Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1907

[p. 733]

Scheikundige en Bacteriologische studie over de oesters
Door
Dr. A.-J.-J. Vandevelde, Lid van de Internationale Commissie tot Eenwording der Methoden van Levensmiddelenonderzoek

Verscheidene besmettingsgevallen hebben sedert eenigen tijd de aandacht op de oesters gevestigd; volgens zekere onderzoekers, zouden zij de oorzaak geweest zijn van besmettelijke ziekten, namelijk typhuskoorts; naar de meening van andere onderzoekers, en ook van de handelaars die door de vrees van het publiek, in hunne zaken diep zijn getroffen, zouden de oesters nooit de minste schade veroorzaakt hebben.

Zooals het gewoonlijk in zulke omstandigheden gebeurt, wordt daarover veel geredeneerd en veel geschreven; doch uit de meeste der mededeelingen blijkt dat de zaak gewoonlijk niet of slecht werd begrepen, en dat vooruit opgevatte meeningen talrijk in de discussie werden gebracht.

[p. 734]

Sedert het begin van dit jaar, heb ik, vooral met het oog op onze hedendaagsche begrippen van hygiëne en voeding, het vraagstuk bestudeerd, niet alleen door wetenschappelijke mededeelingen aandachtig te lezen, maar ook door verscheidene proefnemingen te doen, ten einde zekere feiten persoonlijk waar te nemen of te bevestigen.

Het onmiddellijk gevolg van deze studie is deze kleine verhandeling, waarin ik, zoo volledig mogelijk, de rol van de oesters in onze voeding wensch te bespreken.

Ik zal de volgende punten behandelen:

1^o) de scheikundige samenstelling van de oesters; - 2^o) de scheikundige samenstelling van het oestervocht; - 3^o) de voedingswaarde en verteerbaarheid der oesters; - 4^o) de giftigheid van het oestervocht; - 5^o) de bacteriën en het bacteriëngehalte in de oesters; - 6^o) den invloed van verscheidene oorzaken op de aanwezigheid, alsook op het getal der bacteriën; - 7^o) de besmetting door de oesters; - 8^o) de middelen om de besmetting der oesters te bestrijden en om de besmetting door de oesters te verminderen.

Augustus 1907.

[p. 735]

§ 1.
Scheikundige samenstelling van de oesters.

Alhoewel de oesters in de voeding veel benuttigd worden, is hunne samenstelling weinig onderzocht geweest. Edoch, men bezit, benevens eenige mededeelingen van mindere waarde, de leerzame en volledige resultaten der onderzoekingen van Atwater⁽¹⁾ over Amerikaansche wervellooze dieren.

Hier volgen eenige dezer resultaten, waaruit blijkt dat de scheikundige samenstelling der oesters naar den oorsprong, en, voor dezelfde plaats naar den tijd, tamelijk veranderlijk is.

Het gehalte aan water, asch, proteïden of eiwitachtige stoffen en vet wordt in percenten aangegeven voor het eetbaar gedeelte, zonder schelp, namelijk voor het vleesch en het vocht te zamen, en voor het vleesch alleen.

(1) W.O. Atwater, Contributions to the knowledge of the chemical composition, etc. Washington, 1885, blz. 486; medegedeeld door J. König, Chemie der menschlichen Nahrungs-und Genussmittel, I, 1889, blz. 220.

[p. 736]

Oorsprong der oesters	Datum van de proef	Vleesch en vocht te zamen				Vleesch alleen
		water	asch	proteïden	vet	water	asch	proteïden	vet
Buzzard's Bay Massachusetts	Mei 1881	88.80	1 54	5 30	0.99	84.21	1.48	7 75	1.57
Providence River Rhode Island	Mei 1881	84 79	2 23	7 12	1.65	79 01	2 13	10.30	2.58
Stony Creak Connecticut	April 1881	90.11	2.73	4 64	0.64	81.02	2.76	10.46	1.60
id.	Mei 1881	90.89	2 59	4 19	0 60	82.09	2 55	9.81	1.48
id.	Nov. 1881	84 83	2.44	6 94	1.39	77 82	2 51	10.60	2.32
id.	Maart 1882	87.19	2 34	6 31	1.02	80 42	2 22	10.38	1.85
Fair Haven Connecticut	April 1881	85.12	2 50	7.53	1 44	81.30	2 20	9 89	2.05
id.	Nov. 1881	85 25	2 22	6.24	1.26	76 24	2 01	10 96	2 47
id.	Maart 1882	84.64	2.92	7 74	1 28	80 80	1 85	9 89	2 05
Blye Point New York	Nov. 1881	88 30	2 17	5 81	0.82	75.55	2 58	13.31	2.02
id.	Feb. 1882	90.15	1.64	5.00	0 85	83.97	1 59	8.81	1.62
id.	April 1884	81.70	1.92	8 22	1 72	76.77	1.93	10 06	2.30
East River New York	April 1881	87.57	1 87	6 31	1 10	79.92	1.74	10.44	2.16
id.	Nov. 1881	83 53	2 06	6.39	1.72	75 22	1 87	10 07	2.87
Shrewsbury New York	April 1881	85.37	1.47	6 48	1 60	81.85	1.33	8.20	2 20
id.	Mei 1881	85.17	1 91	6 24	1.54	77.58	1.88	9 68	2 66
id.	Nov. 1882	89 16	1 70	4 87	1 00	81.73	1 68	9.13	2 00
Potomac River Va	Mei 1881	86 60	2.51	5 92	1 22	78.87	2.54	9 81	2.27
id.	Nov. 1881	87.36	1 43	6 25	1.18	82.06	1 58	9 06	1.93
Jamer River Va	Mei 1881	90.05	2.16	4.63	0 84	83.49	1.71	8.26	1.78
id.	Nov. 1881	84 15	2 33	7.00	1.67	77 99	2.21	10.63	2 61

[p. 737]

Het gemiddelde der talrijke onderzoekingen van Atwater is het volgende, in percenten:

	Vleesch en vocht te zamen.	Vleesch alleen.
Water	87.30	80.52
Asch	2.03	1.96
Proteïden	5.95	9.04
Stikstof	0.95	1.55
Vet	1.15	2.04

A. Balland⁽¹⁾ heeft ook de samenstelling van de oesters, wellicht van Franschen oorsprong, onderzocht. Zijn onderzoek werd gedaan in Januari 1898 op 60 gr. stof uit zes oesters.

	% vochtige stof.	% droge stof.
Water	80.50	0
Asch	2.04	10 47
Proteïden	8.70	44 60
Vet	1.43	7.32
Oplosbare stoffen	7.33	37.61

Nog dienen de vroegere analysen van Payen⁽²⁾ over het oestervleesch aangegeven te worden:

water:	80.38%
proteïden:	13.31%
vet:	1.51%

(1) Les aliments; chimie, analyse, expertise, valeur alimentaire. Parijs, 1907, II, blz. 231.

