken op de dood van den heer H. Rey. 4 blzz. in-32, Cureghem, G. Vekeman, 1870.
De katholieke-liberalen en de liberale-katholieken, door M. van Loven, 1 1/2 kolom druks verschenen in de Vrije Vlaming, Cureghem, 1871.
Eene groote waarheid (aanbeveling tot het aankoopen van Vlaamsche prijsboeken), 2 kolommen druks verschenen in De Veldbloem, zonder jaartal of naam des schrijvers.

[p. 245]

MIJNE HEEREN,

Uit zijn leven en schriften, waar ik de eer had u eene kleine schets van te geven, hebben wij gepoogd Davidts in vele opzichten te leeren kennen, en hem reeds met eenige lijnen vóór uwe oogen te teekenen.

Er blijft mij nog een paar pennetrekjes bij te voegen, om zijn afbeeldsel duidelijker, meer gelijkend voor te stellen.

Ik bezit enkel van hem een portret van toen hij, zoo mij dunkt, rond de 50 jaar oud was. Met de oogen daarop en geholpen door de inlichtingen die ik van verschillige zijden over hem mocht krijgen, kan ik me hem best voorstellen zooals hij er de eerste jaren van zijn pastoorsschap te Drogenbosch in zijnen handel en wandel uitzag.

Alsdan nog in den vollen fleur van zijne ijzersterke gezondheid, en vóórdat die groote, bruine,

[p. 246]

blinkende oogen, waar gij zijne ziel in laast, door zijne ongelukkige blindheid verduisterden en uitstierven, verbeeld ik mij hem, in zijne zitkamer vóór de studeertafel aan 't schrijven, met smakelijk gepaf uit zijne lange Duitsche pijp de rookwolkjes blazende, en van tijd tot tijd eens slurpende aan zijn kopje koffie, waar hij danige liefhebber van was.

Als ge te zijnent kwaamt in zijne herbergzame pastorij, was zijn onthaal eenvoudig, vriendelijk, gemeend. Hij stond dan vóór u in zijne volle groote gestalte, den ietwat gebogen kop bekroond door eenen dikken langen haarbos een beetje grijs, of, volgens zijne voor anderen gebezigde uitdrukking, ‘met eenige witte kerkhofbloemekens bezaaid’. Aanstonds begon hij dan, met zijne gevoelvolle stem, de samenspraak, die hij altijd ernstig van aard wenschte. Immers van nutteloos geklap was hij een aartsvijand. ‘Veel vrienden zijn veel tijddieven’, zei en schreef hij⁽¹⁾. Maar na een nuttig gesprek toonde hij zich toch zóó blij. Dan was 't: ‘'k Heb vandaag weeral bijgeleerd!’ Nochtans, al hield hij zich voor alles wat niet leerzaam was gansch onverschillig, dit belette niet dat hij bij gelegenheid eens hertelijk lachen kon: die opgeruimdheid straalt door in zijne werken, vooral in die pittige, dikwijls koddige gesprekken tusschen

(1) Zie o.a. blz. 101 van Wat doet de priester in den biechtstoel; blz. 61 van Handboek voor elken christen.

[p. 247]

eenen ziende, eenen blinde en eenen bijziende⁽¹⁾; dit straalt door in zijne spreuken over de christene blijmoedigheid⁽²⁾; dit straalt door tot in zijn grafschrift toe, lang vóór zijne dood⁽³⁾ door hem zelven opgesteld in dezer voege:

‘Hier ligt Michiel in 't graf,
Zijn rolleken is af!
Hij heeft in 't werkzaam leven

Gesticht,

Gedicht,

Geschreven.

Nu is Michiel van Loven

Daar boven

Aan God gaan reekning geven.
Al lachend kroop hij in zijn graf,
Terwijl hij elk zijn zegen gaf.’

Hij kon ja bijzonder lachen - luidop of in de vuist - als hij zich ergens door een snedig gezegde uit eene moeilijkheid had gered.