(2) A. Payen, Précis théorique et pratique des substances alimentaires. Parijs, 1865, blz. 488.

[p. 738]

alsook die van A. Stutzer⁽¹⁾ voor het vleesch van de Oostendsche oesters:

water:	82.03%	vet:	1.77%
proteïden:	8.25%	asch:	1.79%
stikstofvrije oplosbare stoffen:			6.16%

Over het algemeen wijken deze cijfers niet veel af van de gemiddelden van Atwater, op zulke wijze dat deze laatste wel als basis kunnen aangenomen worden, in het berekenen van de voedingswaarde. (Zie op § 3.)

(1) Rep. analyt. chemie, 1882, blz. 161.

§ 2.
De scheikundige samenstelling van het oestervocht.

De meeste verbruikers zouden niet willen nalaten het vocht met het oestervleesch op te nemen; daarom is het niet nutteloos de samenstelling van dit vocht te leeren kennen. Over die samenstelling bezitten wij de zeer volledige analyseuitslagen van J. Baylac⁽²⁾, die het vocht van oesters uit de Middellandsche zee, namelijk uit den vijver van Thau bij Cette, alsook van oesters uit den Atlantischen Oceaan, van Marennes (la Tremblade) heeft onderzocht. Deze uitslagen zijn de volgende, voor een liter vloeistof:

(2) Baylac, J. (Toulouse), Composition chimique des liquides d'huîtres. Compt. rend. Soc. biol. Paris, 1907, 62, 250-252.

[p. 739]

	Oesters van Cette.	Oesters van la Tremblade.
Uitdampingsrest op 110-120^o c.	46.5 gr.	35.95 gr.
Organische stoffen	10.0 gr.	8.00 gr.
Proteïden	2.45 gr.	1.90 gr.
Uraea (Pisstof)	0.16 gr.	0.11 gr.
Chloor (Cl)	20.31 gr.	15.20 gr.
Chloornatrium (uit het chloorgehalte berekend)	33.50 gr.	25.33 gr.
Zwavelzuur (SO^4)	-	2.22 gr.
Phosphoorzuur	0.50 gr.	0.25 gr.
Natrium (Na)	12.16 gr.	9.12 gr.
Magnesium (Mg)	-	0.99 gr.
Soortelijk gewicht	1.032	1.024
Vriespuntsverlaging	2^o.28	1^o.85
Reactie	neutraal	neutraal

Vergelijkt men de samenstelling van het vocht dezer twee oestersoorten, met de samenstelling van het zeewater⁽¹⁾, dan komt men

(1) Hier volgt de samenstelling van het zeewater volgens Dittmar (Challenger-Report) aangegeven in de mededeeling van W.P. Jorissen (Helder), Physisch-chemisch onderzoek van zeewater, Chemisch Weekblad, 1904, 1, blz. 730: voor een zoutengehalte van rond 4% en eene soortelijk gewicht van 1.0281-1.0286, bestaat het zoutenmengsel uit:

chloornatrium:	77.758%
chloormagnesium:	10.878%
magnesiumsulfaat:	4.737%
calciumsulfaat:	3.600%
kaliumsulfaat:	2.465%
magnesiumsulfaat:	0.217%
calciumcarbonaat:	0.345%

A. De Laveleye (op blz. 153, van zijne Étude de l'eau, Brussel, 1864) geeft de volgende samenstelling op van het zeewater van de Noordzee, Nederlandsche kusten, volgens Mariel:

chloornatrium:	2.632%
chloormagnesium:	0.570%
natriumsulfaat:	0.054%
calciumsulfaat:	0.135%
water:	96.566%

Uit een onderzoek door mij gedaan op een monster water van de Noordzee, genomen te Knocke op 21 September 1907, blijkt dat het chloorioon een percentgehalte bedraagt van Cl = 1.8318 GV%.

[p. 740]

rechtstreeks tot het besluit dat de vloeistof tusschen de schelpen geen zeewater is, doch wel een echt organisch vocht, dat volgens Baylac, onder de vochten van het levend organismus dient gebracht te worden.

Daarenboven bemerkt men dat de samenstelling van het vocht van de eene soort tot de andere, volgens den oorsprong, verandert, en ook voor iedere soort tamelijk constant blijft; door het onderzoek van het vocht, en in 't bijzonder door het doseeren van het chloor, schijnt het mogelijk den oorsprong der oesters te bepalen, alsook vast te stellen of die schelpdieren, wel of niet met zoet water behandeld zijn geweest.

De onderzoekingen van W.O. Atwater⁽¹⁾ leiden tot de volgende gemiddelde waarden voor het oestervocht:

water:	95.76%
stikstof:	0.22%
proteïden:	1.42%
vet:	0.03%
asch:	2.09%

Deze cijfers komen vrij goed overeen met deze van Baylac, namelijk voor het watergehalte en bijgevolg voor het gehalte aan vaste stoffen. Toch is het verschil der proteïden aanzienlijk: 1.42% volgens Atwater, 0.245 en 0.19% volgens Baylac. De waarden van Baylac schijnen veel te

(1) Op. cit.

[p. 741]

laag en betreffen wellicht de stikstof -, niet het proteïden-gehalte; in deze veronderstelling is het proteïden-gehalte 0.245 × 6.25 = 1.53% en 0.19 × 6.25 = 1.19%, hetgeen met de resultaten van Atwater overeenkomt.

§ 3.
De voedingswaarde en de verteerbaarheid der oesters.

Zooals hooger werd gezeid, kunnen de cijfers van Atwater dienen om de voedingswaarde te bepalen:

	Vleesch.	Vocht.	Vleesch en vocht.
Water	80.52	95.76	87.30
Stikstof	1.55	0.22	0.95
Proteïden	9.04	1.42	5.95
Vet	2.04	0.03	1.15
Asch	1.96	2.09	2.03

Alhoewel het aan te raden is het oestervocht te verwijderen, worden vleesch en vocht gewoonlijk te zamen gebruikt: dus moeten hier de waarden van de laatste kolom benuttigd worden. Met een watergehalte van 87.30% komt dus een kilogr. oesters zonder schelp, met 127 gr. vaste stof overeen, waaronder 59.5 gr. proteïden, 11.5 gr. vet, en bijna geen koolhydraten.

[p. 742]

Te dien aanzien verschilt de samenstelling van de oesters niet veel met deze van andere schelpdieren⁽¹⁾:

Vleesch van	Water.	Asch.	Proteïden.	Vet.
Cardium	92.00	1.23	4.16	0.29
Littorina	73.30	4.60	11.99	2.28
Helix (wijngaardslak.	85.00	1.50	10.11	0.72
Mytilus (mossel)	82.20	1.30	11.25	1.21
Pecten	78.00	1.72	13.69	1.54

Deze voedsels zijn bijgevolg minder rijk aan stikstof dan de verscheidene vischsoorten, zooals het verder door cijfers wordt aangetoond.

Het voedingscijfer voor de oesters, volgens de formule⁽²⁾: (% proteïden × 5.5) + (% vet × 2.3) + (% koolhydraten) berekend, is:
(5.95 × 5.5) + (1.15 × 2.3) = 32.72 + 2.64 = 35.36

Om een denkbeeld te geven van de vergelijkende voedingswaarde der oesters, volgt hier de samenstelling⁽³⁾ van eenige voedingsmiddelen, waarvan ook met de bovenstaande formule het voedingscijfer berekend werd:

(1) A. Balland, op. cit., 65, 232-234.

(2) Regulatief voor het onderzoek van voedingsmiddelen in het laboratorium van het koloniaal museum te Haarlem (Dir. Dr. Greshoff), 1907, 2^e uitgave.

(3) Volgens J. König, Prozentuale Zusammensetzung und Nährgeldwert der menschlichen Nahrungsmittel nebst Ausnutzungsgrösse und Kostsätzen. Berlin, 1906.

[p. 743]

	Water.	Asch.	Proteïden.	Vet.	Koolhydraten.	Voedingscijfer.
Oesters	87.3	2 03	5.95	1.15	-	35.36
Zalm	64.0	1.3	20.9	13.0	-	144.75
Karpel	77.8	1.2	18.7	1.9	-	107.22
Kabeljouw	81.5	1.3	16.7	0.3	-	92.54
Haring (ingelegd)	47.4	16.4	18.7	16.0	-	139.65
Stokvisch	16.2	1.6	80.2	0.7	-	442.71
Rundvleesch	71.5	1.0	19.7	7.3	-	125.14
Hoendervleesch	73 5	1.0	20.7	4.3	-	123.74
Spek	10.0	8.0	8.8	70.5	-	210.55
Eieren	74.2	1.1	12.4	11.8	-	95.34
Melk	87.4	0.7	3.3	3.5	4.9	31.10
Kaas	40.2	4.2	28.2	23.8	2.1	211.94
Boter	14.0	1.0	0.5	82.8	0.5	193.24
Margarine	9.1	2.4	0.5	86.0	0.5	201 05
Boonen	12.5	1.5	20.5	2.0	54.0	171.35
Macaroni	12 0	0.7	10.0	0.9	74.0	131.07
Tarwebrood	33.7	0.9	6.3	0.5	57.2	93.00
Aardappelen	75.0	1.0	1.8	0.2	21.4	31.76
Appels	85.0	0.4	0.5	0	13.5	16.25
Sla	94.3	1.0	1.2	0.3	2.7	9.99

Ten opzichte van de berekende voedingswaarde, kan dus de volgende afnemende lijst worden opgemaakt: stokvisch, kaas, spek, margarine, boter, boonen, zalm, ingelegde haring, macaroni, rundvleesch, hoendervleesch, karpel, eieren, tarwebrood, kabeljouw, oesters, aardappelen, melk, appels, sla.

Stutzer⁽¹⁾ heeft de berekening gemaakt dat 12 oesters, zonder schelp, 86 gr. wegen, met 4,95 gr. stikstofverbindingen en 1,52 gr. vet. In 14 oesters treft men de zelfde hoeveelheid verteerbare proteïden als in één hoenderei, en in 223 oesters zooveel van deze stoffen als in 500 gr. mager rundvleesch. Als men aanneemt dat 1 liter

(1) Op et loc. cit.

[p. 744]

melk⁽¹⁾ de voedingswaarde heeft van 7,7 eieren, dan komt men tot het besluit dat deze liter melk, als voedsel, met een honderdtal oesters overeenkomt.

Balland⁽²⁾ deelt ook mede dat de oesters slechts eene geringe voedingswaarde hebben, waaruit volgt dat men een groot getal dezer schelpdieren kan gebruiken zonder nadeel voor den maaltijd waarvan zij het begin uitmaken: twaalf oesters houden slechts 20 à 25 gr. voedbare stoffen in.

Het is echter niet voldoende alleen rekenschap te houden met de berekende voedingswaarde van een voedsel; ook dient nagegaan te worden welke de verhouding is der verteerbare en niet verteerbare elementen. Het levend organisme gebruikt slechts een gedeelte der voedingsstoffen die in de maag worden gebracht, en verwerpt het overige, in de eerste plaats omdat gewoonlijk het voedsel overvloedig wordt toegediend, in de tweede plaats omdat een mindere of grootere hoeveelheid van dit voedsel onverteerbaar is.

Volgens Stutzer⁽³⁾ houdt het oestervleesch 8,25% stikstofverbindingen, waarvan 5,78%. verteerbare proteïden. Martinet⁽⁴⁾ aanziet de

(1) A.-J.-J. Vandevelde, Over melk en melkvervalsching. (Uitgave van de Koninklijke Vlaamsche Academie Gent). 1907, blz. 44.

(2) Op. cit, blz. 231.

(3) Rep. anal. chemie, 1882, blz. 161.

(4) A. Martinet. Les aliments usuels. Composition, préparation, indication dans les régimes, Parijs, 1907, blz. 136.

[p. 745]

oesters als zeer gemakkelijk verteerbaar; zij zijn, zegt hij, een zeer nuttig voedsel voor maaglijders, zwakke en herstellende personen; zij werken prikkelend op het afscheiden van het maagsap, en bezitten een zekere voedingswaarde; een twaalftal oesters zouden een tiende van het dagelijksch voedsel uitmaken.

Ongelukkiglijk steunen deze beweringen op geen wetenschappelijke feiten, en daarom nam ik zelf over de verteerbaarheid van de oesters een zeer eenvoudige proef. Er werd een kunstmatig verteerbaar vocht bereid, met 5 kcm. van eene pepsineoplossing à 1%, 5 kcm. zoutzuur à 1% en 20 kcm. zuiver water.

In 40 groote proefbuizen werd dit mengsel van 30 kcm. overgebracht, met, telkens in 10 proefbuizen, stukjes van rauwe oesters, stukken van gekookte oesters, brokken rauw rundfibrine en brokken gekookte rundfibrine. De vier serieën van 10 proefbuizen werden dan in de broeistoof gebracht op 37°5 C, de temperatuur van het normaal menschenlichaam, en van tijd tot tijd onderzocht. De brokjes fibrine waren na 8 en 24 uren bijna totaal door vertering opgelost. Daarentegen waren de stukjes oesters na 3 dagen door het sap niet opgelost; integendeel verkeerden zij in een staat van verregaande verrotting.

Daardoor wordt, op beslissende wijze, de geringe verteerbaarheid der oesters bewezen. Deze schelpdieren zijn bijgevolg geen voedsel en moeten alleen als genotmiddel beschouwd worden.