Aldus trok hij op zekeren dag met zijne Xaverianen naar Scherpenheuvel. Te Leuven in de statie schoof het niet naar zijne goesting: de statiebedienden waren volstrekt niet beleefd en gewillig. ‘Mijnheer de graaf, teeken op hoe wij hier behandeld worden’, riep Davidts met donderende stem tot eenen zijner bestgekleede makkers... (er was geen graaf omtrent!). En de bedienden sprongen, ze vlogen, en op 'nen omzien was alles veer-

(1) Blzz. 25-26 van L'Eglise est-elle une boutique legt Davidts uit wie hij door zienden, blinden en bijzienden bedoelt.

(2) Zie o.a. blz. 57 van Handboek voor elken Christen.

(3) In 1856 stond het reeds in de Taelherstelling, blz. 73.

[p. 248]

dig. De Xaverianen waren geplaatst, de trein floot en stoomde op Scherpenheuvel af. En of de pastoor er pleizier van had!

In dien tijd schimpte men nog op het gothiek, waar Michiel (de priesters noemden hem veel Michiel) een geestdriftige voorstander van was. Eens kwam een confrater uit de geburen de zitplaats van Davidts binnen, en stond te kijken naar de teekening van eene remonstrantie die daar aan den muur hing. ‘Michiel’, zoo merkte hij half spotlachend op, ‘dat is zeker weer gothiek?’ - ‘En waar ziet ge dat aan?’ vroeg de pastoor. - ‘Wel’, zei de andere, ‘aan de torekens die er opstaan.’ En Davidts zei: ‘Aan de torekens die er opstaan? Dan is een ezel ook gothiek!’

Davidts had er buitengewoon deugd van, menschen te ontvangen wier gedachten met de zijne overeenkwamen. Onverschilligheid, en vooral minachting voor wat hij geerne zag, waren bij hem minder welkom. Als men hem ernstig en met gegronde reden te recht wees, - waar het ook in zijn mocht, - nam hij het goedwillig en dankbaar aan. Soms hoorde men hem dan goêlijk zeggen:

‘Het kruis en weesgegroet er af,
't Was een sermoon dat hij mij gaf.’

Tot getrouwer voltooiing van 's mans portret, geven wij nog eenige woorden over drie kenschetsende hoedanigheden, die iedereen in hem bewon-

[p. 249]

derde: hij ging recht naar zijn doel; - hij was een onvermoeibare werker; - hij was een ware volksman.

Ten 1^e: ‘Recht voor de vuist’, zei hij, en dan stak hij zijnen reusachtigen arm vooruit: zoo zei hij en handelde hij, niets ontziende waar de plicht gebood, vrank en vrij de waarheid voorstaande tegen wien ook, nooit ja zeggende waar hij neen peinsde. Zekerlijk spaarde hij, in zijne schriften b.v., de personen zooveel het doenlijk was, en had hij het enkel tegen wat hij als dwaling aanzag.

Eene 2^de hoedanigheid was zijn werklust. Die was gansch buitengewoon. Zijn iever tot den arbeid kwam voort uit het diep besef van zijne plichten: dat besef is de drijfveer geweest van al zijn doen en laten, de slinger in dat rusteloos uurwerk. Hij dacht op anders niets.

Een zijner confraters zei hem eens: ‘Michiel, ik moet u bewonderen: ik versta niet hoe gij zoo gemakkelijk preekt, en dat schier zonder voorbereiding’. - ‘Wat? zonder voorbereiding?’ antwoordt hij. ‘Wel, ik bereid mij gedurig aan. Ik peins en overweeg aanhoudend.’ En 't was wel waar. Onverpoosd was zijn geest aan 't woelen en werken, om zijne gedachten in sermonen en schriften uit te storten.

In 't voorbijgaan gezeid, met alles zoo gedurig te overpeinzen, schouwde hij de zaken die eenigs-

[p. 250]

zins met zijne plichten in betrekking stonden, altijd dieper en dieper in, en zag hij verder en klaarder dan vele anderen.