[p. 746]

§ 4.
De giftigheid van het oestervocht.

De proeven van Baylac⁽¹⁾ hebben bewezen dat het vocht der oesters giftig is; door middel van inspuitingen in de aders van konijnen vond hij dat de giftigheid met een bepaalde hoeveelheid vocht overeenstemt, die, naar den oorsprong der oesters, veranderlijk is: per kilogr. konijn, 44 kcm. voor oesters van Cette, en 38.5 kcm. voor oesters van Marennes.

Herhaalde proefnemingen leidden tot de volgende resultaten voor gevischte, en in goede voorwaarden bewaarde oesters:

oorsprong der oesters	Tijd na het visschen in uren	Gehalte aan chloornatrium in ‰ in het vocht	Kcm. vocht ingespoten per kilogr. konijn	Werking op de konijnen
Vijver Thau	20	34	19	leven
Vijver Thau	20	33	30	leven
Vijver Thau	20	33	43	dood
Vijver Thau	24	33.5	40	leven
Oestervijver Cette	20	33	20	leven
Oestervijver Cette	20	34	30	leven
Oestervijver Cette	20	33	45	dood
Oestervijver Cette	20	33.5	43	dood
Marennes	48	26.5	21	leven
Marennes	48	26	42	dood
La Tremblade	54	27	35	dood
La Tremblade	50	26.5	20	leven

(1) J. Baylac. De la nocuité des liquides d'huîtres. Compt. rend. Paris, 1907, 144, 445-448. - Id., Toxicité des liquides d'huîtres. Comp. rend. Soc. biol., 1907, 62, 284-286. - Id., Influence de la température sur la toxicité des liquides d'huîtres. Compt. rend. Soc. biol, 1907, 62, 331-332.

[p. 747]

De inspuiting heeft als onmiddellijk gevolg kortademigheid, stuiptrekkingen, verlamming, bijna altijd ruime urineafscheiding en gewoonlijk afgang.

De giftigheidsgraad van het oestervocht staat niet in verband met dezen van het water zelf waarin de oesters leven; de giftigheidsgraad van dit water was gemiddeld 85 kcm. per kilogr. konijn. De met het oestervocht isotonische oplossing chloornatrium, heeft als giftigheidsgraad 160 kcm. per kilogram konijn. Daarom denkt Baylac wel te kunnen aannemen dat deze toxiciteit een echte eigenschap dezer schelpdieren uitmaakt.

De cijfers die hooger worden aangegeven zijn in betrekking met normale, gansch versche oesters; bij vele dezer in den handel gebrachte schelpdieren komt men echter tot cijfers die tot eene hoogere giftigheid leiden, namelijk 12, 14 en 16 kcm. vocht per kilogr. konijn.

Baylac heeft kunnen vaststellen dat de giftigheid der oesters niet rechtstreeks evenredig is met den tijd die verloopt tusschen het visschen en de proef; zooals echter voor de visch ook het geval is, zijn versche toestand en normale bewaringsvoorwaarden volstrekt noodig om de giftigheid niet te verhoogen. In zijn verslag van 1904, kwam Girard ook tot hetzelfde besluit.

De meer of mindere duur der bewaring alsook de warmte verhoogen de giftigheid op zeer aanzienlijke wijze. Zoo vond Baylac bij oesters waar-

[p. 748]

van, in verschen toestand, het vocht eene toxiciteit van 44 kcm. vertoonde de volgende waarden, na eenige dagen:

29 kcm. na 5 dagen bewaring op -10° C

31 kcm. na 3 dagen bewaring op 10° C

14 kcm. na 2 dagen bewaring op 18° C

18 kcm. na 1 dag bewaring op 25° C

12 kcm. na 2 dagen bewaring op 25° C

6 kcm. na 3 dagen bewaring op 25° C.

Als men nu de oorzaak van deze giftigheid wil opsporen, dan moet men aannemen dat deze het gevolg is van ontbindingsverschijnselen die zich bij die schelpdieren, kort na het verlaten van het zeewater, voordoen, en echte giften te voorschijn brengen. Lassablière⁽¹⁾ deed nog onlangs onderzoekingen omtrent de natuur van dat gift, waaraan hij den naam gaf van ostreocongestine, en welk met het mytilocongestine, door Richet uit de mossels⁽²⁾ getrokken, nauw verwant staat.

Dit gift wordt door water uitgetrokken, en uit de waterige oplossing door middel van alcohol afgescheiden; het werkt reeds doodend op eene dosis van 0.060 tot 0.067 gr. per kilogr. dier, en evenals bij het mytilocongestine, verdwijnen de schadelijke eigenschappen op eene temperatuur van 100° C.

(1) Lassablière, Etude expérimentale sur l'ostréocongestine, substance extraite des huitres. Compt. rend. Soc. biol., 1907, 62, 933-934.

(2) A. Netter en L. Ribadeau Dumas (Tableau rassemblant les faits publiés d'intoxication à forme paralytique après ingestion des moules; Compt. rend. Soc. biologie, 1907, 63, 263-264.) halen 89 beschrevene gevallen aan van vergiftiging door mossels.

[p. 749]

§ 5.
Bacteriën en bacteriëngehalte in de oesters.

Evenals in het lichaam van alle levende dieren, worden ook in de oesters, in gezonden toestand, bacteriën gevonden. Het lichaam, namelijk het darmkanaal, en het vocht tusschen de schelpen, houden soorten in van veranderlijken aard en in veranderlijke hoeveelheid.

Op de 9 markten van Chicago, heeft Ayers⁽¹⁾ oesters afkomstig van New-York, Baltimore, Connecticut genomen en die onderzocht. Dit onderzoek werd gedaan als volgt: iedere oester werd op aseptische wijze open gemaakt, met steriel water gespoeld, in stukjes gesneden en met steriel water gemengd. In 11 gevallen op 294 onderzochte oesters werd het Bacillus Coli gevonden.

Gautié⁽²⁾ nam proeven met Fransche oesters, namelijk met deze van Cette en van Marennes, en zocht de bacteriën op in het vocht, en in het mengsel van het vocht met het tot brij gebrachte lichaam.

(1) S.H. Ayers (Chicago). Bacillus Coli in market oysters. Biolog. Studies by the pupils of W.Th. Sedgwick. Boston, 1906, 300-303.

(2) A. Gautié, Sur la teneur en bactéries de quelques huitres. Compt rend. Soc. biol., 1907, 62, 766-768.