Om hier maar enkel van de taal te spreken, is 't niet aanmerkensweerdig dat hij, van in 1844, 20 jaar vóór het verschijnen der eerste aflevering van het Woordenboek der Nederlandsche Taal, klagende over de onvolledigheid der gewone woordenboeken, schrijft als volgt⁽¹⁾: ‘Ik hoop dat het Staatsbestuur eens wat zal vinden op het budjet, om eene vloot uit te zenden, niet om haring te vangen, maar om de perels, die alom onder water liggen, op te visschen en in de landkroon te steken’; en zonder beeldspraak voegt hij er deze nota bij: ‘een algemeen neerduitsch woordenboek’, tevens de wenschelijkheid der Idioticons met klaren blik inziende⁽²⁾.

Davidts' verbazende werklust schijnt nog aan te groeien naarmate hij in jaren klimt. Zelfs zijne jammerlijke blindheid houdt hem niet tegen. Blind zijnde preekt hij, blind zijnde geeft hij werkjes uit, die hij aan knecht of schoolkinderen dikteert en wier drukproeven een vriend verbetert.

Daarover het volgende voorvalletje:

Rik, zijn eerste knecht van Tienen - eene meid heeft hij nooit gehad - was nogal geleerd,

(1) Zie blz. 5 van Mannekenpis.

(2) Het was eerst in 1859 dat Met Tijd en Vlijt op voorstel van Jan David zijnen wedstrijd uitschreef voor de beste verzamelingen van gewestwoorden.

[p. 251]

maar is bij hem te Drogenbosch gestorven. De pastoor huurde er eenen anderen, na hem te voren gevraagd te hebben of hij lezen en schrijven kon. Den eersten dag legde hij hem zijn werk van 't huishouden op, en den tweeden moest de nieuwe knecht - 't was ook een Rik - aan 't schrijven vallen. Davidts begon dan te dikteeren; en Rik weerde zich om met de pen bij te blijven, toen er in ééns een kladdeken Fransch tusschen kwam. Daar bot de knecht op, en, zweetend van verlegenheid, weet hij met dat Fransch geenen weg. Wat doet hij? Hij verlaat stillekens de kamer, en loopt den zoon van den koster halen: ‘Jefke! Fransch schrijven! kom!’ roept hij buiten adem. De blinde pastoor dikteert intusschen voort, maar ondervindt spoedig dat zijn sekretaris is gaan vliegen. ‘Rik’, roept hij, ‘waar zijt gij toch?’ Rik komt eindelijk met den jongen koster binnen, die zich vlijtig aan 't kribbelen zet en alles in orde brengt⁽¹⁾.

Nog een ander voorval is mij verteld geweest:

Alhoewel de geestelijke overheid hem alsdan eenen coadjutor had toegestaan, moest men hem (hij wilde het, kost wat kost) alle Zondagen naar den preekstoel geleiden, die nevens eenen pilaar staat: zekeren keer had de blinde Davidts, in

(1) Dezen kon Davidts alle dagen niet hebben om zijnen knecht in tijd van nood te vervangen. Hij deed dan voortaan op beurt de beste schoolkinderen bij hem komen, waar hij aan dikteerde: den volgenden dag werd het geschrevene herlezen, en het dikteeren werd voortgezet.

[p. 252]

zijn volle vuur aan 't preeken, den rug naar het volk gekeerd, en was hij aan 't schermen tegen den pilaar. Hij hoorde het anders zoo aandachtig volk gichelen, en toen hij na 't sermoon sukkelen moest om den trap van den preekstoel te vinden en beneden te komen, giste hij reeds de reden van 't gelach. Hij kwam t' huis, en nauwelijks had hij zijnen coadjutor de pastorij hooren binnentreden, of het klonk al: ‘Mijnheer! Mijnheer!’. De coadjutor die zijnen baas kende, had er zich op verwacht, en komt schaterlachend binnen. ‘Eh wel? Eh wel?’ - ‘Michiel’ [zoo mocht de coadjutor ook zijnen pastoor in dergelijke gevallen geerne noemen], ‘Michiel, nu hebt ge ze gelapt, hoor!’ - ‘Wat is 't? wat is 't?’ - De zaak werd zonder doekskens verteld.

Michiel had geluisterd zonder er zich in het minste aan te storen. De schrijnwerker werd seffens ontboden. ‘Jan, beitel morgen een kruiske in den rand van den preekstoel, volgens dees model’ (een gothiek, dat spreekt!). Alles werd 's anderendaags op 5 minuten geregeld, en de pastoor zal in 't vervolg zijne preekplaats wel vinden, en fiks staan.

Het kruiske is er thans nog.

De derde hoedanigheid, waar Davidts in uitmuntte, was zijne liefde voor het volk. Hij was een volksman of, gelijk ze dat tegenwoordig al eens noemen, een sociale pastoor. Van over 50-60

[p. 253]

jaar verstond hij de noodwendigheid der maatschappelijke werken. Hij ging meê met zijnen tijd. Hij zag ver! hij zag vooruit!

En het is van zijn standpunt van volksman, van vriend der geringen, dat men ook zijne menigvuldige schriften moet beoordeelen. Hij werkte, hij schreefvoor de massa, niet voor de intellectueëlen van zijnen tijd. Zijn oogwit was niet, eene volledige verhandeling over 't een of 't ander vak te schrijven (een' Tractatus over godgeleerdheid of ascetisme, een studieboek over christene kunst, eene klassieke handleiding over de taal - godsdienst, kunst en taal, de drie vakken tot dewelke schier al zijne schriften kunnen teruggebracht worden), neen, hij had het volk vóór oogen, voor het volk schreef hij, niet voor de klassieke studiën, nog minder voor de geleerden⁽¹⁾. ‘Ik ben een filozoof op holleblokken’, zegt hij. - En voor de taal doet hij eene soortgelijke bekentenis. Overigens had hij in alles een klein gedacht van

(1) Men leze de Latijnsche voorrede van Handboek voor elken christen: welke roerende bede tot de priesters (opdat een verstandig en bekwaam man onder hen het verveerdigen van een boek ten dienste der biechtelingen op zich zou gelieven te nemen) reeds van in 1847 door Davidts gericht werd! Daar zijn verzoek onbeantwoord bleef, heeft hij het zelf pogen te doen; maar dit zijn werkje aanziet hij slechts als eene inleiding van een vollediger boek, door iemand anders te voltrekken. Zoo dát gebeurt, zegt hij, zal ik al doen wat eenigszins mogelijk is om het onder het volk te verspreiden, en volgeerne wil ik, eene hot vol exemplaren als een ezel dragende, er overal meê rondleuren!

[p. 254]

zich zelven; hij aanzag zich als eenen sukkelaar die deed wat hij kon voor godsvrucht, taal en christene kunst, eenen verspreider, eenen zaaier van goede gedachten onder het volk.

Met dit doel was zijne taal zoo bij uitstek volksch. Hij schrijft volkstaal, eenvoudig en klaar, - eenvoudig, en toch met zwier en smaak.

Zijn stijl, zijne manier van schrijven is voor het volk⁽¹⁾: vandaar, in verscheidene schriften, de voorstelling, bij wijze van gesprekken, van hetgeen hij leeren of verdedigen wil, zijne kwinkslagen, zijne gedurige overgangen ‘ du plaisant au sévère’ en omgekeerd, al die middeltjes tot opwekking der aandacht van den lezer, zijne printjes, al die geteekende vingerwijzingen, die mengeling van proza en verzen en muziek, zijne grillige manier van drukken, al die soorten van groote en kleine letters in denzelfden volzin, ja in hetzelfde woord.

Zijne vertalingen ter zij gelaten, schijnen de boeken en boekjes van Davidts geschreven alsof men er met de zweep had achter gezeten, levendig ge kunt niet meer, als in ééne geut uit hert en verstand op 't papier gestort: dat loopt en rent en stoomt vooruit. Zonder moeite vloeien de woorden uit zijne pen, of krachtig en wild, of vaderlijk teeder en roerend, of snedig en bijtend, of schil-

(1) Zoo ook preekte hij, of liever sprak hij op den kansel. ‘Niet preeken’, vermaande hij, ‘maar spreken moet men’.

[p. 255]

derachtig en dichterlijk, en worden ze met wondere afwisseling schier op elke bladzijde overvloedig rondgesprenkeld.