[p. 750]

Na 24 uren na het visschen voor de oesters van Cette, en na 24 uren voor deze van Marennes, hield het vocht, per kcm.:

OESTERS VAN CETTE		OESTERS VAN MARENNES
bacteriën	bac. coli	bacteriën	bac. coli
28.000	10	2.100	0
40.000	10	300	0
32.000	5	1.120	0
55 000	2	1.050	0
70.000	10	1.280	0
15.000	0	2.200	1
46.000	10	5.600	0
50 000	20	1.760	0
24 000	5	500	0
49.000	10	1.660	0

en in het mengsel van het sap en de lichaamsbrij:

OESTERS VAN CETTE		OESTERS VAN MARENNES
bacteriën	bac. coli	bacteriën	bac. coli
33 000	10	4.000	5
30.000	5	1.300	0
45.000	0	2.000	0
50.000	20	600	0
68.000	20	1.010	0
30.000	10	1.700	0
60.000	10	840	0
41.000	5	980	0
27.000	0	1 950	2
53.000	10	2.300	0

Daaruit blijkt dat het gehalte aan Bacillus Coli over het algemeen met het totaal bacteriën-

[p. 751]

gehalte verandert, en ook dat men gewoonlijk geen Bacillus Coli aantreft, op plaatsen (Marennes) waar ook het bacteriëngehalte tamelijk klein is.

Houston⁽¹⁾, in het verslag van de Engelsche Commissie, deelt de uitslagen mede van zijn onderzoek over 1000 oesters van besmette plaatsen, welke allen tusschen 10 en 1000 Colibacteriën inhielden, terwijl bij 34 oesters rechtstreeks op den bodem van de zee, ver van alle besmetting gevangen, geen Colibacteriën gevonden werden.

Klein⁽²⁾ heeft vastgesteld dat normale, niet besmette oesters vrij zijn van Bacillus Coli tusschen het lichaam en de schelpen. In 1895 te Grimsby, in 1903 in Amerikaansche oesters, in 1904 in mossels van Southend-on-Sea, in 1904 in oesters van Langston-Harbour die op 600 yards van de groote riool van Portsmouth gevischt waren, werd de aanwezigheid van Bacillus typhosus met zekerheid vastgesteld.

Vivaldi en Rondella⁽³⁾ hebben ook uit oesters bacteriën afgezonderd toebehoorende aan soorten tusschen Bacillus Coli en Bacillus typhosus.

(1) A.C. Houston. The bacteriological examination of oysters and estuarial waters. Rep. Roy. Comm. Sewage disposal, London, 1902. Journal of Hygiene, 1904.

(2) Klein. Report of experiments and observations on the vitality of the bacillus of typhoid fever and of sewage microbes in oysters and other shellfish.

(3) Vivaldi en Rondella, La infezion de ostriche. Policlinico, 1905.

[p. 752]

Vaillard⁽¹⁾ deelt mede dat Sacquépée in oesters van Lorient de aanwezigheid van Bacillus typhosus vastgesteld heeft.

Gedurende de maanden Januari en Februari 1907, heb ik eenige proeven omtrent het bacteriëngehalte gedaan op in Gent gekochte oesters; ook zocht ik door middel van de indolproef⁽²⁾ het Bacillus Coli op, terwijl ik op de cultuurplaten zelf de hoeveelheid dezer bacteriën in zekere mate kon schatten. Daar het door mij onderzocht materiaal alleen marktproduct was, en daar ik over den oorsprong geen andere aanduidingen bezat dan de verklaringen der handelaars, laat ik liever den verklaarden oorsprong alsook de namen der firma's onverlet.

N^r	Datum	Prijs voor 100 oesters	Bacteriën in 1 kcm sap	Bac. Coli	Bac. fluoresc. liquefaciens
1	24.1.07	6 fr.	24.000	veel	-
2	31.1.07	14 fr.	45.120	veel	-
3	31.1.07	5 fr.	39.360	veel	-
4	31.1.07	6 fr.	27.840	veel	-
5	21.2.07	-	1.900	weinig	-
6	21.2.07	-	40.000	veel	-
7	2.3.07	-	234 000	veel	150 in 1 kcm.
8	2 3 07	-	48 000	veel	veel
9	2.3 07	-	14 400	veel	enkele
10	2.3 07	-	86 400	veel	zeer veel
Mossels	22.3.07	-	31.200	veel	-

Daaruit blijkt dat de gewone in den handel gebrachte oesters, in vele gevallen als besmet moeten aanzien worden.

(1) Bull. Acad. médic. Parijs, 1907, 237.

(2) Deze proef berust op een scheikundige reactie.

[p. 753]

Zooals hooger werd gezeid, wijst de aanwezigheid van Bacillus Coli op besmetting, namelijk door water uit riolen of door water met afval of uitwerpsels besmet.

Voor Netter⁽¹⁾ en zijne medewerkers, kan het bestaan van Colibacillen in de oesters als het criterium aanzien worden van hunne besmetting; in de praktijk zou het zelfs voldoende zijn alleen deze opzoeking te doen.

Trouwens, als men overweegt dat het drinkwater gevaarlijk wordt verklaard, als het Colibacillen inhoudt, als men hier herinnert dat Eijkman⁽²⁾ zijn bacteriologisch onderzoek van water steunt op het opzoeken van Bacillus Coli door eene door hem uitgevondene methode, mag men zich wel afvragen, of het wel redelijk is door Colibacillen besmette oesters niet als voedsel ongeschikt te verklaren.

(1) Netter, A., Briau, Latouche, Ribadeau, Epidemie de fièvre typhoïde et d'accidents gastro-intestinaux consécutive à l'ingestion d'huitres de même provenance. Bull. Acad. médecine Paris, 1907, 71, 194-238.

(2) C. Eijkman, De gistingsproef bij 46^o als hulpmiddel bij het wateronderzoek. Weekbl. Nederl. Tijdschr. Geneesk. 1904, n^r 16. In deze mededeeling worden de verscheidene uitgesprokene meeningen over de beteekenis van Bacillus Coli gediscuteerd.

[p. 754]

§ 6.
Oorzaken die op de aanwezigheid en het getal der bacteriën invloed uitoefenen.

1^o) Door het bewaren der oesters uit het zeewater vermindert na eenige dagen, volgens Baylac⁽¹⁾, het gehalte der ziektebacteriën; misschien moet dit verschijnsel aan eene phagocytaire verdediging van de oester zelf toegeschreven worden. Daarom echter verdwijnen de bacteriën niet; Field⁽²⁾ deelt mede dat Bacillus typhosus en Bacillus Coli na 15, 18 en zelfs 28 dagen nog worden teruggevonden, ja zelfs nog na 4 tot 6 weken in doodgevrozene oesters. De oesters moeten dus reeds in zeer bedorven toestand verkeeren, vooraleer de ziektebacteriën verdwenen zijn. Klein⁽³⁾ bracht Bacillus typhosus in oesters, en bewaarde deze eenigen tijd buiten het water. Wanneer ze nu, na 20-22 dagen terug in zeewater gebracht werden, was Bacillus typhosus nog aanwezig.

2^o) De zoogezegde verversching der oesters, als deze met besmet water gebeurt, verhoogt het bacteriëngehalte en tevens ook het gehalte aan schadelijke soorten.