Men heeft Davidts wel eens met Pater Poirters vergeleken. Zekerlijk hebben beide volksschrijvers vele trekken van gelijkenis met elkander, alhoewel Poirters, naar mijn bescheiden oordeel, over onzen Davidts als dichter en prozaschrijver de kroon spant.

Om te sluiten nog één woord, Mijne Heeren, één trek, die het gouden hert van den braven pastoor Davidts volmaaktelijk afschildert.

Hooger zeide ik het reeds, hij had, in zijne liefde voor het volk, eene voorliefde voor de armen.

Wij weten wat hij te Waver deed voor de zieken. Overal, te Tienen, te Drogenbosch kenmerkte hem diezelfde liefde voor de ongelukkigen en verlatenen. Spreekt nu nog met de menschen van Drogenbosch; ze verhalen u met ontroering wat hij deed voor eenen armen ouden man, Peken genaamd. Ik beken het ronduit, toen ze mij dat verhaaltje vertelden, ben ik tot tranen toe bewogen geweest. Luistert!

Te Drogenbosch was dus een arm manneke, oud en versleten, die dikwijls op de pastorij kwam voor eene aalmoes. Sedert eenige dagen had de pastoor hem niet meer gezien. ‘Rik’, zei Davidts tot zijnen knecht, ‘waar is peken?’ - ‘Peken... peken..., M. Pastoor’,... stotterde de

[p. 256]

knecht... Hij dorst het niet goed zeggen. - ‘Wat is er? Wat is er? Zeg het me!’ - ‘Wel, peken is wat ziek, en ligt nu in een klein-klein kruipinneke gemaakt in de biehalle bij den koster!’ - ‘Wel hemel!... Roep op staanden voet Jan den timmerman en Tist den metser!’ - Ze komen. ‘Jan, Tist’ - (en hij wees op een gebouwke dat aan de pastorij vast was) - ‘daar is de remize: maakt daar seffens een net kamerke voor onzen armen man!’ 't Was gauw geflikt... bed, tafel, stoelen stonden er even ras, - en peken kwam in de pastorij wonen.

‘Rik, luister nu goed! vooraleer ge mijn eten op tafel zet, moet peken gediend zijn!’ En zoo wierd het gedaan ook.

Kortnadatum kwam de broêr van den pastoor met zijne twee zonen te Drogenbosch aan. Ze zien daar in den hof eenen ouden versleten man, met zijn stoksken, wandelen... ‘Rik, wie is dat daar?’ vroegen ze. - ‘Da' 's ons peken’, zei Rik; ‘die woont hier!’

En de drij bezoekers zagen in den namiddag peken, in de herberg, bij den koster, zijn pintje pakken, en tegen den avond, zijn slaapmutsken: de pastoor wou dat zoo... En peken woonde en stierf op de pastorij.

Mijne Heeren, bij zulken akt van liefde tot den naaste, echte liefde niet alleen met woorden, maar ook, maar vooral met de daad, voeg ik geenen verderen uitleg. Ik bewonder, en zwijg.

[p. 257]

En als men daarbij weet dat Davidts, die een schoon burgersfortuin bezat, tengevolge van zijne liefdadigheid arm gestorven is, dan is het ook natuurlijk dat de menschen van Drogenbosch hunnen herder zouden gedragen hebben, dat zij er nu nog, zooals de tegenwoordige pastoor mij schrijft, met den allergrootsten lof van spreken, en dat in elk huisgezin zijn portret met eerbied en erkentelijkheid bewaard wordt.

Zijne gedachtenis blijft er in zegen. En daar niet alleen! Ik heb gepeinsd, Mijne Heeren, dat wij ook, met de honderdste verjaring van zijne geboorte, de gedachtenis mogen vieren van dien deugdzamen man, van eenen der baanbrekers voor de christene kunst, van den verdienstelijken schrijver, van den vurigen flamingant, van den onvermoeiden werker voor 't geluk van het volk.

(1*) Arch. van Sint-Germanuskerk te Tienen, A sect. I, nr 33, en A sect. IV, nrs 88 en 94.

(2*) Dit blijkt uit brieven hem door zijne familieleden uit Leuven gezonden. Arch. van Sint-Germanuskerk te Tienen, A sect. IV, nr 99.