(1) J. Baylac, Influence de la température sur la toxicité des liquides d'huîtres. Compt. rend. Soc. biol. 1907, 62, 331-332.

(2) Op. cit.

(3) Op. cit.

[p. 755]

Volgens Baylac⁽¹⁾ is deze verversching de eenvoudige oorzaak van de uitgebrokene epidemiën, vooral als men overweegt dat die verversching op sommige plaatsen, namelijk te Cette, in het vaartwater, of in het water van de haven, waar rioolwater inloopt, plaats heeft.

3^o) Door de verversching met zuiver water komt men tot verschillende uitslagen: Klein⁽²⁾ vond dat besmette oesters, in steriel zeewater gebracht, al werd dit water ook iederen dag vernieuwd, na 5 of 6 dagen nog de Bacillus typhosus inhouden.

Door de verversching met zuiver, niet besmet water⁽³⁾, waarin 2-3% keukenzout werd gebracht, vond ik zelf eene vermindering van het bacteriëngehalte, doch na korten tijd hield het verminderen op.

Oesters, met 24.000 bacteriën per kcm. in het vocht, werden na 4 uren uit het water gebracht, en 3 uren nadien op het bacteriëngehalte onderzocht; ik vond 19.040 bacteriën per kcm., dus eene vermindering van 4.960 bacteriën.

De proef werd voortgezet met drie soorten, inhoudende per kcm. respectievelijk 48.000, 14.400 en 86.400 bacteriën. Het zoutwater werd regelmatig alle 8 uren vernieuwd, dus driemaal per dag,

(1) J. Baylac. Compt. rend. Soc. biol., 1907, 62, 471.

(2) Op. cit.

(3) Inhoudende 80 bacteriën per kcm.

[p. 756]

en iederen dag werden eenige oesters afgezonderd, gedurende 3 uren uit het water bewaard en dan met het oog op het gehalte bacteriën onderzocht. De uitslagen staan in de volgende tafel:

	Oesters met 48.000 bact.	Oesters met 14.400 bact.	Oesters met 86.400 bact.
Begin van de proef	48.000 bact. veel B. fluoresc. veel B. Coli	14.400 bact. enkele B. fluor. veel B. Coli	86.400 bact. zeer veel B. fluores. veel B. Coli
Na 1 dag (water 3 maal vernieuwd)	16.800 bact. 155 B. fluoresc. veel B. Coli	1.800 bact. 15 B. fluoresc. veel B. Coli	50.000 bact. veel B. fluoresc. veel B. Coli
Na 2 dagen (water 6 maal vernieuwd)	6.000 bact. 60 B. fluoresc. veel B. Coli	1.500 bact. 45 B. fluoresc. veel B. Coli	36 000 bact. veel B. fluoresc. veel B. Coli
Na 3 dagen (water 9 maal vernieuwd)	18 500 bact. 240 B. fluoresc. veel B. Coli	6.000 bact. 105 B. fluoresc. veel B. Coli	30.000 bact. veel B. fluoresc. veel B. Coli

Men kan bijgevolg het bacteriëngehalte door de behandeling met zuiver water verminderen; maar na 6 maal het water vernieuwd te hebben, verhoogt opnieuw het gehalte. In dergelijke oesterververschingen dient bijgevolg zeer zorgvuldig nagezien te worden, in hoeverre de waterbehandeling doelmatig is.

[p. 757]

§ 7.
De besmetting door de oesters.

In het boekje van H. Labit⁽¹⁾ kan men het volgende lezen: ‘Zeewater is tot het behouden van bacteriën allerbest geschikt; dit water wordt onrechtstreeks in de voeding van den mensch gebracht, namelijk door de oesters, de mossels en andere schelpdieren welke men heden, in zekere gevallen, aanziet als de oorzaak van typhus en cholera’.

In 1880 werd de besmetting der oesters door Cameron aangetoond; over dit onderwerp studeerden in Engeland de Giaxa, Wood, Herdmann, enz. In het zeewater bemerkt men in de eerste 24 uren een sterke vermenigvuldiging der typhusbacteriën; zij verminderen daarna in getal, en verdwijnen na 9 dagen, volgens de Giaxa - 14 dagen op 31° C. en 21 dagen op 10° C. volgens Boyer en Klein, - na een maand volgens Cartwright en Wood. In steriel zeewater worden ingebrachte typhusbacteriën nog na 3 maanden teruggevonden. Het oestervocht is, volgens Wood⁽²⁾ een gunstiger cultuurbodem als het zeewater zelf, en daarom ook is de vermenigvuldiging der bacteriën sterker, bij de gevischte oesters, omdat

(1) H. Labit, L'eau potable et les maladies infectieuses. Paris, blz. 63.

(2) Rep. loc. gov. Board, 1898.

[p. 758]

gewoonlijk de temperatuur gunstiger is. Het lichaam zelf van het dier schijnt niet tot de bacteriologische ontwikkeling gunstig; soms treft men er echter Bacillus Coli en Bacillus enteridis, welke volgens Herdmann en Boyer⁽¹⁾ eene besmetting door rioolwater bewijzen.

Gevallen van erge besmetting door oesters werden reeds door Pasquier in 1818 aangegeven; later in 1880 door Cameron; in 1894 door Conn, Wilson, Lewis; daarna door Newsholme en Broadbent te Brighton en te London, door Chantemesse te Cette; door Eade te Norwich; door Nicolle en Reemlinger te Konstantinopel; door Sacquépée te Rennes. In genoemde gevallen waren de normale oesters door afvalwater besmet; na eenige dagen verblijf in volle zee bleken zij weder normaal en niet gevaarlijk.

Normale oesters houden de gewone onschadelijke waterbacteriën; in door rioolafval besmet water gekweekt, houden zij gewoonlijk Bacillus Coli, ook soms Bacillus typhosus en een aantal ontbindingsbacteriën. Sacquépée vond te Cancale 5 maal Colibacillen op 7 gevallen, te Saint-Malo 2 maal op 2 onderzochte gevallen; te Treguier ook 2 maal op 2 gevallen; te Lorient werden typhusbacteriën aangetroffen.

Chantemesse bracht normale oesters gedurende 24 uren in zeewater met uitwerpsels van

(1) Rep. loc. gov. Board, 1899.

[p. 759]

typhuslijders; nadat deze oesters 24 uren uit het water waren bewaard geweest, hielden zij nog in het lichaam de soorten Bacillus Coli en Bacillus typhosus.

Naar hetgeen voorafgaat, kunnen de oesters dus wel de oorzaak zijn van besmetting. Niettemin zijn er nog eenigen, welke die meening niet aannemen. Daarom schijnt het niet overbodig iets over de onderzoekingen en de vaststellingen die in de laatste tijden werden gedaan, mede te deelen.

Kan men echter aannemen, zegt Netter⁽¹⁾, dat de typhusbacteriën die door het water, de melk, de groensels medegevoerd worden, in het lichaam of in de schelpen der oesters onschadelijk zijn!

Volgens J. Baylac⁽²⁾, zijn vele ziektegevallen toe te schrijven aan de giftigheid van het oestervocht; volgens Netter echter, is de besmetting aan bacteriën toe te schrijven: de eerste ziekteverschijnselen te Cette hebben zich tusschen 9 October 1906 en 1 Januari 1907 (dus in de koude maanden) voorgedaan, ten minste 48 uren na het gebruik van gansch versche oesters, dus na

(1) A. Netter, Part respective de l'infection et de l'intoxication dans les accidents provoqués par les huîtres. Existence indiscutable de fièvres typhoïdes dues à cette ingestion. - Compt. rend. Soc. biol., 1906, 67, 333-334.

(2) Op. cit.

[p. 760]

eene broeiingsperiode; 125 gevallen werden vastgesteld, met braak en afgang; 33 gevallen met typhuskoorts.

Netter haalt nog andere gevallen aan, die goed werden bestudeerd:

A) 400 oesters werden op 4 December 1906 's avonds te Cette gekocht en op 5 December 's middags te Autun uitgedeeld. Den 5 en 6 December werden die oesters gebruikt door 31 personen, toebehoorende aan 13 verschillende huisgezinnen: 30 op de 31 personen werden ziek; 11 kregen typhuskoorts en stierven. Zes personen van dezelfde huisgezinnen, die ook aan tafel zaten, maar die geene oesters gebruikt hadden, bleven gezond.

B)⁽¹⁾ Op 129 in den winter onderzochte gevallen van typhus, waren er 29 uitgebroken binnen de 12 uren, na het gebruiken van oesters, 18 na 12-24 uren, 36 na 24-36 uren, 5 na 36 uren, 13 na 48 uren, 8 na 2-3 dagen, 4 na 3 dagen, 5 na 4 dagen, 3 na 5 dagen, 1 na 6 dagen, 1 na 8 dagen, 2 na 9 dagen, 4 na meer dan 10 dagen. Daarenboven zijn 36 gevallen wel aan de oesters van Cette toe te schrijven.

C) Den 2 November 1906 deelden twee huisgezinnen van twee verschillende gemeenten uit de Indre, 2 kilometers van elkander gelegen, een mandje oesters, den 31 October uit Sables

(1) A. Netter, Compt. rend. Soc. biol., 1907, 62, 513-520.

[p. 761]

d'Olonne verzonden. De oesters werden gezond en normaal gevonden. De eerste familie bestond uit 11 personen, waarvan zes oesters gebruikten; de tweede uit 9 personen: vijf van hen aten oesters. Op deze elf personen werden er tien ziek en leden vier aan typhus. De negen anderen, die geen oesters gebruikt hadden, bleven gezond.

In hunne mededeeling in de Académie de médecine te Parijs, komen Netter⁽¹⁾ en zijne medewerkers terug op de besmetting door de oesters. Reeds in 1896 heeft dezelfde Academie dienaangaande een wensch geuit, waaraan geen gevolg werd gegeven. De mededeeling deelt uitvoerig de geschiedenis mede van 125 gevallen, waaronder 33 van typhus.

Opnieuw halen de schrijvers de zeer ongunstige voorwaarden aan, waarin vele oestervijvers verkeeren; zulke feiten zijn door Chantemesse, ook door Mosny⁽²⁾ vroeger waargenomen. Te Cette namelijk ontvangt een vijver uitwerpsels, en bevindt zich een bewaarplaats in het kanaal nabij de brug, waar rioolwater vloeit.

(1) Netter, Briau, Latouche en Ribadeau. Epidémie de fièvre typhoide et d'accidents gastro-intestinaux consécutive à l'ingestion d'huîtres de même provenance. Bull. Acad. med. Paris, 1907, 71. 194-238.

(2) Des maladies provoquées par l'ingestion des mollusques. Etude sur la salubrité des établissements ostréicoles. Rev. Hyg, 1899.
La nocuité des huîtres. Ann. hyg. et méd. lég., 1904.

[p. 762]

Alhoewel met zekerheid feiten zijn vastgesteld geweest, en alhoewel die feiten, op volledige wijze overeenstemmen met hetgeen wij over besmetting kennen, schijnen nog een aantal personen te twijfelen; zelfs zijn er die de mogelijkheid van besmetting niet willen aannemen. De oorzaken daarvan zijn, in de eerste plaats, de schade welke daardoor aan den handel wordt toegebracht, en in de tweede plaats, de onwetendheid van hetgeen daarover bestudeerd werd en thans gekend is.

Baylac⁽¹⁾ zelf, die aanhanger is van de theorie van de vergiftiging door het vocht, beweert dat indien zekere ziekteverschijnselen wel de aanwezigheid van ziektebacteriën in de oesters als oorzaak kunnen hebben, en indien ook typhuskoorts wel door het gebruik van oesters kan ontstaan, deze gevallen echter moeielijk te bewijzen zijn en daarenboven zelden voorkomen.

Daarop antwoordt Netter⁽²⁾ met volle overtuiging: ‘Si on prétend que les sujets qui mangent des huîtres polluées par des matières fécales ne sont pas exposés à contracter la typhoïde, nous protestons énergiquement. Comment imaginer, du reste, que les bacilles d'Eberth véhiculés par l'eau, le lait ou les légumes pourront donner la typhoïde, et que dans le corps ou les coquilles de huîtres ils seront inoffensifs.’

(1) Compt. rend. Soc. biol, 1907, 62, 471.

(2) Op. cit. Compt. rend. Soc. biol., 1907, 333-334.

[p. 763]

Eindelijk geeft Netter⁽¹⁾ een antwoord op drie beweringen, die men gewoonlijk tegen de besmetting door oesters vooruitzet:

1^o)	De ziektegevallen hebben hunnen oorsprong in het gebruiken van andere spijzen. Hierop kan medegedeeld worden dat slechts 6,35% der onderzochte personen die oesters hadden gebruikt, niet door ziekte werden aangetast.
2^o)	De typhuskoorts is te Cette eene zeldzaamheid. Daarentegen is vastgesteld geweest dat de cijfers van Cette 5 maal hooger waren dan die van andere gemeenten. Daarenboven dient bemerkt te worden, dat in zake van typhuskoorts, de gezondheidstoestand van een gemeente, niet door de gevallen onder regelmatige inwoners, wel echter door de gevallen onder tijdelijk verblijvende personen, zooals ambtenaren, vreemdelingen, werklieden, dient bepaald te worden. In 1900 kwamen te Cette een zeventigtal werklieden uit de Creusot: 13 dezer werden door typhus aangetast. Eindelijk heerscht de besmettelijke zoogenoemde ‘cettoise’ darmontsteking, tamelijk weinig onder de regelmatige inwoners van Cette, die van kindsbeen af, als het ware een zekere immuniteit genieten.
3^o)	Het water van kanalen en het vocht van osters zijn niet schadelijk. Hierop moet geant-

(1) Op. cit. Bull. Acad. Paris, 1907, 194-238.

[p. 764]

woord worden met de talrijke onderzoekingen op bacteriën in oestervochten in rioolwater; en met Houston^(1) en anderen, die de besmetting van het zeewater van 5 1/4 tot 25 mijlen ver waargenomen hebben.

Onlangs nog heeft Whipple⁽²⁾ herinnerd dat de Gezondheidscommissie van New-York op het dubbel gevaar heeft gewezen: te baden in het besmet zeewater te New-York, en aldaar gekweekte oesters te gebruiken.

(1) A.C. Houston. The bacteriological examination of oysters and estuarial waters. The Journ. of Hyg. 1904: Bac. Coli en Bac. enteritidis sporogenes verdwijnen alleen uit het water en uit de oesters 25 mijlen in de Theems afwaarts van de monding der riolen van London.
Fuller. Austern und Schmutzwasser in der Naragansell Bay. Cent. Bakt., 1905: Bac. Coli in zeewater en in oesters werden gevonden 5 1/4 mijlen afwaarts van de monding van de riool van Providence. Op 6 1/2 mijlen waren deze bacillen niet meer te vinden.

(2) G.C. Whipple. The pollution of New-York harbor, North American Journ. Homoeopathy, 1907, 369-380.

§ 8.
Bestrijding der besmetting van en door de oesters.

Als wij nu vaststellen dat de oestervijvers in vele gevallen in ongunstigen toestand verkeeren, - dat in het water waarin oesters leven, in vele gevallen rioolwater, uitwerpsels, afval

[p. 765]

vloeien, - dat de oesters soms bewaard worden in het water van vaarten en havens dat geregeld besmet is, en dat bijgevolg door de aanwezige organische stoffen, waarnaar de schelpdieren zeer gretig zijn, de oesters zich zeer wel ontwikkelen; - als wij daarbij voegen dat in de visschersbooten, de oesters gewoonlijk opgehoopt worden op den bodem waarin opzettelijk openingen gelaten worden, die het havenwater laten binnendringen om de oesters in frisschen toestand te houden; - dat bij den vischhandelaar de oesters, ofwel in de rivier worden bewaard, ofwel met water worden ververscht dat zelf niet eens met het oog op hoedanigheid is onderzocht geweest; - dat eindelijk ook bij den verbruiker de oesters met ongekend water worden gespoeld, en soms met besmet ijs opgedischt worden, - dan kan wel in volle zekerheid aangenomen worden dat rauwe oesters hetzelfde gevaar opleveren als rivierwater zelf, als besmet water, als rauwe melk met het pompwater van de boerderij aangelengd, als rauwe groenten met versch mest gekweekt.

Alleen met oesters, rechtstreeks, zonder de minste behandeling of verversching, van een niet besmette plaats overgebracht, (de volle zee, of ook de kust op voldoenden afstand van riolen en andere besmettingsoorzaken), zou geen onmiddellijk gevaar te vreezen zijn.

In de eerste plaats is het dus wenschelijk, de oesters op niet besmette plaatsen te visschen, en

[p. 766]

ze daarna niet aan om het even welke besmetting bloot te stellen.

In de tweede plaats is het voor den voortbrenger, evenals voor den handelaar een plicht geworden, op de hoogte te zijn van zijne sociale verantwoordelijkheid.

Het mag niet toegelaten worden, dat ten gevolge van onwetendheid, wellicht ook van verouderde gewoonten en koppigheid welke met onwetendheid gepaard gaan, besmettende bacteriën in het voedsel worden gebracht.

In de derde plaats moet van den verbruiker verwacht worden dat hij van zijnen kant alle mogelijke voorzorgen neme.

Het openbaar gezag heeft ook zijn rol te vervullen, door een streng onderzoek in te richten, - door de besmette vijvers te doen sluiten, - door de niet besmette plaatsen te verdedigen, - door studiën over dit belangrijk onderwerp in te richten en aan te moedigen, - door de belanghebbenden op de hoogte te brengen van hunne plichten.

In Frankrijk werd onlangs in dien zin, door de oesternijverheid de wensch geuit, een staatsonderzoek te zien instellen ten einde den toestand, zoowel voor voortbrengers als voor verbruikers, te verbeteren.

[p. 767]

Als slot op hetgeen in deze mededeeling is gezeid geweest, wil ik trachten te antwoorden op eenige vragen gesteld op het Internationaal Congres voor visscherij dat te Antwerpen in 1907 gehouden werd en waaraan ik geen deel kon nemen.

Kunnen de oesters, bacteriën van typhus of andere besmettelijke ziekten voeren? Ja, omdat de oesters in vele gevallen in besmet water leven.

Welk is de oorzaak der ongevallen die aan het gebruik van de oesters verkeerd worden toegeschreven? Besmette oesters zijn gevaarlijk; niet besmette oesters worden soms gevaarlijk ten gevolge van bewaring in besmet water, hetzij bij de verkoopers, hetzij bij de verbruikers.

Is het water van de zee, en het water van de oestervijvers besmet? Zeewater en vooral vijverwater worden al te dikwijls met vloeibaar of vast afval besmet.

Blijven besmette oesters, in oestervijvers langen tijd besmet? De vijvers schijnen niet tot de ontsmetting gunstig; alleen in volle zee, op niet besmette plaatsen, is een gunstigen uitslag te verwachten.

Welke zijn de middelen die moeten aanbevolen worden aan voortbrengers en aan verbruikers? De voortbrenger moet den bacteriologischen toestand kennen van zijne vijvers, alle besmettingsoorzaken (riool, woningen, menschen, dieren) ver-

[p. 768]

mijden en de vijvers met zuiver zeewater ververschen. Water of oesters die in het opzoeken van Bacillus Coli de indolreactie, of de gistingsreactie geven, zijn te verwerpen.

De verkooper moet uitsluitelijk in gekende gezonde plaatsen zijn voorraad opdoen, de oesters niet ververschen, tenzij met niet besmet zoutinhoudend water, en dan die oesters niet langer als een paar dagen bewaren. Aan den verbruiker is aan te raden zichzelven behoorlijk in te lichten aangaande den oorsprong der oesters, het oestervocht te verwijderen en bij het gebruiken, de uit de schelpen gehaalde oesters, zorgvuldig in steriel water te spoelen, of.... zich te onthouden; ook moet hij wel in acht nemen, dat voedsel, voortgebracht daar waar menschen leven en werken, altijd een zeker gevaar kan opleveren, wanneer het rauw gebruikt wordt.